irq sözü azərbaycan dilində

irq

* azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğətində mövcuddur

Yazılış

  • irq • 90.6250%
  • İrq • 8.3333%
  • İRQ • 1.0417%

* Sözün müxtəlif mətnlərdə yazılışı.

Mündəricat

OBASTAN VİKİ
İrq
İrq – müəyyən coğrafi regionda formalaşmış irsi bioloji əlamətlər və xarici oxşarlıqlarla birləşən insan qrupları sistemi. Müxtəlif irqlərin xarakterik cizgiləri insanın müəyyən mühitə adapsasiyası nəticəsində yaranır. == Məzmun == Tarixən konkret bir ərazidə qərarlaşan, nəsildən-nəslə keçən fiziki əlamətlər kompleksinə görə bir-birindən fərqlənən böyük insan qruplarına irq deyilir. İrqlər ümumi, oxşar xarici fiziki əlamətlərinə görə bir-birindən seçilirlər. Canlı orqanizmin ətraf fiziki-coğrafi mühitə uyğunlaşmasının irqlərin formalaşması prosesində böyük rolu olmuşdur. İrqlərin formalaşması üst paleolit dövründə (40-16 min il) əsasən başa çatmışdır. İrqlərin ətraf mühitə uyğunlaşması nəticəsində elə xarici fiziki əlamətlər kompleksi yaranmışdır ki, bu əlamətlərə görə dünya xalqlarına əvvəllər “ağ”, “qara” və “sarı” rənglərə və üç əsas irqə ayırırdılar: avropoid,ekvatorial (neqroid) və monqoloid. Son vaxtlarda monqoloid irqindən amerikanoid, ekvatorial irqindən avstraloid irqinin ayrılması tövsiyə olunur. İrqləşmə, yəni insan qruplarının irsən keçən fiziki əlamətlərinin dəyişməsi müasir dövrdə də davam edir. Lakin burada adaptasiya, yəni uyğunlaşma deyil, ictimai-iqtisadi proseslər həlledici rol oynayır.
Avropa (irq)
Avropa irqi (qafqazoid və ya qafqaz ing. Caucasian race və ya avropoid) — Avropa, ön Asiya, Mərkəzi Asiya, Şimali Amerika və şimali Hindistanda Böyük coğrafi kəşflər dövrünə qədər yaşamış irq. Sonradan bu tip insanlar bütün qitələrə yayılmağa başladı. Onlar daha çox Şimali Amerika və Cənubi Amerika, Cənubi Afrika və Avstraliyada yayılmağa başladılar. == Xarakterik cizgiləri == Üzləri horizontal müstəvidən xeyli qabağa çıxır. Saçları düz və ya dalğavarı, əsasən yumşaq (xüsusilə şimal qruplarda). Qaşlarının dairəsi böyük, göz kəsimləri böyük, burunları böyük və irəli çıxan, dodaq qalınlığı çox da böyük deyil və ya ortadır, saqqal və bığ çıxımı gurdur. Ayaq pəncəsi və əlləri genişdir. Dəri, piqment və göz rəngləri şimal qruplarındakı açıq rəngdən cənub qruplarında çox tünd rəngə qədər dəyişir. İlk dəfə 1780-ci illərdə Göttingen tarix məktəbinin üzvləri tərəfindən təqdim edilmiş bu termin bəşəriyyətin üç əsas irqindən birini (Qafqazoid, Monqoloid və Neqroid ) ifadə edirdi.
Avropoid (irq)
Avropa irqi (qafqazoid və ya qafqaz ing. Caucasian race və ya avropoid) — Avropa, ön Asiya, Mərkəzi Asiya, Şimali Amerika və şimali Hindistanda Böyük coğrafi kəşflər dövrünə qədər yaşamış irq. Sonradan bu tip insanlar bütün qitələrə yayılmağa başladı. Onlar daha çox Şimali Amerika və Cənubi Amerika, Cənubi Afrika və Avstraliyada yayılmağa başladılar. == Xarakterik cizgiləri == Üzləri horizontal müstəvidən xeyli qabağa çıxır. Saçları düz və ya dalğavarı, əsasən yumşaq (xüsusilə şimal qruplarda). Qaşlarının dairəsi böyük, göz kəsimləri böyük, burunları böyük və irəli çıxan, dodaq qalınlığı çox da böyük deyil və ya ortadır, saqqal və bığ çıxımı gurdur. Ayaq pəncəsi və əlləri genişdir. Dəri, piqment və göz rəngləri şimal qruplarındakı açıq rəngdən cənub qruplarında çox tünd rəngə qədər dəyişir. İlk dəfə 1780-ci illərdə Göttingen tarix məktəbinin üzvləri tərəfindən təqdim edilmiş bu termin bəşəriyyətin üç əsas irqindən birini (Qafqazoid, Monqoloid və Neqroid ) ifadə edirdi.
Avstraloid (irq)
