Kriobiologiya
Kriobiologiya (yun. κρύος — "soyuq", bios — "həyat" və logos — "elm") — aşağı temperaturun canlı orqanizmlərin və ya ümumiyyətlə orqanizmin ayrı-ayrı hissələrinə təsiri olan biologiyanın bir qoludur.
== Tədqiqat istiqamətləri ==
Kriyobiologiyanın elmi əsasları XIX əsrin sonunda həşərat və yarasalarda hipotermiya və anabioz tədqiq edən görkəmli bir rus alimi Porfiriy Baxmetyev (1860–1913) tərəfindən qoyulmuşdur. Kriyobiologiyaya böyük bir töhfə fransız bitki fizioloqu Pol Bekkerel (1879–1955) və bir çox mikroorqanizmlərin, onurğasızların və toxumlar mütləq sıfıra yaxın soyumağa dözə bilər (məsələn, ərincəklilər) bitki sporlarını təsbit edən avstriyalı alim Q. Ram tərəfindən verilmişdir. Bəzi bitkilərin və yüksək dərəcədə mütəşəkkil heyvanların (məsələn, tırtıllar) bu cür soyumaqdan xilas ola biləcəyini də göstərdilər.
Müasir kriobiologiyanın vəzifələrindən biri də mikroorqanizmlərin, bitkilərin və heyvanların (ümumilikdə və ayrı-ayrı hüceyrələrdə, toxumalarda və orqanlarda) soyuq, hipotermiya və donma təsirlərinə qarşı müqavimətini (xüsusən soyuq müqavimət və şaxta məsələlərini) öyrənməkdir. bitkilərin müqaviməti) və onların qorunması və uyğunlaşması üçün metodların inkişafı (bitkilərin sərtləşməsi üçün metodların inkişafı da daxil olmaqla).
Kriyobiologiyanın digər vəzifələri qışlama və anabioz mexanizmlərinin öyrənilməsi, həyatın mövcud ola biləcəyi minimum temperaturun müəyyənləşdirilməsi, həmçinin hüceyrələrin, toxumaların, gametlərin və embrionların kriyopreservasiyası üçün metodların inkişafı ilə əlaqədardır. tibbi məqsədlər üçün uzun müddət qorunması üçün heyvan və insan mənşəli (bu məqsədlər üçün donma və ərimə zamanı hüceyrələri qoruyan xüsusi maddələr tələb olunur — kriyoprotektorlar). Digər vəzifələrə transplantasiya üçün hipotermik şəraitdə orqanların qorunması və dərmanların liyofilizasiyası daxildir.
Kriofit
Kriofit — (yunan dilində. ψυχρός — soyuq, φιλέω — məhəbbət) quraq yerlərdə soyuğa dözümlü bitkilər.
Bu mikroorqanizmlər +10-dən -20°C arasında inkişaf edir. Eyni zamanda, ciddi (zəruri) psixrofillər 20°C-dən yuxarı olan temperaturlarda çoxaltmaq mümkün deyil və bu (həmçinin psixrofilllər adlanır) 22 ilə 30°C-ə qədər optimallaşdırılır.
== Xarici keçid ==
Психрофил (недоступная ссылка с 14-06-2016 [578 дней]): статья из Словаря по естественным наукам. (Проверено 3 января 2009)
Eukaryotes in extreme environments: Psychrophiles (Проверено 27 февраля 2012)
== Ədəbiyyat ==
R.Ə.Əliyeva, Q.T.Mustafayev. “Ekologiya” (Dərs vəsaiti). Bakı, “Bakı Universiteti” nəşriyyatı, 2004, s. 379 – 424.
Kriogen dondurma
Kreogen dondurma — Qida məhsullarını dondurmaq üçün aşağı temperaturlar soyuducu agentin (ammonyak, freonlar) və ya kriogen mayelərin (maye azot, karbon dioksidi) qaynaması nəticəsində alınır.
Kriogen mayelər – bir dəfə istifadə edilən soyuqluq daşıyanlardır. Kriogen aparatlar iki qrupa bölünür. Birincidə emal olunan məhsul kriogen maye ilə bilavasitə təmasda olur. İkinci qrup aparatlarda məhsul və kriogen maye arasındakı istilikdəyişmə əlavə termiki müqaviməti olan elementlərdən (qablaşdırıcı material, blok-formanın metal səthi və ya nəqletdirici konveyer) keçərək baş verir.
Öz növbələrində hər iki qrupun aparatları qaynayan (kriogen mayelər, freonlar) və qaynamayan soyuqluq daşıyıcılı (duzlu məhlullar) olurlar.
Qida məhsullarının bioloji toxumaları formalaşdıran heyvanı və ya bitki mənşəli hüceyrələrdən ibarətdir. O müxtəlif duzların və başqa qida maddələrinin su qarışıqlarından ibarətdir. Kristallaşmada suyun donması prosesi hüceyrələr arası məsafədən başlayır, sonra hüceyrələrin daxilinə keçir. Əgər donma prosesi çox zəif gedərsə, o zaman hüceyrələr arasında böyük buz kristalları əmələ gələrək hüceyrəni parçalayır.
