Buz
Buz — bərk aqreqat halında olan su, mineral. Bəzən buz dedikdə bərk aqreqat halında olan maddələr də nəzərdə tutulur. Məsələn, quru buz, ammiak buzu və ya metan buzu.
== Buzun sürüşkənliyi ==
Buz hamar bir səth olduğu üçün düşünüldüyü kimi sürüşkən deyil. Bu vəziyyət belədir, buz konkisinin çox kiçik səthinə olan təzyiq nəticəsində toxunduğu yerdəki buz əriyir və konki bu nazik su təbəqəsi üzərində hərəkət edir. (Ucu iti bıçaq kimi olan konkilərin sahəsi buza o qədər kiçik toxunur ki, buzun səthini dərhal əridir, ərimə temperaturunu 1 °C azaltmaq üçün tam olaraq 130 kq/sm2 tələb olunur.)
== Su buzunun əsas xüsusiyyətləri ==
Hazırda üç amorf və 15 kristal formalı buz modifikasiyası məlumdur.
Təbii şəkildə Yerdə buz ancaq bir kristal modifikasiyada, geksoqonal sinqoniya (Buz Ih) şəklində mövcuddur. Ih buzunda hər Н2O molekulu eyni məsafədə yerləşən dörd molekulla əhatə edilir. Bu məsafə 2,76 Å-yə bərabərdir və düz tetraderin zirvəsində yerləşir.
Buzun sıxlığı 0 °C-də 916,7 kq/m³-dir, bu isə suyun (999,8 kq/m³) sıxlığından azdır.
Buz generatoru
Buz generatoru — sudan süni buz almaq üçün soyuducu qurğu. Buz generatorunda müxtəlif formalı (kub, blok, tava, kristal) və ölçülü texniki və qida buzu hazırlanır. Buz generatoruları iki tipə ayrılır. Birinci tip bilavasitə (birbaşa) soyuduculu Buz generatorunda buz buxarlandırıcı aparatın səthində dondurulur. İkinci tip Buz generatorunda buz qəlibləri –10 °C-dən –12°C-yədək temperaturda sirkulyasiya edən duz məhlulu vasitəsilə soyudulur. Borulu, pulcuqlu və qarlı (kristal) buz yaradan Buz generatoruları daha intensivdir, onlarda buz qəlibləri olmur. Suyu təbəqə-təbəqə fasiləsiz dondurmaqla buz alınır; bu, donmuş səth vahidindən daha çox buz almağa imkan verir. Belə Buz generatorunun məhsuldarlığı sutkada 40 t-a çatır.
Buz nəhəngi
Buz nəhəngi — i əsasən, karbon, oksigen azot və kükürd kimi hidrogen və heliumdan daha ağır elementlərdən ibarət nəhəng planetdir. Günəş sistemində iki buz nəhəngi var: Uran və Neptun.
Astrofizikada və planetar elmdə "buzlar" termini müvafiq olaraq donma nöqtələri 273 K (0°C), 195 K (-78°C) və 91 K (-182°C) olan su, ammonyak və ya metan kimi təxminən 100 K-dən yuxarı donma nöqtələrinə malik uçucu kimyəvi birləşmələrə aiddir (bax Uçucu maddələr). 1990-cı illərdə Uran və Neptunun, əsasən hidrogen və heliumdan ibarət qaz nəhəngləri olan digər nəhəng planetlərdən, Yupiter və Saturndan ayrı nəhəng planetlər sinfi olduğu müəyyən edilmişdir.
Buz səhrası
Buz səhrası
== Buz səhra ==
Buz Səhra soyuq səhranın bir növü. Buz səhrası bitki örtüyünün olmaması, havanın alçaq temperaturu və mümkün fizioloji rütubətin çatışmaması ilə izah edilir. Buzlağın geniş məskəni olan Antarktida çox sayda buz var.
Buz şəlaləsi
Buz şəlaləsi – buzlaq yatağının çox meyilli olduğu yerdə buzlağın parçalanıb yarıqlar və pillələr əmələ gətirdiyi hissədir. .
Meyvəli buz
Meyvəli buz-Soyuq desert olub, donmuş içəcəkdən hazırlanır. Bəzən çay və ya meyvəli içəçəklərdən istifadə edilir.
Meyvəli buzu hazırlayan zaman mayenin donması üçün çubuqun ətrafına dolanır. Bəzən rəngləşdiricilərdən də qatırlar. Bəzi növ meyvəli buzlar isə stakana qoyulur, çubuqlar isə yanına qoyulur.
İlk dəfə meyvəli buz 1905-ci ildə hazırlanıb. 11 yaşlı San-Fransiskolu Frenk İpperson stakanda qazlı suyu içərisindəki taxta qaşıqla unudub qoyub. Gecə temperaturun aşağı düşməsi ilə stakanda olan qazlı su donmuş və Frenk onu səhəri gün aşarlayır. O əvvəl buzu əritmək istəyir və qaşıqdan tutaraq onu çıxarır. Sonra eləcə yeyir.
Quru buz
Quru buz - quru buz özü ilə karbon 4 – oksidin və ya karbon qazının bərk fazasını təmsil edir. Onu karbon qazı adlandırmaq qəbul olunmuşdur. Karbon qazının fərqləndirici xüsusiyyəti onun üçqat nöqtələridir: bu o deməkdir ki, 0,536 MPa təzyiqində və uyğun olaraq temperatur -56,6 C olduqda karbon qazı həmin an üç vəziyyətdə ola bilir: bərk, maye və qaz halında. Daha aşağı təzyiqdə, yəni atmosfer təzyiqində ancaq iki vəziyyətdə ola bilər: bərk və qaz halında.
Beləliklə, atmosfer şəraitində bərk karbon qazı maye fazasını örtərək, birbaşa qaz halına keçir. Buradan bərk karbon quru buz adlandırılmağa başlandı. 0,1 MPa təzyiqdə quru buz -78,9C-də sublimasiya edir. Təzyiqin azalmasında sublimasiya temperaturu aşağı düşür. Normal şəraitdə karbon qazının sıxlığı 1,877 kq/m³-dir. Bu qaz havadan 1,529 dəfə ağırdır.