Avstraloid irqi — böyük Melanesiya-Avstraliya irqinin tərkibində kiçik irq; bəzən ayrıca böyük irq kimi də qeyd edilir. == Haqqında == Avstraloid geniş irqi təsnifatdır. Konsepsiyası irqi təsnifatın bir tipoloji üsulu ilə yaranmışdır. Cənub-Şərqi Asiyanın,Avstraliyanın və Okeaniyanın tünddərili aborigen əhalisinin mənsub olduğu irq. Avstraloid irqinin klassik tipi, əsasən, avstraliyalılarla (aborigenlərlər) təmsil olunur: ayrı-ayrı xüsusiyyətlərinə Cənubi və Cənub-Şərqi Asiya və Qərbi Okeaniyanın bəzi populyasiyalarında da təsadüf edilir. Avstraloid irqi üçün dərinin tünd rəngli (lakin Afrika zəncilərinə nisbətən bir qədər açıq rəngli), gözün qüzehli qişasının tünd-qəhvəyi, saçın dalğalı, yaxud qıvrım, tünd-bənövşəyi, yaxud qara olması (bəzi populyasiyalarda uşaqların və gənc qadınların saçının nisbətən açıq rəngli olmasına baxmayaraq) səciyyəvidir. Zəncilərdən fərqli olaraq Avstraliya irqinin nümayəndələrinin bədənlərində və üzlərində 3-cü tük örtüyü inkişaf etmişdir, burunları enli, üst dodaqları hündür və qalın, kəllə qutusu orta böyüklükdə, sifətləri ortaenlidir, proqnatizm müşahidə edilir; dişləri çox iri, ətrafları uzundur.
Coğrafi irq
COĞRAFİ İRQ – bir növün populyasiyasının ümumi arelın bir hissəsində məskunlaşaraq birbirindən taksonomik cəhətdən fərqlənməsi. Populyasiyanın yerli coğrafi şəraitə uyğunlaşması nəticəsində əmələ gəlir.Coğrafi irq ekoloji irqə yaxındır. Coğrafi irq dəyişkənliyi bir çox bitki, heyvan və insan populyasiya sistemlərində real mövcuddur.
Monqoloid (irq)
Monqoloid, monqol irqi və ya Asiya-Amerika irqi — böyük irqlərdən biri. Saçın cod, düz, qara, bəzən dalğavarı, tük örtüyünün sinədə və üzdə zəif inkişafı, gözlərin tünd rəngli, dərinin buğdayı, çox vaxt sarımtıl olması, almacıq sümüklərinin çox çıxıq, burun üstünün adətən yastı, epiantusun və üst göz qapağı büküşünün çox inkişaf etməsi ilə fərqlənir. Asiya və Amerikada (hindilər) mövcuddur. Bir neçə kiçik irqlərə bölünür: Şimali Asiya, Cənubi Asiya, Arktika, Uzaq Şərq, Amerika. == İstinadlar == == Əlavə ədəbiyyat == Monqoloid // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] (3-е изд.). М.: Советская энциклопедия. гл. ред.: А. М. Прохоров. 1969–1978.
Neqroid (irq)
Neqroid (irq)-Afrikada yaşayanların əkskariyerinin mənsub olduğu irq.
Aralıq dənizi irqi
Aralıq dənizi irqi — ağ irqə daxil olan; çox geniş bir sahəni əhatə edən, amma tipik olanları İber yarımadasında, Qərb Aralıq dənizi adalarıyla Cənubi Fransa və İtaliyada, Cənub-Şərqi Balkanlarda görülən; tünd qəhvəyi, yatık-dalğalı saç, tünd qəhvəyi göz, əsmər dəri, qısa boy, narın quruluş , uzun baş, incə və uzun üz, dolğun dodaq və incə burun kimi xüsusiyyətlərlə sıralanan irq. Ümumiyyətlə əsmər yada tünd əsmər dərili, saçlar qara və dalğalı, gözlər tünd rəngli, burunlar incə və gine burunlarının kürəklərinə düz yada kəmərli, üz uzun və baş isə dolikosefal yada mezosefaldir. Ataları ön Akdenizlilerdir. Bundan 11 min il əvvəl İsraildə Natufiyen epipaleolitik (ən köhnə daş dövrü) dövrü yəni daşı daşı yonub şekillendirebiliyor. Narin quruluşlu Aralıq dənizi irqinin təməl kəllə xüsusiyyətləri; yüksək kəllə və gövdə qalınlığı daha kiçik, qol və qıç sümükləri isə daha incədir. İlk dəfə olaraq Aralıq dənizi irqinin fiziki və sosial təsviri 1851-ci ildə şotland alimi Vilyam Rhind tərəfindən verilmişdir. Vilyam Rhind 15-ci bölmədə Qafqaz irqini və onun keçid irqlərini aşağıdakı təsvirlərində vermişdir. Onun fikrincə, bu irq yaxşı formalaşmış baş, arxadan önə doğru uzanmış və mülayim genişlikdə oval sifət, xüsusiyyətləri yaxşı nəzərə çarpan və zərif formalaşan, qaraşın sifət rəngi, tünd qəhvəyi və ya qara gözlər, erkən bozlaşan qara saçlar, orta ölçüdə formalaşan yaraşıqlı əllər və ayaqlarla xarakterizə olunmuşdur. Onlar Avropanın cənubi və qapalı hissəsində məskunlaşmışdırlar.Vilyam Z. Ripleyə görə, Aralıq dənizi irqinə mənsub olan əhalinin irqi xüsusiyyətləri bunlardan ibarətdir. Bunlar: qara saç, qara gözlər, uzun sifət, dolixokefal kəllə və xalqlara görə uzunluğu dəyişə bilən ensiz burun.
Asiya irqası
Asiya irqası (lat. Amelanchier asiatica) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin gülçiçəyikimilər fəsiləsinin i̇rqa cinsinə aid bitki növü.
Avropa irqi
