Rəqəm
Rəqəm və ya say — ədədləri yazmaq üçün istifadə edilən xüsusi işarə.
== Tarixi ==
1202-ci ildə riyaziyyatçı Leonardo Pizano (Leonardo Pisano) ərəb rəqəmlərinin adını çəkir. Hazırda istifadə edilən rəqəmlər Hindistandan gəlib və Avropa xalqları bu rəqəmlərlə ərəblərin sayəsində tanış olmuşlar. İlk dəfə XVI əsrdə yeni nömrələmə geniş şəkildə yayılmağa başlamışdır. Ərəb sistemi olan onluq say sistemi istənilən qədər böyük ədədi yazmağa imkan verir. Məlum olduğu kimi, Pifaqor, onun şagirdləri və davamçıları rəqəmlərin sayını azaldaraq 1–9 arasında saxladılar, çünki bu rəqəmlər başlanğıc rəqəmləridir, qalan rəqəmləri onlardan düzəltmək mümkündür. İyirmi əsr keçəndən sonra, məşhur Kornelius Aqrippa 1533-cü ildə nəşr etdiyi "Okkult fəlsəfəsi" əsərində həmin rəqəmləri və onların mənasını verdi.
== İstinadlar ==
== Ədəbiyyat ==
Əliquliyev R. M., Salmanova P. M. İnformasiya cəmiyyəti: maraqlı xronoloji faktlar. Bakı: "İnformasiya Texnologiyaları" nəşriyyatı, 2013, 169 səh.
Min (rəqəm)
Min (bir min) — say sistemində saylardan biri. Doqquz yuz doxsan doqquzdan sonra, min birdən əvvəl gəlir. Ən kiçik dördrəqəmli ədəddir.
== Riyaziyyatda ==
=== Əsas hesablamalarda. ===
Mürəkkəb ədəddir. Belə ki, 1, 2, 4, 5, 8, 10, 20, 25, 40, 50, 100, 125, 200, 250, 500 və 1000 ədədlərinə qalıqsız bölünür.
=== Say sistemində ===
== Elmdə ==
== Dində ==
== İnam və etiqadlarda ==
=== Qurani-Kərim ===
Biz Nuhu öz tayfasına (peyğəmbər) göndərdik. Nuh onların arasında min ildən əlli əskik (doqquz yüz əlli il) qaldı. Onlar zülm edərkən tufan onları yaxaladı.
Sən onları (yəhudiləri) bütün insanlardan, hətta müşriklərdən də daha artıq yaşamağa həris görərsən.
Rəqəm generatorları
== Rəqəm və ya rəqəmsal generatorlar ==
Bu tip generatorlar sabit cərəyan qida mənbəyinin enerjisi hesabına toplanana enerjinin (enerjinin toplanma prosesi kondensator və induktiv doloqlar vasitəsilə yerinə yetirilir) çıxışda azad olması hesabına yaranana qeyri-harmonik rəqslər yaranır ki, belə generatorlara releksasiya heneratorları deyilir. Burada qeyri-harmonik siqnallar (rəqslər) deyərkən xətti dəyişən, düzbucaqlı, eksponensial və başqa xüsusi formaya sahib xüsusi siqnallar nəzərdə tutulur. Multivibrator, təkvibrator, trigger, bloking generatorları releksasiya generatorlarına aid etmək olar.
Müvazinətli vəziyyətin saxlama xarakteri düzbucaqlı impuls generatorlarının təsnifat əlamətidir. Müvazinətli vəziyyət uzun müddətli dayanıqlı və kvazidayanıqlı (demək olar ki-nisbətən dayanıqlı) olmaqla iki çür olur.
Uzun müddətli dayanıqlı vəziyyət: Bu vəziyyətdə generator öz stabil halını istəlinən ana qədər saxlaya bilər və generatoru xarici təsirin köməyilə bu vəziyyətdən çıxarmaq olar.
Kvazidayanıqlı vəziyyət: Bu vəziyyətdə generator öz stabil halını müəəyən sonlu müddət ərzində saxlayır və bu müddət generatorun daxili parametrləri və strukturu ilə müəyyən edilir. Bu tip generatorlarda bir dayanıqlı vəziyyətdən digərinə keçid üçün xarici təsirlər tələb edilmir.
Düzbucaqlı impuls generatorları dayanıqlı vəziyyətin xarakterinə görə üç qrupa bölünür.
Triggerlər: Belə generatorlar iki uzun müddətli dayanıqlı vəziyyətə sahib olurlar və bistabil düzbucaqlı impuls generatoru adlanırlar.
