Azərbaycan Tarix Muzeyi
Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi — Bakıda yerləşən elmi tədqiqat müəssisəsi. Azərbaycanda fəaliyyət göstərən muzeylərdən biridir. Azərbaycan tarixinə və mədəniyyətinə aid materialların toplanması, tədqiqi, elmi fondlarda qorunması, ekspozisiyada və sərgilərdə nümayiş etdirilməsi ilə məşğul olur.
1920-ci ilin iyun ayında Azərbaycan SSR Xalq Maarif Komissarlığının məktəbdənkənar işlər şöbəsində yaradılmış "Muzekskurs" yarımşöbəsinin nəzdində az sonra "Doğma diyarın tədris muzeyi – İstiqlal" təşkil edildi. Artıq iyul ayından məşhur neft sahibkarı və xeyriyyəçi Hacı Zeynalabdin Tağıyevin yaşayış mülkündə yerləşdirilmiş bu muzey həmin ilin oktyabr ayının 25-dən Azərbaycan SSR Dövlət Muzeyi adı ilə işləməyə başlamış, 1921-ci ilin may ayından ilk tamaşaçılarını qəbul etmişdir.
Yarandığı ilk dövrdə muzeydə tarix, arxeologiya və etnoqrafiya, botanika və zoologiya, minerologiya və geologiya, təsviri incəsənət və bədii sənət, xalq təhsili, köməkçi tədris müəssisələri şöbələri, eləcə də Azərbaycan Doğma Diyarın Tədqiqi Cəmiyyəti və Qədim abidələrin mühafizəsi komissiyası fəaliyyət göstərirdi. 1923-cü ildə yaradılan və muzeylə sıx əlaqədə fəaliyyət göstərən Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyəti muzeyin tərkibindəki cəmiyyət və komissiyanı özündə cəmləşdirdi. 1925-ci ildə XMK Kollegiyasının təsdiq etdiyi Azərbaycan Dövlət Muzeyinin "Əsasnamə"sinə görə Muzeyin strukturunda edilən dəyişiklik əsasında tarix-etnoqrafiya, incəsənət, biologiya, geologiya şöbələri və Qafqaza və Şərqə dair kitabları əhatə edən zəngin kitabxana fəaliyyətini davam etdirdi. Sonrakı illər dövrün tələbinə uyğun olaraq muzeydə dəfələrlə struktur dəyişikliyi edildi.
30-cu illərin ortalarında böyüməkdə olan nəslin siyasi-tərbiyə məsələlərinə qarşı diqqətin artması, muzey ekspozisiyalarında sosialist cəmiyyətinin üstünlüklərini nümayiş etdirməyin vacibliyinə dair partiya və hökumətin tələbləri tarixin öyrənilməsi və təbliğini günün əsas məsələlərindən biri etdi.
Tarix
Tarix (q.yun. ἱστορία, historia — "sorğu; araşdırma nəticəsində əldə edilən biliklər") — keçmişdə insanı (onun fəaliyyətini, dünyagörüşünü, ictimai münasibətləri və s.) sistemli şəkildə öyrənən elm; keçmişin tədqiqi və sənədləşdirilməsi. Mənbələr üzrə insan meydana gəlməsi və inkişafını, müxtəlif xalqların ən qədim zamanlardan bizim dövrümüzədək necə yaşamaları, onların həyatlarında hansı hadisələrin baş verməsi, insan cəmiyyətlərinin həyatı necə və niyə dəyişib indi mövcud olduğu hala düşməsini öyrənən elmdir.
Tarix – hadisələr ardıcıllığını, tarixi prosesi, təsvir olunan faktların obyektivliyini müəyyən etmək və hadisələrin səbəbləri haqqında nəticə çıxarmaq üçün keçmişlə bağlı bütün növ mənbələri öyrənən elmdir. Tarixi bilməyən insanlar keçmişin səhvlərini təkrarlamağa meyllidirlər. Keçmişin səhvlərini təkrarlamamaq üçün keçmişi bilmək lazımdır. Tarix fənnini yaxşı bilmək hər birimizin borcudur.
Burada isə tarixi gerçəkliyi dərk etməyə çalışan alimlər – tarixçilər ön plana çıxır. Tarixçinin vəzifəsi hər bir alim kimi həqiqəti axtarmaqdır. Həqiqəti dərk etmək prosesi qeyri-adi dərəcədə mürəkkəb və çətindir, bu yolda alim bəzən uğursuzluqlarla qarşılaşa bilər.
Alternativ tarix
Bu janr bəzən fantastika janrı ilə səhv salınır. Tarixi romanda bir hadisə müəllifin öz təsəvvürü və ya fantastik detallar qatılarsa bu Alternativ tarix (Alternative history) janrına çevrilir. Əsasən fantastik janrın alt janrı kimi qəbul edilir və yaranması haqda dəqiq bir məlumat olmur. Çünki fantastikanın yarandığı tarix kimi qəbul edilən E. Ə. 3000-ci ildə yazılan Homerin "Odissey" və "İlliada" əsəri də bəzi kritiklərə görə alternativ tarix janrında yazılıb.
Philip K. Dick, Harry Turtledove, bu janrın ən böyük ustaları olaraq qəbul edilir.
BDU Tarix
Bakı Dövlət Universitetinin Tarix fakültəsi — Bakı Dövlət Universitetinin fakültələrindən biri.
1919-cu ilin sentyabrında təsis edilən və noyabrın 15-də fəaliyyətə başlayan Tarix fakültəsi Bakı Dövlət Universitetinin yaşıdıdır. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə tərəqqipərvər ziyalıların təşəbbüsü ilə yaradılmış Tarix fakültəsinin Azərbaycan xalqının milli mənlik şüurunun formalaşmasında misilsiz xidmətləri olmuşdur.
Fakültə fəaliyyət göstərdiyi 103 il ərzində çətin və şərəfli inkişaf yolu keçmişdir. 1919-cu ildə Tarix-filologiya fakültəsi adı ilə ilk addımlarını atmağa başlayan Tarix fakültəsi sonralar müxtəlif adlar ilə (İctimai elmlər fakültəsi, Pedaqoji fakültə) fəaliyyətini davam etdirmişdir. Bu müddətdə Tarix fakültəsi yüksəkixtisaslı tarixçi kadrlar hazırlayan nüfuzlu tədris və elm mərkəzinə çevrilmiş, Azərbaycanda elmin və mədəniyyətin inkişafına güclü təkan vermişdir.
Fakültə təsis olunarkən ona 509 tələbə və 95 azad dinləyici (604 nəfər) qəbul edilmişdi. 1920-1921-ci illərdə fakültədə 12 professor, 2 dosent, 6 müəllim, 1 elmi işçi – cəmi 21 nəfərlik elmi-pedaqoji heyət çalışmışdır. Onlar fakültədə elmi-pedaqoji işin təşkili və milli kadrların hazırlanması işinə böyük əmək sərf etmişlər.
1922-ci ildə Tarix fakültəsində 8 kafedra fəaliyyət göstərirdi: Qədim tarix; Orta əsrlər tarixi; Yeni dövrün tarixi; Rusiya tarixi; Müsəlman Şərqinin ümumi tarixi; Türklərin tarixi; İran tarixi; Arxeologiya.
Böyük tarix
Böyük tarix — Böyük partlayışın tarixini öyrənən elm.
Bu elm bir çox fənlərin birləşməsi əsasında çoxistiqamətli yanaşmadan istifadə edərək tarixin müddətini və insan varlığını araşdırır. Buna kosmosun öyrənilməsi kimi fəaliyyətlər də daxildir. Yer kürəsi və həyat arasında olan qarşılıqlı münasibətləri araşdırmaq üçün bir çox yollardan istifadə edir. Və bu elm bir sıra orta məktəb və universitetlərdə tədris olunur.
Bu termini ilk dəfə Avstraliyanın Makkuori Universitetinin tarixçisi David Kristian kəşf etmişdir.
Böyük tarixin tədrisinin ən yeni nümunəsini Rays Universitetinin məşhur natiqi Con Kennedi tapmışdır. O,50000 illik insan tarixinin nümunəsini vermişdir. Bəzi tarixçilər isə bu fikirlə razılaşmırlar və bunun gerçək olmadığını iddia edirlər.
Domen (tarix)
Domen — feodalizm dövrünə aid anlayış.
Feodalın torpaqları iki hissəyə bölünürdü: domen-yəni ata mülkü, şəxsi mülkiyəti, və idarəsi altında olan ərazilər. Məsələn fransız krallarının özəl mülkləri İl de-Frans sayılırdı. Öz domenindən başqa, onun bütün ölkədə ərazisində bəzi ali hüquqları da vardı (hərbi komandanlıq, məhkəmə bannı və başqa). Müsəlman aləmində bunlara xass (hökmdarın öz torpaqları) torpaqlar deyilirdi, digər torpaqlar divan (dövlətin torpağı) adlanırdı.
Rusiyada buna (opriç) deyilirdi.
Hərbi tarix
Nüvə silahları nüvə parçalanması və birləşmə reaksiyalarından böyük dağıdıcı gücə malikdir. 1930-cu illərdə edilən elmi kəşflərə əsaslanaraq, ABŞ, İngiltərə, Kanada və azad Fransa, II Dünya Müharibəsi dövründə Manhattan Layihəsi adlanan bir atom bombası olaraq da bilinən parçalanma silahı yaratmaq üçün əməkdaşlıq etdilər. 1945-ci ilin avqust ayında Hirosima və Naqasakinin atom bombardmanları ABŞ tərəfindən bu müharibənin sonlarında Yaponiyaya qarşı həyata keçirildi və bu günə qədər hərbi əməliyyatlarda nüvə silahının tək istifadəsi olaraq qaldı. Sovet İttifaqı, qısa müddət sonra öz atom bombası layihəsi ilə inkişafa başladı və çox keçmədən, hər iki ölkə hidrogen bombası kimi tanınan daha güclü birləşmə silahları inkişaf etdirdilər.
Miladi tarix
Miladi tarix (lat. Anno Domini) — İsa Məsihin doğumunun yeni eranın başlanğıcı kimi qəbul edilməsi və həmin tarixin il hesablanması üçün başlanğıc nöqtəsi götürülməsinə əsaslanan anlayış. Qriqorian təqvimi (Ay təqvimi)nə əsasən bəşəriyyət tarixi eramızdan əvvələ və bizim eraya bölünür. Bu hesablamada sıfırıncı il yoxdur. Belə ki, eramızdan əvvəl 1-ci ildən sonra eramızın 1-ci ili gəlir.