Avropa irqi (qafqazoid və ya qafqaz ing. Caucasian race və ya avropoid) — Avropa, ön Asiya, Mərkəzi Asiya, Şimali Amerika və şimali Hindistanda Böyük coğrafi kəşflər dövrünə qədər yaşamış irq. Sonradan bu tip insanlar bütün qitələrə yayılmağa başladı. Onlar daha çox Şimali Amerika və Cənubi Amerika, Cənubi Afrika və Avstraliyada yayılmağa başladılar. == Xarakterik cizgiləri == Üzləri horizontal müstəvidən xeyli qabağa çıxır. Saçları düz və ya dalğavarı, əsasən yumşaq (xüsusilə şimal qruplarda). Qaşlarının dairəsi böyük, göz kəsimləri böyük, burunları böyük və irəli çıxan, dodaq qalınlığı çox da böyük deyil və ya ortadır, saqqal və bığ çıxımı gurdur. Ayaq pəncəsi və əlləri genişdir. Dəri, piqment və göz rəngləri şimal qruplarındakı açıq rəngdən cənub qruplarında çox tünd rəngə qədər dəyişir. İlk dəfə 1780-ci illərdə Göttingen tarix məktəbinin üzvləri tərəfindən təqdim edilmiş bu termin bəşəriyyətin üç əsas irqindən birini (Qafqazoid, Monqoloid və Neqroid ) ifadə edirdi.
Avstraliya irqi
Avstraloid irqi — böyük Melanesiya-Avstraliya irqinin tərkibində kiçik irq; bəzən ayrıca böyük irq kimi də qeyd edilir. == Haqqında == Avstraloid geniş irqi təsnifatdır. Konsepsiyası irqi təsnifatın bir tipoloji üsulu ilə yaranmışdır. Cənub-Şərqi Asiyanın,Avstraliyanın və Okeaniyanın tünddərili aborigen əhalisinin mənsub olduğu irq. Avstraloid irqinin klassik tipi, əsasən, avstraliyalılarla (aborigenlərlər) təmsil olunur: ayrı-ayrı xüsusiyyətlərinə Cənubi və Cənub-Şərqi Asiya və Qərbi Okeaniyanın bəzi populyasiyalarında da təsadüf edilir. Avstraloid irqi üçün dərinin tünd rəngli (lakin Afrika zəncilərinə nisbətən bir qədər açıq rəngli), gözün qüzehli qişasının tünd-qəhvəyi, saçın dalğalı, yaxud qıvrım, tünd-bənövşəyi, yaxud qara olması (bəzi populyasiyalarda uşaqların və gənc qadınların saçının nisbətən açıq rəngli olmasına baxmayaraq) səciyyəvidir. Zəncilərdən fərqli olaraq Avstraliya irqinin nümayəndələrinin bədənlərində və üzlərində 3-cü tük örtüyü inkişaf etmişdir, burunları enli, üst dodaqları hündür və qalın, kəllə qutusu orta böyüklükdə, sifətləri ortaenlidir, proqnatizm müşahidə edilir; dişləri çox iri, ətrafları uzundur.
Ağ dəniz-Baltik irqi
Ağ dəniz-Baltik irqi — Böyük Avropa irqinin tərkibində kiçik irq. Atlantika-Baltika irqi ilə şimali avropoidləri birləşdirən və depiqmentasiyasının yüksək səviyyəsi ilə səciyyələnən vahid Baltika irqinə aid edilə bilər.. Fin-uqor xalqlarında (karellər, komi-zıryanlar, komi-permyaklar, udmurtlar və s.) rusların şimal qruplarında və belorusların əksəriyyətində üstünlük təşkil edir. Ağ dəniz-Baltik irqi nümayəndələrinin anklavları Baltikyanı ölkələrdə və Skandinaviyada, Mərkəzi Rusiyada və Şərqi Ukraynada mövcuddur. Ağ dəniz-Baltik irqi xüsusiyyətlərinin Ural irqinin elementləri ilə qarışması nəticəsində formalaşdığını ehtimal etmək olar. Ağ dəniz-Baltik irqi nümayəndələrinin dərisinin rəngi çox açıqdır (bəzən cəhrayıya çalır).. Saçları, adətən, yumşaq, düz və açıq rənglidir (təqribən 50%); Atlantika-Baltik irqi nümayəndələrinə nisbətən kürənçalarlıdırlar, həmçinin kişilərin saqqalı və tük örtüyü daha azdır. Başları nisbətən kiçik olan irqin nümayəndələrində mezokefaliya və orta braxikefaliya əlamətləri üstünlük təşkil edir. Atlantika-Baltik irqi ilə müqayisədə üzləri az profilləşmiş, daha yastı və enlidir. Burunları nisbətən qısa və enli,.
Böyük irqlər
İrqi bölgülərin çoxunda dünya xalqları üç yerə bölünür: 1-qara dərililər (neqroidlər) 2 - qırmızı dərililər (monqoloidlər) 3-ağ dərililər (avropoidlər) Böyük Coğrafi kəşflərə və müstəmləkə işğallarına qədər ağ irqdə olanlar Avropada, Şimali Afrikada, Ön Asiyada və Hindistanın şimalında yerləşmişdi. Şimali və Cənubi qollara ayrılan ağ irqdən olan əhalinin quruluşu (morfologiyası) aşağıdakı kimidir: - dəriləri ağdır. Şimal-Qərb bölgəsi üçün sarışınsaçlılıq və göygözlük xaraterikdir. -saçları yumşaq, dalğavari, qismən düzdür - bığ və saqqal gur inkişaf edib - dodaqlar nazik və kiçikdir - burunları nazik, qismən ortadır - sifət quruluşu ortoqnatdır Asiya və Amerika qollarına ayrılan sarı irqin başlıca quruluş özəllikləri: - dəriləri sarı-ağ, qismən qaraşındır saç düz və coddur. Bığ və saqqal zəif inkişaf etmişdir - burun orta enlikli, burun çıxıntıları zəifdir. Asiya sarıdərililərindən fərqli olaraq, Amerika hindularının burun çıxıntıları böyük dəriləri qırmızıdır. - dodaqları orta qalınlıqdadır. Proxeliya müşahidə olunur - sifətləri yastı və almacıq sümüklərinin böyüklüyünə görə enlidir - gözlərində epikantus müşahidə olunur Yayılma arealına görə qara irq də iki böyük qola ayrılır: Avstraliya və Okeaniya, qismən Cənubi Asiya AfrikaBu irqdən olanların quruluşu: - dəri, saç və gözlər qaradır - saçlar əsasən qıvrım, qismən dalğavaridir -burunları zəif çıxıntılıdır. Burun göstərciləri böyükdür - dodaqları qalın və böyükdür - sifətləri proqnatdır Qara irqdən ağ irqə keçid aynu və polineziya, qara irqdən sarı irqə keçid dravid və həbəş, ağ irqdən sarı irqə keçid formaları isə turan və ural tipləri sayılır. == Qaynaq == Məmmədov Kərəm.