Kriogen dövrü
Kriogen (yun. κρύος (krýos)- soyuq və γένεσις (génesis) - doğum) və ya Kriogen dövrü — 720-635 milyon il əvvəlləri əhatə edən geoloji dövr. Neoproterozoy erasının ikinci dövrüdür.
Kriogen dövrü 1990-cı ildə Beynəlxalq Stratiqrafiya Komissiyası tərəfindən təsdiq edilmişdir. Əksər dövrlərdən fərqli olaraq Kriogenin başlanğıcı qlobal miqyasda müşahidə olunan və sənədləşdirilmiş bir hadisə ilə əlaqələndirilmir.
== İqlim ==
Geoloji dövrün adı Kriogenin çox soyuq qlobal iqlimə malik olması ilə bağlıdır.
Geoloji dəlillər Yerin bu dövrdə tarixin ən ağır buz dövrlərini yaşadığını göstərir.
Kriogen dövründə ümumiyyətlə iki böyük buz dövrünün: 720-660 milyon il əvvəlləri əhətə edən Sturt buz dövrü və təxminən 635 milyon il əvvəl Kriogen dövrü ilə başa çatmış Marino buz dövrü; olduğu təxmin edilir. Bu dövrdə buz aşağı enliklərə qədər bütün dünyanı əhatə etdiyi üçün bu model "qartopu dünya" adlanır.
== Coğrafiya ==
Kriogen dövrü başlamazdan əvvəl, təxminən 750 milyon il əvvəl, Rodiniyanı parçalanmağa başladı.
Kriogen proses
Kriogen proses - torpağın mənfi dərəcəyə qədər soyuması, donması və donunun açılması vaxtı baş verən fiziki, fiziki-kimyəvi və bioloji proseslərin məcmusu.
== Xüsusiyyəti ==
Torpağın çat verməsi
Torpaq donarkən torpaq kütləsinin qarışması və torpaq nəmliyinin miqrasiyası
Çınqıl və daş qırıntılarının torpaq kütləsindən çıxarılıb onun səthində paylanması və strukturu-oliqonal törəmələrin çoxkünclü daşlar, tor və s.-nin formalaşması
Şaxta - don qabarmaları və s.
Kriokinezis
Kriokinezis (cryokinesis - (yunanca) - cryos (Κρύου) soyuq, kinesis - hərəkət deməkdir) — tibbi termin olub insanın fiziki bacarıqlarıpndan birini deyir.
İnsan beyninin-düşüncəsinin gücü ilə maddədə atomların hərəkətini yavaşıdaraq maddənin soyumasını, yaxud donmasını gerçəkləşdirir. Kriokineziya ilə insan qazı belə soyudaraq maye halına keçirə bilir. Bu işləmdə də inanma mütləq rol oynayır. Kriokinetik beynindən maddənin üç halını - bərk-maye-qaz ardıcıllıqla keçirməli və buna inanmalıdır. Bu təhlükəli ola bilər. Çünki birinci kriokinetik öz bədənini soyudur. Soyuğa nəzarət itərsə adam ölə bilər.
Kriolit
Kriolit (Na3AlF6, natrium heksaflor-alüminat) 1987-ci ilə qədər tükənən, bir vaxtlar Qrenlandiya adasının qərb sahilindəki İvittuut şəhərində böyük bir yataq ilə aşkar edilən nadir bir mineraldır. Nadirliyinə görə, bəlkə də dünyada tükənmək üzrə olan yeganə mineraldır. [7]
== Tarixi ==
Kriolit ilk dəfə 1798-ci ildə Danimarkalı baytar və həkim Peder Kristian Abildgaard (1740–1801) tərəfindən təsvir edilmişdir; [8] [9] bu mineral Qrenlandiyadakı İvittuut şəhərindəki bir yataqdan əldə edilmişdir. Ad Yunan dilində κρύος (cryos) = don və λίθος (lithos) = daş sözlərindən götürülmüşdür. [10] Pensilvaniya Duz İstehsal Şirkəti, Natrona, Cornwells Heights zavodlarında 19-cu və 20-ci yüzilliklərdə kaostik soda hazırlamaq üçün çox miqdarda kriolit istifadə etmişdir.
Tarixən bir alüminium filizi və daha sonra alüminium ilə zəngin oksid filiz boksitin elektrolitik emalında istifadə edilmişdir. Alüminiumun oksidin filizlərindəki oksigendən ayrılmasının çətinliyi, oksid minerallarını həll etmək üçün bir axın olaraq kriolitin tətbiqi ilə aradan qaldırıldı. Saf kriolitin özü 1012 °C-də (1285 K) əriyir və alüminiumun elektroliz yolu ilə asanlıqla çıxarılmasına imkan vermək üçün alüminium oksidlərini kifayət qədər yaxşı həll edə bilər. Həm materialların istiləşməsi, həm də elektroliz üçün hələ də böyük enerjiyə ehtiyac var, lakin oksidlərin özlərinin əridilməsində enerji çox qənaətlidir. Təbii kriolit bu məqsəd üçün istifadə oluna biləcəyi halda, çox nadir mineral olduğundan, sintetik natrium alüminium florid florit mineralından istehsal olunur.