İtalyansayağı buz
İtalyansayağı buz — soyuq desertdir.
Bu buzu hazırlamaq üçün sirop smesindən və meyvəli puredən istifadə olunur. Bunu hazırlamaq üçün müxtəlif növ sirop və meyvədən istifadə etmək olar. Buz üçün lazım olan bütün komponentlər adrıcıl olaraq blenderə qatılır və pure halına salınır və bundan sonra onu soyuducuya qoyulur. İtalsayağı buzun miqdarı ona əlavə edəcəyimiz məhsullardan asılıdır. Bəzən "hurman italsayağı buz" adına rast gəlirik. Onun italiyansağı buzdan fərqi onun hazırlamasında iki məhsuldan istifadə edilir. Həmçinin ona albalı, kokos, limon şirəsi əlavə edilir. Bununla yanaşı şokolad ,portağalda əlavə edilə bilər.
İtalyan buzu Filadelfiyada "su buzu" olaraq da tanınır.
Buz Kralı
Buz Kralı (həmçinin Saymon Petrikov kimi bilinir) — "Macəra zamanı" cizgi serialındakı personajlardan biri. Tom Kenni tərəfindən səsləndirilmişdir.
Başlanğıcda personaj həmişə şahzadələri ələ keçirməyə çalışan pis niyyətli bir sehrbaz kimi təqdim edildi. Növbəti mövsümlərdə məlum oldu ki, onun bu cür şeylər etməsinin səbəbi ona buz güclər qazandıran başına taxtığı tacdır. Üçüncü mövsümdə onun bir vaxtlar Saymon Petrikov adlı normal insan olduğu və tac taxdıqdan sonra dəli olduğu üzə çıxır.
Buz dövrü
Buz dövrü (Qədim buzlaşma) — bir neçə milyon il davam edən, qitələrin və okeanların buzlaqlarının olduqca kəskin şəkildə artması ilə ümumi iqlimin soyuqlaşması dövrü. Yer kürəsinin tarixində onlar qeyri-bərabər paylanaraq bir neçə onillikdən 200 milyon ilə qədər davam edən buzlaq dövrlərində qruplaşdırılıblar .
Yerin geoloji tarixində (dördüncü dövr) bir hadisə üçün ümumiləşdirilmiş bir termindir, bu müddət ərzində iqlimin ümumi nisbi soyuması və kontinental buz təbəqələrinin əhəmiyyətli dərəcədə genişlənməsi baş verir. Buz dövrü — buzlaq epoxaları toplusudur . Buzlaq epoxaları nisbi istiləşmələrlə növbələşir — buzlaşmanın azaldığı dövrlər üzrə ( buzlaqlararası) .
Son Kaynozoy buzlaşması adlanan hazırkı buz dövrü son 34 milyon ildir davam edir. Son buz dövründən sonra 12 min il əvvəl başlayan buzlaqlararası dövr, holosen, dördüncü dövrün ( dördüncü buzlaşmanın başladığı və davam etdiyi) bir hissəsidir, bu da öz növbəsində 66 milyon il əvvəl başlayan kaynozoy erasının bir hissəsidir.
Buz-adam (personaj)
Buz adam (ing. Iceman) — Marvel Comics tərəfindən yaradılan komiks personajı. Bir mutantdır. İlk dəfə 1963-cü ildə görünmüşdür. Əsas gücü soyuğu idarə edərək buz və qar əmələ gətirməkdir. Daha çox İks-adamlar komandası ilə birlikdə olmuşdur. Əsl adı Robert Luis Dreykdir.
== Həyatı ==
Nyu York ştatının Floran Park şəhərində yəhudi ananın və katolik irland atanın ailəsində anadan olmuşdur. Güclərini gənc yaşında ikən soyuqdan titrərkən kəşf etmişdir.
Oxuduğu məktəbin zorbası Rokki Biesi ona və qız dostuna hücum çəkərkən Robert panikaya düşmüş və Rokkini donduraraq güclərini ortaya çıxartmışdır.
Buz adam (personaj)
Buz adam (ing. Iceman) — Marvel Comics tərəfindən yaradılan komiks personajı. Bir mutantdır. İlk dəfə 1963-cü ildə görünmüşdür. Əsas gücü soyuğu idarə edərək buz və qar əmələ gətirməkdir. Daha çox İks-adamlar komandası ilə birlikdə olmuşdur. Əsl adı Robert Luis Dreykdir.
== Həyatı ==
Nyu York ştatının Floran Park şəhərində yəhudi ananın və katolik irland atanın ailəsində anadan olmuşdur. Güclərini gənc yaşında ikən soyuqdan titrərkən kəşf etmişdir.
Oxuduğu məktəbin zorbası Rokki Biesi ona və qız dostuna hücum çəkərkən Robert panikaya düşmüş və Rokkini donduraraq güclərini ortaya çıxartmışdır.
Buz döyüşü (1242)
Buz döyüşü (1242) — aprelin 5-də buz bağlamış Çud gölü üzərində rus qoşunu ilə Livoniya ordeninin səlibçi cəngavərləri arasında vuruşma.
== Haqqında ==
Səlibçilər (təqribən 5-7 min nəfər) Böyük Novqorodu, Kareliyanı və Neva rayonundakı torpaqları ələ keçirmək istəyirdilər. Rus qoşununun (təqribən 15-17 min nəfər) başçısı knyaz Aleksandr Nevski düşməni Böyük Novqoroda və Pskova gedən yolların üstündə, Cud gölünün cənub hissəsində döyüşə cəlb etdi. O, düşmənə cinahdan zərbə vuraraq, cərgələrini dağıtdı. Rus qoşunu qəti qələbə qazandı. 1242-ci ildə Novqorod ilə Livoniya ordeni arasında sülh müqaviləsi bağlandı. Müqaviləyə görə, orden Pskov, Luqa, Vod torpaqlarına və başqa ərazilərə olan iddialarından imtina etdi. Buz döyüşü Novqorod respublikasının qərb sərhədlərinin təhlükəsizliyini təmin etdi və alman cəngavərlərinin şərqə hərəkətlərini dayandırdı.Buz döyüşünün təsiri ilə Litva və Pomorye xalqlarının səlibçilərə qarşı mübarizəsi gücləndi.