Rəqəm klaviaturası
Rəqəm klaviaturası (numeric keypad)- klaviaturanın sağ hissəsində olan və ədədləri rahat daxil etmək üçünistifadə oluna bilən əlavə klavişlər bloku. Rəqəm klaviaturası, adətən, kompüter klaviaturalarının əksəriyyətində olur, ancaq ayrıca blok kimi də mövcuddur. Onun tərkibinə rəqəm klavişlərindən savayı toplama, çıxma, vurma, bölmə və hətta ENTER klavişləri də (adətən, klaviaturanın əsas hissəsində olan eyni adlı klavişdən fərqlənən) əlavə olunub. Çox zaman rəqəm klaviaturasının bir çox klavişlərinin ikili təyinatı olur; Num Lock indikatorunu yananda bu klavişlərinin ikili təyinatı olur; Num Lock indikatorunu yananda bu klavişlərdən kursoru hərəkət etdirmək, sənədi aşağı-yuxarı səhifələmək, mətni artırmaq və uzaqlaşdırmaq üçün istifadə etmək olar.
== Ədəbiyyat ==
İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.
1000 (rəqəm)
Min (bir min) — say sistemində saylardan biri. Doqquz yuz doxsan doqquzdan sonra, min birdən əvvəl gəlir. Ən kiçik dördrəqəmli ədəddir.
== Riyaziyyatda ==
=== Əsas hesablamalarda. ===
Mürəkkəb ədəddir. Belə ki, 1, 2, 4, 5, 8, 10, 20, 25, 40, 50, 100, 125, 200, 250, 500 və 1000 ədədlərinə qalıqsız bölünür.
=== Say sistemində ===
== Elmdə ==
== Dində ==
== İnam və etiqadlarda ==
=== Qurani-Kərim ===
Biz Nuhu öz tayfasına (peyğəmbər) göndərdik. Nuh onların arasında min ildən əlli əskik (doqquz yüz əlli il) qaldı. Onlar zülm edərkən tufan onları yaxaladı.
Sən onları (yəhudiləri) bütün insanlardan, hətta müşriklərdən də daha artıq yaşamağa həris görərsən.
2014 (rəqəm)
2014 (iki min on dörd) — say sistemində ədədlərdən biridir. 2013 ədədindən sonra, 2015 ədədindən əvvəl gəlir.
== Riyaziyyatda ==
=== Əsas hesablamalarda ===
İki min on dörd ədədi — cüt ədəddir və eyni zamanda mürəkkəb ədəddir.
Analoq-rəqəm çeviricisi
Analoq-rəqəm çeviricisi – analoq (zamana görə fasiləsiz dəyişən) fiziki kəmiyyətləri diskret rəqəmli kəmiyyətlərə çevirən qurğu. Analoq kəmiyyətlər kimi elektrik gərginliyi və cərəyanı, rəqslərin tezliyi, faza sürüşmələri, dönmə bucaqları və s. götürülür. Ədədi kodlar, əsasən, ikilik, ikilik-onluq və ya onluq say sistemləri ilə verilir. Ümumi halda analoq-rəqəm çevrilməsi prosesi kvantlaşdırma (fasiləsiz verilənlərin zaman, səviyyə və ya hər iki parametr üzrə eyni anda diskretləşdirilməsi) və kodlaşdırmadan ibarətdir. Kvantlaşdırma zamanı fasiləsiz kəmiyyət müəyyən qanunla seçilmiş və ümumilikdə ilkin kəmiyyəti (əvvəlcədən təyin edilmiş səhvlə) əks etdirən ani qiymətlərdən ibarət ardıcıllığa çevrilir. Kodlaşdırma zamanı kvantlaşdırma prosesində seçilmiş ilkin kəmiyyətin ani qiymətləri ölçülür və nəticələr ədədi kodlar şəklində qeyd edilir. Müasir Analoq-rəqəm çeviricisində kvantlaşma və kodlaşma prosesləri analoq və inteqral sxemlərin, mikroprosessorların və s. köməyilə yerinə yetirilir. Analoq-rəqəm çeviricisi verilənlərin ötürülməsi sistemlərində, informasiya-ölçmə sistemlərində, avtomatik idarəetmə qurğularında və s.
