Əylis sözü azərbaycan dilində

Aşağı Əylis — Azərbaycanın Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ordubad rayonunda kənd, eyniadlı bələdiyyənin mərkəzi. Yuxarı Əylis — Azərbaycanın Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ordubad rayonunda kənd. Əylis məscidi — Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ordubad rayonunun Əylis kəndində orta əsrlərə aid tarixi-memarlıq abidəsi.

Aşağı Əylis — Azərbaycan Respublikası Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ordubad rayonunda kənd, eyniadlı bələdiyyənin mərkəzidir. == Tarixi == Aşağı Əylis Ordubad rayonunun Əylis inzibati ərazi vahidində kənd. Əylis çayının sahilində, dağ ətəyindədir. "Əylis yaşayış məntəqəsinin Aşağı hissəsi" deməkdir. Kənd XIX əsrdə Əylis (indiki Yuxarı Əylis) kəndindən çıxmış bir qrup ailənin Dəşt (farsca "col, səhra") adlı yerdə məskunlaşması nəticəsində yaranmışdır. Toponimin ikinci komponenti Əylis (əylənmək, koc salmaq, məskunlaşmaq mənalı feldən) "əylənc, düşərgə, yaşayış yeri" mənasına uyğundur.. El arasında Aşağı Əylisə Yaz Əylisi deyilməsi Araza yaxın olan bu kənddə təbiətin tez oyanması ilə əlaqədardır. Aran Əylis deyilməsi isə həm təbiətin tez oyanması, həm də yer, məkan mənasında qəbul edilmişdir. Aşağı Əylisə "Dəşt" deyilməsinin səbəbi ərazinin relyef quruluşu ilə əlaqələndirilir ("dəşt" fars dilində düz, çöl deməkdir).Məlum olduğu kimi, Naxçıvan MR ərazisi uzun zaman İran imperiyasının tərkibində olmuşdur. Bütün Yaxın Şərqdə hökmranlıq edən İran imperiyası təbii ki, həmin ərazilərdə çox böyük təsir gücünə malik olmuş, qədim fars dili yerli əhalinin dilinə nüfuz etmiş, adət-ənənələr qaynayıb qarışmışdır.

Yuxarı Əylis — Azərbaycan Respublikası Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ordubad rayonunda kənd. == Etimologiyası == == Tarixi == 29 mart 2005-ci ildə Mərkəzi Yuxan Əylis kəndi olan Əylis kənd inzibati ərazi dairəsi mərkəzinin adına uyğun olaraq, Yuxan Əylis kənd inzibati ərazi vahidi adlandırılmışdır. == Mədəniyyəti == Əylis kəndində orta əsrlərə aid Əylis məscidi var. Mir Gədik məscidi kəndin şimal hissəsində yerləşir. Əylisçayın sol sahilində inşa edilən məscid müstəqillik illərində bərpa olunmuşdur. Giriş qapısı şimaldan olan məscidin daxili sahəsi 50 m² yaxındır. Məscidin tavanı 4dirək üzərində dayanmışdır. Cənub divarında isə 2 pəncərə yerləşir. Əsasən məhəllə sakinlərinə xidmət edən məscidin inşa tarixi XVII əsrə aid edilir. == Əhalisi == Əhalisi 1859 nəfərdir.

Əylis məscidi — Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ordubad rayonunun Yuxarı Əylis kəndində orta əsrlərə aid tarixi-memarlıq abidəsi. == Tarixi == Tədqiqatçılara görə Əylis məscidi XVI əsrdə Səfəvi şahı I Şah Abbas tərəfindən inşa edilmişdir (el arasında Şah Abbas məscidi də adlanır). Məscidin əvvəllər mövcud olmuş mədrəsəsi son zamanlara qədər qalmışdı. Sonralar dağılmış, hazırda bərpa edilmişdir.

