İran sözü azərbaycan dilində

Culfa — İran İslam Respublikası, Şərqi Azərbaycan ostanının Culfa şəhristanının inzibati mərkəzi. 2006-cı ildə aparılmış əhalinin siyahiya alınmasına görə əsasında bu şəhərdə yaşayan əhali 4983 nəfər və 1365 ailədən ibarət idi. Əhalisi tamamilə azərbaycanlılardan ibarətdir və Azərbaycan dilində danışırlar.

Cənubi İran — Zaqros dağları və Mərkəzi İran silsiləsindən, Xuzistan düzənliyindən, Bəsra körfəzinin şimal sahillərindən və Hörmüz boğazından ibarət region. Buraya Fars Kohgiluyə və Boyer-Əhməd Hörmüzgan Buşehr ostanları daxildir. Bəzən: Xuzistan Kirman da bu regiona aid edilir. Ən böyük şəhərləri Şiraz, Bəndər-Abbas, Buşehr, Mərvdəşt, Cəhrüm, Yasuc, Fəsa və Bürazcandır. İranın cənubu etnik cəhətdən müxtəlifdir. Burada farslar, lurlar, bəxtiyarilər, qaşqaylar, əçomilər, basirilər, bəluclar, ərəblər, ermənilər, afroiranlılar və yəhudilər yaşayır. Cənubi İran sakinlərinin əksəriyyəti İrandillidir. Cənubi İran fars xalqının yarandığı yerdir.

Dilican və ya Delican — İranın Mərkəzi ostanınında şəhər, Dilican şəhristanının mərkəzidir. 2006-cı il əhalinin siyahıya alınmasına əsasən, şəhərin əhalisi 31,852 nəfər və 8,779 ailədən ibarət idi.Bu şəhərin əhalisi raci dilində danışırlar və şiə müsəlmandırlar.

Dirov (fars. ‎) — İranın Ərdəbil ostanının Xalxal şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. 2006-cı il məlumatına görə kənddə 567 nəfər yaşayır (202 ailə).

Gültəpə və ya Kültəpə — İranın Həmədan ostanının Kəbudər Ahəng şəhristanının Gültəpə bəxşində şəhər və bu bəxşin mərkəzi. 2006-cı il əhalinin siyahıya alınmasına əsasən, şəhərin əhalisi 1,876 nəfər və 469 ailədən ibarət idi. Əhalisinin əksəriyyəti azərbaycanlılardan ibarətdir və azərbaycan dilində danışırlar.

Gürgan və ya Qorqan — İranın Gülüstan ostanının və Gürgan şəhristanının mərkəzidir. 2006-cı ilin siyahıya alınması əsasında bu şəhər 269,226 nəfər və 73,702 ailədən ibarət idi. Əhalisinin əksəriyyəti mazandaranlılardan ibarətdir və mazandaran dilində danışırlar. Mazandaranlılardan əlavə türkmənlər və s...də az sayda bu şəhərdə yaşayırlar. Bu şəhərin keçmiş adı Astrabad idi.

Herat-İranın Yəzd ostanının şəhərlərindən və Xatəm şəhristanının mərkəzidir.2006-cı il əhalinin siyahıya alınmasına əsasən, şəhərin əhalisi 10,795 nəfər və 2,751 ailədən ibarət idi.

Heşi (fars. هشي‎) — İranın Ərdəbil ostanının Xalxal şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. 2006-cı il məlumatına görə kənddə 146 nəfər yaşayır (41 ailə).

Heşin (fars. هشين‎) — İranın Ərdəbil ostanının Kövsər şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. 2006-cı il məlumatına görə kənddə 137 nəfər yaşayır (538 ailə).

Kaşan — İranın İsfahan ostanının şəhərlərindən və Kaşan şəhristanının mərkəzidir.2006-cı il əhalinin siyahıya alınmasına əsasən, şəhərin əhalisi 248,789 nəfər və 67,464 ailədən ibarət idi.

Keçəl (fars. كجل‎) — İranın Ərdəbil ostanının Xalxal şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. 2006-cı il məlumatına görə kənddə 460 nəfər yaşayır (127 ailə).

Kiş-İranın Hörmüzgan ostanının Bəndər Lengə şəhristanının Kiş bəxşində şəhər və bu bəxşin mərkəzi. 2006-cı il əhalinin siyahıya alınmasına əsasən, şəhərin əhalisi 20,667 nəfər və 6,163 ailədən ibarət idi.