Max rəqəmi
Max ədədi, hərəkət halında olan hər hansı bir kütlənin sürətinin, kütlənin mövcud olduğu şərtlər daxilindəki səs sürətinə olan nisbətidir. Qısaca Ma ya da M deyilir. Adını Avstriyalı fizik və filosof Ernst Maxdan almışdır. Ernst Maxdan əvvəl bu mövzu haqqında Fransız fizik Sarrau da tədqiqatlar apardığında Sarrau ədədi də adlanır.
Nümunə olaraq, dəniz səviyyəsində, 1 atm təzyiq şəraitində və 15oC hava istiliyində 1 Max = 1226,5 km/saat (340 metr/saniyə) olaraq müəyyənləşdirilir. Yerdə səs sürəti göyə nisbətdə daha yuxarı dəyərdədir.
Yerdən yuxarıya doğru qalxdıqca havanın temperaturu aşağı düşür. Dəniz səviyyəsindən 11 km hündürlüyə qədər (Stratosfer sərhədinə qədər) olan atmosfer təbəqəsinə troposfer deyilir. Səs sürətinin kvadratı havanın temperaturu ilə düz nisbətdə dəyişdiyinə görə, yerdən yuxarıya doğru qalxdıqca səs sürəti aşağı düşür. Bununla əlaqədar olaraq o yüksəklikdəki max ədədi dəniz səviyyəsinə görə daha aşağı olur.
Mayya rəqəmləri
Mayya rəqəmləri — 20-lik say sisteminə əsaslanan yazı.
Mayya rəqəmləri 3 elementdən təşkil olunub: 0 rəqəmi (balıqqulağı işarəsi), 1 rəqəmi (nöqtə) və 5 rəqəmi (üfüqi xətt).
Məsələn, 12 ədədi 2 nöqtə və 2 üfüqi xətlə göstərilir: .
== 19-dan böyük olan ədədlər ==
19-dan böyük olan ədədlər 20-nin dərəcəsinə görə yuxarıdan aşağıya doğru yazılır.
Roma rəqəmləri
Roma say sistemi — Qədim Romada istifadə edilən say sistemi. Sistem qədim dövrlərdən istifadə edilmiş, orta əsrlərdə müəyyən qədər dəyişdirilmiş və müasir vəziyyətə düşmüşdür. Mövqesiz say sistemi olduğu üçün bu say sistemində riyazi hesablamalar aparmaq çətindir.
Bu sistemdə rəqəmləri müvafiq hərflərlə əvəz edirlər. Roma rəqəmləri əsasən nömrələnmiş siyahılarda, siferblatlarda, tarixlərin və s. yazılmasında istifadə olunur.
== Simvollar ==
Roma rəqəmlərinin yazılışında 7 simvoldan istifadə olunur
Bu simvollar təkraralanma üsulu ilə Ərəb rəqəmlərinin yazılmasında istifadə olunur. Lakin bəzi hallarda qısalaşdırmaq üçün yerdəyişmədən də istifadə olunur. Məsələn 4 rəqəmi qısa olması üçün onu IIII yox IV kimi yazırlar; 40 rəqəmi də həmçinin XXXX yox, XL kimi yazılır.
5 milyondan yuxarı rəqəmlərin yazılışı müxtəlif cür olur.
Rum rəqəmləri
Roma say sistemi — Qədim Romada istifadə edilən say sistemi. Sistem qədim dövrlərdən istifadə edilmiş, orta əsrlərdə müəyyən qədər dəyişdirilmiş və müasir vəziyyətə düşmüşdür. Mövqesiz say sistemi olduğu üçün bu say sistemində riyazi hesablamalar aparmaq çətindir.
Bu sistemdə rəqəmləri müvafiq hərflərlə əvəz edirlər. Roma rəqəmləri əsasən nömrələnmiş siyahılarda, siferblatlarda, tarixlərin və s. yazılmasında istifadə olunur.
== Simvollar ==
Roma rəqəmlərinin yazılışında 7 simvoldan istifadə olunur
Bu simvollar təkraralanma üsulu ilə Ərəb rəqəmlərinin yazılmasında istifadə olunur. Lakin bəzi hallarda qısalaşdırmaq üçün yerdəyişmədən də istifadə olunur. Məsələn 4 rəqəmi qısa olması üçün onu IIII yox IV kimi yazırlar; 40 rəqəmi də həmçinin XXXX yox, XL kimi yazılır.
5 milyondan yuxarı rəqəmlərin yazılışı müxtəlif cür olur.