Cənubi Koreyada irqçilik
Cənubi Koreyada irqçilik, xüsusən də Cənubi Koreya mediyası tərəfindən geniş yayılmış sosial problem kimi tanınıb.2000-ci illərdən bəri Cənubi Koreyaya immiqrasiyanın artması irqçiliyin daha açıq ifadələrini, eləcə də bu ifadələrin tənqidini katalizlədi. Qəzetlər tez-tez immiqrantlara qarşı minimum əmək haqqından aşağı əməkhaqqı verilməsi, onların əmək haqqının tutulması, təhlükəli iş şəraiti, fiziki zorakılıq və ya ümumi təhqir kimi formalarda ayrı-seçkilik halları barədə məlumat vermiş və onları tənqid etmişlər.2017-2020 Dünya Dəyərləri Sorğusunda, sorğuya qatılan 1245 Cənubi Koreyalının 15,2%-i qonşu kimi fərqli irqdən birinin olmasını istəmədiklərini bildirdi. Bu, 2010-2014-cü illər Dünya Dəyərləri Sorğusu ilə müqayisədə kəskin azalma deməkdir. Sorğuda iştirak edən 1200 Cənubi Koreyalının 34,1%-i başqa irqdən olan birini qonşu kimi görmək istəmədiklərini qeyd edib. 2010-2014-cü illər sorğusunda 44,2% "immiqrantları/xarici işçiləri" qonşu kimi istəmədiklərini bildirdi. 2017-2020-ci illər üzrə hesabata görə bu rəqəm 22,0%-ə düşüb.İrqçi münasibət daha çox digər Asiya ölkələrindən və Afrikadan olan immiqrantlara, daha az isə “həddindən artıq mehriban rəftar” kimi təsvir edilənləri qəbul edə bilən Avropalı, ağdərili Şimali Amerikalı, Ağ Cənubi Amerikalı və Ağ Avstraliyalı mühacirlərə qarşı ifadə edilir. Qarışıq irqli uşaqlar, Çinli Koreyalı və Şimali Koreyalı mühacirlərlə bağlı ayrı-seçkilik də bildirilmişdir. Müsəlmanlara qarşı irqçilik və ayrı-seçkilik (immiqrantlar və ya əcnəbi işçilərdir) eyni zamanda bir çox koreyalıların müsəlmanları potensial “terrorçu qrup” kimi qəbul etmələri ilə əlaqədardır. Bu mənfi fikirlər Koreyada İslamofobiyanın yayılmasının artması və Koreya mediasında müsəlmanların və İslamın təmsil olunmasından qaynaqlanır.İrqi Ayrı-seçkiliyin Bütün Formalarının Ləğvi haqqında Beynəlxalq Konvensiyasının hesabatına görə, sənədsiz miqrant uşaqlar Cənubi Koreyalı həmkarlarının istifadə etdiyi bir çox hüquqlardan məhrumdurlar. Qaçqınların statusunu müəyyən etmək üçün istifadə edilən proses “qaçqınları qorumaq üçün deyil, onları kənarda saxlamaq üçün” nəzərdə tutulub.
Ekoloji irqçilik
Ekoloji irqçilik — irqi kontekstdə ətraf mühitdə və siyasətdə özünü göstərən ekoloji ədalətsizlikdir. == Tarix == Bu termin 1982-ci ildə Şimali Karolina ştatının Uorren dairəsindəki bir şəhərindəki təhlükəli Poliklorlu bifenilləri atdıqdan sonra Birləşmiş Məsih Kilsəsinin İrqi Ədalət Komissiyasının o vaxtkı icraçı direktoru Benjamin Çavis tərəfindən istifadə edilmişdir. Şimali Karolinada bu iş üzrə Birləşmiş Məsih Kilsəsi və Birləşmiş Ştatların Baş Mühasibat Ofisinin hesabatları ictimaiyyətin diqqətini təhlükəli tullantıların utilizasiya sahələri ilə yoxsul ərazilər arasında sıx əlaqəyə cəlb edir. Erkən ekoloji irqçilik fəalları Çavis və Robert Bullard ekoloji irqçiliyə səbəb olan hökumət və korporativ siyasətlərdən qaynaqlanan institusional irqçiliyə işarə etdirlər. Qırmızı planlama, rayonlaşdırma və rəng korluğuna uyğunlaşma planlaması kimi təcrübələr və sakinlərin aşağı sosial-iqtisadi vəziyyəti, habelə siyasi təmsilçilik və hərəkətliliyin olmaması da daxil olmaqla amillər ekoloji irqçiliyə kömək edir. Ekoloji irqçilik bir neçə yolla izah edilə bilər və əksər hallarda dörd unikal modeli əhatə edir. Birincisi təhlükəli tullantılara məruz qalmadır. Bunu həm də icmanın daşqın kimi məsələlərə qarşı nə qədər həssas olduğunu hesablamaqla müəyyən etmək olar. İçməli suyun mövcudluğu ekoloji ədalətin qiymətləndirilməsinə də kömək edə bilər. Nəhayət ayrı-seçkilik əsaslı tullantıların idarə edilməsi proqramı da ekoloji ədalətsizlik halı sayıla bilər.