Bu il hesablama sistemi eramızın VI əsrində kilsə xadimi İqumen Kiçik Dionisi tərəfindən müəyyənləşdirilmiş İsa Məsihin doğum tarixinə əsaslanır. Lakin hazırda onun hesablamalarının səhv olduğu güman edilir. Belə ki, İsanın eramızdan əvvəl 4-cü ildən (Böyük İrodun vəfat ili) sonra doğulmuş olması mümkün sayılmır.
İsa peyğəmbərin doğulması ilə milad təqvimi başlayır.
Modern tarix
Modern tarix (və ya yeni tarix) — bəşər tarixində orta əsrlər və son dövrlər arasındakı bir dövr. "Yeni tarix" anlayışı İntibah dövründə İtaliyada, humanistlər tərəfindən qədim, orta və yeni bölünmüş tarixin üç müddətli bölgüsünün bir elementi olaraq yaranmışdır. Humanistlərin nöqteyi-nəzərindən "yeni zamanın", onun əvvəlki dövrlə müqayisədə "yeniliyinin" müəyyənləşdirilməsi meyarı İntibah dövründə dünyəvi elm və mədəniyyətin çiçəklənməsi, yəni sosial-iqtisadi deyil, mənəvi və mədəni amildir. Lakin, bu dövr məzmun baxımından bir-birinə ziddir: Yüksək İntibah, İslahat və humanizm ədəbiyyatda "cadugər ovu" adını almış bir fenomen olan irrasionalizm, demonologiyanın inkişafı ilə birlikdə olmuşdur.
"Modern tarix" anlayışı tarixçilər tərəfindən qəbul edildi və elmi istifadədə təsdiq edildi, lakin mənası bir qayda olaraq şərtli olaraq qalır - bütün xalqlar eyni vaxta girməmişlər. Bir şey dəqiqdir: bu dövrdə yeni bir mədəniyyət, yeni bir münasibətlər sistemi, bir Avrosentrik dünya, "Avropa möcüzəsi" və Avropa sivilizasiyasının digər sahələrə yayılmasıdır.
Bir qayda olaraq, sovet tarixşünaslığında, formalaşma nəzəriyyəsi çərçivəsində, onun başlanğıcı 1640-cı ildə başlayan XVII əsrin ortalarında İngilis inqilabı ilə əlaqələndirildi . Yeni zamanın başlanğıc nöqtəsi kimi qəbul edilən digər hadisələrə İslahat (1517) , İspanların Yeni Dünyanın 1492-ci ildə kəşfi və Konstantinopolun süqutu (1453) ilə əlaqəli hadisələr daxildir.
Modern tarixlə əlaqəli hadisələrin nəzərdən keçirilməsi Birinci Dünya Müharibəsi ilə başa çatır (1914-1918) .
Yeni dövrün ərzində, adətən iki alt mərhələ fərqlənir, onların sərhədi Napoleon müharibələrinin sonu və Vyana Konqresinin işinin başlanğıcıdır.
Mulan (tarix)
Hua Mulan, Fa Mulan və ya sadəcə Mulan-yarıəfsanəvi, yarıhəqiqi Çin xalq "qəhrəmanı". Çin xalqı onun şərəfinə "Mulan haqqında mahnı" yazmışlar. lakin bayatının orijinal variantı günümüzə qədər gəlib çatmamışdır, amma daha sonra, XII əsrdə Qo Maodzan eyniadlı və eyni süjetli bi bayatı yazmışdır və Qo Maodzanın bayatısı indidə çinlilər arasında çox oxunmaqdadır. Hua Mulan haqqında bir çox cizgi filmi və kino çəkilmişdir. Misal olaraq Walt Disney Pictures tərəfindən çəkilən Mulan və Mulan 2 çizgi filmlərini, və yenədə Walt Disney Pictures tərəfindən çəkilən Mulan filmini gətirmək olar.
Bir dəfə, Çin imperatoruna xəbər verirlər ki, Şimallı işğalçılar (türklər) Çinə hücüm etmək istəyir. İmperator əmr edir ki, hər bir ailədən bir kişi əsgərliyə gəlib türklərlə savaşmağa kömək etsin. Əsgərlər Mulangilin qapısını döyürlər və bu xəbəri Hua Mulanın ailəsinə çatdırırlar, lakin Mulanın qardaşı olmur, odur ki, Mulanın atası Hua Co savaşa getməli olur. Ancaq, Hua Co xəstə olur və savaşa getmək əhval-ruhiyyəsində olmur. Mulan özünü kişi yerinə qoyur və savaşa gedir.
Müasir tarix
Modern tarix (və ya yeni tarix) — bəşər tarixində orta əsrlər və son dövrlər arasındakı bir dövr. "Yeni tarix" anlayışı İntibah dövründə İtaliyada, humanistlər tərəfindən qədim, orta və yeni bölünmüş tarixin üç müddətli bölgüsünün bir elementi olaraq yaranmışdır. Humanistlərin nöqteyi-nəzərindən "yeni zamanın", onun əvvəlki dövrlə müqayisədə "yeniliyinin" müəyyənləşdirilməsi meyarı İntibah dövründə dünyəvi elm və mədəniyyətin çiçəklənməsi, yəni sosial-iqtisadi deyil, mənəvi və mədəni amildir. Lakin, bu dövr məzmun baxımından bir-birinə ziddir: Yüksək İntibah, İslahat və humanizm ədəbiyyatda "cadugər ovu" adını almış bir fenomen olan irrasionalizm, demonologiyanın inkişafı ilə birlikdə olmuşdur.
"Modern tarix" anlayışı tarixçilər tərəfindən qəbul edildi və elmi istifadədə təsdiq edildi, lakin mənası bir qayda olaraq şərtli olaraq qalır - bütün xalqlar eyni vaxta girməmişlər. Bir şey dəqiqdir: bu dövrdə yeni bir mədəniyyət, yeni bir münasibətlər sistemi, bir Avrosentrik dünya, "Avropa möcüzəsi" və Avropa sivilizasiyasının digər sahələrə yayılmasıdır.
Bir qayda olaraq, sovet tarixşünaslığında, formalaşma nəzəriyyəsi çərçivəsində, onun başlanğıcı 1640-cı ildə başlayan XVII əsrin ortalarında İngilis inqilabı ilə əlaqələndirildi . Yeni zamanın başlanğıc nöqtəsi kimi qəbul edilən digər hadisələrə İslahat (1517) , İspanların Yeni Dünyanın 1492-ci ildə kəşfi və Konstantinopolun süqutu (1453) ilə əlaqəli hadisələr daxildir.
Modern tarixlə əlaqəli hadisələrin nəzərdən keçirilməsi Birinci Dünya Müharibəsi ilə başa çatır (1914-1918) .
Yeni dövrün ərzində, adətən iki alt mərhələ fərqlənir, onların sərhədi Napoleon müharibələrinin sonu və Vyana Konqresinin işinin başlanğıcıdır.
Mülki tarix
Mülki tarix — Dünyada qəbul edilən əsas tarixdir. Yəni tarixi hadisələrə heç bir münasibət bildirilmir, tarix olduğu kimi yazılır.
Siyasi tarix
Siyasi tarix siyasi hadisələrin, ideyaların, hərəkatların, hökumət orqanlarının, seçicilərin, partiyaların və liderlərin təsviri və tədqiqidir. Tarixin digər sahələri ilə, o cümlədən diplomatik tarix, konstitusiya tarixi, ictimai tarix, xalq tarixilə sıx bağlıdır. Siyasi tarix böyük cəmiyyətlərdə hakimiyyətin təşkili və fəaliyyətini öyrənir.
Təxminən 1960-cı illərdən başlayaraq, rəqabət aparan alt fənlərin, xüsusən də sosial tarix və mədəniyyət tarixinin yüksəlişi, diqqəti siyasi elitaların fəaliyyətinə yönəltməyə meylli olan "ənənəvi" siyasi tarixin nüfuzunun azalmasına səbəb oldu. 1975-ci ildən 1995-ci ilə qədər iki onillikdə Amerika universitetlərində sosial tarixlə eyniləşdirilən tarix professorlarının nisbəti 31%-dən 41%-ə yüksəldi, siyasi tarixçilərin nisbəti isə 40%-dən 30%-ə düşdü.
Dünyanın siyasi tarixi siyasət və hökumət tarixini qlobal miqyasda, o cümlədən beynəlxalq münasibətlərdə araşdırır.
İlk elmi siyasi tarix 19-cu əsrdə Almaniyada Leopold fon Ranke tərəfindən yazılmışdır. Onun metodologiyaları tarixçilərin mənbələri tənqidi şəkildə araşdırmalarına dərindən təsir etdi. Siyasi tarixin mühüm aspekti ideologiyanın tarixi dəyişiklik qüvvəsi kimi öyrənilməsidir. Müəlliflərdən biri iddia edir ki, "bütövlükdə siyasi tarix ideoloji fərqləri və onların nəticələrini öyrənmədən mövcud ola bilməz".
Tarix Dostiyev
Tarix Meyrut oğlu Dostiyev (23 mart 1955, Zabrat) — Azərbaycan-sovet arxeoloqu, tarix elmləri doktoru (2004) , BDU-nun "Arxeologiya və Etnoqrafiya" kafedrasının dosenti
Tarix Dostiyev 1955-ci il martın 23-də Bakı şəhərinin Zabrat qəsəbəsində anadan olmuşdur. 1981-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin Tarix fakültəsini bitirib. 1988-ci ildə Moskva Dövlət Universitetinin nəzdindəki İxtisaslaşdırılmış Müdafiə Şurasında “Şimal-Şərqi Azərbaycanın orta əsr arxeoloji abidələri (IX-XIII əsrlər)” mövzusunda namizədlik dissertasiyasını müdafiə etmişdir. 2004-cü ildə isə AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu nəzdindəki Müdafiə Şurasında “Şimal-Şərqi Azərbaycan IX-XV əsrlərdə (tarixi-arxeoloji tədqiqat)” mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə etmişdir.
Azərbaycan MEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunda baş laborant, kiçik elmi işçi, aparıcı elmi işçi vəzifələrində işləmişdir. 1982-1984-cü illərdə Moskva Dövlət Universitetinin Arxeologiya kafedrasında təcrübəçi-tədqiqatçı olmuş, orta əsrlər arxeologiyası üzrə ixtisaslaşmışdır. 1990-cı ildən Bakı Dövlət Universitetinin Azərbaycanşünaslıq elmi tədqiqat mərkəzində çalışır. Şabran, Quba-Xaçmaz arxeoloji ekspedisiyalarında fəal iştirak etmiş, Müşkür və Şəmkir arxeoloji ekspedisiyalarının rəhbəridir. 3 monoqrafiya, 3 kataloq, 2 dərs vəsaiti, 190 elmi məqalənin müəllifidir. Çoxcildli Azərbaycan arxeologiyası VI cildinin əsas müəllifi və cildin məsul redaktorudur.
