* Sözün müxtəlif mətnlərdə yazılışı.
1 is. [ər.] 1. Bütün kainatın yeganə yaradıcısı və idarə edəni; Yaradan, Tanrı, Rəbb. Lap qabaqlar Allahdan başqa heç kim yox imiş… (Əsatir). Allahın qəzəbi tutur, Adəmlə Həvvanı cənnətdən qovur… (Əfsanə). Qorqmazam bu dünyada heç kişidən; Canumun əmanəti Allahadur. Q.Bürhanəddin. O alma yanağı, büllur buxağı; Allah, bədnəzərdən səlamət eylə! M.P.Vaqif. 2. Qədim (çoxallahlı) dinlərdə təbiət fövqündə təsəvvür edilən vücud. Qədim yunan allahları. 3. məc. Hakim, ağa; heç kəsə tabe olmayan, azğınlıq edən, başlı-başınalıq edən adam haqqında. Bunlar [qoçular] Quba meydanının allahı idilər. H.Sarabski. Napoleon dedi: – Göy Allahındır; Fəqət yer üzünün allahı mənəm. S.Vurğun. ◊ Allah ağıl versin – ağılsız iş görən, hərəkət edən, yaxud söz danışan adam haqqında. Allah amandır – yalvarış, xahiş bildirir. [Axund:] Allah amandır! Mənim evimdə qan tökməyin; siz allahınız, mənə dəyməyiniz. B.Talıblı. Allah bağışlasın – üzr istəyən, yaxud günah bir iş görmüş adam üçün xeyir-dua. [Mirzə Heydər:] Allah bağışlasın, bu nə sözdür, hacı, buyurursunuz? Ə.Haqverdiyev. Allah bəla(sını) versin – danlaq, narazılıq ifadə edir. Allah bəndəsi – 1) bir adam, bir şəxs, bir nəfər. [Qulu:] Arvadın yox, oğlun yox, bir qızın var, o da bu gün-sabah çıxıb Allah bəndəsinin birinə gedər. S.S.Axundov; 2) fağır, sakit, yazıq. Başmaqçı usta Ağabala Veylabad şəhərində beş kişinin biri idi. Saleh, salim, mömin, Allah bəndəsi bir şəxs idi. Çəmənzəminli. Allah bilir – məlum deyil, heç kəs bilmir. [Babək:] Hələ nə qədər bu şəhərdə qalacayıq Allah bilir. Ə.Məmmədxanlı. Allah canını alsın! (cəzasını versin!) – məzəmmət, qarğış bildirir. Allah eləməsin – arzu edilməyən bir şey haqqında deyilir. [Sənəm:] Xeyr, Allah eləməsin mən sənə nəsihət eləyim. Dəxi acığın niyə tutur? Ə.Haqverdiyev. [Səba xanım:] Allah eləməsin mən o həyada qız olum… M.S.Ordubadi. Allah eləsin (ki) – arzu edilən bir şey haqqında deyilir. [Əşrəf bəy:] Allah eləsin, Allah eləsin, ay kişi. Eşitdim özün də bir cahil arvad almısan, doğrudurmu? N.Vəzirov. Allah eşqinə – yalvarış, xahiş, iltimas bildirir. [Solmaz:] Get, Allah eşqinə get! Mən heç bir zaman sənin olmayacağam. C.Cabbarlı. Allah evi din. – məscid. Allah xatirinə (eşqinə) – təkidli xahiş bildirir. Allah kömək eləsin! Allah köməyin(iz) olsun! – işləyən, yaxud ağır vəziyyətdə olan bir adama müvəffəqiyyət arzusu. Allah qoysa – xoş arzu ifadə edir. [Nabat xala:] Yaxşı yol, oğlum, sağ get, salamat gəl! Allah qoysa, qayıdıb toy tədarükünü görərsən. B.Talıblı. Allah qüvvət versin! – bax Allah kömək eləsin! Allah köməyin(iz) olsun! [Məcid:] Allah qüvvət versin, ay Nadir, bu bəylərin əlindən canını yaxşı qurtardın. B.Talıblı. Allah mübarək eləsin! – toy, bayram və s. münasibəti ilə təbrik. …Hamı savadsız olduqlarından imza yerinə baş barmaqlarını basaraq bir-birinə: “Allah mübarək eləsin, Allah mübarək eləsin” – deyə bayıra çıxırlar. B.Talıblı. Allah rəhmətinə getmək – ölmək. [Atası oğluna yazdı:] Anan Allah rəhmətinə getdikdən sonra, doğrusu ki, dolanacaq mənim üçün çox çətin olmuşdur. B.Talıblı. Allah saxlasın – 1) birinə cansağlığı və uzun ömür arzusu. Musa kişi məhəbbət və ümid dolu nəzərlərlə ona [Ayaza] baxıb: “Düşmən toxmağıdır, Allah saxlasın!” – deyirdi. M.