Mehraban (digər variantları: Məhraban, Mehrevan, Mehravan, Mehrivan) — İranın Şərqi Azərbaycan ostanının Sərab şəhristanının Mehraban bəxşində yerləşən bir şəhərdir. 2006-cı ilin siyahıya alınması əsasında bu şəhər 6,000 nəfər və 1,542 ailədən ibarət idi. Bu şəhər öz xalça və fətirləri ilə seçilərək, bu üzdən isə bura Qızıl düyünlər şəhəri kimi də tanınır. Əhalisi Azərbaycan türklərindən ibarətdir və Azərbaycan türkcəsində danışırlar. Mehriban əhalisi şiə inanclıdır.

Müzəffərilər sülaləsi — 1314-1393-cü illərdə İranın Yəzd, Fars və Kirman əyalərlərində qurulan Müzəffərilər dövlətini idarə etmiş sülalə.

Natur (fars. ناطور‎) — İranın Ərdəbil ostanının Kövsər şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. 2006-cı il məlumatına görə kənddə 68 nəfər yaşayır (18 ailə).

Nur — İranın Mazandaran ostanının şəhərlərindəndir. Həm də Nur şəhristanının mərkəzidir. 2006-cı il əhalinin siyahıya alınmasına əsasən, şəhərin əhalisi 21,806 nəfər və 6,164 ailədən ibarət idi.

Pişin — İranın Sistan və Bəlucistan ostanının Sərbaz şəhristanının Pişin bəxşində şəhər və bu bəxşin mərkəzi. 2006-cı il əhalinin siyahıya alınmasına əsasən, şəhərin əhalisi 10,477 nəfər və 1,832 ailədən ibarət idi.

Qaraçay, İranın Mərkəzi ostanında çay. Başlanğıcını Zaqros dağlarında, Ərakın cənubundakı Şahzənd dağından götürür və şimala axır, sonra Kuhrud silsiləsinin ən şimal-qərb qurtaracağından burularaq şərqə axır və Dəryaçeyi-nəmək duzlu gölünə tökülür. Çayın qaynağı bol rutubətli təxminən 2000 m yüksəklikdədir. Bu ərazidə dəmyə əkinçilik geniş yayılıb. Savə ərazisində Qaraçayın vadisi 40 km çatır. Yay vaxtı su axımı orta axarında kəsilir. Dəryaçeyi-Nəmək gölünə qədər su ancaq, maksimum yağıntılı qışda çatır.

Qazi — İranın Şimali Xorasan ostanının Manə və Səməlqan şəhristanının Səməlqan bəxşində şəhər. 2006-cı il əhalinin siyahıya alınmasına əsasən, şəhərin əhalisi 2,370 nəfər və 674 ailədən ibarət idi.

Gürgan və ya Qorqan — İranın Gülüstan ostanının və Gürgan şəhristanının mərkəzidir. 2006-cı ilin siyahıya alınması əsasında bu şəhər 269,226 nəfər və 73,702 ailədən ibarət idi. Əhalisinin əksəriyyəti mazandaranlılardan ibarətdir və mazandaran dilində danışırlar. Mazandaranlılardan əlavə türkmənlər və s...də az sayda bu şəhərdə yaşayırlar. Bu şəhərin keçmiş adı Astrabad idi.

Qum (farsca: قم) — İranda bir şəhərdir. Qum ostanının mərkəzidir. İranda ən qədim şəhərlərdən biridir. 2006-cı ilin siyahıya alınması əsasında bu şəhər 957,496 nəfər və 241,827 ailədən ibarət idi.

Quşçu (fars. قوشچی‎)— İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Urmiya şəhristanının Ənzəl bəxşində yerləşən bir şəhərdir. 2006-cı ilin siyahıya alınması əsasında bu şəhər 2,832 nəfər və 828 ailədən ibarət idi.Əhalisinin əksəriyyəti azərbaycanlılardan ibarətdir və Azərbaycan dilində danışırlar.

Qüds (farsca: قدس) — İranda şəhər, Tehran ostanının Qüds şəhristanının inzibati mərkəzi. 2006-cı il siyahıyaalınmasına əsasən əhalisi 230.147 nəfərdir.

Royan (fars. رويان‎) — İranın Mazandaran ostanının Nur şəhristanının Mərkəzi bəxşində şəhər. 2006-cı il əhalinin siyahıya alınmasına əsasən, şəhərin əhalisi 6,339 nəfər və 1,708 ailədən ibarət idi.

Sahib — İranın Kürdüstan ostanının Saqqız şəhristanının Ziviyə bəxşində şəhər və bu bəxşin mərkəzidir. 2006-cı il əhalinin siyahıya alınmasına əsasən, şəhərin əhalisi 1,489 nəfər və 344 ailədən ibarət idi.