Tarix Həsənov
Tarix Şücayət oğlu Həsənov (30 yanvar 1986; Göygöl rayonu, Azərbaycan SSR — 27 sentyabr 2020; Kəlbəcər rayonu, Azərbaycan) — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin baş əsgəri, İkinci Qarabağ müharibəsi şəhidi.
Tarix Həsənov 1986-cı il yanvarın 30-da Göygöl rayonunun Çaykənd kəndində anadan olub.
Azərbaycan Ordusunun baş əsgəri olan Tarix Həsənov 2020-ci il sentyabrın 27-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Ermənistan işğalı altında olan ərazilərin azad edilməsi və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunması üçün başlanan İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı Murovdağ istiqamətində gedən döyüşlərdə savaşıb. Tarix Həsənov sentyabrın 27-də Murovdağ döyüşləri zamanı şəhid olub. Uzun müddət nəşi tapıla bilməyib. 28 yanvar 2021-ci ildə Göygöl şəhərinin Şəhidlər Xiyabanında dəfn olunub.
Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi uğrunda döyüş əməliyyatlarına qatılan və hərbi hissə qarşısında qoyulmuş tapşırıqların icrası zamanı vəzifə borcunu şərəflə yerinə yetirdiyi üçün Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 24.06.2021-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Tarix Həsənov ölümündən sonra "Vətən uğrunda" medalı ilə təltif edildi.
Tarix fəlsəfəsi
Tarix fəlsəfəsi — fəlsəfənin bir istiqaməti.
İnsanların maraq və mənafeləri çox rəngarəngdir, bəzən antoqonist xarakter daşıyan; ona görə də tarix fəlsəfəsi müxtəlif dünyagörüşlərin və sosial-siyasi proqramların toqquşma meydanına çevrilir. Belə ki, hər bir partiya, hər bir sosial qrup keçmişi öz mənafeləri mövqelərindən izah etməyə çalışır.
İbn Xəldunə qədər heç kim tarix fəlsəfəsini yazmamışdır. Bu nəzəriyyəni tarixi hekayə kimi qəbul edirdilər. Hələ XIV əsrdə yaşamış ərəb tədqiqatçısı İbn-Xəldun qeyd edirdi ki, tarix fəlsəfəsi tarixin tənqidindən qüdrətli bir alətdir. O, tarixin fəlsəfəsi olduğunu irəli sürmüşdür.
Tarixin bir elm olduğunu üzə çıxaran, onun qanunlarını açıqlayan İbn Xəldun tarixi nağıl və hekayə olmaqdan çıxarmışdır. O, bu elmin məqsədini "ictimai həyatı öyrənmək" olaraq qəbul etmişdir.
Tarix fəlsəfəsinin əleyhinə çıxanlardan biri Şellinq olmuşdur.
Tarix rəssamlığı
Tarix rəssamlığı — İntibah dövründə formalaşan, yalnız real hadisələrin yox, həm də mifik, Bibliya və incil mövzularında da olan rəssamlıq tərzi.
Təsvirlər bəşəriyyət tarixindəki hadisələr və fərdi şəxslər üçün əhəmiyyətlidir. Əsərlərdə əsasən həyata dair şərhlərə və ya əxlaqi, intellektual mesajlara yer verilirdi.
Tarix İnstitutu
Abbasqulu Ağa Bakıxanov adına Tarix və Etnologiya İnstitutu — Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının elmi müəssisəsi.
Azərbaycan tarixinin kompleks şəkildə araşdırılmasına və tarixi tədqiqatların məqsədyönlü surətdə təşkilatlandırılması işinə hələ 1923-cü ildə Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyətinin yaradılması ilə başlanılmışdır. Bununla, əslində, Azərbaycan tarixi problemlərinin elmi surətdə araşdırılması və ümumiləşdirilməsi işini həyata keçirə biləcək akademik elmi-tədqiqat institutunun – bugünkü Abbasqulu Ağa Bakıxanov adına Tarix və Etnologiya İnstitutunun özülü qoyulmuşdur.
Elmi-tədqiqat işlərinin xeyli genişlənməsi nəticəsində 1929-cu ildə həmin cəmiyyətin bazasında yaradılan Azərbaycan Dövlət Elmi Tədqiqat İnstitutunun tərkibində Tarix və Etnoqrafiya şöbəsi yaradılmışdır. 1932-ci ildə həmin İnstitut SSRİ Elmlər Akademiyası Zaqafqaziya Filialının Azərbaycan Sektorunun tərkibinə daxil edilmişdir. 1935-ci ildə bu sektorun bazasında SSRİ Elmlər Akademiyasının Azərbaycan Filialı nəzdində müstəqil Tarix, Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu yaradılması barədə qərar qəbul olunmuşdur. İnstitut 1936-cı ildən fəaliyyətə başlamışdır. SSRİ Elmlər Akademiyası Azərbaycan Filialı tərkibində Tarix İnstitutu ayrıca bir elmi-tədqiqat müəssisəsi kimi 1940-cı ildən fəaliyyətə başlamışdır. 1945-ci ildə Azərbaycan SSR EA təşkil olunarkən Tarix İnstitutu müstəqil elmi müəssisə kimi onun tərkibinə daxil edilmişdir. Sonradan 1951-ci ildə Tarix İnstitutu Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Tarix və Fəlsəfə İnstitutuna çevrilmiş və 1956-cı ildə Azərbaycan EA Rəyasət Heyəti yanında Fəlsəfə sektoru yaradıldıqdan sonra yenidən əvvəlki adı ilə müstəqil institut kimi fəaliyyət göstərməyə başlamışdır.
Tarix Əliyev
Tolik (Tarix Əliyev, 6 iyun 1979, Bakı) — Azərbaycanlı prodüser, təşkilatçı, televiziya aparıcısı.
Tarix Tahir oğlu Əliyev 6 iyun 1979-cu ildə Bakı şəhərində anadan olub.
Atası Tahir Tarix oğlu Əliyev neftçidir. Anası Sara Heybət qızı Cəfərova qarmon müəlliməsidir.
1986-cı ildə Bakı şəhəri, Suraxanı rayonu, Qaraçuxur qəsəbəsi 141 nömrəli məktəbin 1-ci sinfinə daxil olur. Daha sonra orta təhsilini 146 nömrəli məktəbdə davam etdirir.
Bir dəfə, 1998-ci ildə ailəli olub, 1 il sonra isə boşanıb.
2002–2004-cü illərdə Almaniyada müvəqqəti yaşadığı dövrdə Dünya Azərbaycanlıları Konqresi, Azərbaycan diasporasının təşkil etdiyi tədbirlərdə iştirak edib.
2004-cü ildən, Azərbaycana qayıtdığı gündən Yeni Azərbaycan Partiyasının üzvüdür. YAP-ın Pirallahı rayon təşkilatının tədbirlərində fəal iştirakına görə fəxri fərmana layiq görülüb.
Tufan (tarix)
Tufan termini (pol. pоtор szwedzki, lit. Tvanas) XVII əsrin ortalarında Polşa-Litva İttifaqında baş vermiş bir sıra hadisələr üçün istifadə olunur. Bu müharibələr zamanı Polşa-Litva İttifaqı əhalisinin üçdə birini və böyük güc statusunu itirmişdir.
1648-ci ildə Boqdan Xmelnitski Polşa-Litva Birliyinin hökmdarlarından narazı qalan Zaporojiya kazakları və Ukrayna kəndlilərindən ibarət qoşunları ilə birlikdə böyük bir üsyana rəhbərlik etdi. Üsyanın ilk mərhələsi böyük dağıntılar ilə Berestechko müharibəsinin nəticəsiz qalması ilə Rusiya çarlığı ilə Reç Pospolita arasında Ukraynanı əhatə edən şərqi slavyan ərazisi üzərindəki qarşıdurmanı daha da gücləndirdi. Buna görə 1653-cü ilin oktyabrında rus komandiri Zemsky Sobor Polşaya müharibə elan etdi. 1654-cü ilin iyun ayında rus çarı I Aleksandr Şərqi Polşanı işğal etdi və 13 il davam edəcək 1654-1667 Rusiya-Polşa müharibələri başladı. 1654-cü ilin yayında ruslar bugünkü Belarusiya ətrafında qurulmuş bir çox vacib şəhər və qalaları ələ keçirməyə müvəffəq oldular. 3 oktyabr 1654-cü ildə mühasirədən sonra Smolensk tutuldu.
İntellektual tarix
İntellektual tarix — ziyalıların tarixi, yəni müxtəlif ideyalar yaradan, müzakirə edən, təbliğ edən insanların tarixi. Saf fəlsəfə tarixindən (müvafiq olaraq: elm, ədəbiyyat və s.) və onun sıx bağlı olduğu ideyalar tarixindən fərqli olaraq, intellektual tarix ideyaları öz daşıyıcılarının mədəniyyəti, tərcümeyi-halı, sosial-mədəni mühiti vasitəsilə öyrənir.
Amerika tarixşünaslığında intellektual tarix bu anlayışın iki kateqoriyası kimi başa düşülür. Birincisi XX əsrin əvvəllərində Ceyms Harvi Robinsonun "Yeni Tarix" adlanan əsəri ilə birlikdə yaranıb və xüsusi tədqiqat sahəsi kimi artıq Perri Millerin adı ilə bağlıdır. Bu konsepsiyanın başqa bir kateqoriyası A. O. Lovcoyun təklif etdiyi tərifə aiddir.
O, artıq öz tədqiqat obyektinə, onun öyrənilməsi üzrə fəaliyyət planına, öz metodologiyasına və "öz institusional məkanına — "Journal of the History of Ideas" — yə malik olan subyektə istinad edir. 1940-cı ildə Lovejoy tərəfindən əsası qoyulmuş İdeyaların Tarixi jurnalı (Journal for the History of Ideas). Avropada heç bir tərif geniş yayılmayıb. Almaniyada, bir qayda olaraq, Geistesgeschich tetermini əsasən istifadə olunur. İtaliyada storia intellettuale termini belə yaranmayıb, Delio Cantimori də əsərlərində bundan istifadə etməyib.
İqtisadi tarix
İqtisadi tarix — insan iqtisadi fəaliyyətinin təkamül inkişafı və qarşılıqlı əlaqəsi ilə əlaqəli hadisələr və proseslərin öyrənildiyi bir elm sahəsi. İqtisadi tarix tarixi və iqtisadi elmlər arasında bir sərhəd xəttini tutur, sözdə baş verənlərdən biridir.
Bir elm olaraq, iqtisadi tarix bir sıra funksiyaları yerinə yetirir:
idrak;
praktik (praqmatik);
dünyagörüşü
proqnoz;
tarixi;
humanist.