== Mənbə ==
Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V cild, Bakı,2014, səh.136.
Buz mağarası (Goranboy)
Buz mağarası — Goranboy rayonunda mağara.
== İnzibati yeri ==
"Buz mağarası" adlanan təbiət abidəsi Goranboy rayonunun Buzluq kəndinin cənub qurtaracağında, Kürəkçayın sol tərəfində, dəniz səviyyəsindən 1800 m hündürlükdə, Goranboy Meşə Mühafizəsi və Bərpası Müəssisəsinin xidməti ərazisinin meşə ilə örtülü sahəsi ilə həmsərhəd Buzluq kəndinin bələdiyyə mülkiyyətinə aid torpaq sahəsində yerləşir.
== Tarixi ==
Mağara uzaq keçmişdə təbii fəlakət zamanı bərk süxurlardan ibarət iri qaya parçalarının mütləq hündürlüyü daha çox olan ərazilərdən yuvarlanaraq qala şəklində Kürəkçayın məcrasına toplanması nəticəsində əmələ gəlmişdir. İri qaya parçalarının toplandığı ərazi 0,22 hektar sahəni təşkil etməklə hər bir təərəfi ağaçlarla əhatələnmişdir. Buz mağarası təxminən onun mərkəzi hissəsində qaya parçalarının altında yerləşir və içərisində daim buz olur. Mağaraya daxil olmaq üçün qaya parçalarının arasından 3-3,5 metr şaquli istiqamətdə çox çətinlikə keçilə bilən dar keçidlərlə aşağıya düşmək lazım gəlir. Yay fəslinin və ərazidə yüksək hərarətin olmasına baxmayaraq mağaradan buz parçaları çıxarılır.
Buz qalağı (coğrafiya)
Buz qalağı - çay yatağının və ya sulu horizontun donması zamanı yeraltı və ya səth sularında təzyiqin azalması sayəsində çay suyunun və ya səthə çıxan yeraltı suyun lay-lay donması nəticəsində əmələ gələn, buz qatı.
Xumbu buz divarı
Xumbu buz divarı — Xumbu Buzlağının başında və Sükut dərəsinin ətəyində yerləşən buz divarı. Xumbu buz divarı Everest dağının Nepal yamaclarında
5,486 metr (17,999 ft) hündürlükdə yerləşir və Baza düşərgəsindən o qədər də uzaq deyil. Buz divarı Everest zirvəsinə gedən Cənubi Kol marşrutunun ən təhlükəli mərhələlərindən biri hesap olunur.
Xumbu buz divarı Xumbu buzlağının elə sürətlə hərəkət edən bir bölməsidir ki, burada daim birdən-birə açılmış böyük çatlaqlara və buz qüllələrinə rast gəlmək mümükündür. Buzlaqdan daim ölçüsü avtomobildən tutmuş böyük evlərə qədər olan nəhəng buz parçaları düşür. Buzlağın dağdan hər gün 0.9 to 1.2 metr (3 to 4 ft) uzaqlaşdığı təxmin edilir.
Əksər alpinistlər səhər tezdən, günəş doğmadan əvvəl, gecə qismən donub qaldıqda və daimi hərəkətlər az olduqda buz divarını keçməyə çalışırlar. Güclü günəş işığı ərazini isitdikcə buz quruluşu arasındakı sürtünmə azalır və yarıqların açılması və ya qar və buz bloklarının düşmə şansını artırır. Xumbu buz divarını keçmək üçün ən təhlükəli vaxt ümumiyyətlə günortadan axşama qədər yəni günəşin daha isti və buzlaqdakı hərəkətlərin daha intensiv olduğu vaxta qədərdir. Təcrübəli, uyğunlaşmış alpinistlər buz divarını bir neçə saat ərzində keçə bilər, ilk dəfə bu ərazidən keçən və yaiqlimə hələ də uyğunlaşa bilməyən alpinistlər təxminən 10-12 saatda buzlağı keçirlər.
Buz dövrü: Ərimə
Buz dövrü: Ərimə (ing. Ice Age 2: The Meltdown) — 2006-cı ildə istehsal olunmuş animasiyadır.
== Məzmun ==
Mamont Manfred (qısa adı: Menni), tənbəl Sid və pələng Diyeqo macəralarına davam edirlər. Onlar öyrənirlər ki, yaşadıqları sahə əriməyə başlayacaqdır. Bu səbəbdən buranı tərk etmək məcburiyyətində qalırlar. Skret adında dələ isə əvvəlki kimi öz palıd qozasının axtarışındadır. Mamont Menni hələ öz növündən biriylə qarşılaşmamışdır. Dünyada qalan son mamont olduğuna inanmağa çalışarkən Elli adlı mamontla tanış olur. Ancaq Elli özünün mamont olduğunu qəbul etməməkdədir.
Xəzər dənizinin buz rejimi
Xəzər dənizinin dayaz şimal hissəsi hər il donur, amma dənizin dərin digər hissələri isə həmişə donmur. Buzların yaranma əraziləri, müddəti və onun sonrakı inkişafı ilin qış vaxtında dəniz üzərindəki atmosfer prosesləri ilə müəyyən edilir. Sərt qışda Şimali Xəzərin bütün səthi, mülayim qışda isə 3 m izobata qədər olan əraziləri donur. Burada ən böyük buz qatı yanvar-fevral aylarında (sərt qışda sal buzun qalınlığı 70 – 90 sm, mülayim qışda 35 – 40 sm) müşahidə edilir. Orta Xəzər buz əmələgəlmə adətən noyabr ayının axırında, şərq sahillərinin qapalı buxtalarında başlayır. Qərb sahillərində Maxaçqala-Niyazobaya qədər ərazisində sərt qışda ilkin yerli buzlar noyabrın axırında, mülayim qışda isə yanvarda müşahidə edilir. Burada buzların qalınlığı 20 – 25 sm, şərq sahillərində eyni coğrafi enlikdə isə 40 – 45 sm təşkiledir.İsti qış mövsümündə qərb sahillərində ümumiyyətlə buz müşahidə edilmir. Ən sərt qış mövsümündə uzunmüddətli əsən şimal küləkləri üzən buzları qərb sahilləri boyu hərəkət etdirərək Abşeron yarımadasına gətirib çıxa bilər. Axırıncı dəfə bu hadisə 1953-1954 - cü ildə qışda müşahidə edilmişdir, 5 fevral 1954 – cü il tarixində Abşeron yarımadasının şimal hissəsində möhkəm salbuz yaranmışdır. Cənubi Xəzərdə çox nadir hallarda buz yaranır.