Adi xiyar (lat. Cucumis sativus) — bitkilər aləminin balqabaqçiçəklilər dəstəsinin balqabaqkimilər fəsiləsinin xiyar cinsinə aid bitki növü. Xiyar həm açıq torpaqda və həm də istixanalarda yetişdirilir. Xiyarın kal meyvələri 8–12 günlüyündə dərilir. Ondan təzə halda, turşudulmaq, duza və sirkəyə qoymaq üçün istifadə edilir. Xiyarın keyfiyyətində onun iri və ya xırdalığının böyük əhəmiyyəti var. Xırda, toxumları sütül xiyarlar daha keyfiyyətli hesab olunur. Standarta əsasən, duza qoyulacaq xiyarlar xırda (50 mm-ə qədər) və iri (51–70 mm) kornişonlara, xırda (71–90 mm), orta iri (91–120 mm) və iri xiyarlara (121–140 mm) bölünür. 140 mm-dən iri xiyarları duza və sirkəyə qoymaq olmaz. Xiyarın tərkibində 94–96% su, 1,8–2,5% şəkərlər, 0,6% azotlu maddə, 0,5% sellüloza, 0,2% üzvi turşular, 0,38–0,53% mineral maddələr, 4–10 mq% C vitamini, az miqdarda B1, B2, PP, karotin, biotin və pantoten turşusu vardır.

Cəbrayılməhəllə (fars. جبرئيل محله‎) — İranın Gilan ostanının Astara şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Kənddə 2006-cı il siyahıya alınmaya görə 112 nəfər yaşayır (24 ailə).

Zərdüştü dari - Hind-Avropa dil ailəsinin Şimal-qərbi İran dillərinin Mərkəzi İran qrupuna aid olan dild. Yəzd ostanı və Kirman ostanında yaşayan Zərdüştülər tərəfindən danışılır, Əfqanıstanda danışılan dari dilində fərqlidir.

Dilə (fars. ديله‎) — İranın Gilan ostanının Astara şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Kənddə 2006-cı il siyahıya alınmaya görə 71 nəfər yaşayır (12 ailə).

Dəmiroğlukeş (fars. دميراوغلي كش‎) — İranın Gilan ostanının Astara şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Kənddə 2006-cı il siyahıya alınmaya görə 222 nəfər yaşayır (51 ailə).

Dərbənd (fars. دربند‎) — İranın Gilan ostanının Astara şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Kənddə 2006-cı il siyahıya alınmaya görə 427 nəfər yaşayır (97 ailə).

Dəyirmankeşi (fars. دگرمانكشي‎) — İranın Gilan ostanının Astara şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Kənddə 2006-cı il siyahıya alınmaya görə 183 nəfər yaşayır (44 ailə).

Echinops iranshahrii (lat. Echinops iranshahrii) — bitkilər aləminin astraçiçəklilər dəstəsinin mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin toppuztikan cinsinə aid bitki növü.

İran Elmlər, Tədqiqat və Texnologiya Nazirliyi (Farsca: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری Ro: Vezārat-e Ulum, Tahqiqat va fannavari) — İran hökumətinin bir nazirliyidir. Nazirliyin rəhbəri İran Hökumət Kabinetinin üzvü olur. Hazırkı Xarici İşlər Naziri, Prezident tərəfindən namizəd göstərildikdən sonra Məclis tərəfindən təsdiqlənən Mənsur Qulamidir. Əsas binası Tehranın Qüds rayonunda yerləşir.

İran–Ermənistan münasibətləri — İran İslam Respublikası və Ermənistan arasındakı mövcud ikitərəfli münasibətlər. İki ölkə arasında dövlət sərhəddinin uzunluğu 44 km. təşkil edir. İki ölkə arasındsa ilk diplomatik əlaqələr 1991-ci ildə Ermənistanın müstəqillik əldə etməsindən sonra qurulmuşdur. Hind-Avropa dil ailəsinə məxsus olan bu iki xalqın uzun zaman bir-birinə yaxın ərazilərdə yaşaması müşahisdə edilmişdir. Ermənilər uzun əsrlər boyu İranın Əhəmənilər, Sasanilər və Səfəvilər kimi imperiyalarının ərazisində yaşamışlar. Ermənistna Əhəməni imperiyasının bir satraplığı olmuş və b.e.ə 331-ci ildə Qavqamel döyüşündə iştirak etmişdir. 301-ci ildə Ermənilər rəsmi olaraq xristianlığı qəbul etmişlər. Bu isə onların Sasanilərdən aralanmasına səbəb olmuşdur. 387-ci ildə Ermənistan Roma və Sasani imperiyaları arasında bölünmüşdür.