Rəqəmli obyektin identifikatoru
Rəqəmsal obyektin identifikatoru (həmçinin "obyektin rəqəmsal identifikatoru" (ORİ) kimi də işlədilir digital object identifier, DOI) — şəbəkədə obyekt haqqında informasiyanın standart işarələməsi (adətən, elektron sənədlər və ya rəqəmsal obyektlər üçün zəruri deyil). Elektron sənədin DOI-də saxlanılan məlumatı onun yerləşdiyi yeri və digər məlumatları əks etdirir (məsələn, URL), onun adı, obyektin digər identifikatorları (məsələn, kitabın elektron variantı üçün ISBN )
== Həmçinin bax ==
ISMN (International Standard Music Number)
ISAN (International Standard Audiovisual Number)
ISRC (International Standard Recording Code}
ISSN (International Standard Serial Number)
ISBN (International Standard Book Number)
== İstinadlar ==
International DOI Foundation.
CrossRef, the official DOI® link registration agency for scholarly and professional publications.
Norman Paskin. "Digital Object Identifier (DOI®) system" (PDF). Encyclopedia of Library and Information Sciences. Taylor & Francis Group. 2010. doi:10.1081/E-ELIS3-120044418.
Rəqəmlər
Rəqəm və ya say — ədədləri yazmaq üçün istifadə edilən xüsusi işarə.
== Tarixi ==
1202-ci ildə riyaziyyatçı Leonardo Pizano (Leonardo Pisano) ərəb rəqəmlərinin adını çəkir. Hazırda istifadə edilən rəqəmlər Hindistandan gəlib və Avropa xalqları bu rəqəmlərlə ərəblərin sayəsində tanış olmuşlar. İlk dəfə XVI əsrdə yeni nömrələmə geniş şəkildə yayılmağa başlamışdır. Ərəb sistemi olan onluq say sistemi istənilən qədər böyük ədədi yazmağa imkan verir. Məlum olduğu kimi, Pifaqor, onun şagirdləri və davamçıları rəqəmlərin sayını azaldaraq 1–9 arasında saxladılar, çünki bu rəqəmlər başlanğıc rəqəmləridir, qalan rəqəmləri onlardan düzəltmək mümkündür. İyirmi əsr keçəndən sonra, məşhur Kornelius Aqrippa 1533-cü ildə nəşr etdiyi "Okkult fəlsəfəsi" əsərində həmin rəqəmləri və onların mənasını verdi.
== İstinadlar ==
== Ədəbiyyat ==
Əliquliyev R. M., Salmanova P. M. İnformasiya cəmiyyəti: maraqlı xronoloji faktlar. Bakı: "İnformasiya Texnologiyaları" nəşriyyatı, 2013, 169 səh.
Rəqəmlərin magiyası
Numerologiya (lat. numerus – rəqəm) — bir insanın xarakterini şərh etmək və ya gələcəyini təyin etmək üçün rəqəmlərdən istifadəyə əsaslanan psevdoelm.
Bütün qədim mədəniyyətlərdə "elm" və "magiya" bir-birindən ayrı tutulmayıb. Buna görə də riyaziyyat – numerologiyadan, astronomiya – astrologiyadan, tibb – xalq təbabətindən ayrılmayıb, birlikdə fəaliyyət göstərmişlər. Numerologiya qərb mədəniyyətlərində olduğu kimi, şərq mədəniyyətlərində də tətbiq edilir. Reformasiya, yeni sistemlərin tətbiqi, kapitalizm və s. "elm" və "magiya"nı bir-birindən ayırdı. Hazırda "numerologiya" sahəsinə mistik sahə kimi baxılır.
== Numerologiyanın yaranma tarixi ==
Qədim Avropanın məşhur filosoflarından Pifaqor numerologiya elminin banisi hesab olunur. Bu adı filosofa Delf orakulu vermişdir.
Rəqəmsal Aktivlərin İdarə Edilməsi
Rəqəmsal Aktivlərin İdarə Edilməsi (ing. Digital Asset Management, qısaca: DAM) — rəqəmsal aktivlərin saxlanması, axtarılıb tapılması, paylanması, qruplaşdırılması və ötürülməsi ətrafında baş verən idarəetmə tapşırıqlarından və qərarlarından ibarətdir. Rəqəmsal fotoşəkillər, animasiyalar, videolar və musiqi faylları "rəqəmsal aktivlər" adlanan aktivlərə misaldırlar. Rəqəmsal Aktivlərin İdarə Edilməsi Sistemi rəqəmsal aktivlərin idarə edilməsi prosesinə kömək edən kompüter proqram təminatı və/yaxud da aparat təminatı vasitəsilə fəaliyyət göstərir.