İqtisadi tarixin daxili sahəsi müxtəlif meyarlara görə qurulula bilər: tarixi dövrə görə (Qədim dünyanın iqtisadi tarixi; İntibah; Sənaye İnqilabı və s.); coğrafi xüsusiyyətinə görə (Sibirin iqtisadi tarixi; Rusiya, Avropa və s.); iqtisadiyyatın sahələri və sahələri üzrə (ticarət tarixi; neft sənayesi və s.); iqtisadi infrastruktur elementləri ilə (pul dövriyyəsi tarixi, birja münasibətləri, fond bazarı və s.).
Qlobal iqtisadiyyatın öyrənilməsində müxtəlif dövrlərdə dünyanın iqtisadi vəziyyətini müqayisə etmək üçün əsas olan induksiya və deduksiya, statistik məlumatların toplanması və işlənməsi kimi ümumi elmi tədqiqat metodlarından istifadə olunur.
İqtisadi tarixin öyrənilməsi sahəsində sözdə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. "Tarixi metod." Bu metodun əsas xüsusiyyətləri XIX əsrin ən böyük iqtisadçı-tarixçilərindən biri alman alimi V. Rocher tərəfindən tərtib edilmişdir:
iqtisadi prosesləri bütün xalqlar arasında müqayisə etmək lazımdır;
müasir iqtisadi hadisələri müşahidə etməklə məhdudlaşmaq olmaz;
İqtisadi qurumları təhqir etməyin və tərifləməyin.
Bu metoddan istifadə edən alimlər iqtisadi sistemin inkişafı üçün vahid, universal qanunların olmadığını, müxtəlif ölkələr üçün iqtisadiyyatın yaxşılaşdırılması üçün vahid reseptlərin olmadığını düşünürlər ki, bu da əsasən tarixi inkişaf və coğrafi məkanların fərqliliyi ilə əlaqədardır.
XX əsrin ikinci yarısında. Şərti fərziyyələrə əsaslanan düşüncə təcrübəsi olan saxta təsdiqləmə üsulu "nə olarsa" xüsusi populyarlıq qazandı.
Azərbaycanın tarix qoruqları
Azərbaycanın tarixi qoruqlarının siyahısı — Azərbaycan Respublikası ərazisində mövcud olan 30 tarixi qoruğun siyahısı. Bunların 18-i tarixi-mədəniyyət, 8-i tarixi-memarlıq , 2-i tarixi-bədii qoruqlardır. Yanardağ və Tuğ həm tarixi-mədəniyyət, həm də təbiət qoruğu olaraq fəaliyyət göstəririr. Qoruqlardan 4-ü Naxçıvan Muxtar Respublikasında, 1-i isə Gürcüstanla mübahisəli ərazidədir. İçərişəhər, Qobustan və Yuxarı Baş qoruqları Ümumdünya irsidir, Atəşgah, Ordubad, Xınalıq və Şuşa qoruqları isə namizəd siyahısındadır.
"Abidə qoruqlarının nümunəvi Əsasnaməsi"nin təsdiq edilməsi barədə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin qərarına görə qoruq tarix və mədəniyyət üçün böyük əhəmiyyəti olan, tarix və mədəniyyət abidələrinin, arxeoloji və memarlıq obyektlərinin, etnoqrafik, numizmatik, epiqrafik, antropoloji materiallarının, tarixi hadisə və şəxsiyyətlərlə bağlı olan binaların, xatirə yerlərinin, əşyaların yerləşdiyi və dövlət tərəfindən mühafizə edilən ərazilər və məskənlərdir. Xüsusi əhəmiyyət kəsb edən arxeoloji, etnoqrafik, memarlıq, şəhərsalma və digər komplekslər Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən Qoruq elan edilir.
BDU Tarix fakültəsi
Bakı Dövlət Universitetinin Tarix fakültəsi — Bakı Dövlət Universitetinin fakültələrindən biri.
1919-cu ilin sentyabrında təsis edilən və noyabrın 15-də fəaliyyətə başlayan Tarix fakültəsi Bakı Dövlət Universitetinin yaşıdıdır. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə tərəqqipərvər ziyalıların təşəbbüsü ilə yaradılmış Tarix fakültəsinin Azərbaycan xalqının milli mənlik şüurunun formalaşmasında misilsiz xidmətləri olmuşdur.
Fakültə fəaliyyət göstərdiyi 103 il ərzində çətin və şərəfli inkişaf yolu keçmişdir. 1919-cu ildə Tarix-filologiya fakültəsi adı ilə ilk addımlarını atmağa başlayan Tarix fakültəsi sonralar müxtəlif adlar ilə (İctimai elmlər fakültəsi, Pedaqoji fakültə) fəaliyyətini davam etdirmişdir. Bu müddətdə Tarix fakültəsi yüksəkixtisaslı tarixçi kadrlar hazırlayan nüfuzlu tədris və elm mərkəzinə çevrilmiş, Azərbaycanda elmin və mədəniyyətin inkişafına güclü təkan vermişdir.
Fakültə təsis olunarkən ona 509 tələbə və 95 azad dinləyici (604 nəfər) qəbul edilmişdi. 1920-1921-ci illərdə fakültədə 12 professor, 2 dosent, 6 müəllim, 1 elmi işçi – cəmi 21 nəfərlik elmi-pedaqoji heyət çalışmışdır. Onlar fakültədə elmi-pedaqoji işin təşkili və milli kadrların hazırlanması işinə böyük əmək sərf etmişlər.
1922-ci ildə Tarix fakültəsində 8 kafedra fəaliyyət göstərirdi: Qədim tarix; Orta əsrlər tarixi; Yeni dövrün tarixi; Rusiya tarixi; Müsəlman Şərqinin ümumi tarixi; Türklərin tarixi; İran tarixi; Arxeologiya.
Bataysk Tarix muzeyi
Bataysk Tarix muzeyi ― Rostov vilayəti Bataysk şəhəri ərazisində yerləşən tariz muzeyi. Muzeyin müasiy binası şəhərin mədəniyyət və istirahət parklarından birində Kirov küçəsi ev 51 ünvanında yerləşir.
Batayskda ilk tarix muzeyi 1966-cı ildə açılmışdı. Bu muzey yerli kinoteatrların birində yerləşirdi. İlk əvvəllər onun adı "İnqilab, hərbi və əmək şöhrəti müzeyi" olmuşdur. Muzey cəmi iki otaqda yerləşirdi. Onun 400 eksponatı var idi. Muzeyin müasir binası isə 1979-cu ildə inşa edilmişdir. Muzeyin açılışı isə elə həmin ilin 22 aprelində baş tutmuşdur.
Muzey müasir adını 1993-cü ildə almışdır.
Azad bir quşdum mahnının tarixi
Azad bir quşdum -Yüksək musiqi duyumu ilə seçilən və muğamlarımıza dərindən bələd olan dahi Cəfər Cabbarlı bir sıra pyeslərinin ruhuna uyğun olaraq yaddaqalan mahnı. 1905-ci ildə dramında Sonanın oxuduğu və Baxşının tarda müşayiət etdiyi Azad bir quşdum.
Əməkdar artist Süleyman Tağızadənin (1905-1960) xatirələrindən aydın olur ki, Azad bir quşdum mahnısını Cəfər zümzümə edib və bəstəkar, dirijor, Xalq artisti Əfrasiyab Bədəlbəylidən (1907-1976) xahiş edib ki, onu nota salsın.
Azad bir quşdum mahnısının sözləri və musiqisinin Cəfər Cabbarlıya məxsus olduğunu təsdiqləyən tanınmış dramaturq və aktyor, əməkdar artist Məcid Şamxalov (1907-1984) yazır: Əsərdə (“1905-ci ildə” nəzərdə tutulur – A.N.) Sonanın yanıqlı bir havası var:
Azad bir quşdum,
Yuvamdan uçdum,
Bir bağa düşdüm
Bu gənc yaşımda.
Musiqisini şəxsən Cəfərin özünün bəstələdiyinin şahidiyəm”
Cəfərin ölümündən sonra Azad bir quşdum adlanan bu mahnının başqa müəllifi də peyda oldu. Cəfərin müasirləri, tanınmış aktyorlar – M.Şamxalov, S.Tağızadə və başqaları həmin mahnının musiqisinin Cəfər Cabbarlıya məxsus olduğunu öz yazıları ilə təsdiqləmişlər.
1905-ci ildə tamaşasında Sona rolunun ifaçısı, gələcəyin xalq artisti Sona Hacıyeva (1907-1979) “Azad bir quşdum” mahnısını oxuyurdu, Baxşı rolunu oynayan S.Tağızadə isə onu (Sonanı) tarda müşayiət edirdi.
Xatırladaq ki, C.Cabbarlının Süleyman Tağızadəyə bağışladığı tar hazırda AMEA-nın Nizami adına Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyində (inventar №2238) qorunur.
Süleyman Tağızadə xatirələrində yazır:
Cəfərin yazdığı "1905-ci ildə" əsərində səslənən "Azad bir quşdum" mahnısının yaranma tarixçəsi belə olmuşdur. Süleyman Tağızadənin xatirəsindən bəlli olur ki, bu mahnının yalnız melodiyası Əfrasiyab Bədəlbəyli tərəfindən notlaşdırılmışdır.
Azərbaycan: Tarixdən səhifələr (film, 2008)
Azərbaycan: Tarixdən səhifələr — rejissor Nizami Abbasın 2006-2008-ci illərdə çəkdiyi dördseriyalı sənədli film.
Dördseriyalı sənədli film "Yaddaş" Sənədli Filmlər Studiyasında istehsal edilib. Ekran əsəri Azərbaycan tarixinin müxtəlif dövlərini əhatə edir. Filmin ilk seriyası 2006-cı ildə çəkilib.
Filmdə Azərbaycan Respublikasının Dövlət Kino-Foto Sənədləri Arxivinin materiallarından istifadə olunub.
Azərbaycan (tarixi ərazi)
Bu məqalədə Azərbaycan adlı tarixi ərazinin müxtəlif dövrlərdən olan tarixi sənədlərdə təsvir edilən hüdudları qeyd olunmuşdur.
Azərbaycan bir inzibati, coğrafi və etnik vahidə çevrilmə yolunda müxtəlif proseslərdən keçmişdir. Keçmiş tarixçilər bu mövzuda müxtəlif fikirlər bildirmişdir. Bu məsələ alimlər və tarixçilər arasında fikir ayrılığına gətirib çıxarıb və hazırkı dövrdə milli, etnik və bəzi siyasi məsələlərə görə bu elmi və tarixi məsələylə bağlı müzakirələr siyasi bir mahiyyət qazanmışdır.