İbrahimov; 2) köhn. qeyri müsəlmanlarla salamlaşma ifadəsi. Allah tərəfi – ədalətli, insaflı, vicdanlı, düz. [Qənbərqulu:] Özü də [babam] çox rəhmdil və Allah tərəfi adam idi. B.Talıblı. Allah vursun – narazılıq, şikayət, ikrah bildirir. Allaha bax! – xahiş, yalvarış. Dilbərim, bari sən əğyar sözünə guş eyləmə; Bu qədər zülm eyləmə, xof eylə, bir Allaha bax! Heyran xanım. Allaha şükür – yaxşı oldu ki, xoşbəxtlikdən. [Mirzə Heydər:] Hacı, bağışlayınız, sizin Allaha şükür bir parça yeməyə çörəyiniz var, övrətiniz var… Ə.Haqverdiyev. Allahı sevərsən… – xahiş, rica bildirir. Allahın tənbəli – çox tənbəl adam haqqında. Allahın verən günü – hər gün. Allahın verən günü elə belə sübut eləyir. N.Vəzirov. Allahü-əkbər! – əslən dini təbir olub, canlı dildə narazılıq, hiddət, acıq bildirən nida kimi işlənir. Atamın anama acığı tutanda “Allahü-əkbər” deyirdi; anamın bizə acığı tutanda həmçinin “Allahü-əkbər” çığırırdı. C.Məmmədquluzadə. [Balaş:] Allahüəkbər! Dilbər, mən onu demədim, mən sözgəlişi deyirəm. C.Cabbarlı. [Səfər bəy:] Allahü-əkbər! Yenə də naqqallığına başladı. B.Talıblı. Allahü-əkbərin eşidilməyən yeri – çox uzaq, çox ucqar, çox tənha, əlçatmayan yer. Sən (siz) allah – yalvarış, xahiş, rica bildirir. [Tafta:] [Sevil] bu yaxın vaxtlar məni küçədə gördü, əllərini boynuma saldı, üzümdən öpdü, necə yalvarırdı ki, sən allah, uşağıma yaxşı bax. C.Cabbarlı.
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti / allah2 \ – dini təsəvvürlərə görə dünyanı yaradan və idarə edən fövqəltəbii qüvvə, hər şeyin səbəbi. Allah adının, kökünün hardan qaynaqlandığı barədə müxtəlif iddialar mövcuddur. Qurana əsaslanan, ərəb dilçilərinə görə Allah adı ilk dəfə müəqəddəs kitabda Allahın özünün məhz özü haqqında işlətdiyi addır. Bundan başqa Allah adının əl-ilah müəyyənlik artiklı və ilah sözünün birləşməsindən əmələ gəldiyini də iddia edənlər vardır. Lakin digər dillərdə bu ad tamam başqa deyim-lərdə mövcud olmuşdur. Belə ki, türk dillərində Tenqri sözü türk xalqlarının islam dinini qəbul etməzdən əvvəl işlətdikləri xüsusi ad idi. Rus ilində Бог sözü, ingilis dilində God sözləri Allah mənasını verməkdədir. Allaha müxtəlif xalqlarda Tanrı, Xuda, Pərvərdigar, Xaliq, Yaradan, Xudavənd, Rəbb və s. kimi adlar aid edilmişdir. İslam dinində Allahı anmaq üçün 99 addan istifadə olunur. Dilçi alimlər bu sözün İlah (əl-ilah və ya əl-laha) kökün-dən törədiyini güman edirlər. Ərəb dili ilə qohum olan digər dil-lərdə "Allah" kəlməsi belə səslənir: ibrani dilində "Eloah", arami dilində "Elaha", süryani dilində "Ələhə".