Finkenşteyn müqaviləsi — Qacarlar dövləti ilə Fransa arasında bağlanmış saziş. Fransa İngiltərənin Hindistandakı mövqelərinə zərbə vurmaq üçün İranda möhkəmlənməyə çalışırdı. 1796-cı ilin iyulunda Fransanın nümayəndələri Olivye və Brüger Tehrana gəldi. Onlar 1708 və 1715-ci illər Fransa-Səfəvi müqavilələrinin yenidən təsdiqinə nail olmaq və İran-Rusiya münasibətlərinin kəskinləşdirilməsinə çalışırdılar. Lakin bütövlükdə bu missiyanın diplomatik kəşfiyyat xarakteri daşıdığı bildirilir. Fransanın İranda möhkəmlənməsinə yol vermək istəməyən İngiltərə diplomatik fəallığı artırdı və siyasi və ticarət müqavilələri imzalamağa nail oldu. Lakin İngiltərə 1804-cü ildə İranla-Rusiya arasında başlanan müharibənin gedişində üzərinə götürdüyü təəhhüdləri yerinə yetirməkdə ardıcıllıq göstərmədi. Belə bir vəziyyətdə Fransa ilə İran arasında münasibətlər yenidən canlandı. Fətəli şah (1797–1834) 1804-cü ildə I Napoleona məktubla müraciət etdi. Məktub növbəti ilin yanvarında Parisə çatdı.

Fındıqpüştə (fars. فندق پشته‎) — İranın Gilan ostanının Astara şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Kənddə 2006-cı il siyahıya alınmaya görə 23 nəfər yaşayır (4 ailə).

İran–Fələstin münasibətləri — İran və Qəzzə zolağı, Qərb sahili daxil olmaqla qismən tanınmış Fələstin dövləti arasında ikitərəfli diplomatik münasibətlər. İran rəsmi olaraq müstəqil Fələstin dövləti konsepsiyasını dəstəkləyir və Fələstin Dövlətini tanıyır. İranın ali lideri Əli Xamenei iki millət üçün iki dövlət yaratmaq planını rədd edir və Fələstin ərazisinin bölünməyəcəyinə inanır. İranın keçmiş prezidenti Mahmud Əhmədinejad isə hökumətin quruluşunu təyin etmək üçün bütün Fələstin əhalisi, o cümlədən İsrailin ərəb vətəndaşları üçün ümumi referendum keçirməyə çağırdı. 1979-cu ildə İran İslam İnqilabından əvvəl, Fələstin Azadlıq Təşkilatı İran müxalif qrupları ilə sıx əlaqə saxlayırdı. İslam İnqilabından sonra İran İsrail ilə müttəfiq münasibətləri dayandırdı və fələstinlilərin mübarizəsini dəstəkləməyə başladı. Bunun simvolu kimi İsrailin Tehrandakı səfirliyinin Fələstin Azadlıq Təşkilatının ehtiyacları üçün təhvil verilməsi olur. Şahənşah Məhəmməd Rza Pəhləvinin dövründə İran Türkiyədən sonra İsraili tanıyan ikinci müsəlman ölkəsi oldu. Fələstin Azadlıq Təşkilatı 1979-cu ildə İrandakı İslam İnqilabını dəstəklədi və inqilabın bitməsindən bir neçə gün sonra Fələstin Azadlıq Təşkilatının sədri Yasir Ərəfat İrandakı Fələstin nümayəndə heyətinə rəhbərlik etdi. Fələstinli nümayəndə heyəti kütləvi şəkildə qarşılandı və İranın yeni hakimiyyəti simvolik olaraq keçmiş İsrail səfirliyinin açarlarını Fələstin səfirliyinə verdi.

Gilədeh (fars. گيلاده‎) — İranın Gilan ostanının Astara şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Kənddə 2006-cı il siyahıya alınmaya görə 545 nəfər yaşayır (124 ailə).

Günəş (fars. گونش‎) — İranın Gilan ostanının Astara şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Kənddə 2006-cı il siyahıya alınmaya görə 38 nəfər yaşayır (8 ailə).

Hacıəmir-i Vanəbin (fars. حاج اميرونه بين‎) — İranın Gilan ostanının Astara şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Kənddə 2006-cı il siyahıya alınmaya görə 194 nəfər yaşayır (58 ailə).