Buz dövrü: Toqquşma qaçılmazdı
Buz dövrü: Toqquşma qaçılmazdı (ing. Ice Age: Collision Course) — 2016-cı ildə istehsal olunmuş animasiyadır.
== Məzmun ==
Dördüncü filmin hadisələrindən bir müddət sonra Menni və Elli qızları Peaches və onun yaxşı xasiyyətli nişanlısı Culian arasında qarşıdan gələn evliliyə hazırlaşırlar, lakin Menni toydan əmin deyil. Dieqo və arvadı Şira ailə qurmaq istəyirlər, lakin onların şiddətli görünüşü uşaqları qorxudur. Sid öz saxta sevgilisi Francine-ə evlilik təklifi etmək üzrədir, lakin Sid əvvəllər ona zəhərli sarmaşıq alt paltar verdikdən sonra onu tərk edir və o, təkliyindən gileylənir. Manny və Ellie'nin evlilik ildönümü şənliyi zamanı asteroidlər (əvvəllər palamutunu basdırmaq cəhdi zamanı tərk edilmiş bir kosmos gəmisində kosmosa göndərilən Skratın səbəb olduğu) yerə çırpılır və Sürü çətinliklə qaçır. Bu arada, yeraltı itirilmiş dünya zamanı Bak, Qavin, Gerti və Gerti adlı uçan dromeozavrlar üçlüyü tərəfindən oğurlandıqdan sonra Xazmozavr yumurtasını qanuni sahibinə qaytarır. Rocer. Bak qədim bir daş sütunu kəşf edir və onu səthə çıxarır və burada illər sonra ilk dəfə Sürü ilə qarşılaşır.
Buck The Herd-ə izah edir ki, sütuna görə, asteroidlər keçmişdə "at nalı cır-böyüyən şeylər" və dinozavrların iki nəslinin kəsilməsinə səbəb olmuşdu və növbətisi ilə o, dayanmaq üçün bir ipucu tapa biləcəkləri yeganə yer olduğuna inanır.
Buz dövrü: Dinozavrların şəfəqi
Buz dövrü: Dinozavrların şəfəqi (ing. Ice Age: Dawn of the Dinosaurs) - 2009-cu ildə istehsal olunmuş animasiyadır.
== Məzmun ==
Sid öz ailəsini qurmaq istəyir. O, yumurtaları tapır. Tezliklə bu yumurtalardan dinozavr balaları çıxır. Qəzəblənmiş ana dinozavr balalarını tapır və onları Sidlə birlikdə dinozavrların yaşadığı yeraltı dünyasına aparır. Onun dostları gecikmədən Sidi xilas etməyə yollanırlar...
Buz dövrü: Kontinental dreyf
Buz dövrü 4: Kontinental dreyf (ing. Ice Age: Continental Drift) - 2012-ci ildə istehsal olunmuş animasiyadır.
== Məzmun ==
Hadisələrdən yeddi il keçmişdir. Mamontlar olan Menni və Ellinin "Şaftalı" adlı qız övladı böyümüşdür. "Şaftalı" İtan adlı mamonta aşiqdir. Lakin atası Menni övladını özgə şəxslərdən qorumaq səbəbindən buna razılıq vermir. Onlar arasında mübahisə baş verir. Menninin qızına köstəbək Luist aşiqdir. Lakin "Şaftalı" onu dostu kimi qəbul edir...
Buz dövrü: Mamont miladı
Buz dövrü: Mamont miladı (ing. Ice Age: A Mammoth Christmas) — 2011-ci ildə "Blue Sky Studios" tərəfindən istehsal olunmuş qısametrajlı animasiyadır.
== Məzmun ==
Safsar Sid mamontların ailəsinə mənsub daşı təsadüfən sındırır. Manfred Sidə deyir ki, bu daşı sındıran hər bir kəs Santa Klausun qara siyahısına düşür və hədiyyə almır. Sid qərara gəlir ki, Şimal qütbünə gedərək Santa Klausdan üzr istəsin. Onun ardınca digər qəhrəmanlarda gedirlər. Ancaq səyahət zamanı yeni problem çıxır. Qəhrəmanlar təsadüfən Santa Klausun hədiyyə düzəldən emalatxanasını dağıdırlar.
Buz dövrü (film, 2002)
Buz dövrü (ing. Ice Age) - 2002-ci ildə "Blue Sky Studios" şirkəti tərəfindən istehsal olunmuş animasiyadır.
== Məzmun ==
Eramızdan 20 min il əvvəl canlılar Buz dövrünün yaxınlaşması ilə əlaqədar cənuba köç edirlər. Lakin köç edən canlılardan fərqli olaraq Mamont Manfred və tənbəl Sid yerlərində yaşamağa qərara gəlirlər. Bu müddətdə pələng dəstəsi insanların yaşadığı yerə hücum edir. Bu zaman körpəsi olan ana onlara yem olmamaq üçün buradan qaçır və sonda körpəsi ilə birgə çayda üzməyə məcbur olur. Ölməmişdən əvvəl ana körpəsini Mamonta və tənbəl Sidə verir. Bu səbəbdən onlar körpəni geri qaytarmaq üçün uzun müddət səyahət etməyə məcbur olurlar. Bu müddətdə isə körpəni əldə etmək pələng dəstəsinin başçısı bu işi Diyeqoya tapşırır...