Rəqəmsal aktivlərin idarə edilməsi (DAM) termini həmçinin İnternetdən yükləmə, adın dəyişdirilməsi, ehtiyat nüsxəsinin çıxarılması, dərəcələndirmə/qiymətləndirmə, qruplaşdırma, arxivləşdirmə, optimallaşdırma, mühafizə, kiçiltmə və faylların ixracı protokolları üçün də istifadə olunur.
Əsasən audio faylları, videoları və digər media məzmunları ilə işləyən Media Aktivlərinin İdarə Edilməsi (ing. Media Asset Management, qısaca: MAM) "Rəqəmsal Aktivlərin İdarə Edilməsi"nin alt kateqoriyalarından biridir. Məzmunun idarə edilməsi sistemi (CMS) də sektorun və tətbiqinin əhatə dairəsinin daha geniş olması ilə bərabər, ümumilikdə oxşar xüsusiyyətlərə malikdir.
== Metadata ==
Adətən idarə olunan "aktiv" rəqəmsal formatda birləşdirilir və saxlanılır. Bu aktivlərin adətən sistemdə "əsas" olaraq adlandırılan ən yüksək ayırdetmə dəyərlərinə malik olan təsvir mövcuddur.
Rəqəmsal Zəka
Rəqəmsal zəka — Rəqəmsal dünyada insanların problemlərə qarşı durmaq və adaptasiya etməsi üçün sosial, emosional və idraki bacarıqlarının cəmidir.
== DQ mərhələ və sahələri ==
Rəqəmsal zəka hər biri 8 sahədən ibarət olan 3 mərhələni əhatə edir. Rəqəmsal vətəndaşlıq (Digital Citizenship)
Rəqəmsal kreativlik (Digital Creativity)
Rəqəmsal rəqabətlik (Digital Competitiveness)
== Rəqəmsal vətəndaşlıq ==
Rəqəmsal texnologiyaların və medianın effektiv, təhlükəsiz və məsuliyyətlə istifadəsi bacarıqlarıdır.
== Rəqəmsal kreativlik ==
İdeaların reallaşması üçün yeni məzmun, texnoji həllər və biliklər yaradaraq rəqəmsal ekosistemin bir hissəsi olmaq bacarıqları.
== Rəqəmsal rəqabətlik ==
Qlobal problemlərin həlli üçün rəqəmsal texnologiya və medianın istifadəsi isə yeni, innovativ həllər yaratmaq bacarıqları.
Rəqəmsal bankçılıq
Rəqəmsal bankçılıq — bank xidmətlərinin internet üzərindən çatdırıldığı onlayn bankçılığa keçid üçün daha geniş kontekstin bir hissəsidir. Ənənəvi bankçılıqdan rəqəmsal bankçılığa keçid tədricən olub və davam edir. Rəqəmsal bankçılıq yüksəksəviyyəli proseslərin avtomatlaşdırılmasını və veb-əsaslı xidmətləri əhatə edir və bank məhsullarını çatdırmaq və əməliyyatları təmin etmək üçün institutlararası xidmət tərkibinə imkan verən API-ləri əhatə edə bilər. O, istifadəçilərə masaüstü, mobil və ATM xidmətləri vasitəsilə maliyyə məlumatlarına daxil olmaq imkanı verir.
== Təsvir ==
Rəqəmsal bank onlayn bankçılıq və ondan kənarda olan virtual prosesi təmsil edir. Başdan sona bir platforma olaraq, rəqəmsal bankçılıq istehlakçıların gördüyü cəbhəni, bankirlərin serverləri və idarəetmə panelləri vasitəsilə gördükləri arxa tərəfi və bu qovşaqları birləşdirən ara proqram təminatını əhatə etməlidir. Nəhayət, rəqəmsal bank bütün xidmət platformalarında bankçılığın bütün funksional səviyyələrini asanlaşdırmalıdır. Başqa sözlə, o, baş ofis, filial, onlayn xidmət, bank kartları, bankomat və satış məntəqəsi maşınları ilə eyni funksiyaları yerinə yetirməlidir.
Rəqəmsal bankçılığın sadəcə mobil və ya onlayn platformadan daha çox olmasının səbəbi onun orta proqram həllərini ehtiva etməsidir. Middleware əməliyyat sistemləri və ya verilənlər bazalarını digər proqramlarla birləşdirən proqramdır.