Bəzi qrupların iddiasına görə, Araz çayının şimal hissəsi heç vaxt Azərbaycan adını daşımayıb və daima "Arran" adını daşımışdır, və "Azərbaycan" adı bu bölgəyə ilk dəfə 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (AXC) qurulanda Azərbaycanın milli hökuməti tərəfindən "siyasi məqsədlərlə", sanki İrana təcavüz etmək məqsədilə verilmişdir. Bir qrup tədqiqatçıların fikrincə, 1920-ci ildə AXC-nin bolşeviklərin əlinə düşməsindən sonra da, bu ad həmin siyasi məqsədlərlə saxlanılmışdır. Digər tədqiqatçılar isə öz elmi əsərlərində bu cür fikirləri təkzib etmişdir.
Tarixi Azərbaycan ərazisində e.ə. 1-ci minillikdə artıq Manna və Matiyen kimi dövlət qurumları mövcud olmuş, kuti, lullubi, kaspi tayfaları, həmçinin uti, qarqar, leq, lupen (lpin), silv (çilb), gel, savdey və s. alban tayfaları yaşamışdır.
Azərbaycan SSR-in tarixi
Azərbaycan SSR tarixi — Azərbaycanın 1920–1991-ci illəri əhatə edən tarixi.
28 aprel 1920 — Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulur. Ölkədə hakimiyyət Müvəqqəti İnqilab Komitəsinə (MİK) verilir. Qanunvericilik funksiyalarını həyata keçirən MİK-ə yalnız azərbaycanlı kommunistlərin (Nəriman Nərimanov (sədr), Əliheydər Qarayev, Qəzənfər Musabəyov, Həmid Sultanov və s.) daxil edilməsi Rusiyanın işğalı pərdələmək cəhdi idi. Respublikada real hakimiyyət Moskvaya tabe olan Azərbaycan Kommunist (bolşevik) Partiyası Mərkəzi Komitəsinə (AK(b)P MK) məxsus idi.
1 may 1920 — Bakıda Xalq Cümhuriyyəti hökumətini devirən XI ordunun hissələri Şamaxı və Ağsudan müqavimətsiz keçərək Gəncəyə yaxınlaşdılar və qısa döyüşdən sonra şəhəri ələ keçirdilər.
3 may 1920 — Sovet hakimiyyəti Azərbaycanın bütün ərazisinə yayılmağa başladı. Müvəqqəti İnqilab Komitəsi yerlərdə qəza, mahal və kənd inqilab komitələrinin yaradılması barədə dekret verdi. Bolşeviklərin Bakı buxtasındakı hərbi-dəniz qüvvələri cənuba doğru hərəkət edərək Lənkərana və Astaranı ələ keçirir. Xalq Cümhuriyyətinin azsaylı ordu hissələri yalnız Qarabağda qalmışdı və erməni qüvvələri ilə döyüşürdü.
Azərbaycan SSR tarixi
Azərbaycan SSR tarixi — Azərbaycanın 1920–1991-ci illəri əhatə edən tarixi.
28 aprel 1920 — Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulur. Ölkədə hakimiyyət Müvəqqəti İnqilab Komitəsinə (MİK) verilir. Qanunvericilik funksiyalarını həyata keçirən MİK-ə yalnız azərbaycanlı kommunistlərin (Nəriman Nərimanov (sədr), Əliheydər Qarayev, Qəzənfər Musabəyov, Həmid Sultanov və s.) daxil edilməsi Rusiyanın işğalı pərdələmək cəhdi idi. Respublikada real hakimiyyət Moskvaya tabe olan Azərbaycan Kommunist (bolşevik) Partiyası Mərkəzi Komitəsinə (AK(b)P MK) məxsus idi.
1 may 1920 — Bakıda Xalq Cümhuriyyəti hökumətini devirən XI ordunun hissələri Şamaxı və Ağsudan müqavimətsiz keçərək Gəncəyə yaxınlaşdılar və qısa döyüşdən sonra şəhəri ələ keçirdilər.
3 may 1920 — Sovet hakimiyyəti Azərbaycanın bütün ərazisinə yayılmağa başladı. Müvəqqəti İnqilab Komitəsi yerlərdə qəza, mahal və kənd inqilab komitələrinin yaradılması barədə dekret verdi. Bolşeviklərin Bakı buxtasındakı hərbi-dəniz qüvvələri cənuba doğru hərəkət edərək Lənkərana və Astaranı ələ keçirir. Xalq Cümhuriyyətinin azsaylı ordu hissələri yalnız Qarabağda qalmışdı və erməni qüvvələri ilə döyüşürdü.
Azərbaycan Tarixi (Yeddi cilddə)
Azərbaycan Tarixi — AMEA Tarix İnstitutu tərəfindən ilk dəfə 1998-2003-cü illərdə nəşr edilmiş və Azərbaycan tarixinin ən qədim zamanlardan 2002-ci ilə qədər olan dövrünü əhatə edən 7 cildlik kitablar seriyası.
I cild
Azərbaycan dünyanın ən qədim insan məskənlərinden və sivilizasiya mərkəzlərindən biridir. Yeddicildlik "Azərbaycan tarixi"nin I cildi Azərbaycan tarixinin ən qədim zamanlardan başlayaraq eramızın III əsrinin birinci rübü ilə başa çatan böyük bir dövrünü əhatə edir.
Kitabda arxeoloji mənbələr və yazılı abidələr əsasında ölkəmizdə ibtidai insan cəmiyyətinin mərhələləri, mənəvi həyatı, onun dağılması, ilkin sinifli cəmiyyətin və dövlətlərin meydana gəlməsi, onların taleyi, şəhər həyatı, mədəniyyəti, xalqın yadelli işğalçılarla mübarizəsi, etnik məsələlər və s. açıqlanır.
II cild
Yeddi cildlik "Azərbaycan tarixi"nin II cildində III əsrdən tutmuş XIII yüzilin I rübünədək olan dövrü tədqiq edilmiş, sasanilərin və ərəblərin hakimiyyətləri zamanı baş verən siyasi-ictimai, iqtisadi-mədəni dəyişikliklər aşkarlaşdırılmışdir. Xilafətin zəifiədiyi dövrdə təşəkkül tapan Azərbaycan feodal dövlətlərinin tarixi, səlcuq yürüşü və onun nəticələri, Azərbaycan Atabəyləri dövlətinin yaranması və süqutu, eləcə də dövrün ictimai, iqtisadi, mədəni həyatı və maddi mədəniyyəti bu cilddə geniş şərh olunmuşdur.
III cild
Azərbaycan Elmlər Akademiyası Tarix İnstitutu və digər institut əməkdaşlarının uzun illər boyu apardıqları axtarışların yekunu olan bu cilddə Vətənimizin orta əsrlər tarixinin XIII əsrdən başlayaraq son dövrü işıqlandırılmış, monqol əsarəti və onun nəticələri, burada təşəkkül tapan Azərbaycan dövlətlərinin tarixi, onların yaranması və süqutu, xanlıqlar dövrü, xalqımızın xarici işğalçıların təcavüzünə qarşı azadlıq mübarizəsi, eləcə də dövrün ictimai-iqtisadi, mədəni həyatı ətraflı şərh olunmuşdur.
IV cild
Cilddə XIX əsr Azərbaycan tarixinin əsas sahələri əhatə olunmuşdur. XIX əsrin başlanğıcında çar Rusiyası Şimali Azərbaycanı istila etdi, yurdumuzun şimal torpaqları Rusiya imperiyasının tərkibində qaldı.
Azərbaycan Tarixi Muzeyi
Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi — Bakıda yerləşən elmi tədqiqat müəssisəsi. Azərbaycanda fəaliyyət göstərən muzeylərdən biridir. Azərbaycan tarixinə və mədəniyyətinə aid materialların toplanması, tədqiqi, elmi fondlarda qorunması, ekspozisiyada və sərgilərdə nümayiş etdirilməsi ilə məşğul olur.
1920-ci ilin iyun ayında Azərbaycan SSR Xalq Maarif Komissarlığının məktəbdənkənar işlər şöbəsində yaradılmış "Muzekskurs" yarımşöbəsinin nəzdində az sonra "Doğma diyarın tədris muzeyi – İstiqlal" təşkil edildi. Artıq iyul ayından məşhur neft sahibkarı və xeyriyyəçi Hacı Zeynalabdin Tağıyevin yaşayış mülkündə yerləşdirilmiş bu muzey həmin ilin oktyabr ayının 25-dən Azərbaycan SSR Dövlət Muzeyi adı ilə işləməyə başlamış, 1921-ci ilin may ayından ilk tamaşaçılarını qəbul etmişdir.
Yarandığı ilk dövrdə muzeydə tarix, arxeologiya və etnoqrafiya, botanika və zoologiya, minerologiya və geologiya, təsviri incəsənət və bədii sənət, xalq təhsili, köməkçi tədris müəssisələri şöbələri, eləcə də Azərbaycan Doğma Diyarın Tədqiqi Cəmiyyəti və Qədim abidələrin mühafizəsi komissiyası fəaliyyət göstərirdi. 1923-cü ildə yaradılan və muzeylə sıx əlaqədə fəaliyyət göstərən Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyəti muzeyin tərkibindəki cəmiyyət və komissiyanı özündə cəmləşdirdi. 1925-ci ildə XMK Kollegiyasının təsdiq etdiyi Azərbaycan Dövlət Muzeyinin "Əsasnamə"sinə görə Muzeyin strukturunda edilən dəyişiklik əsasında tarix-etnoqrafiya, incəsənət, biologiya, geologiya şöbələri və Qafqaza və Şərqə dair kitabları əhatə edən zəngin kitabxana fəaliyyətini davam etdirdi. Sonrakı illər dövrün tələbinə uyğun olaraq muzeydə dəfələrlə struktur dəyişikliyi edildi.
30-cu illərin ortalarında böyüməkdə olan nəslin siyasi-tərbiyə məsələlərinə qarşı diqqətin artması, muzey ekspozisiyalarında sosialist cəmiyyətinin üstünlüklərini nümayiş etdirməyin vacibliyinə dair partiya və hökumətin tələbləri tarixin öyrənilməsi və təbliğini günün əsas məsələlərindən biri etdi.
Azərbaycan Tarixi Muzeyinin Numizmatikа Fоndu
Azərbaycan Tarixi Muzeyinin Numizmatikа Fоndu 100 000-dən çох sikkənin sахlаnıldığı, tədqiq və təbliğ оlunduğu vаhid numizmаtik mərkəzdir. Fond 1920-ci ildə Аzərbаycаn SSR Dövlət Muzeyinin tərkibində yаrаdılmışdır. Yаrаdıldığı ilk illərdə 103 sikkədən ibаrət kiçik kоlleksiyаyа mаlik idi.