İlıq dənizdə buz parçası
== Məzmun ==
Bu psixoloji dram təqaüdə çıxmış qocaman neftçi (Həsənağa Turabov) haqqında danışır. O, ürəyinin hökmü ilə yenidən dəniz mədəninə qayıdır və burada ən çətin sahədə gənclərə dayaq olur. Pritça düzgünlük, təmənnasızlıq, cəsurluq, xeyirxahlıq və ədalət kimi keyfiyyətləri tərənnüm edir.
== Film haqqında ==
Film yazıçı Cəmil Əlibəyovun "Qış macərası" povestinin motivləri əsasında yaradılmışdır.
Film Mərkəzi televiziyanın (Moskva) sifarişi ilə çəkilmişdir.
== Filmin heyəti ==
=== Film üzərində işləyənlər ===
Əsərin müəllifi: Cəmil Əlibəyov
Ssenari müəllifi: Pavel Finn
Quruluşçu rejissor: Yuli Qusman
Quruluşçu operator: Valeri Kərimov
Quruluşçu rəssam: Fikrət Əhədov
Bəstəkar: Xəyyam Mirzəzadə
Geyim rəssamı: Abdulla Azəroğlu
Səs operatoru: Tatyana Kərimova
=== Rollarda ===
Rasim Balayev — Məmməd
Həsənağa Turabov — təqaüdçü
Həsən Məmmədov — direktor
Tanilə Əhmərova — gəlin
Vəliəhd Vəliyev — Muradov
Sədayə Mustafayeva — təqaüdçünün arvadı
Kazım Abdullayev — sürücü
== Sponsor ==
Mərkəzi Televiziya (Moskva)
== Mənbə ==
Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C.Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim "Azərbaycanfilm". 1923-2003-cü illər.
Dıxsu buzlağı
Dıxtau (rus. Дыхтау, qaraç.-balk. Дых тау – türkcə "dik dağ" sözündən götürülüb, kələ-kötür dağ deməkdir) — Rusiyada, Kabarda-Balkar Respublikasında, Böyük Qafqazın mәrkәzi hissәsindә yerləşən Elbrusdan sonra әn yüksәk zirvә. Hündürlüyü 5204 metrdir. Kristallik süxurlardan ibarәtdir. Şərq yamacından mürәkkәb Dıxsu dәrә buzlağı (sahәsinә görә Qafqazda Bezengi buzlağından sonra ikinci) enir.
== Dırmanış və fəth ==
Dıxtauya ən yaxşı şəkildə şimaldan (Rusiya) daxil olmaq olar. Bezingi alpinist düşərgəsi 2,180 metr (7,150 ft) hündürlükdə yerləşir.
Zirvə ilk dəfə 1888-ci ildə Albert Mammeri və Henrix Zurfluh tərəfindən fəth edilmişdir.
Kiril əlifbası ilə yazılmış müxtəlif sovet hərbi xəritələrini internetdə tapmaq olar və bu xəritələrdən ikisi Dıxtau ərazisini əhatə edir.
Edgeyoyukulen buzlağı
Edgeyoyukulen buzlağı (norv. Edgeøyjøkulen) — Şpitsbergen arxipelaqına daxil olan Edj adasında yerləşən buzlaq. Onun sahəsi 1 365 km²-dir. Bu isə ada ərazisinin 3-də bir hissəsini təşkil edir. Buzlağın qalınlığı 250 metrdir.
Ellen buzlağı
Ellen buzlağı — Antarktidanın Elsuort dağlarına daxil olan buzlaqdır. Buzlaq Anderson dağı, 4111 zirvəsinin şərq yamacını əmələ gətirir. Sentinel dağlarının mərkəzində yerləşmişdir.
Buzlağın ilk xəritəsi Amerika Birləşmiş Ştatların Geoloji xəritəsində tərtib edilmişdir. Hərbi dəniz qüvvələrinin 1957-59-cu illərdə havada çəkdikləri fotolar ABŞ Podpolkovniki Çiçeron C. Ellen tərəfindən Antarktida Adları Məşvərət Komitəsinə təqdim olunmuşdur. Buzlaq da hava əməliyyatlarının bir çoxunda komandada olan, Cənub Qütbü Stansiyanın hərbi hava qüvvələrinin Ellenin adını daşıyır.
== Yerləşməsi ==
Ellen buzlağı 78°13′ c. e. 84°30′ q. u.
Embree buzlağı
Embree buzlağı — 20 mil uzunluğu olan, Antarktidanın Elsuort dağlarına daxil olan buzlaqdır. Buzlaq Heyl dağı, Devis dağı, Bentli dağının şərq yamacını, Anderson dağının şimal-şərq yamacını, Probuda silsiləsinin şimal-qərb yamacını əmələ gətirir. Sentinel dağlarının şimal mərkəzində yerləşmişdir.
Buzlaq 1956-cı ildə Cənub Qütbü Stansiyasının yaradılması haqqında ortaq olan General-mayor Henri Embreenin adını daşıyır.
== Yerləşməsi ==
Embree buzlağı 77°59′00″ c. e. 85°10′00″ q. u. koordinatlarında yerləşmişdir. Şmid dağından şimalda, Teqqe dağından şərqdə yerləşmişdir.
Favstos Buzand
Favstos Bizand (erm. Փավստոս Բուզանդ, P'avstos Buzand; IV əsr – V əsr) — V əsrdə yaşamış erməni tarixçisi. Favstosun "Tarix" əsəri dörd kitabdan mövcuddur. Bu kitablardan birincisi Kitab 3 ("Başlanğıc"), sonuncusu isə Kitab 6-dır ("Son"). Müasir tarixçilərə görə, bu sıralama əlyazmanın bu günə qədər qorunub saxlanılmış bir nüsxəsi üzərində görülən redaktə işinə görədir. "Tarix" əsəri IV əsr Ermənistanının hərbi, sosial-mədəni və siyasi həyatından hadisələri təsvir edir. Favstos II Arşakın və oğlu Papasın (Pap) hakimiyyətlərini ətraflı əhatə edir və Mamikonyanları Ermənistanın qoruyucuları kimi təsvir edir. Favstosun kimliyi və Buzand referentinin mənası naməlumdur.