Əylis — Azərbaycan ərazisində XVI-XVIII əsrlərdə mövcud olmuş şəhər, nahiyə mərkəzi ===== Tarixi-coğrafi yerləşməsi ===== XVI əsrdə məhsuldar qüvvələrin inkişafı nəticəsində Əylis xeyli tərəqqi etmiş, şəhərə çevrilmişdir. M.Heydərov yazır ki, Culfanın tənəzzülündən sonra Əylis bölgənin əsas ticarət mərkəzi rolunu öz üzərinə götürmüşdü. Mənbələrdə verilən məlumatlar sübut edir ki, bu dövrdə Əylis şəhəri Naxçıvan ölkəsinin Şorlut nahiyyəsinə aid idi. Naxçıvan ölkəsinin tərkibinə daxil olan 12 mahaldan biri olan Şorlut Naxçıvan ölkəsinin ərazicə kiçik mahallarından biri idi. Mahal şimaldan, qərbdən və cənubdan Azadciran, şərqdən isə Qapanat hakimliyi ilə həmsərhəd idi. Apardığımız kartoqrafik hesablamalar göstərir ki, mahalın ərazisi bu dövrdə təqribən 261 kvadrat kilometr idi. ===== İnkişafı ===== Mənbələrdəki faktlar sübut edir ki, mahalın mərkəzi sayılan Əylis şəhəri Səfəvi şahlarının xüsusi himayəçiliyi altında olmuşdur. Bu şəhər də əsas ipək ticarəti mərkəzlərindən biri sayılırdı Əylis təkcə tranzit keçid şəhəri olmamış, həm də tacirlərin və səyyahların müvəqqəti məskunlaşaraq gətirdikləri malları satdıqları, mübadilə etdikləri bir mərkəz olmuşdur. I Osmanlı idarəçiliyi dövründə (1590-1603) Şorlut mahalının mərkəzi olmuş Əylis şəhərinin yerləşdiyi ərazidə, Osmanlı idarəçiliyi dövründə Əylis və Səharayi-Əylis adlı kəndlər qeydə alınmış və bu kəndlər Şorlut nahiyəsinin deyil, Azadciran nahiyəsinin tərkibinə daxil edilmişdir. Osmanlıların yaratdıqları Şorlut nahiyəsinin ərazisi Səfəvilər dövründə mövcud olmuş Şorlut mahalından daha az təqribən 137 kvadrat kilometr olmuşdur.

Orta əsrlər zamanı Naxçıvan bölgəsində fəaliyyət göstərmiş böyük karvansaralardan biri də bəhs edilən dövrdə Ordubad rayonu ərazisində ticarət-iqtisadi cəhətdən yüksək inkişaf səviyyəsində olan Əylis şəhərindəki (indiki Yuxarı Əylis kəndi) karvansara idi. Yuxarı Əylis kəndinin mərkəzində, hazırda "Bazar meydanı" adlanan yerdə orta əsrlər zamanı böyük ticarət mərkəzi olmuş, müxtəlif ölkələrdən gələn tacirlər burada alver etmişlər. Bazarda çoxlu dükanlar, dükanların altında zirzəmilər olmuşdur. Bu zirzəmilər anbar rolunu oynamış, kənar yerlərdən ticarət karvanları ilə gətirilən mallar bu anbarlarda saxlanılmışdır. Həmin anbarların çoxu indiyədək salamat vəziyyətdə gəlib çatmışdır. Zirzəmilər inşa edilərkən ağac, taxta materialından istifadə edilməmiş, kənddəki mədrəsədə olduğu kimi tavan daş və əhənglə ovalvari formada hörülmüşdür. Bazarın cənub tərəfində iri həcmli (uzunu 40 m, eni 6 m, hündürlüyü 4 m) karvansara olmuşdur. Yerli əhalinin fikrincə, karvansara Səfəvi hökmdarı I Şah Abbas zamanında inşa etdirilmişdir. AMEA-nın müxbir üzvü H. Səfərlinin fikrincə qaynaqlarda verilən məlumatlarda göstərildiyi kimi 27 may 1680-ci ildə cümə axşamı günü Əylisli Musa bəyin nəvəsi Musa bəyin Əylis bazarının cənub tərəfində bünövrəsini qoyduğu karvansara bu karvansaradır . Şimal tərəfdən təxminən 6 metr hissəsi dağılan karvansaranın qərb və cənub divarları, həmçinin, zirzəmiləri indiyədək salamat vəziyyətdə qalmışdır.

Yuxarı Əylis hamamı — Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ordubad rayonunun Yuxarı Əylis kəndində XVII-XVIII əsrlərə aid tarix-memarlıq abidəsi. Hamam düzbucaqlı formadadır. Divarları yerli materialdan – kvadrat formada kəsilmiş (30 x 30 sm) dağ daşından, günbəzləri və çatma tağtavanları isə bişmiş kərpic (20 x 20 x 5 sm) və əhəng məhlulundan istifadə edilərək inşa olunmuşdur. Bina iki zaldan, onlara bitişik iki köməkçi otaqdan və ocaqxanadan ibarətdir. Hamamın tağtavanlı giriş qapısından ensiz vestibülə, vestibüldən isə dar keçidli pilləkənlərlə soyunma zalına və digər yuyunma otaqlarına keçmək olur. Hamamın hər iki zalı səkkizbucaqlıdır. Soyunma zalının divarlarında 5 ədəd dərin taxçalar yerləşdirilmişdir. Taxçalar hamama gələnlərin əşyalarını qoymaq üçün nəzərdə tutulmuşdur. Taxçalara yerdən 60 sm hündürlükdə pillələrlə qalxılır. Zalların hündürlüyü 7,2 metrdir.