Fəlsəfə terminlərinin izahlı lüğəti / allah2 1. ALLAH [Hacı Qulu:] Ay arvad, Allah bu muzduman səni bizim kəndə bəla göndərib, əl çəkin məndən (M.İbrahimov); ÇƏLƏB (kl.əd.) Çələb Nəsimiyə çün əskik eyləməz şal (Nəsimi); GÖZƏGÖRÜNMƏZ (dan.) Şərəfnisə: Ay gözəgörünməz görəsən bu uşaq hara gedir, kimə qoşulur? (Ə.Cəfərzadə); HAQQ (kl.əd.) Bu müşküllü gel səni həll; Haqq tuta əlin ki, tutasan əl (Xətayi); XUDA Dərviş: Xanım can, şükür olsun xudaya.. (N.Vəzirov); XUDAVƏND Qafar: Mən ki, bu xanənin xeyirxahı olduğumu xudavənd özü bilir (S.Rəhimov); XUDAVƏNDİ-ALƏM Seyid Əhməd: Xudavəndi-aləm bu camaatın qulağını bir az da uzatsın (Ə.Haqverdiyev); İLAHİ O gözəllik ilahidən verilmiş; Əvvəldəndi gözlərinin qarası (Aşıq Əmrah); PƏRVƏRDİGAR İbrahim bəy: Əlacımız təkcə pərvərdigara qalıb (Ə.Vəliyev); RƏBB (kl.əd.) Sona: Mən Qurana and içdim! Ah, rəbbim! Ay menim Allahım! (N.Nərimanov); TANRI Bir an könlüm yaşamaz səndən ayrı; Hər bəladan saxlasın səni tanrı (A.Səhhət). 2. allah bax ağa 2
Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti / allah2 I сущ. Аллах, Бог: 1. по религиозным представлениям, верховное существо, управляющее миром 2. перен. о гении, способном, талантливом человеке. O, riyaziyyatın allahıdır он бог в математике 3. о том, кто господствует, решает всякие вопросы по своему усмотрению II прил. божий. Allah bəndəsi божий человек; раб Божий; Allah vergisi божий дар, Allah sorğusu божий суд ◊ Allah ağıl versin дай Бог ума кому; Богом обиженный (о несчастливом, неумном, ограниченном человеке); Allah amandır! избави Бог (Господь), боже упаси!; aman Allah! о боже! Aman Allah, bu nə müsibətdir! О Боже, что за напасть!; Allah bağışlasın Бог с тобой (с ним, с ней, с вами, с ними), Бог простит; Allah, özün bağışla прости, Господи; Allah bəla(-sını) versin проклятие: чтоб Бог наказал кого; Allah bəndəsi: 1. кто-то, некто; 2. раб Божий, несчастный, жалкий, бедняга; Allah bilir Бог (господь, Аллах) знает, ведает, Allah vursun чтобы Бог поразил кого-л. (выражение недовольства, проклятие); Allah qənim olsun чтоб Бог наказал; Allahın qəzəbi tutmuş Богом обиженный; Allah öldürmüş, Allah vurmuş см. Allah vursun; Allah qüvvət versin дай Бог силы; Allah köməyin(-iz) olsun Бог в помощь, да поможет Бог; Allah qoysa Бог даст, если Аллах позволит (выражение хорошего пожелания); Allah evi мечеть; Allah eləməsin не дай бог, не дай боже; Allah eləsin дай бог; Allah kömək eləsin см. Allah köməyiniz olsun; Allah rəhmətinə getdi отдал Богу душу, умер(-ла); Allah saxlasın да сохранит Бог, дай бог здоровья; Allah xatirinə (eşqinə) ради бога; Allah canını alsın (cəzasını versin) чтоб тебя Бог наказал; Allaha bax ради Бога; Allaha şükür слава Богу; Allahı sevərsən ради Бога; Allahın var günü каждый божий день; Allahü-əkbər всемогущий Бог (Аллах); səni and verirəm Allaha заклинаю тебя Богом (Аллахом); sən (siz) Allah ради Бога; Allahın qanmazı медный лоб (о тупом человеке); Allaha pay aparan каланча пожарная (о человеке очень высокого роста); Allahın heyvanı, Allah bəndəsi божий человек; Allahın bəxtəvəri любимец Бога, баловень судьбы; Allahın ölüsü, Allahın heyvanı божья коровка (о безобидном человеке); Allah heç nə əsirgəməyib, Allah hər şey verib Бог не обидел кого чем; Allahdan qorx (qorxun) побойся (побойтесь) Бога (Аллаха); Allah