Rəqəmsal diplomatiya
Rəqəmsal diplomatiya (ing. Digital diplomacy; Digiplomacy; eDiplomacy) — diplomatik məqsədlərə çatmaq üçün internet və yeni məlumat texnologiyalarının köməyinin işlədilməsi. Bununla belə, başqa təriflər də təklif edilmişdir. Bu tərif diplomatiyanın aparıldığı mühitdə internetə əsaslanan dəyişikliklərdən tutmuş diplomatik gündəmlərdə kibertəhlükəsizlik, məxfilik və s. kimi yeni mövzuların ortaya çıxması, diplomatiya təcrübəsi üçün internet alətlərindən istifadəyə qədər internet və diplomatiya arasındakı qarşılıqlı əlaqəyə diqqət yetirir.
Bu diplomatiya kateqoriyasında inkişaf etmiş platformaya xas terminlərə "Facebook" diplomatiyası, "Twitter" diplomatiyası və "Google" diplomatiyası daxildir.
== Tətbiqi ==
Birləşmiş Krallığının Xarici və Birlik Ofisinin daxilində Rəqəmsal Diplomatiya Ofisi var. Bundan əlavə, İsveç rəqəmsal diplomatiyanı erkən inkişaf etdirməyə başlayan ölkədir və onun Xarici İşlər Naziri Karl Bildt Twitter iştədən "ən yaxşı rabitəli" lider olaraq adlandırılıb. ABŞ-də rəqəmsal diplomatiyanı inkişaf etdirməyə başlayan Corc Volker Buş və 2006-cı ildə Dövlət Katibi vəzifəsinə təyin edilmiş Kondoliza Rays idi. Rays ABŞ haqqında informasiya və dezinformasiyanın monitorinqini aparan qrupu yaradıb.
Rəqəmsal distribusiya
Rəqəmsal distribusiya, həmçinin onlayn distribusiya və ya elektron proqram təminatının distribusiyası — audio, video, e-elektron kitablar, video oyunlar və digər proqram təminatı kimi rəqəmsal media məzmununun fiziki daşıyıcı olmadan çatdırılması və ya distribusiyası. Termin ümumiyyətlə kağız, optik disklər və VHS video kassetləri kimi fiziki distribusiya üsullarından yan keçərək internet kimi onlayn çatdırılma mühiti üzərində distribusiyanı təmin etmək üçün istifadə olunur. Şəbəkədə ötürmə qabiliyyətinin inkişaf etdirilməsi ilə XXI əsrdə onlayn distribusiya "Amazon Video" və "Netflix" kimi platformalarla məşhurlaşmışdır.
Rəqəmsal hüquqlar
Rəqəmsal hüquqlar — termin fərdlərin rəqəmsal mediada kompüterlər və digər elektron cihazlar və ya rabitə şəbəkələri vasitəsilə məlumat əldə etmək, yaratmaq və dərc etmək azadlığını ifadə edir. Termin, xüsusən də internet kontekstində şəxsi toxunulmazlıq və ifadə azadlığı kimi mövcud hüquqların müdafiəsi və həyata keçirilməsinə aiddir. Bir çox ölkələrin hüquq sistemi insanların İnternetə çıxış hüququnu tanıyır.
== İnsan hüquqları və internet ==
İnternetlə əlaqədar olaraq bir sıra insan hüquqları müəyyənləşdirilmişdir. Bunlara söz azadlığı, şəxsi toxunulmazlıq və birləşmək azadlığı daxildir. Bundan əlavə, təhsil almaq hüququ və çoxdillilik, istehlakçı hüquqları və inkişaf hüququ kontekstində bacarıqların artırılması da müəyyən edilmişdir.
== İstinadlar ==
== Xarici keçidlər ==
Internet Rights Charter by Association for Progressive Communications
Digital Rights by Electronic Privacy Information Center
Internet Rights & Principles Coalition
Cath, Corinne (Ed.). Eaten by the Internet [Putting Internet Infrastructure Power on Your Radar] (PDF). Manchester, United Kingdom: Meatspace Press (open access). 2023.
Rəqəmsal hüquqların idarə edilməsi
Rəqəmsal hüquqların idarə edilməsi (ing. Digital rights management, qısaca DRM) rəqəmsal medianın istehsalı olan məhsulların (filmlər, musiqilər, oyunlar kimi) bu gün çox asanlıqla kopyalana bilinməsinə, yəni surətlərinin çıxarılmasına, saxtalarının hazırlanması ehtimalının yüksək olmasına görə lisenziya hüquqlarını idarə etmək üçün hazırlanmış giriş nəzarət sistemləri üçün istifadə edilən ümumi addır.