Hind-İran dilləri — qədim arilərin miqrasiyası ilə yaranan və "ana ari dili"nə bağlı olan hind-avropa dillərinin ən şərq qolu. Ari dilləri daşıyıcıları Pamir, Benqal regionu və Şri-Lankadan Anadolu, Suriya və Şimali Qafqazadək yayılıb. Dillər Tacikistan, Əfqanıstan, Banqladeş, Hindistan, İran, Nepal, Pakistan, Şri-Lankada; Orta Asiya, Qafqaz ölklərində: Azərbaycan , Özbəkistan, Türkmənistan və Ermənistanda; Rusiyaya yaxın regionlardakı, İraq, Çin, Suriya və Türkiyədə yayılıb. Qaraçı və ona qohum dillər bütün dünya üzrə, əsasən də Avropada yayılıb. Hind dili icmaları Fici, Mavriki və Surinamda yaşayır. Hind-İran dilləri daşyıcılarının ümumi sayı 1,2 milyard insan hesab edilir. Коган А. И. Дардские языки: Генетическая характеристика. М.: Восточная литература РАН, 2005.

Hudul (fars. هودول‎) — İranın Gilan ostanının Astara şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Kənddə 2006-cı il siyahıya alınmaya görə 388 nəfər yaşayır (84 ailə).

Rusiya-İran müharibəsi (1826–1828) — Rusiya ilə İran arasında 1826-cı ilin 16 iyul tarixində Azərbaycanın bölüşdürülməsi uğrunda başlayan bu irimiqyaslı müharibə 1828-ci ilin 10 fevral tarixində Türkmənçay sülhünün imzalanması ilə yekunlaşmışdır. Gülüstan müqaviləsi İranı heç cür qane etmirdi, Qafqazın əldən çıxması böyük itki idi. İran Rusiya ilə müharibəyə hazırlaşırdı. Bu müharibədə öz maraqları olan İngiltərə İrana bacardığı hər bir yardımı edirdi. Bununla bağlı 1814-cü ildə İngiltərə ilə İran arasında müqavilə imzalanır, Təbrizdə və başqa şəhərlərdə silah zavodları tikilir, müharibə olacağı təqdirdə Böyük Britaniya İrana ildə 200 min tümən yardım göndəcəyini vəd edir. Rəsmi Qacar hökuməti isə bunun əvəzində heç bir ölkəni İran ərazisindən Hindistana buraxmayacağına dair öhdəlik götürür. İngilis diplomatları 1821-ci ildə İran ilə Osmanlı imperiyası arasında başlayan müharibənin dayandırılmasına nail oldular. İngilislər İranı Rusiyaya qarşı müharibəyə hazırladılar. Qacar hökuməti ruslara qarşı Osmanlı İmperiyası ilə də danışığa başladı. Bundan başqa, Şimali Azərbaycan xanlarından da (Onlar Rusiyanın işğalı nəticəsində öz xanlıqlarını itirib İrana qaçmışdılar) istifadə etdi.

Rusiya-İran müharibəsi (1826–1828) — Rusiya ilə İran arasında 1826-cı ilin 16 iyul tarixində Azərbaycanın bölüşdürülməsi uğrunda başlayan bu irimiqyaslı müharibə 1828-ci ilin 10 fevral tarixində Türkmənçay sülhünün imzalanması ilə yekunlaşmışdır. Gülüstan müqaviləsi İranı heç cür qane etmirdi, Qafqazın əldən çıxması böyük itki idi. İran Rusiya ilə müharibəyə hazırlaşırdı. Bu müharibədə öz maraqları olan İngiltərə İrana bacardığı hər bir yardımı edirdi. Bununla bağlı 1814-cü ildə İngiltərə ilə İran arasında müqavilə imzalanır, Təbrizdə və başqa şəhərlərdə silah zavodları tikilir, müharibə olacağı təqdirdə Böyük Britaniya İrana ildə 200 min tümən yardım göndəcəyini vəd edir. Rəsmi Qacar hökuməti isə bunun əvəzində heç bir ölkəni İran ərazisindən Hindistana buraxmayacağına dair öhdəlik götürür. İngilis diplomatları 1821-ci ildə İran ilə Osmanlı imperiyası arasında başlayan müharibənin dayandırılmasına nail oldular. İngilislər İranı Rusiyaya qarşı müharibəyə hazırladılar. Qacar hökuməti ruslara qarşı Osmanlı İmperiyası ilə də danışığa başladı. Bundan başqa, Şimali Azərbaycan xanlarından da (Onlar Rusiyanın işğalı nəticəsində öz xanlıqlarını itirib İrana qaçmışdılar) istifadə etdi.