* azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğətində mövcuddur
* Sözün müxtəlif mətnlərdə yazılışı.
1 sif. [fars.] 1. Səhhəti yerində olmayan, bir xəstəliyi olan; naxoş, azarlı. Xəstə uşaq. – Xəstə əsgər dərindən nəfəs aldı. H.Nəzərli. Xəstə atalarının ürəyini sıxmaq istəməyən oğul və qız güzəranlarından şikayət eləmədilər. Ə.Abasov. // İs. mənasında. Xəstənin yanına getmək. Xəstənin halı yaxşılaşdı. – Bənnasız hörgü hörülməz; Təbibsiz xəstə dirilməz. “Koroğlu”. Əri xəstə üstə getdikdə ya ölü üstə aparıldıqda, o, dükanda oturub alış-veriş edərdi. S.S.Axundov. Bunu görən xəstə Aydını heç yaxına belə buraxmamışdı. H.Seyidbəyli. □ Xəstə düşmək, xəstə yatmaq – xəstələnmək, azarlamaq, yorğan-döşəyə düşmək. Xəstə düşdüm, gələn yoxdur üstümə; Qərib öldüm, bikəs öldüm, yad oldum. M.V.Vidadi. Həsrətindən xəstə düşdüm; Eylə dərdə çarə, Ceyran! Aşıq Ələsgər. Bu hadisədən Molla Qasım sarılıq azarına düşüb xəstə yatdı. S.S.Axundov. Xəstə olmaq – xəstə yatmaq, azarlı olmaq, naxoş olmaq. Bəstəri-möhnətdə xəstə olduğum; Gözləri şəhlaya dedin, nə dedi? Q.Zakir. Mən diqqətlə [Məmmədə] baxdım, xəstə olduğuna heç şübhəm yoxdu. C.Cabbarlı. Xəstə salmaq – xəstələndirmək, azarlatmaq, xəstələnməsinə səbəb olmaq. Yar gəlməsə məndən dirilən olmaz; Məni xəstə salan busə dağıdı. Q.Zakir. 2. məc. Şairanə təşbehlərdə dərdli, qayğılı, mənən üzgün mənasında. Çox edən bimarə xidmət aqibət bimar olur; Leyk könlüm xəstədir ol nərgisi-bimarsız. S.Ə.Şirvani. 3. məc. Sönük, zəif, cılız, ölgün. Kiçik bir lampanın ziyası evə xəstə və ölgün bir işıq nəşr edirdi. S.Hüseyn. 4. məc. Bir şeyə həddindən artıq meyil edən, aludə olan; aludə, mübtəla, düşkün. Kino xəstəsi. Futbol xəstəsi. Bilyard xəstəsi. 5. məc. klas. Yazıq, zavallı, aciz, fağır, bimar. Füzuli xəstəyə düşmən sözü ilə dust cövr eylər. Füzuli. Vidadi xəstəyəm, günlər sanaram; Dərd əhliyəm, qəm hərfini qanaram. M.V.Vidadi. ◊ Xəstə baxıcısı – müalicə müəssisələrində ağır xəstələrə və binanın təmizliyinə baxan kiçik tibb xidmətçisi.
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti / xəstə2 f. 1) yorğun; 2) naxoş, azarlı.
Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında işlənən ərəb və fars sözləri lüğəti / xəstə1 Farsca xəstən (yorulmaq, yaralanmaq) məsdəri ilə eyni kökə malikdir. Bizdə xəstə əvəzinə, ağrığ sözü işlədilib və ağrımaq feilindən əmələ gəlib. İndi ağrığ sözü ağrı şəklində formalaşıb (ad - feil omonimdir). (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Azərbaycan dilinin etimologiya lüğəti / xəstə2 XƏSTƏ Qoy xəstə olmasın mənim kimi heç kəs (M.Rahim); AZARLI (dan.) Belə olmasa həkimin başı ağrıyıb keyfi nasaz olar, heç bir yerə gedə bilməz, azarlılar da tökülüb qalardı (S.Rəhimov); BİMAR (kl.əd.) Gər dəysə soyuq, sancılanıb olsa da bimar: Hökm et gələ cindar (M.Ə.Sabir); XARAB (məc., dan.) [Həsən:] Uşaq xarabdır, Zəhra, xarabdır (M.İbrahimov); KEFSİZ (yüngül xəstə) Məşədi Qulamhüseyn və Məşədi Heydər cavab verdilər ki, Sadığın kefsiz olmağını Naxçıvanda nə eşidiblər, nə də Cəfəri bazarda görüblər... (C.Məmədquluzadə); MƏRİZ (köhn.) Fərman: Vaxta ki, sizin bircə sözünüz bir cavan mərizi ölümdən qurtaracaq, o sözü siz necə qəbul etməyirsiniz? (Ə.Haqverdiyev); NAÇAQ (yüngül xəstə) Dəxi də artırdı ğəm üstən ğəmin; Nə yaxşı yoxladı naçaq gözlərin (Q.Zakir); NAXOŞ Nurcahan: Həkim, başına dönüm, mənim nəvəm naxoşdu, Allahı sevərsən, məni bu dəlinin əlindən qurtar gedim (N.Vəzirov); NASAZ (xəstəhal) Neyləyim dolana bilmirəm atam; Qolu gücdən düşən nasaz xarratam (M.Rahim); SITMALI (köhn.) Sıtmalı təbiət inlərdi yorğun; O coşqun dənizlər göl kimi durğun (A.Şaiq).
Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti / xəstə1 XƏSTƏ – SAĞLAM Biri xəstədir, biz sağlamıq (M.Talıbov); Düşündüm: insan xəstələnər də, sağalar da (R.Rza).
Azərbaycan dilinin antonimlər lüğəti / xəstə2 I прил. 1. больной: 1) страдающий какой-л. болезнью. Xəstə adam больной человек, xəstə qadın больная женщина 2) пораженный какой-л. болезнью (о состоянии отдельных органов). Xəstə ürək больное сердце, xəstə mədə больной желудок 3) перен. свидетельствующий о болезни, болезненный. Xəstə baxış больной взор, xəstə görünüş больной вид 4) перен. неестественнный, ненормальный. Xəstə təxəyyül больное воображение 2. болезненный: 1) подверженный заболеваниям, часто болеющий. Xəstə uşaq болезненный ребёнок 2) вызываемый болезнью. Xəstə halda в болезненном состоянии 3. страдающий, страдальческий (выражающий страдание). Xəstə (əzablı) baxış страдальческий взгляд II сущ. 1. больной, больная (лицо, старадающее какой-л. болезнью). Gəzən xəstə ходячий больной, sağalan xəstə выздоравливающий больной, vərəmli xəstə туберкулезный больной, qızdırmalı xəstə лихорадящий больной, ağır xəstə тяжелый больной, ambulator xəstə амбулаторный больной, terapevtik xəstə терапевтический больной, cərrahi xəstə хирургический больной, ruhi xəstə душевнобольной, xəstəyə qulluq уход за больным, xəstənin müayinəsi обследование больного, xəstəni dindirmə расспрос больного, xəstəni yoluxma посещение больного; xəstələr больные. Xəstələrin qəbulu приём больных, xəstələri yoxlama обход больных 2. перен. страстный (заядлый) любитель чего-л.; тот, кто имеет склонность, особое пристрастие к чему-л. Kino xəstəsi страстный, заядлый любитель кино, futbol xəstəsi заядлый любитель (болельщик) футбола; xəstəsi olmaq nəyin заболеть чем. Balıq ovunun xəstəsi olmaq заболеть рыбалкой; xəstə düşmək слечь в постель, заболеть; xəstə yatmaq лежать больным; xəstə olmaq быть больным (больной), болеть, заболеть; xəstə eləmək, xəstə salmaq kimi вызвать болезнь, быть причиной тяжёлой болезни кого, чьей ◊ xəstə olmayan canının qədrini bilməz кто не болел, тот не знает цены здоровья; xəstə yatan ölməz, əcəli yetən ölər умирает не тот, кто лежит больным, а тот, к кому смерть пришла
Azərbaycanca-rusca lüğət / xəstə1 I. i. sick man*, sick woman*; invalid; patient; ambulatoriyada müalicə olunan ~ out patient; stasionar ~ in-patient, hospital patient; psixi ~ mentally diseased man* II. s. ill; (insan və heyvan haqda) sick; (bədən üzvü) diseased; (bədənin zədələnmiş hissəsi) sore; məc. morbid; ~ oğlan a sick boy; ~ ürək diseased heart; d.d. bad heart; ~ göz sore eye; ~ diş / barmaq bad / tooth* / finger; O, ağır xəstədir He / She is seriously ill
Azərbaycanca-ingiliscə lüğət / xəstə1 is. malade m ; invalide m ; patient m ; mutilé m ; stasionar ~ patient de l’hôpital ; çox ~ olmaq être tout patraque ; ~ diş dent f souffrante
Azərbaycanca-fransızca lüğət / xəstə1 [fars.] прил. 1. хесте (1. азарлу, хенек, нахуш; xəstə düşmək, xəstə yatmaq хесте хьун, азарлу хьун, хесте яз къаткун, месе гьатун; xəstə olmaq хесте хьун, азарлу хьун, нахуш хьун; xəstə salmaq хесте авун, азарлу авун, азарлу хьуниз себеб хьун; 2. пер. дерт авай, дертлу манада (тешпигьра); 3. пер. са затӀунал гзаф рикӀ алай, са затӀуниз кьадардилай артух майилвал ийидай, са затӀуник акатнавай, ктканвай; domino xəstəsi доминодин хесте; 4. пер. клас. тӀува, язух, фагъир, ажуз); 2. пер. зайиф, кьейи, буьркьуь (мес. лампадин экв); ** xəstə baxıcısı хестейриз килигдайди, залан хестейриз килигдай хидметчи.
Azərbaycanca-ləzgicə lüğəti / xəstə