O, avadanlıq istehsalçıları, oyun və proqram təminatı şirkətləri, musiqi şirkətləri və naşirlər tərəfindən satışdan sonrakı dövrdə piratlıqla mübarizə aparmaq üçün istifadə olunur.
Son dövrlərdə bu üsul bir sıra səbəblərə görə əks reaksiyalara səbəb olmuşdur. Bunun ən mühüm səbəblərindən biri bundan ibarətdir ki, bu cür məhdudiyyətlər adətən yalnız müvafiq medianın məhsullarını qanuni yollarla əldə edən istifadəçilərə təsir etməsi, lakin eyni zamanda da piratlığın qarşısını ala bilməməsidir. Həmçinin bu da məlumdur ki, DRM sistemlərinin tamamilə müvəffəqiyyətli olması texniki cəhətdən qeyri-mümkündür, buna baxmayaraq yenə də rəqəmsal medianı yayan şirkətlər bu üsuldan istifadə etməyə davam edirlər. Bu məsələ ilə bağlı hal-hazırda müəyyən etirazlar mövcud olsa belə, hələlik iştirakçılarının sayının yüksək olduğu hər hansısa bir etiraz və yaxud da boykot hadisəsi ilə rastlaşılmamışdır. Bəzi istifadəçilər, satın aldıqları medianın; İnternetə qoşulmuş cihazları olmadan istifadəsinin mümkünsüz olması, şəxsi kompüterlərinin əməliyyat sistemlərindəki yenilənmələr, yenidən quraşdırılmalar və yaxud da aparat təminatındakı dəyişikliklərdən sonra medianın təkrar istifadəsinin bloklanması, oyun konsollarındakı (məs. PS3 və Xbox 360) və müxtəlif media pleyerlərdəki (məsələn, iPod) məhdudiyyətlər və uyğunsuzluqlara görə qeyri-qanuni olsa da, pirat məhsullarından istifadədən mühafizəni ləğv edən müxtəlif yamaqlardan və ya proqramlardan istifadə edirlər.
== İstinadlar ==
== Xarici keçidlər ==
Середа С. А. «Анализ влияния систем защиты на потребительские свойства программного обеспечения»
Середа С. А. «Перспективы охраны авторских и смежных прав в условиях распространения произведений через глобальные сети передачи данных»
Александр Новичков, Рубен Сардарян.
Rəqəmsal imza
Rəqəmsal imza — elektron imzanın növlərindən biri. Burada müəllifin identifikasiyasından savayı bir neçə əlavə funksiya həyata keçirilir. Rəqəmsal imza adətən asimmetrik kriptoqrafiyaya əsaslanır.
Yəni, rəqəmsal imza – göndərilən məlumatı yoxlamaqla onun həqiqiliyinin müəyyənləşdirilməsini və sənədin imzalandıqdan sonra dəyişdirilmədiyinə zəmanəti təmin edən unikal elektron identifikator.
Rəqəmsal imza şəxsi şifrdir və onun açarı yalnız imza sahibinə məlumdur. Rəqəmsal imza üsullarında çox zaman açıq açarlı şifrləmə alqoritmlərindən istifadə olunur, ancaq bir az fərqli şəkildə. Başqa sözlə, rəqəmsal imza üsullarında şifrləmə üçün gizli açardan (PRIVATE KEY), deşifrləmə üçün isə açıq açardan (PUBLIC KEY) istifadə olunur. Gizli açar elə açara deyilir ki, gizli yazışma aparan iki abonent qabaqcadan onu bir-birlərinə verirlər (bildirirlər). Həm şifrləmə, həm də deşifrləmə bu vahid açar vasitəsilə aparılır. Gizli yazışmada əsas məsələ bu açarı üçüncü şəxslərdən gizli saxlamaqdır.
Rəqəmsal irs
Rəqəmsal irs (ing. Digital heritage) — mədəniyyət, təhsil, elm, idarəetmə resurslarından, həmçinin texniki, hüquqi, tibbi və digər xarakterli informasiyadan ibarətdir. Yəni, rəqəmsal irs rəqəmsal formada yaradılmış və ya mövcud analoq resurslarından rəqəmsal formaya çevrilmiş mədəniyyət, təhsil, elm və idarəetmə sahələrinə aid resursları, həmçinin texniki, hüquqi, tibbi və digər informasiya növlərini əhatə edən məfhum kimi müəyyən edilir. İstənilən halda onlar insanlar tərəfindən zaman və ərazi sərhədlərindən asılı olmayaraq istifadə edilir.