== Ermənistan tarixi ==
V əsrin II yarısında Favstos Buzand tərəfindən yazılmış əsərin son tarixə aid olan III-VI kitabları bu günə qədər gəlib çatıb. Əsər 55 ilin (332-387) hadisələrini əhatə edir.
Ferruçço Buzoni
Ferruçço Buzoni (Dante Michelangelo Benvenuto Ferruccio Busoni, 1 aprel 1866[…] – 27 iyul 1924[…], Berlin) — İtalyan bəstəkarı, yazıçı və pedaqoq.
== Həyatı ==
Musiqiçilər ailəsindəndir: atası Ferdinando Buzoni (əslən Korsikadandır) klarnetçalan, anası Anna Vays (Weiss) Avstriya pianoçusu idi. Pianoçu kimi sistemli təhsil almamışdır, kompozisiya və kontrapunkt dərslərini Oratsda (Avstriya) V. Mayerdən almışdır. Helsinkidə Musiqi İnstitutunda fortepianodan dərs demiş (1888–90), Moskva konserva toriyasının (fp. sinfi üzrə; 1890–91), Bostondakı Yeni ingilis konservatoriyasının professoru (1891–92) olmuşdur. 1894-cü ildən Berlində yaşamış, yeni və az səslənən musiqinin təbliği məqsədilə "Buzoni orkestr gecələri" (1902–09) təşkil etmişdir. 1913–14-cü illərdə Bolonyadakı Musiqi liseyinin, 1920-ci ildən Berlin İncəsənət Akademiyasının professoru (kompozisiya sinfi) olmuşdur.
== Fəaliyyəti ==
K. Vayl, P. Qreyncer, D. Mitropulos, N. Nabokov, E. Petri, L. Sirota və b. onun şagirdləri idi. Buzoni öz dövrünün orijinal virtuoz texnikaya malik böyük pianoçularından biridir.
Ferryukziyo Buzyoni
Ferruçço Buzoni (Dante Michelangelo Benvenuto Ferruccio Busoni, 1 aprel 1866[…] – 27 iyul 1924[…], Berlin) — İtalyan bəstəkarı, yazıçı və pedaqoq.
== Həyatı ==
Musiqiçilər ailəsindəndir: atası Ferdinando Buzoni (əslən Korsikadandır) klarnetçalan, anası Anna Vays (Weiss) Avstriya pianoçusu idi. Pianoçu kimi sistemli təhsil almamışdır, kompozisiya və kontrapunkt dərslərini Oratsda (Avstriya) V. Mayerdən almışdır. Helsinkidə Musiqi İnstitutunda fortepianodan dərs demiş (1888–90), Moskva konserva toriyasının (fp. sinfi üzrə; 1890–91), Bostondakı Yeni ingilis konservatoriyasının professoru (1891–92) olmuşdur. 1894-cü ildən Berlində yaşamış, yeni və az səslənən musiqinin təbliği məqsədilə "Buzoni orkestr gecələri" (1902–09) təşkil etmişdir. 1913–14-cü illərdə Bolonyadakı Musiqi liseyinin, 1920-ci ildən Berlin İncəsənət Akademiyasının professoru (kompozisiya sinfi) olmuşdur.
== Fəaliyyəti ==
K. Vayl, P. Qreyncer, D. Mitropulos, N. Nabokov, E. Petri, L. Sirota və b. onun şagirdləri idi. Buzoni öz dövrünün orijinal virtuoz texnikaya malik böyük pianoçularından biridir.
Fonfon buzlağı
Fonfon buzlağı (bolq. ледник Фонфон, ‘Lednik Fonfon’ \'led-nik fon-'fon\) — 4 km uzunluğu və 2.3 km eni olan, Antarktidanın Elsuort dağlarına daxil olan buzlaqdır. Buzlaq Gerila buzlağından şimalda, Embree buzlağından cənubda yerləşmişdir. Sentinel dağlarının şimal mərkəzində yerləşmişdir.
Buzlaq Bolqarıstandakı Vitoşa dağının Fonfon ərazisinin adını daşıyır.
== Yerləşməsi ==
Fonfon buzlağı 78°11′00″ c. e. 86°01′50″ q. u. koordinatlarında yerləşmişdir.
Gerila buzlağı
Gerila buzlağı (bolq. ледник Герила, ‘Lednik Gerila’ \'led-nik ge-'ri-la\) — 7.5 km uzunluğu və 2 km eni olan, Antarktidanın Elsuort dağlarına daxil olan buzlaqdır. Buzlaq Burdenis buzlağından şimalda, Fonfon buzlağından cənubda yerləşmişdir. Sentinel dağlarının şimal mərkəzində yerləşmişdir.
Buzlaq şimal-şərqi Bolqarıstandan axan Gerila çayının adını daşıyır.
== Yerləşməsi ==
Gerila buzlağı 78°12′25″ c. e. 86°02′00″ q. u. koordinatlarında yerləşmişdir.
Hinlopenbrin buzlağı
Hinlopenbrin buzlağı (norv. Hinlopenbreen) — Şpitsbergen arxipelaqına daxil olan Qərbi Şpisbergen adasında yerləşən buzlaq. Buzlaq adanın şərqində yerləşir. Onun sahəsi 1 250 km²-dir. Uzunluğu isə 70 km-dir.
Kanada buzlağı
Kanada buzlağı — Antarktidanın cənubunda, Viktoriya Torpağıda yerləşək kiçik buz kütləsi.
== Coğrafiyası ==
Buzlaq 77º37' cənub paraleli və 162º59' şərq meridianı aralığında yerləşir. Kanada buzlağı Kommanvelz və Loftus buzlağlarının da başladığı McLennan dağının zirvəsinin altında, 1900 m yüksəklikdə başlayır. Şimal qərb istiqamətindən gələrək Friksel gölünün qərbindən Teylor vadisinə axaraq dəniz səviyyəsinə bir neçə metr qalmış sona çatır. Kiçik Hore gölünün şərq sərhədini təşkil edir.