Yuxarı Əylis körpüsü — Ordubad rayonunun Yuxarı Əylis kəndindəki 4 körpü. == Yuxarı Əylis körpüsü I == Ordubad rayonunun Yuxarı Əylis kəndində tarix-memarlıq abidəsi. Körpünün qalıqları kəndin içərisindən keçən Əylis çayının içərisindədir. Körpünün yalnız bir aşırımının qalıqları qalmışdır. Dayaq sütunu və tağın bir qismi qaya daşlarındandır. Əhəng məhlulu istifadə olunmaqla inşa edilmişdir. Xalq arasında Şah Abbas körpüsü adlanır. 16 əsrə aiddir. == Yuxarı Əylis körpüsü II == Ordubad rayonunun Yuxarı Əylis kəndində Əylisçay üzərində tarix-memarlıq abidəsi. Orta əsr Əylis bazarına yaxın olduğu və gələn ticarət karvanları bu körpüdən bazara daxil olduğu üçün bəzən "Bazar körpüsü" də adlandırılır.

Yuxarı Əylis mədrəsəsi — Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ordubad rayonunun Yuxarı Əylis kəndində tarixi-memarlıq abidəsi. Şah Abbas məscidinin şimal-şərqində, məscidə bitişik, üzü cənuba ikimərtəbəli binadan ibarətdir. Bəzi adamlar onu yanlış olaraq qonaq evi adlandırır. I və II mərtəbələr giriş və əsas salondan ibarətdir. Girişi cənubdandır. şərq divarı məscidin qərb divarına birləşib. Alt salonun – I mərtəbənin atması yoxdur. Tavan daşla tağvarı hörülüb. Əsas salonun üç pəncərəsi var. II mərtəbəyə birincinin giriş salonundan, divarda daşdan hörülmüş dolama pilləkənlə çıxılır.

Əkrəm Nəcəf oğlu Naibov (Əkrəm Əylisli; 6 dekabr 1937, Yuxarı Əylis, Ordubad rayonu) — nasir, dramaturq, tərcüməçi, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sabiq üzvü, Azərbaycan Respublikasının sabiq xalq yazıçısı, Azərbaycan SSR Lenin komsomolu mükafatı (1968), Azərbaycanın əməkdar incəsənət xadimi (1984), M.F.Axundov adına ədəbi mükafat laureatı (1991), Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin III çağırış deputatı. == Həyatı == Əkrəm Əylisli 6 dekabr 1937-ci ildə Ordubad rayonunun Yuxarı Əylis kəndində anadan olmuşdur. Burada orta məktəbi qurtardıqdan sonra ADU-nun filologiya fakültəsində təhsilini davam etdirmişdir. M.Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunun nəsr şöbəsini bitirdikdən sonra Azərnəşrin tərcümə redaksiyasında redaktor (1965–1968), "Gənclik" nəşriyyatında baş redaktor (1968–1970), "Mozalan" satirik jurnalında baş redaktor (1970–1971) olmuşdur. 1974–1978-ci illərdə Azərbaycan Nazirlər Soveti Dövlət Kinematoqrafiya Komitəsinin baş redaktoru işləmiş, sonra "Azərbaycan" jurnalının baş redaktoru kimi çalışmışdır (1978–1983). Azərbaycan Sovet Yazıçıları İttifaqının katibi (1987–1991), "Yazıçı" nəşriyyatının direktoru olmuşdur (1992-ci ildən). Gənc yazıçıların Moskvada keçirilən Ümumittifaq müşavirəsində (1962), Belorusiya, Moldova və Özbəkistanda sovet ədəbiyyatı günlərində və digər tədbirlərdə iştirak etmişdir (1968–1980). "Ulduz" jurnalı redaksiya heyətinin üzvü (1967–1978), SSRİ Yazıçılar İttifaqı bədii şurasının üzvü (1968–1976) olmuşdur. SSRİ Yazıçılar İttifaqı İdarə Heyətinin və Azərbaycan Yazıçılar İttifaqı rəyasət heyətinin, eyni zamanda "Azərbaycan" və "Drujba narodov" jurnalları redaksiya heyətlərinin üzvü seçilmişdir (1978–1990). Sovet yazıçılarının nümayəndə heyətinin tərkibində Macarıstan, Polşa və Şimali Yəməndə səfərdə, Əziz Nesinin şəxsi dəvətilə Türkiyədə olmuşdur.

Əylisçay — Ordubad rayonu ərazisində çay. Arazın sol qolu. == Haqqında == Uzunluğu 24 km, hövzəsinin sahəsi 58 kv. km-dir. Zəngəzur silsiləsindəki Xoşlu dağından (3100 m hünd.-dən) başlanır. Əsasən qar suları və yeraltı sularla qidalanır. Sel və daşqınlar olur. Suvarmada istifadə edilir. Əylis çayının üzərində müxtəlif vaxtlarda yüksək inşaat texnikası səviyyəsində dörd körpü tikilmişdir. Orta əsr Əylis yaşayış məntəqəsi çayın hər iki sahilində yerləşirdi.