Fondun kolleksiyasının əsаs hissəsini Аzərbаycаn Respublikаsı ərаzisində kəsilmiş və tаpılmış sikkələr təşkil edir. Bu sikkələr sırаsındа IX-XVIII əsrlər Аzərbаycаnın feоdаl dövlətləri – Şirvаnşаhlar, Sаcilər, Sаlаrilər, Şəddаdilər, Аzərbаycаn аtаbəyləri, Qаrаqоyunlu, Аğqоyunlu, Səfəvilərə, хаnlıqlаrа məхsus sikkələr хüsusi önəm dаşıyır.
Fоnddа həmçinin аntik və Şərq sikkələrindən ibаrət kоlleksiyаlаr, qədim Yunаnıstаn şəhərlərinin, Rоmа, Bizаns imperiyalarının, ellinist dövlətlərinin (Selevkiyа, Pаrfiyа, Bаktriyа), Sаsаnilər, Ərəb Хilаfəti, Səlcuqlаr, Elxanilər, Cuçilər, Оsmаnlılаr, Əfşarlar, Baburilər və s. dövründə zərb оlunmuş və Аzərbаycаn ərаzisində tаpılаn sikkələr sахlаnılır. Fоnddа həmçinin Qərbi Аvrоpа, Rusiyа, Hindistаn, Çin və s. ölkələrdə kəsilmiş sikkə kоlleksiyаlаrı mövcuddur.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin hərb tarixi
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin hərb tarixi — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ordusu, hərbi tarixi, donanmaları.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qərar tutduğu geostrateji məkan və mürəkkəb hərbi-siyasi şərait, əldə edilmiş müstəqilliyin qorunması üçün bütün sahələrdə olduğu kimi, hərbi diplomatiya sahəsində də fəal siyasətin həyata keçirilməsini tələb edirdi. Belə bir siyasət, bir tərəfdən Azərbaycanın müstəqilliyinə qarşı istiqamətlənmiş ciddi hərbi təhlükənin qarşısının alınmasında, uyğun beynəlxalq şəraitin formalaşmasına zəmin yaratmaqla bərabər, həm də zəruri bazası və infrastrukturu olmayan Cümhuriyyət Ordusunun formalaşmasına əlavə imkanlar aça bilərdi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin elan edilməsindən dərhal sonra ilk hərbi diplomatik fəaliyyət, məhz Azərbaycanla Osmanlı Türkiyəsi arasında əməkdaşlıq müqaviləsi imzalanması və həmin müqaviləyə əsasən, Azərbaycanla Osmanlı Türkiyəsi arasında tarixi hərbi əməkdaşlıq qurulması ilə başlamışdı. Azərbaycanın müstəqilliyi və bütünlükdə Azərbaycan xalqının mövcudluğu üçün real təhlükə olan bolşevik-daşnak təcavüzünün qarşısının alınması üçün Osmanlı Türkiyəsinin məhdud hərbi qüvvələri Azərbaycana gəldi. Osmanlı hərbi qüvvələri ilə Azərbaycanın milli hərbi qüvvələrinin bazasında Qafqaz İslam Ordusu yaradıldı. Hər iki ölkə arasında çox səmərəli və faydalı hərbi əməkdaşlıq 1918-ci ildə Bakının yad qüvvələrdən təmizlənməsinə və bu şəhərin Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin paytaxtına çevrilməsinə imkan verdi.
Birinci Dünya müharibəsinin nəticələrini özündə əks etdirən Mudros sülh müqaviləsinin şərtlərinə əsasən, Osmanlı hərbi qüvvələri Azərbaycanı tərk etmək məcburiyyəti qarşısında qalanda, hökumətin qərarı ilə Cümhuriyyətin Hərbi Nazirliyi bərpa edildi. Hərbi Nazirliyin təşkilatlandırılması çar Rusiyası ordusunda tam artilleriya generalı rütbəsinə qədər yüksəlmiş Səməd bəy Mehmandarova həvalə edildi. Onun Hərbi nazir təyin edilməsi, ordusu çox zəif olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ordu quruculuğunun səmərəli və peşəkar səviyyədə aparılmasında, istiqamətləndirilməsində və müdafiə qabiliyyətinin gücləndirilməsində müqayisə edilməyəcək dərəcədə sıçrayış yaratdı.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin tarixi
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin tarixi — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin tarixi, onun yaranmasına qədərki tarix və onun mövcud olduğu 23 aylıq— 28 may 1918-ci ildən 28 aprel 1920-ci ilə qədər olan dövrü əhatə edir.
1917-ci ilin fevral ayında Rusiyada Romanovlar sülaləsinin mütləqiyyəti devrildi. Monarxiya rejimi aradan qaldırıldıqdan sonra hakimiyyətə gələn müvəqqəti hökumət Cənubi Qafqazın idarəçiliyi üzrə Xüsusi Komitə yaratdı. Lakin müvəqqəti hökumət uzun müddət hakimiyyətdə qala bilmədi. 1917-ci ilin oktyabr ayındakı hakimiyyət çevrilişi nəticəsində Cənubi Qafqazdan Rusiyanın Müəssislər Məclisinə seçilən deputatlar Petroqrada və Moskvaya gedə bilmədilər. Onlar 1918-ci ilin 14 fevral tarixində Tiflisdə Zaqafqaziyanın ali hakimiyyət orqanı olan Zaqafqaziya Seymini, başqa sözlə, Zaqafqaziya Parlamentini yaratdılar.
Zaqafqaziya Seymində Müsəlman Fraksiyasını Müəssislər Məclisinə seçkilər zamanı Azərbaycanın, habelə bütün Cənubi Qafqazın bir milyondan çox türk-müsəlman seçicisinin səsini qazanmış 44 deputat təmsil edirdi. Zaqafqaziya Seyminin Müsəlman Fraksiyası, faktiki olaraq, Zaqafqaziya Müsəlman Şurası, daha doğrusu, Zaqafqaziya Müsəlman Parlamenti funksiyasını yerinə yetirirdi.
Lakin istər daxili, istərsə də xarici siyasət sahəsində kəskin milli mənafe ziddiyyətlərinin olması Zaqafqaziya Seymi və Birləşmiş Zaqafqaziya Cümhuriyyəti hökumətinin konkret addımlar atmasına imkan vermədi. Nəticədə 1918-ci il mayın 25-də gürcü nümayəndələr Seymdən çıxdılar və ertəsi gün — mayın 26-da Gürcüstanın müstəqilliyini elan etdilər.
Azərbaycan animasiyasının tarixi
Azərbaycan animasiyası
Azərbaycanda cizgi filmlərinin yaranması XX əsrin 30-cu illərinin əvvəllərinə təsadüf edir. Hələ 1933-cü ildə "Azərbaycanfilm" studiyasının işçiləri kinonun bu növünün istehsalı üçün əvvəlcədən hazırlıq işləri aparmış, Moskvadan lazımi materialları alıb gətirmişdilər. Onlar həmin il "Lökbatan" və "Neft simfoniyası" (rej. B. Pumpyanski) sənədli filmlərini çəkərkən texniki animasiyadan istifadə etmişdilər. "Cat" təlimat filmində isə (rəs. Basov) animasiyadan bütünlüklə istifadə olunmuşdur. Film ümumittifaq ekranlarında 1938-ci ilə qədər nümayiş etdirilmişdir.
Məhz bu film ekranlara buraxılandan sonra kinostudiyada bir qrup təşəbbüskar ilk dəfə cizgi filmi yaratmağı qərara aldı. Film üçün mövzu Azərbaycan xalq nağıllarından götürüldü. Ssenarini A. Papov yazdı.
Azərbaycan idman tarixi
Azərbaycanda idman — Azərbaycan mədəniyyətində mühüm rol oynayır.
2022-ci ildə dünya ölkələrinin qlobal idman reytinqində Azərbaycan dərhal 43 pillə yüksələrək 162 xalla 46-cı yeri tutdu. Eyni zamanda, Avropada Respublika 26-cı yerdədir.
Azərbaycanda ilk futbol klubları 1905-ci ildə yaranıb. Bu komandalar əsasən Bakının iri neft sənayesi şirkətlərini təmsil edirdilər. İlk rəsmi çempionat Bakıda 1911-ci ildə keçirilib, qalib isə İngiltərə Neft Şirkətinin "Britaniya Klubu" komandası olub. 1912-ci ildə "Bakı" komandası Tbilisidə "Sokol" komandasına qarşı ilk beynəlxalq oyununu keçirib və 4:2 hesabı ilə qalib gəlib. 1914-cü ildə Azərbaycanda Futbol İttifaqı yaradılmışdır. İttifaq rəsmi şəhər birinciliklərini və digər yarışların təşkili, keçirilməsini öz üzərinə götürmüşdür.
1927-ci ildə Zaqafqaziya Sosialist Federativ Sovet Respublikasında Azərbaycan ilk yoldaşlıq oyununu Gürcüstan və Ermənistana qarşı keçirmişdir.
Azərbaycan ixtiraları və kəşflərinin yaranma tarixi
Azərbaycan ixtiraları və kəşflərinə Azərbaycanda tarixən və müasir dövrdə yaşamış xalqların və etnik azərbaycanlıların fəaliyyəti daxildir.
Alban təqvimi. 352-ci ildən etibarən albanlar Misir sisteminə uyğun təqvim istifadə etməyə başlamışdılar. Bu alban hökmdarı Urnayrın dövründə (313–371) baş vermişdir.
Alban əlifbası. Erməni tarixçisi Koryuna görə alban əlifbası erməni dilçisi Mesrop Maştots tərəfindən erməni yepiskopu Ananiya və alban tərcüməçi Benyaminin köməyi ilə 420-ci illərin əvvəlində yaradılıb (və ya yenilənib). Bu alban hökmdarı Yesuagenin dövründə (424–444) baş vermişdir. Qeyri-erməni ilkin mənbələr alban əlifbasının Mesrop tərəfindən yaradıldığını qeyd etmir.
Qavaldaş. Qobustan dövlət tarixi-bədii qoruğunda qəbilə adamlarının maddi güzəranı üçün istifadə olunan daş musiqi qurğuları.