Girdəyarpaq irqa
Girdəyarpaq irqa (lat. Amelanchier ovalis) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin gülçiçəyikimilər fəsiləsinin i̇rqa cinsinə aid bitki növü. == Təbii yayılması == Əsasən cənubi, şərqi, qərbi Avropada Şimali Belçika, Şimali Afrikada, Ön Asiyada, Mərkəzi Almaniyada geniş yayılmışdır. Qafqazda təbii və mədəni halda rast gəlinir. == Botaniki təsviri == Hündürlüyü 1-4 metrə çatan, çox hündür olmayan, yarpağı tökülən ağacdır. Möhkəm kök sistemlinə malikdir, 30-40 sm dərinliyə gedir, hətta qayalıqların çatlamasına səbəb olur. Çətri açıq yaşıldan tünd çəhrayıya qədər dəyişir. Yarpağı yumurtavari 8-15 mm uzunluqdadır. Çiçəkləri aprel, may aylarında yarpaqlama ilə eyni vaxtda açır. Avqust, sentyabr aylarında qara, göy rəngdə 5-15 mm diametrində olan meyvəsi yetişir.
Kanada irqası
Kanada irqası (lat. Amelanchier canadensis) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin gülçiçəyikimilər fəsiləsinin i̇rqa cinsinə aid bitki növü. == Təbii yayılması == Şimali Amerikada, Avropada, Asiyada təbii halda bitir. == Botaniki təsviri == Hündürlüyü təxminən 6 m, dərin olmayan, ancaq enli kökümsovlu ağac və ya iri, çoxgövdəli koldur. Enli, oval, seyrək çətiri nazik, sallaq budaqlarla formalaşmışdır. Gözəl zoğalarına görə bu kolun qışda çılpaq budaqları göyün fonunda zərif şəkil əmələ gətirir. Kolun cavan budaqları qırmızımtıl rənglidir. Yarpaqları sadə yumurtavari, enli 1–5,5 sm uzunluğunda, 1,8–2,8 sm enində, dairəvi gövdədədn çıxan dişli meyvəsi 8–15 mm uzunluğundadır. Erkən yazda bir az qırmızımtıl, yayda göyümtül, payızda tünd qırmızı, qızılı xallıdır. Çiçəkləri süpürgəçiçəkli olub, 4–10 çiçək bir yerdə toplaşır.
Mədəni irqçilik
Mədəni irqçilik, yeni irqçilik və ya neoirqçilik — qəbul edilən bir irqin və ya qrupun mədəniyyətinin digər irq və ya qruplardan üstün olduğu irqçilik formasıdır. Bu həm institusional, həm də fərdi şəkildə baş verir. Mədəni irqçilikdə dominant qrup öz mədəniyyətinə, etnosentrizminə üstünlük vermək üçün tərif gücündən istifadə edir. Qeyri-dominant qruplar mədəniyyəti və dini bu qrupların mahiyyəti kimi təqdim etmələri ilə fərqlənir, nəticədə bu mahiyyət hakim mədəniyyətə təhlükə yaradır. İkinci Dünya Müharibəsinin dəhşətləri uzun müddətdir ki, soyqırım, yevgenika və açıq-aşkar irqçi rejimlərin seqreqasiyası ifratlarını ictimai rəydə qəbuledilməz edib. Bununla belə, qəribə qarşı qərəz və qorxu aradan qalxmadı, açıq-aşkar irqçilik də yox olmadı. Müharibədən sonrakı onilliklər ərzində davam edən iqtisadi rifah və demək olar ki, tam məşğulluq da Avropaya qonaq işçi immiqrasiya dalğasına səbəb oldu. Bununla belə, 1973-cü il neft böhranı ilə iqtisadi artım dayandı və işsizlik artdı, indiyə qədər tanınan tolerantlıq azaldı. Beləliklə, yerli əhali immiqrantlarla məşğulluq, mənzil və təhsil uğrunda real və ya xəyali rəqabətlə üzləşdikcə, sosial xidmətlərdən sui-istifadə halları geniş şəkildə bildirildikcə, fəhlə sinfi daxilində parçalanmalar üçün şərait böyüdü. Beləliklə, ksenofobiya və gündəlik irqçilik milli kimliyə və milli xarakterə müraciətlə yenidən siyasi gündəmdə yer ala bildi.
Nasist irqi siyasəti
Nasist irqi siyasəti — nasist Almaniyasında irqi gigiyena konsepsiyasına əsaslanan irqi ayrı-seçkilik və xarici düşmənçilik siyasəti. Bir çox Avropa və Amerika ölkəsində, XIX əsrdə və XX əsrin əvvəllərində irqçilik qadağan edilmədi və nasistlərin Almaniyada hakimiyyətə gəlməsi ilə dövlət dəstəyini aldı. Irqi gigiyena konsepsiyası, insanları üstün irq və alt ünsürlərin nümayəndələrinə bölmək və uyğun seçim ehtiyacını nəzərdə tuturdu. Bu konsepsiyaya görə birincisi süni şəkildə dəstəklənməli, ikincisinin çoxalmasının qarşısı alınmalı idi; yarışların qarışması arzuolunmaz nəticələr verir. Bu konsepsiya ayrıca alkoliklərin, epileptiklərin, müxtəlif irsi xəstəlikləri olan və zehni xəstələrin sterilizasiyası və ya məhv edilməsini tələb edirdi. "İrq gigiyenasını" qorumaq istəyi, müxtəlif kateqoriyalı vətəndaşların məcburi məhvi üçün dövlət proqramlarında özünü göstərdi. "İrqi gigiyena" prinsiplərinə uyğun olaraq, zülmün əsas hədəfləri vətəndaşlıq hüquqlarından, dövlət işində işləmək, özəl bir təcrübəsi və öz işi ilə məşğul olmaq, Almanlarla evlənmək (Alman) ilə məhrum olan Yəhudilər idi. qadınlar) və dövlət təhsil müəssisələrində təhsil alırlar. Mülkləri və müəssisələri qeydiyyata alındı ​​və müsadirə edildi. Şiddət hərəkətləri davamlı idi və rəsmi təbliğat etnik Almanlar arasında yəhudilərə qarşı qərəz və kin hisslərini artırdı (və ya artırdı).