Kriolofozavr
Кriolofozavr (lat. Cryolophosaurus ellioti) — İri yırtıcı dinozavr olmuşdur. Onlar Yura dövründə indi ki, Antarktida ərazisində yayılmışlar. İlk dəfə V. Hammer tərəfindən 1991-ci ildə Orta-Antarktida silsiləsində Kerkpatrik dağında aparılan qazıntı zamanı aşkarlanmışdır. 1994-cü ildə qeydə alınmışdır. İlk və ətraflı məlumat toplanan Antarktida dinozavrıdır. Kəllələrinin üzərində xüsusi çıxıntı vardırdı idi. Tapılan kəllə çox guman kimi erkəyə mənsub olmuşdur. Dinozavrın bu cür bəzəyinin olması ilə əlaqədar onu ilk vaxtlar "Elvizavr" adlandırırdılar. Səbəb isə Elvis Preslinin maraqlı telinə bənzəməsi idi.
Krios (titan)
Krios, Kriy (yun. Κρεῖος) – yunan mifologiyasında titan Uran və Geyanın oğlu, Pontun qızı Evribiyanın əri, Pallant, Astrey və Persin atası. Titanomaxiyadan sonra Zevs tərəfindən Tartara göndərilmişdir.
== İstinadlar ==
== Mənbə ==
Греческая Мифология, Катерина Серви, EKDOTİKE ATHENON, Афины 2007 ISBN 960-213-378-3, ISBN 978-960-213-378-1
Софиа Сули, Греческая Мифология, Издателство Михалис Тубис А.О., 1995 ISBN 960-540-118-5
Panaghiotis Christou, Katharini Papastamatis, Griechische Mythologie, 2008 ISBN 978-88-476-2283-8
Paul Mazon, introduction à la Théogonie d’Hésiode, Les Belles Lettres, coll.
Kriosfer
Kriosfer (q.yun. κρύος — soyuq və σφαῖρα — şar, təbəqə) — Yer kürəsinin atmosfer, hidrosfer və litosfer ilə sərhəd zonasında həmişə temperaturu mənfi olan soyuq təbəqəsi. Üst sərhəddi qütb ölkələrində Yer səthindən osta hesabla 8 km, ekvatorda isə 17 km hündürlükdə yerləşir. Alt sərhəddi yüksək enliklərdə dəniz səthində, tropiklərdə isə 6,5 km-ə qədər hündürlükdə yerləşir. Kriosferin orta qalınlığı 10 km-dir.
== Ümumi məlumat ==
Kriosfer Yer səthində bütöv təbəqə əmələ gətirmir, onun mövqeyi ilin fəsillərindən asılı olaraq dəyişir. Qurunun bütün səthinin təqribən 50%-i (tropiklər arasında dəniz səviyyəsindən 1500 m hündürlüyə kimi) kriosferə düşmür, 30%-i hər il (ilin soyuq dövründə) kriosferə düşür, 20%-i isə daima kriosfer daxilində olur.
Yerdə buzun ümumi həcmi 30 milyon km³-dən çoxdur, bu isə, litosferdəki su nəzərə alınmazsa, bütün suyun miqdarının 2,6%-ə qədərini təşkil edir. Yer səthinin təqribən 50 milyon km²-i (11%-i) daima buzla örtülüdür. Dəniz buzu bütün buzun yalnız 0,2%-ni təşkil edir.
Teodoks Kriotissa Kilsəsi
Theotokos Kyriotissa Kilsəsi (yun. Εκκλησία της Θεοτόκου Κυριώτισσας) və ya Kalenderhane Məscidi – İstanbulun Vəfa səmtində yerləşən bir Şərqi Roma binasıdır. Bozdoğan kəmərinin ən şərq ucunun cənubundadır. Şərq Pravoslav Kilsəsi formasındadır. XVIII əsrdə Osmanlılar tərəfindən məscidə çevrilmişdir. Çox güman ki, kilsə əvvəlcə Theotokos Kyriotissaya həsr olunmuşdu. Bina, yunan xaçlı kəmərli Bizans kilsəsinin mövcud olan bir neçə nümunəsindən biridir. Plan və üslub xüsusiyyətlərinə görə binanın IX və ya X əsrə mənsub olduğu güman edilir.
Bina ilk dəfə Osmanlı dövründə Qələndər təriqətinə mənsub dərvişlər tərəfindən istifadə olunduğundan, adı Qələndərxana olmuşdur. Məscidin həyətində kilsənin ilk vaxtlarında tikiliyə daxil edilmiş, lakin indi dağılıb xarabalıqları qalmış divar qalıqları mövcuddur.