haqqı ей Богу, как Бог свят; Allah kərimdir, Allahın yazığı gələr господь милостив; Allah rəhmət eləsin kimə царствие небесное к ому; Allah ağzından eşitsin твоими бы устами да мёд пить; Allaha and içirəm клянусь Богом; Allahü-əkbərlə, Allah-Allahla еле-еле, как-нибудь, на птичьих правах, на честном слове; Allah yaddaş versin дай Бог памяти кому; Allahı verdi Бог послал, повезло кому; Allah kəssin nəyi черт бы побрал; Allahdan buyruq – ağzıma quyruq по щучьему велению, по моему хотению (чудесным образом, само собой); Allah ümidinə dolanmaq питаться чем Бог послал; Allahın altında если бы, … бы; Allahına şükür elə благодари Бога; Allah yetirib Бог послал (повезло)
Azərbaycanca-rusca lüğət / allah1 Allah i. Allah; God; (Tək) Allah bilir God (alone) knows; Allah bilir o hara getdi God knows where he / she went, He / She went God knows where; Allaha şükür! Thank God! Allaha şükür, gəlib çıxdın. Thank God, you’ve come; Allah eləməsin God forbid / grant that; Allah xatirinə! For God’s sake! For goodness’ sake! Allah xatirinə danışmayın! For God’s / goodness’ sake stop talking!; Allah haqqı Really and truly; Ay Allah! My God! My goodness! Goodness me! Allah qoysa... God willing... If fortune favour...
Azərbaycanca-ingiliscə lüğət / allah1 is. Allah m ; Dieu m ; divinité f ; esprit m ; être m suprême ; ~ bilir Dieu sait ; ~ eləməsin (eləməmiş) à Dieu ne plaise ; Dieu nous en garde ; ~ əvəzini versin Dieu vous le rende ; ~ mənə şahiddir Dieu m’est témoin ; ~ məni bağışlasın Dieu me par-donne ; ~ məni bundan hifz etsin Dieu m’en garde ; ~ sizə kömək olsun Dieu vous aide ; ~ sizə xeyir-dua versin Dieu vous bénisse ; ~ səsinizi eşitsin Dieu vous entende ; ~a şükür Dieu merci ; ~a xoş gedərsə s’il plaît à Dieu ; ~ın və insanların qarşısında and içirəm je jure devant Dieu et devant les hommes ; ~ın mərhəməti ilə à la grâce de Dieu ; bircə ~a bəllidir Dieu seul le sait ; əzim ~ le grand Dieu ; kərim ~ le bon Dieu
Azərbaycanca-fransızca lüğət / allah1 [ər.] сущ. Аллагь (1. Рабби, Танри; 2. Гъуц, Гъуцар; 3. пер. агъа, гьаким); ** allah ağıl versin аллагьди акьул гурай; allah bəlasını versin аллагьди бела гурай; allah bəndəsi аллагьдин бенде а) аллагьдин лукӀ, са кас, са инсан; б) фагъир, сакит, язух; allah bilir аллагьдиз (хъсан) чида, малум туш, садазни чидач; allah canını alsın аллагьди чан къачурай (жаза гурай); allah eləməsin аллагьди къалур тавурай; allah eşqinə аллагьдин хатур аватӀа, аллагьдин хатурдай; allah evi аллагьдин кӀвал, гъуцарин кӀвал, мискӀин; allah xatirinə кил. allah eşqinə; allah kömək eləsin! аллагьди (гъуцари) нуьсрет гурай! аллагь куьмек хьу(ра)й!; allah qoysa аллагьди гайитӀа; allah qüvvət versin! аллагьди къуват гурай! аллагь куьмек хьу(ра)й!; allah mübarək eləsin! аллагьди мубарак авурай!; allah rəhmətinə getmək аллагьдин регьметдиз фин, кьин; allah saxlasın аллагьди хуь(ра)й; allah vursun аллагьди ярай, алпанди ярай; allaha bax! (ша) аллагьдиз килиг! (хагьишун, минетун); allaha şükür аллагьдиз шукур, хъсан хьана; allahı sevərsən... аллагьдин хатур аватӀа (хагьиш); allahın verən günü аллагьди гайи югъ, гьар са югъ; allahü-əkbər! аллагьу-экбер! (эсилдай диндин текбир яз, рахунра наразивал, хъел атун къалурдай междометие); sən (siz) allah вун ви аллагь (минетун, хагьишун).
Azərbaycanca-ləzgicə lüğəti / allah