Sümbülvari irqa
Sümbülvari irqa (lat. Amelanchier spicata) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin gülçiçəyikimilər fəsiləsinin i̇rqa cinsinə aid bitki növü. == Təbii yayılması == Cənubi Avropada, Kiçik Asiyada, Şimali Afrikada, Zaqafqaziyada və Krımda təbii yayılmışdır. == Botaniki təsviri == 5 metrə çatan hündür ağac və koldur. Gövdədə çətri kül rəngli, bəzən qara, cavan çətirləri sarı-çəhrayı, bəzən ağ, parlaq, açıq xallı olub, köhnə budaqlara görə dəyişir. Tumurcuqları xırda, qırmızımtıl-qonur, uzunsov və iti, zoğa yapışıq, kənarları ağ tükcüklüdür. Yarpaq yarığı çox ensiz, üstə çıxan yarpaq balışlı və 3 izlidir. Özəyi yaşılımtıl, oduncağı seyrək məsaməli, çəhrayı rəngli, bərk və ağırdır. Yarpaqları yumurtavari və ya ellipsvari, uzunluğu 4 sm-dək, kənarları dişlidir. Bünövrəsi yumru və ya bir az ürəkvaridir.
Turan irqi tipi
== Etnogenetik əlaqələr == Turan irqi tipi əsasən Türk xalqları ilə əlaqədardır. Bu irqi tipin xüsusiyyətlərini keçmişdə Onoqurların , Hunların , Macarların , Peçeneqlərin , Kumanlarım ( Qipçaqların) , Qədim Uyğurların , Avarların , Kabardinlərin , Xəzərlərin, Bulqarların ( İdil-Volqa Bulqarları və Dunay Bulqarlarının) antropoloji xüsusiyyətləri ilə uyğun gəlir.Bartuez , Nemeskeri və Lipitak tərəfindən aparılmış və Macarıstanın İstila dövrünü araşdıran Conquest Anthropogical tədqiqatları zamanı üzə çıxarılan qəbr abidələrindəki skletlərin xüsusiyyətləri ən çox bu irqi tiplə uyğun gəlmişdir. Amerikan antropoloqu E.Wiesner və Alman alimi Ferdinand fon Rixtofenin araşdırmalarına görə qədim Skiflər çox əhəmiyyətli dərəcədə Turanoid xüsusiyyətlərinə sahib idilər. Macar antropoloqu İstvan Kiszelyə görə Turan irqi qədim Skiflər , Sarmatlar , Hunlar və Avarlar arasında ümumi bir irqi tip idi.Gyula Henkey (1974) Turan tipi Macarıstanın müasir Jasz əhalisinin təxminən 20 faizini təşkil edir.Hansının ki , təxminən 10 faizinin nəsilləri Kuman-Qipçaqlara, digər 10 faizin nəsilləri isə Alan-Sarmatlara gedib çıxır.Gyula Henkeyin araşdırmalarına görə (1990) Turanoid tipi Nagykunların 43.7%-ində, Orseglərin 41.2%-ində, , Kiskun-un 33.0%-ində, Paloc-un 27.9%-ində və Jasz qruplarının 25.5%-ində tapıla bilər. === Mənşəyi === Ginzburqa görə (1966), Turan tipi eramızdan 1000 il əvvəldən eramızın 5-6-cı əsrlərinə qədər Orta Asiyada formalaşmış və Turan irqi Avropoid irqi ilə Andronovo tipinin qarışığından yaranmışdır və Tunc dövründən Orta Asiyada aborigen olmuşdur.Qazax antropoloqu İsmaqulova görə (1970, 13-cü əsrdəki monqol axınlarına qədər Orta Asiyada Turan irqi tipi hakim olmuşdur.Monqol istilaçıları Orta Asiyanı tutduqdan sonra daha çox İpək Yolu üzərindəki torpaqlarda məskunlaşdılar və yerli əhaliylə asanlıqla qaynayıb qarışdılar.İpək yolu üzərində olmayan Qazaxıstan , Qırğızıstan və Özbəkistan ərazilərində isə Turanlıq (Avropoidlik) üstünlük təşkil etməyə davam etdi. Macar antropoloqu Pal Liptaka görə Turan irqində müşahidə olunan Avropoid xüsusiyyətləri Andronovo qarışığının təsiridir. Fothi Erzsebet nəzərə çatdırır ki, Turan irqi tunc dövründə Qazaxıstanın şımal düzənliklərində yaşayan Cro Maqnon əhalisindən , Paleo-Sibir tayfalarından, Andronovo mədəniyyətini yaradanların qarışmasından yaranmışdır.Ginzburqa görə , müasir dövrdəki kimi, keçmişdə də Turanidlər Perslərdən (Farslardan) xeyli fərqlənmişlər. == Cografi yayılma == Turan irqi tipi Qazaxlar, Şımal Özbəklərin, Qaraqalpaklar, Tatarlar, Başqırdlar, Qırğızlar, Macarlar, Türkmənlər, Telengitlər, Yakutlar, Tofalar, Taciklər arasında geniş şəkildə və kiçik dərəcədə Türkiyə və Balkanlarda yayılmışlar. I minilliyin baçlanğıcında, arxeoloji