Azərbaycan karikatura tarixi
Zəngin ənənələrə malik karikatura janrı, Azərbaycan təsviri sənətinin mühüm sahələrindən biri kimi çoxcəhətli inkişaf yolu keçmişdir. Dövri mətbuatda, xüsusi satirik jurnallarda öz əksini tapan karikaturalara Azərbaycanda ilk dəfə, təxminən, XIX əsrin ortalarında təsədüf edilir. Və nəhayət, Şərqdə ilk dəfə olaraq 1906-cı il aprelin 7-də Azərbaycanda "Molla Nəsrəddin" adlı həftəlik satirik jurnal işıq üzü gördü. Bu böyük bir hadisə idi. Jurnalın yaradıcısı, redaktoru və naşiri görkəmli yazıçı Cəlil Məmmədquluzadənin dediyi kimi, Azərbaycan xalqının ictimai və mədəni şüurunun inkişafında mühüm rol oynamış bu jurnalı, həyatın özü yaratmışdır. İctimai ziddiyyətlərlə dolu həyat, həm ədəbiyyatın, həm də təsviri sənətin qarşısında vəzifələr qoymuşdu. Azərbaycan ədəbiyyatında böyük bir məktəb yaratmış "Molla Nəsrəddin" jurnalı, eyni zamanda təsviri sənətimizdə də yeni bir məktəbin yaranmasına səbəb oldu. Bilavasitə "Molla Nəsrəddin"in təsiri nəticəsində Bakıda Azərbaycan dilində "Bəhlul" (1907), "Zənbur" (1909-1910), "Mirat" (1910), "Arı" (1910-1911), "Kəlniyyət" (1912-1913), "Lək-lək" (1914), "Tuti" (1914-1917), "Məzəli" (1914-1915), "Babayi-Əmir" (1915-1916), "Tartan-partan" (1918), "Şeypur" (1918-1919), "Zənbur" (1919), "Məşəl" (1919-1920) kimi illüstrasiyalı jurnallarla yanaşı bu dövrdə Azərbaycanda rus dilində də çoxsaylı satirik məcmuələr: "Cigit" (1907-1918), "Vay-vay" (1908), "Bakinskoe qore" (1908-1909), "Biç" (1909-1915), "Adskaya poçta" (1909-1910), "Bakinskie streli" (1910), "Baraban" (1912-1913) və digərləri nəşr olunurdu. Daha uzun ömürlü olan "Molla Nəsrəddin" jurnalı müəyyən fasilələrlə 1931-ci ilə qədər işıq üzü görüb.
Xalq rəssamı Əzim Əzimzadə də öz karikaturalarını "Molla Nəsrəddin" jurnalında dərc etdirmişdir.
Azərbaycan milisinin tarixi (film, 1969)
Azərbaycan milisinin tarixi tammetrajlı sənədli filmi rejissor Musa Bağırov tərəfindən 1969-cu ildə çəkilmişdir. "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında istehsal edilmişdir. Filmdə Azərbaycanda milisin yaranma tarixindən və ötən illərdəki gərgin fəaliyyətindən, bügünkü qayğılarından, milis işçilərinin çətin və şərəfli işlərindən, II Dünya müharibəsi illərində göstərdikləri qəhrəmanlıqlardan danışılır.
Filmdə Azərbaycanda milisin yaranma tarixindən və ötən illərdəki gərgin fəaliyyətindən, bügünkü qayğılarından, milis işçilərinin çətin və şərəfli işlərindən, II Dünya müharibəsi illərində göstərdikləri qəhrəmanlıqlardan danışılır. Filmdə bəzi mühüm faktları bərpa etmək üçün xronikal kadrlarla yanaşı aktyor ifasında səhnəciklərdən də istifadə olunmuşdur.
Azərbaycan relyefinin geoloji inkişaf tarixi
Respublika ərazisinin relyefinin inkişafının neotektonik mərhələsi Kaynozoy erasının Oliqosen epoxasından Holosen də daxil olmaqla Dördüncü dövrədək mərhələni əhatə edir. Bu mərhələdə Oliqosen-Erkən Miosen, Orta - Son Miosen, Erkən Pliosen (Balaxanı əsri), Son Pliosen (Ağçagil əsri) və Dördüncü dövr epoxaları ayrılır.
Azərbaycan tarixi
Azərbaycan tarixi — Qədim dövrdən bu günə kimi Azərbaycanın tarixi. Azərbaycan ərazisində hələ Paleolit dövründən etibarən məskunlaşma var idi (Azıx mağarasından tapılmış Azıxantrop və Qobustan petroqlifləri). E.ə. IV əsrdən 706-cı ilə qədər Azərbaycan ərazisində Qafqaz Albaniyası çarlığı mövcud idi, regionun cənub-şərqi hissəsi isə Atropatenanın tərkibində idi. VIII əsrdə Albaniya və Atropatena Ərəb Xilafətinin tərkibinə daxil olur və islam mədəniyyəti ilə tanış olur. Ərəb Xilafətinin zəifləməsindən sonra Azərbaycanda bir sıra feodal dövlətlər meydana gəlir (Şirvanşahlar, Salarilər, Sacilər, Şəddadilər və Rəvvadilər).
XI əsrdə Azərbaycanın Böyük Səlcuq İmperiyasının tərkibinə daxil olması Azərbaycan xalqının formalaşması prosesində əhəmiyyətli rol oynayır. Azərbaycan xalqının formalaşması XV əsrdə başa çatır. Arran XII əsrdə Azərbaycan Atabəyləri dövlətinin tərkibinə daxil olur, XIII əsrdə isə monqolların hücumuna məruz qalır. Azərbaycan Elxanilər Teymurilər dövlətinin tərkibinə daxil olur.
Azərbaycan tarixi (Ziya Bünyadov və Yusif Yusifov)
Azərbaycan tarixi (ən qədim zamanlardan XX əsrədək) — Ziya Bünyadov və Yusif Yusifovun redaktəsilə Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən tövsiyə edilmiş ali məktəblər üçün dərslik.
Dərslikdə Azərbaycanın qədim və orta əsrlər etnik tarixindən, dövlət quruluşlarından, sosial-iqtisadi və siyasi həyatından, mədəniyyətindən, dini görüşlərindən, həmçinin Rusiya tərəfindən işğal edilməsindən, regionda kapitalist münasibətlərin yaranmasından və inkişafından bəhs edilir.
Əsərin girişi tarix elmləri doktoru Y. Yusifov, I fəsil tarix elmləri doktoru H. Cəfərov, II-VI fəsillər Y. Yusifov, VIII-IX fəsillər tarix elmləri namizədi R. Əliyev, X fəsil tarix elmləri doktoru V. Piriyev, XI-XIV fəsillər tarix elmlər doktoru S. Məmmədov, XV-XXI fəsillər AMEA-ın müxbir üzvü M. İsmayılov, ("Azərbaycanın işğalı" bölməsi M. İsmayılov və S. Məmmədov), XXII fəsil tarix elmləri namizədi S. Bayramzadə tərəfindən hazırlanmışdır.
Kitabın rəyçiləri Bakı Dövlət Universitetinin Azərbaycanın qədim və orta əsr tarixi kafedrasının professoru Süleyman Əliyarlı, Azərbaycanın yeni və ən yeni tarixi kafedrasının müdiri Q. Bayramov və AMEA-ın müxbir üzvü İ. Babayevdir. Kitabın əsas redaktorları Yusif Yusifov və Ziya Bünyadovdur.
Ziya Bünyadov və Yusif Yusifov (redaktorlar). Azərbaycan tarixi (ən qədim zamanlardan XX əsrədək) (PDF). Bakı: Apastrof. 2014.
Azərbaycan tarixi.
Azərbaycan tarixi (kitab)
Azərbaycan tarixi (ən qədim zamanlardan XX əsrədək) — Ziya Bünyadov və Yusif Yusifovun redaktəsilə Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən tövsiyə edilmiş ali məktəblər üçün dərslik.
Dərslikdə Azərbaycanın qədim və orta əsrlər etnik tarixindən, dövlət quruluşlarından, sosial-iqtisadi və siyasi həyatından, mədəniyyətindən, dini görüşlərindən, həmçinin Rusiya tərəfindən işğal edilməsindən, regionda kapitalist münasibətlərin yaranmasından və inkişafından bəhs edilir.
Əsərin girişi tarix elmləri doktoru Y. Yusifov, I fəsil tarix elmləri doktoru H. Cəfərov, II-VI fəsillər Y. Yusifov, VIII-IX fəsillər tarix elmləri namizədi R. Əliyev, X fəsil tarix elmləri doktoru V. Piriyev, XI-XIV fəsillər tarix elmlər doktoru S. Məmmədov, XV-XXI fəsillər AMEA-ın müxbir üzvü M. İsmayılov, ("Azərbaycanın işğalı" bölməsi M. İsmayılov və S. Məmmədov), XXII fəsil tarix elmləri namizədi S. Bayramzadə tərəfindən hazırlanmışdır.
Kitabın rəyçiləri Bakı Dövlət Universitetinin Azərbaycanın qədim və orta əsr tarixi kafedrasının professoru Süleyman Əliyarlı, Azərbaycanın yeni və ən yeni tarixi kafedrasının müdiri Q. Bayramov və AMEA-ın müxbir üzvü İ. Babayevdir. Kitabın əsas redaktorları Yusif Yusifov və Ziya Bünyadovdur.
Ziya Bünyadov və Yusif Yusifov (redaktorlar). Azərbaycan tarixi (ən qədim zamanlardan XX əsrədək) (PDF). Bakı: Apastrof. 2014.
Azərbaycan tarixi.
Azərbaycan tarixi - xronologiya
Azərbaycan tarixinin xronologiyası - Azərbaycanın ən qədim dövrdən müasir dövrə qədərki tarixinin xronologiyası.
879-941-ci illər – Sacilər dövləti
889-cu il – Məhəmmədin Azərbaycanın hakimi təyin olunması
893-cü ildən başlayaraq – Məhəmmədin Ərməniyəyə yürüşləri
901-ci il – Məhəmmədin vəfatı
914-cü il – Rusların Azərbaycanın Xəzər sahili yaşayış məntəqələrinə basqınları.