Rəqəmsal materiallar fasiləsiz artan, müxtəlif formatlarda təqdim edilən mətn sənədlərinidən, verilənlər bazasından, hərəkətsiz və hərəkətli təsvirlərdən, səsli və qrafik materiallardan, proqram təminatı və veb-səhifələrdən ibarətdir. Çox vaxt bu materiallar qısa müddətə yazılır və onların yaradılması, saxlanması və idarə edilməsinə yönələn məqsədyönlü tədbirlərin görülməsini tələb edir.
Bu resursların çoxu uzunmüddətli dəyərə və əhəmiyyətə malikdirlər, indiki və gələcək nəsillər üçun qorunması və saxlanması zəruri olan irsi özündə əks etdirir. Belə fasiləsiz artan irs istənilən dildə, dünyanın istənilən yerində mövcud ola bilər və istənilən insan bilikləri və ifadə formaları sferasına aid ola bilər.
== Ədəbiyyat ==
Хартия о сохранении цифрового наследия, Принята 15 октября 2003 года, (Резолюция принята по докладу Комиссии V на 18-м пленарном заседании 15 октября 2003 г.
Доклад Генерального директора относительно проекта Хартии о сохранении цифрового наследия, Организация Объединенных Наций по вопросам образования, науки и культуры Исполнительный совет EX, Сто шестьдесят четвертая сессия, 164 EX/21, Париж, 9 апреля 2002 г.
Rəqəmsal marketinq
Rəqəmsal marketinq (ing. digital marketing) — marketinq fəaliyyətini rəqəmsal texnologiyaların köməyi ilə həyata keçirmə prosesinə deyilir. Rəqəmsal marketinqin əsas məqsədi markanı, məhsul və ya xidməti internet vasitəsilə tanıtmaqdır. Bununla yanaşı müxtəlif üsullarla satışların artırılması da əsas məqsədlərdən biridir. Burada potensial müştəriləri cəlb etmək, istehlakçı kimi saxlamaq məqsədilə rəqəmsal texnologiyalardan istifadə edilir. Hansı ki, sosial şəbəkələri, veb saytları, e-mail xidmətlərini, mobil telefonları, rəqəmsal televizorları, bir sözlə internetə çıxışı olan bütün rəqəmsal texnolagiyaları və alətləri buraya daxil etmək olar. Lakin internetə birbaşa qoşulmayan kanallardan da istifadə oluna bilər. Buna isə əsasən mobil telefonların SMS, MMS xidmətləri, zəng melodiyaları aid edilir.
Rəqəmsal marketinq kanalları məhsul dəyərini yarada, sürətləndirə və istehsalçıdan istehlakçıya ötürə bilən, internətə əsaslanan sistemlərdir.
Rəqəmsal marketinqin 1990–2000-ci illərdən bəri inkişafı marka və müəssisələrin marketinq üçün texnologiyadan istifadə üsulunu dəyişdirdi.
Rəqəmsal musiqi mağazası
Rəqəmsal musiqi mağazası (ing. Digital music store) — İnternet üzərindən musiqi yazılarının rəqəmsal audio fayllarını satan bir işdir. Müştərilər, sahiblik əldə etmədən qeydlərə qulaq asdıqları musiqi axını xidmətindən fərqli olaraq, fayllardan istifadə etmək üçün lisenziyaya sahib olurlar. Müştərilər ya hər musiqi üçün, ya da abunə əsasında ödəniş edirlər. Onlayn musiqi mağazaları ümumiyyətlə mahnıların qismən yayımını təklif edir, bəzi mahnılar hətta tam uzunluqda dinləmək üçün mövcuddur. Onlar adətən hər mahnı üçün albom sənətinin və ya ifaçı və ya qrupun şəklini göstərirlər. Bəzi onlayn musiqi mağazalarında podkastlar və filmlərin video faylları kimi qeydə alınmış nitq faylları da satılır.
== Tarixi ==
İnternetdə yüklənə bilən mahnıların ilk pulsuz yüksək keyfiyyətli onlayn musiqi arxivi 1993-cü ildə Santa Cruz, Kaliforniya Universitetindən Rob Lord, Jeff Patterson və Jon Luini tərəfindən yaradılmış İnternet Yeraltı Musiqi Arxivi (IUMA) idi. Sony Music Entertainment Japan Yaponiyada 20 dekabr 1999-cu ildə Bitmusic adlı ilk rəqəmsal musiqi mağazasını istifadəyə verdi.
== Platformalar ==
Rəqəmsal olaraq onlayn satış edən bir neçə musiqi mağazaları.