məlumatlara görə, Cənubi Sibirdə və Qazaxıstanda qədim Turan tayfaları arasında köçərilik geniş şəkildə yayıldı.Ginzburqa (1956) və İsmaqulova görə, bu tayfalar köçəri Andronovo antropoloji tipinə mənsub olmuş, müasir Qazaxların və Qaraqalpakların ulu babaları olmuşlar və onların müasir antropoloji tiplərini müəyyən etmişlər.Ginzburqa görə müasir macarların antropoloji tipləri Türklərlə çox yaxındır və onların 46.2 faizi Türk mənşəlidi.Bu irqin ən çəx yayılması demək olar ki, bütün qədim və orta dövrü əhatə edən Türk hücumları zamanı daha da genişlənmişdir. == Xarakterik xüsusiyyətləri == bəzən Cənubi Sibir irqi tipi də deyilir.Antropoloji təsnifatların çoxunda sarı (monqoloid) irqdən ağ irqə keçıd hesab olunur.Bəzi antropoloqlar Turan irqinin özünü çənə çıxıntısının zəif olması ilə seçilən Yenisey, III saç örtüyünün lap az inkişafı və dalğavari saçları ilə fərqlənən Sakit Okean variantlarına ayırırlar.Xarakterik xüsusiyyətləri: -saçları düz və coddur.
İnsan irqlərinin qeyri-bərabərliyi haqqında
İnsan irqlərinin qeyri-bərabərliyi haqqında (fr. Essai sur l'inégalité des races humaines) - 1833-1855-ci illər aralığında fransız yazıçısı və diplomatı Artur de Qobino tərəfindən yazılmış əsər. Əsər nasistlərin və bir çox millətçilərin manifestinə çevrilmişdir. Əsərində Qobino bütün xalqların öyrənilməsi əsasında insanların etnik yaxud irqi fərqlərinin onların mədəniyyətlərinin və tarixi talelərinin fərqlənməsinin əsas səbəbi olduğunu ortaya qoyur. O göstərir ki, hal-hazırda da irqi fərqlər mədəni tərəqqinin əsas hərəkətverici qüvvələrindən Qobino təbii, coğrafi və iqlimin ictimai təsisatlara, əxlaqın və digər mənəvi amillərin mədəni tərəqqiyə təsirini qəbul etmir. O yalnız insanların morfoloji xüsusiyətlərinin təsirini hesab edirdi.
İrqa
İrqa (lat. Amelanchier) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin gülçiçəyikimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.
İrqanay su anbarı
İrqanay su anbarı — Rusiyanın Dağıstan Respublikasında yerləşə süni su hövzəsi. Su anbarı Avar Göysu çayı üzərində İrqanay SES tikilməsi nəticəsində yaranmış. İrqanay su anbarı Unsuqul rayonu ərazisinə aiddir. Su anbarı sahillərində Şamilkala qəsəbəsi, İrqanay (Yeni İrqanay) kəndi, Zirani və Maydanski kəndləri yerləşir. == Ümumi məlumat == Su anbarının sahəsi normal su dolma səviyyəsi zamanı 18 km² olur. Uzunluğu isə 21 km-dir. Tam və faydalı su həcmi 601 və 371 milyon m³-dir. O üzdən su anbarında suyun səviyyəsi mövsimi olaraq nizamlanır. Su səviyyəsinin normal olduğu zamanı su anbarının dəniz səviyyəsindən hündürlüyü 547 metr olur (Baltik dəniz səviyyəsi). Maksimal su tutumu zamanı isə hündürlük 548,5 metr, ən aşağı su səviyyəsində isə 520 metr olur .
İrqi Ayrı-seçkiliyin Bütün Formalarının Ləğvi haqqında Beynəlxalq Konvensiya
İrqi Ayrı-seçkiliyin Bütün Formalarının Ləğvi haqqında Beynəlxalq Konvensiya (ICERD) — 21 dekabr 1965-ci ildə Baş Məclis tərəfindən qəbul edilmiş və 4 yanvar 1969-cu ildə qüvvəyə minən BMT konvensiyası. 2020-ci ilin dekabr ayından etibarən 182 ölkə Konvensiyanın iştirakçısıdır, daha 3 ölkə Konvensiyanı imzalamış, lakin təsdiqləməmişdir . Konvensiyaya uyğunluğa 18 mütəxəssisdən ibarət olan İrqi Ayrı-seçkiliyin ləğvi Komitəsi nəzarət edir. Konvensiyanın hər hansı bir üzv dövlət tərəfindən pozulmasına dair dövlətlərarası şikayətlərə və müvafiq bəyannamə vermiş 54 ölkəyə münasibətdə Konvensiyanın pozulmasına dair fərdi şikayətlərə baxıla bilər. 2014-cü il tarixinə komitə 30 şikayətin mahiyyəti üzrə qərarlar qəbul etdi və 15 işdə konvensiya pozuntuları aşkar etdi. Komitə daha 18 şikayəti mahiyyəti üzrə baxılmadan qəbuledilməz hesab etdi, 1 şikayətə baxılması başqa bir səbəbə görə xitam verildi və daha 6 işə baxılma mərhələsində idi . İlk üç dövlətlərarası şikayət - Qətər - Səudiyyə Ərəbistanı, Qətər - BƏƏ və Fələstin - İsrail - 2018-ci ilin baharında girdi. == Konvensiyanın strukturu == Preambula Hissə I (Maddə 1-7) - İştirakçı ölkələrin öhdəlikləri: M. 1 - irqi ayrıseçkiliyin tərifi. M. 2 - ümumi öhdəliklər. M. 3 - irqi ayrı-seçkilik və aparteidin xüsusi qınanması.