== Kəşfi ==
Kanada buzlağının, cənab Robert Falkon Skottun rəhbərliyi altında ingilis Terra Nova elmi gəzintisi sırasında (1910–1913) xəritəsi hazırlanmışdır. Buzlağın adı, bu qrupun üzvü olan və bu bölgəni araşdıran Kanadalı fizikaçı Çarles Raytın irəli sürdüyü təklifdən sonra qoyulub.
Kanqşunq Buzlağı
Kanqşunq Buzlağı — Everest dağında yerləşən üç əsas buzlaqdan biridir və Çinin Tibet Muxtar Vilayəti daxilindəki Tibet bölgəsindədir. Digər iki buzlaq Xumbu Buzlağı və Ronqbuk Buzlağıdır.
== Coğrafiya ==
Kanqşunq buzlağının yığılma sahələri Everestin üç əsas yamacında yerləşir. Buzlaq dünyanın ən yüksək dağının şərq yamacında, Çin Xalq Respublikasının Tibet Muxtar Vilayətinin Şinqatse rayonunda yerləşir.
Everest və Lhotzenin ortaq şərq yamacı Kanqşunq divarı adlanır. Kanşunq buzlağı buradan başlayır və sonra Kama vadisindən şərqə doğru axaraq Kama Çu çayına çevrilir. Buzlağın cənubu və Lhotzenin şərqi Makaluya (8463 m) və onun yaxınlığındakı Makalu II (7678 m — həmçinin Kanqşunqtze adlanır) və Makalu zirvəsinin görünüşünü gizlədən Çomo Lonzoya (7818 m) qədər uzanır. Nepal və Çin arasındakı sərhəd bu zirvədən keçir.
Everest dağının şərq tərəfi dağın ən az əlçatan və inkişaf etmiş tərəfidir. Ronqbuk buzlağındakı baza düşərgəsinə cip və Everestin cənub tərəfinə bir gecədə qalmaq üçün möhkəmləndirilmiş lojalardan istifadə edərək bir neçə günə çatmaq mümkün olsa da, Kanqşunq Buzlağına yalnız bir neçə günlük yürüşdən sonra çatmaq olar.
Kanzas buzlaq epoxası
Kanzas buzlaq epoxası (rus. Канзасская ледниковая эпоха., ing. Kansan İce Age) (ABŞ-də Kanzas, Kansac ştatı adından götürülüb) — Erkən Pleystosen buzlaq mərhələsidir. Şimali Amerika düzənliklərində ayrılmışdır. Təxminən alp stratiq-rafik sxeminin Mindel buzlaşması ilə müqayisə edilir.
Kleptuza buzlağı
Kleptuza buzlağı (bolq. ледник Клептуза, ‘Lednik Kleptuza’ \'led-nik klep-'tu-za\) — 6 km uzunluğu, 6 km eni olan və Antarktidanın Palmera arxipelaqının Anvers adası sahillərindən şərqdə yerləşən buzlaqdır. Buzlaq Studena burnundan qərbdə yerləşmişdir.
Buzlaq cənubi Bolqarıstanda yerləşən karst bulağı olan Kleptuzanın adını daşıyır.
== Yerləşməsi ==
Kleptuza buzlağı 64°36′00″ c. e. 63°16′00″ q. u. koordinatlarında yerləşmişdir. Tamuris buzlağından cənub-şərqdə, Altimir buzlağından qərbdə yerləşmişdir.
Kolka buzlağı enməsi
Kolka buzlağı enməsi — 20 sentyabr 2002-ci ildə Şimali Osetiyada Karmadon dərəsində baş vermiş fəlakət. Onun nəticəsində "Rabitəçi" (rus. «Связной») filminin çəkiliş qrupu və onun tərkibindəki aktyor və rejissor Sergey Bodrov da daxil olmaqla 125 nəfər öldü və itkin düşdü.
== Hadisələrin irəliləməsi ==
20 sentyabr 2002-ci ildə Karmadon dərəsində baş verən Rusiya tarixində ən böyük buzlaq fəlakəti ən azı 125 nəfərin həyatına son qoydu. Rəsmi məlumatlara görə, qlasial selinin enməsi zamanı 19 nəfər ölüb, 106 nəfər itkin düşüb, onlar içərisində o cümlədən Şimali Osetiyada “Rabitəçi” (rus. «Связной») filmini çəkən kinorejissor kiçik Sergey Bodrovun (27.12.1971 — 20.09.2002) çəkiliş qrupundan 42 nəfər.
20 sentyabr 2002-ci ildə 20:08 saatları radələrində başlayaraq buz-palçıq-daş axını Genaldon çayı vadisi boyunca 150-200 km/s sürətlə təxminən 20 km irəliləyərək binaları, istirahət mərkəzlərini və elektrik xətlərini dağıtdı. Genaldon çayının və onun qollarının bəndlənməsi nəticəsində bir neçə bəndlənmiş göl əmələ gəlmişdir. 2002-ci il fəlakəti bir çox cəhətdən mütəxəssislər və səlahiyyətlilər üçün gözlənilməz oldu, çünki bu hadisədən 33 il əvvəl baş verən buzlaq enməsi hamar və yavaş hərəkət ilə müşayət olunmuşdu və heç bir dağıdıcı nəticələr göstərməmişdir. Bundan əlavə, bəzi versiyalara görə, buzlaqların irəliləməsi Kolka buzlağının tipik pulsasiyası ilə əlaqəli deyil idi (buzlaqşünasların proqnozlarına görə, belə hadisə təxminən 2030-cu ildə baş verməli idi), həmin ehtimallara görə, buzlağın qəfil enməsi seysmik, vulkanik və meteoroloji xarakterli kompleksli səbəblərdən baş vermişdir.
Koloş buzlağı
Koloş buzlağı (bolq. ледник Колош, ‘Lednik Kolosh’ \'led-nik 'ko-losh\) — 6.7 km uzunluğu, 3.6 km eni olan və Antarktidanın Qreyam Torpağının Qreyam sahiliindən qərbdə yerləşən buzlaqdır. Buzlaq Nesla buzlağından cənubda yerləşmişdir. Lisiya silsiləsinin qərb yamacını, Biqo dağının şimal yamacını əmələ gətirir.