Tezlik illər üzrə

Sözün tezliyi - sözün mətnlərdə hansı tezliklə rast gəlinmə göstəricisidir. Bu rəgəm 1 000 000 söz arasında sözün neçə dəfə meydana gəlməsini göstərir.

Ümumi • 0.61 dəfə / 1 mln.
2006 •••• 0.23
2007 •••••••• 0.42
2009 •••••• 0.32
2010 ••••••••••••••••••• 1.09
2011 •••••••• 0.43
2012 ••••••••• 0.52
2013 ••••••••••••••• 0.88
2014 ••••••••••••••• 0.86
2015 •••••••••••••••••••• 1.19
2016 •••••••••••••••••• 1.04
2017 •••••• 0.33
2018 ••••••••••• 0.60
2019 •••••••• 0.42
2020 •••••••••••••••••• 1.06

irq sözünün leksik mənası və izahı

  • 1 is. [ər.] Mənşə və bəzi irsi xüsusiyyətlərinə (saçlarının, dərilərinin rənginə, başlarının quruluşuna və s.) görə bir olan tarixən təşəkkül tapmış insanlar qrupu. Burada ağ irqdən qızlar var idi, yaşları çox az idi, ən çox yaşlı olanları 10 yaşdan artıq olmazdı. M.S.Ordubadi. // Heyvan və bitki təsnifatını bildirmək üçün bir termin kimi də işlənir.

    Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti / irq

irq sözünün rus dilinə tərcüməsi

  • 2 сущ. раса (исторически сложившаяся группа людей, объединенных общностью присхождения, наследственных особеннсотей). “Ali” irq “высшая” раса

    Azərbaycanca-rusca lüğət / irq

irq sözünün inglis dilinə tərcüməsi

irq sözünün fransız dilinə tərcüməsi

irq sözünün ləzgi dilinə tərcüməsi

  • 1 [ər.] сущ. раса (хамунин рангуниз, кьилин кӀалубдиз, чӀарариз ва ихьтин маса лишанриз килигай сад-садавай фаркьлу тир инсанрин группа).

    Azərbaycanca-ləzgicə lüğəti / irq

irq sözünün türk dilinə tərcüməsi

irq sözü azərbaycan dilinin lüğətlərində

Fəlsəfə terminlərinin izahlı lüğəti

Tarixən konkret bir ərazidə qərarlaşan, nəsildən-nəslə keçən fiziki əlamətlər kompleksinə görə bir-birindən fərqlənən böyük insan qruplarına irq deyilir. İrqlər ümumi, oxşar xarici fiziki əlamətlərinə görə bir-birindən seçilirlər. İrqlərin ətraf mühitə uyğunlaşması nəticəsində elə xarici fiziki əlamətlər kompleksi yaranmışdır ki, bu əlamətlərə görə dünya xalqalrına əvvəllər ―ağ‖, ―qara‖ və ―sarı‖ rənglərə və üç əsas irqə ayırırdılar: avropoid,ekvatorial (neqroid) və monqoloid. Son vaxtlarda monqoloid irqindən amerikanoid, ekvatorial irqindən avstraloid irqinin ayrılması tövsiyyə olunur.

Fəlsəfə terminlərinin izahlı lüğəti

Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında işlənən ərəb və fars sözləri lüğəti

ə. 1) kök, əsil; 2) damar; 3) nəsil, soy; 4) insan cinsi, insan növü.

Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında işlənən ərəb və fars sözləri lüğəti

"irq" sözü ilə başlayan sözlər

Oxşar sözlər

#irq nədir? #irq sözünün mənası #irq nə deməkdir? #irq sözünün izahı #irq sözünün yazılışı #irq necə yazılır? #irq sözünün düzgün yazılışı #irq leksik mənası #irq sözünün sinonimi #irq sözünün yaxın mənalı sözlər #irq sözünün əks mənası #irq sözünün etimologiyası #irq sözünün orfoqrafiyası #irq rusca #irq inglisça #irq fransızca #irq sözünün istifadəsi #sözlük