Buzlaq qərbi Bolqarıstandakı Konyavska dağının Koloş zirvəsinin adını daşıyır.
== Yerləşməsi ==
Koloş buzlağı 65°44′50″ c. e. 64°18′30″ q. u. koordinatlarında yerləşmişdir.
Kommanvelz buzlağı
Kommanvelz buzlağı — Antarktidanın cənubunda, Viktoriya Torpağında yerləşən buz kütləsi.
== Coğrafiyası ==
Buzlaq 77º35' cənub paraleli və 163º19' şərq meridianı aralığında yerləşir. Kommanvelz buzlağı Kanada və Loftus buzlağlarının da başladığı McLennan dağının zirvəsinin altında, 1900 m yüksəklikdə başlayır. Buradan cənub şərq istiqamətinə doğru axaraq Teylor vadisində Koulmen dağının qərb hissəsində sonlanır və Friksel gölünün şərq sərhədini təşkil edir.
== Kəşfi ==
Buzlağın xəritəsi, 1910-cu ildən 1813-cü ilə qədər davam edən və Antarktida qitəsinin cənubunda cənab Robert Falkon Skott liderliyində həyata keçirilən ingilis Terra-Nova elmi gəzintisi əsnasında hazırlanmışdır.
Kommanvelz buzlağına, gəzintiyə böyük miqdarda maliyyə vəsaiti ayıran Avstraliya tarix birliyinin ( (ing.) Commonwealth of Australia) adı verilmişdir. Həmçinin bu kiçik qrupun üzvlərinin iki nəfəri Avstraliyalı olub, araşdırmalarda iştirak etmişlər.
Konqsvegen buzlağı
Konqsvegen buzlağı (norv. Kongsvegen) — Şpitsbergen arxipelaqına daxil olan Qərbi Şpisbergen adasında yerləşən buzlaq. Buzlaq Konqs-fiorddan cənub-şərqdə VII Hokon Torpağı ilə II Oskar Torpağı arasında yerləşir. Onun uzunluğu 20 km, sahəsi 105 km²-dir.
Kopsis buzlağı
Kopsis buzlağı (bolq. ледник Копсис, ‘Lednik Kopsis’ \'led-nik 'kop-sis\) — 13 km uzunluğu və 4 km eni olan, Antarktidanın Elsuort dağlarına daxil olan buzlaqdır. Sentinel dağlarının şimal mərkəzində yerləşmişdir.
Buzlaq mərkəzi Bolqarıstanda yerləşən orta əsr qalası olan Kopsisin adını daşıyır.
== Yerləşməsi ==
Kopsis buzlağı 78°03′20″ c. e. 85°16′00″ q. u. koordinatlarında yerləşmişdir. Voysil zirvəsi, Qozur dağı və Paniçeri uçurumundan şimal-şərqdə, Mirovyane zirvəsindən və Embree buzlağından şimal-qərbdə yerləşmişdir.
Kronebrin buzlağı
Kronebrin buzlağı (norv. Kronebreen) — Şpitsbergen arxipelaqına daxil olan Qərbi Şpisbergen adasında yerləşən buzlaq. Buzlaq gün ərzində 2 metr hərəkət edir. Sahəsi 690 km² ərazini əhatə edir. Konsvegen və Kouvey buzlaqlarına parçalanır.
Librin buzlağı
Librin buzlağı (norv. Leighbreen) — Şpitsbergen arxipelaqına daxil olan Şimal-Şərq Torpağı adasında yerləşən buzlaq. Buzlaq adanın şimal-şərqində yerləşir. Onun sahəsi 925 km² təşkil edir. Buzlaq ingilis səyyahı Benjamın Li Smitin şərəfinə adlandırılmışdır (1828–1913). O, adanı 1870–1880-ci bir neçə dəfə ziyarət etmişdir.
Lipen buzlağı
Lipen buzlağı (bolq. ледник Липен, ‘Lednik Lipen’ \'led-nik 'li-pen\) — 5 km uzunluğu, 3.5 km eni olan və Antarktidanın Palmera arxipelaqının Anvers adası sahillərindən şərqdə yerləşən buzlaqdır.
Buzlaq şimal-qərbi Bolqarıstanda yerləşən Lipen şəhərinin adını daşıyır.
== Yerləşməsi ==
Lipen buzlağı 64°29′15″ c. e. 63°16′30″ q. u. koordinatlarında yerləşmişdir. İliada buzlağından şərqdə, Resus buzlağından şimalda yerləşmişdir. Alman-Biritaniya xəritəsinə 1996-cı ildə daxil edilmişdir.
Lomonosovfonna buzlağı
Lomonosovfonna (norv. Lomonosovfonna) — Şpitsbergen arxipelaqına daxil olan Qərbi Şpisbergen adasında yerləşən buzlaq. Buzlaq adanın mərkəzində, Billefiorddan şimal-şərqdə, V Olav buzlağından qərbdə yerləşir. Onun sahəsi 800 km² təşkil edir. Buzlaq rus alimi Mixail Lomonosovun şərəfinə adlandırılmışdır (1711—1765).
Mak-Merdo şelf buzlağı
Mak-Merdo şelf buzlağı — Ross şelf buzlağının tərkib hissəsini təşkil edən, Mak-Merdo boğazı və Ross adasının şimalında yerləşən buzlaq. Aparılan araşdırmalar Ross şelf buzlağının bu hissəsinin tap fərqli xüsusiyyətə malik olduğu göstərmişdir. Bu isə buzlağa müstəqil ad verilməsini mümkün edir. Buzlağı 1962-63-cü illərdə araşdıran A. Heyn buzlağın sərhədləri Ross adasından götürməyi təklif etmişdir. Ancaq Antarktidanın ad məsələləri üzrə kosultasiya komitəsi (US-ACAN) məsələyə baxmış və sərhədin Minndən başlamasını qeydə almışdır.