919-cu il 16 iyul – Ərdəbil yaxınlığında döyüş
927-ci il 27 dekabr – Kufə şəhəri yaxınlığında döyüş. Yusifin öldürülməsi
942-981-ci illər – Salarilər sülaləsinin hakimiyyəti
944-cü il 24 avqust – Bərdə şəhərinin tutulması
945-ci il 12 avqust – Rusların Bərdəni tərk etməsi
X əsrin II yarısı – Azərbaycanda Şəddadilər dövlətinin meydana gəlməsi
953-cü il – Məzrubanın Ərdəbildə hakimiyyəti ələ keçirməsi
957-ci ilin dekabrı – Məzrubanın ölümü
961-981-ci illər – İbrahimin hakimiyyəti
971-ci il – Şəddadilər dövlətinin fəaliyyətinin başlanması
981-ci il – İbrahimin məğlubiyyəti və Ərdəbilin tutulması
987-ci il – Əbdül-heycanın Ərməniyəyə hücumu
988-1030-cu illər – Sultan I Mahmudun hakimiyyəti
1010-1080-ci illər – Qətran Təbrizi
1020-1059-cu illər – Əbu Mənsur Vəhsudan
1027-1034-cü illər – Şirvanşah Mənuçöhrün hakimiyyəti
1027-1382-ci illər – Kəsranilər sülaləsi
XI əsr. 30-40-cı illəri – Azərbaycanda rusların hücumlarının genişlənməsi
1038-1063-cü illər – Toğrul bəyin hakimiyyəti
1038-1157-ci illər – Səlcuq imperiyası
1042-ci ilin oktyabrı – Təbrizdə zəlzələ
1045-ci il – Həmədanın tutulması
1050-ci il – İsfahanın tutulması
1050-1067-ci illər – Əbdüləsfər Şavurun hakimiyyəti
XI əsr. 50-ci illəri – Səlcuq qoşunlarının Azərbaycana daxil olması
1055-ci ilin yazı – Bağdadın tutulması
1063-1072-ci illər – Alp Arslanın hakimiyyəti
1067-ci il – Alp Arslanın Arrana gəlməsi
XI əsr. 70-80-cı illəri – Şirvanşah Məzyədilər dövlətinin tənəzzülü
1071-ci il – Məlazgird yaxınlığında döyüş
1072-1092-ci illər – Məlikşahın hakimiyyəti
1074-1088-ci illər – III Fəzmunun hakimiyyəti
1088-ci il – Gəncənin tutulması
1089-1125-ci illər – IV Davidin hakimiyyəti
1108-1127-ci illər – Ağsunqurilər sülaləsi
1108-1146-cı illər – Fələki Şirvanı
1117-ci il – Şirvanın tutulması
XII əsr. 20-30-cu illəri – Qafqaziyədə feodal dövlətinin istiqlaliyyət uğrunda mübarizəsi
1120-ci il – Qəbələ, Şəki, Şamaxının tutulması
1120-1160-cı illər – III Mənuçehrin hakimiyyəti
1120-1199-cu illər – Əfzələddin Xaqani (Xaqani Şirvani)
1121-1122-ci illər – IV Davidin Toğrulla müharibələri
1123-cü il – IV Davidin Şirvana gəlməsi
1123-cü il – Gülüstan qalasının tutulması
XII əsr. 30-cu illəri – Azərbaycan Atabəylər dövlətinin meydana gəlməsi
1136-1225-ci illər – Atabəylər-Eldənizlər sülaləsinin hakimiyyəti
1136-1160-cı illər – Azərbaycan Eldənizlər dövlətinin təşəkkülü
1141-1209-cu illər – Nizami Gəncəvi
1160-1234-cü illər – İbn əl-Əsir
1161-1191-ci illər – Azərbaycan Eldənizlər dövlətinin çiçəklənməsi
1161-ci ilin yayı – III Georginin Gəncə və Dəbili qarət etməsi
1163-cü ilin yanvarı – Atabəy Eldənizin Gürcüstana hücumu
1164 və 1166-cı illər – Gürcülərin Azərbaycana hücumu
1174-cü il – Eldənizin Gürcüstana hücumu
1175-1186-cı illər – Atabəy Cahan Pəhləvanın hakimiyyəti
1184-1213-cü illər – Tamaranın hakimiyyəti
1186-1191-ci illər – Qızıl Arslanın hakimiyyəti
1188-ci ilin martı – Həmədan yaxınlığında döyüş
1190-1245-ci illər – Zülfüqar Şirvani
1191-1225-ci illər – Azərbaycan Eldənizlər dövlətinin tənəzzülü
1192-ci il – Şirvanda zəlzələ
1192-ci il – III Toğrulun Təbrizə hücumu
XIII əsr. sonu 1447-ci il – Səfəvilər tarixinin birinci dövrü
1203-1225-ci illər – I Güstasp ibn Fərruxzadın hakimiyyəti
1206-1227-ci illər – Çingiz xanın hakimiyyəti
1210-1225-ci illər – Özbəyin hakimiyyəti
1219-cu il – Xarəzm dövlətinə basqın
1220-ci il – Monqolların Azərbaycana yürüşü
1221-ci il – Monqolların Təbrizə yürüşü
1222-ci il – Monqolların Şamaxını tutması
1224-1244-cü illər – III Fəribürzün Şirvanı idarə etməsi
1225-ci il – Azərbaycanın Xarəzmşah Cəlaləddinin hücumlarına məruz qalması
1225-ci il – Azərbaycanda Atabəylər Eldənizlər dövlətinin süqutu
1231-ci il – Gəncədə xalq üsyanı
1231-ci il – Monqolların ikinci dəfə Azərbaycana soxulması
1235-ci il – Gəncənin tutulması
XIII əsr.
Azərbaycan tarixi dövlətlərinin siyahısı
Azərbaycan dövlətlərinin siyahısı — Tarixi Azərbaycan torpaqlarında qurulmuş dövlətlərin siyahısı.
Azərbaycan (tarixi ərazi)
Azərbaycan tarixi
Azərbaycanlılar
Azərbaycan tarixinin xronologiyası
Azərbaycan Tarixi (7 cilddə)
Шнирельман, В. А., Войны памяти: мифы, идентичность и политика в Закавказье, 2003, ISBN ISBN 5-94628-118-6
İsgəndər bəy Münşi Türkman. "Dünyanı bəzəyən Abbasın tarixi" ("Tarixe aləmaraye Abbasi"). Bakı. "Şərq-Qərb". 2010. ISBN 978-9952-34-620-6 (yüklə)
Şahin Fərzəliyev. "Azərbaycan XV-XVI əsrlərdə". Bakı. "Elm".
Azərbaycan tarixi filmlərinin siyahısı
Azərbaycan tarixi filmlərinin və teleseriallarının siyahısı — Azərbaycan tarixi haqqında çəkilmiş Azərbaycan və xarici istehsalı filmlər və teleseriallar.
XX əsrin ilk yarısında "Neft və milyonlar səltənətində", "Qız qalası əfsanəsi", "Bakılılar", "Fətəli xan" kimi filmlər çəkilmişdir. 60-cı illərin tarixi filmləri "Koroğlu", "Yenilməz batalyon", "Bizim Cəbiş müəllim", "Dəli Kür", "Şərikli çörək", 70-ci illərinki "Yeddi oğul istərəm", "Ulduzlar sönmür", "Axırıncı aşırım", "Nəsimi", "Qatır Məmməd", "Dədə Qorqud", "Babək", 80-ci illərinki "Qorxma, mən səninləyəm", "Nizami", "Qanlı zəmi", "Qəm pəncərəsi"dir. 90-cı illərdən başlayaraq Dağlıq Qarabağ münaqişəsi mövzusunda "Ağ atlı oğlan", "Ümid", "Fəryad", "Arxada qalmış gələcək", "Yalan" kimi filmlər çəkilmişdir. 2000-2010-cu illərdə "Cavid ömrü", "Hökmdarın taleyi", "Cavad xan", "Dərvişin qeydləri", "Sübhün səfiri" filmləri çəkilmişdir.
Azərbaycan tarixi haqqında gürcü istehsalı "Aşıq Qərib" (1988), Türkiyə-Azərbaycan istehsalı "Mahmud və Məryəm" (2013), Böyük Britaniya istehsalı "Əli və Nino" (2015) çəkilmişdir.
Toral və Zəri (film, 1979)
Karvan
Gəmiqaya
1000 il
Azərbaycan: Tarixdən səhifələr (film, 2008)
1000 il
Azərbaycan: Tarixdən səhifələr (film, 2008)
"AZƏRBAYCANDA KİNO SƏNƏTİNİN YARANMA TARİXİ. SƏSSİZ DÖVR (1920-1935)". www.azerbaijan.az. www.azerbaijan.az. 2018-07-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
Azərbaycan tarixi haqqında filmlərin siyahısı
Azərbaycan tarixi filmlərinin və teleseriallarının siyahısı — Azərbaycan tarixi haqqında çəkilmiş Azərbaycan və xarici istehsalı filmlər və teleseriallar.
XX əsrin ilk yarısında "Neft və milyonlar səltənətində", "Qız qalası əfsanəsi", "Bakılılar", "Fətəli xan" kimi filmlər çəkilmişdir. 60-cı illərin tarixi filmləri "Koroğlu", "Yenilməz batalyon", "Bizim Cəbiş müəllim", "Dəli Kür", "Şərikli çörək", 70-ci illərinki "Yeddi oğul istərəm", "Ulduzlar sönmür", "Axırıncı aşırım", "Nəsimi", "Qatır Məmməd", "Dədə Qorqud", "Babək", 80-ci illərinki "Qorxma, mən səninləyəm", "Nizami", "Qanlı zəmi", "Qəm pəncərəsi"dir. 90-cı illərdən başlayaraq Dağlıq Qarabağ münaqişəsi mövzusunda "Ağ atlı oğlan", "Ümid", "Fəryad", "Arxada qalmış gələcək", "Yalan" kimi filmlər çəkilmişdir. 2000-2010-cu illərdə "Cavid ömrü", "Hökmdarın taleyi", "Cavad xan", "Dərvişin qeydləri", "Sübhün səfiri" filmləri çəkilmişdir.
Azərbaycan tarixi haqqında gürcü istehsalı "Aşıq Qərib" (1988), Türkiyə-Azərbaycan istehsalı "Mahmud və Məryəm" (2013), Böyük Britaniya istehsalı "Əli və Nino" (2015) çəkilmişdir.
Toral və Zəri (film, 1979)
Karvan
Gəmiqaya
1000 il
Azərbaycan: Tarixdən səhifələr (film, 2008)
1000 il
Azərbaycan: Tarixdən səhifələr (film, 2008)
"AZƏRBAYCANDA KİNO SƏNƏTİNİN YARANMA TARİXİ. SƏSSİZ DÖVR (1920-1935)". www.azerbaijan.az. www.azerbaijan.az. 2018-07-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
Azərbaycan tarixi haqqında filmlərin və teleserialların siyahısı
Azərbaycan tarixi filmlərinin və teleseriallarının siyahısı — Azərbaycan tarixi haqqında çəkilmiş Azərbaycan və xarici istehsalı filmlər və teleseriallar.
XX əsrin ilk yarısında "Neft və milyonlar səltənətində", "Qız qalası əfsanəsi", "Bakılılar", "Fətəli xan" kimi filmlər çəkilmişdir. 60-cı illərin tarixi filmləri "Koroğlu", "Yenilməz batalyon", "Bizim Cəbiş müəllim", "Dəli Kür", "Şərikli çörək", 70-ci illərinki "Yeddi oğul istərəm", "Ulduzlar sönmür", "Axırıncı aşırım", "Nəsimi", "Qatır Məmməd", "Dədə Qorqud", "Babək", 80-ci illərinki "Qorxma, mən səninləyəm", "Nizami", "Qanlı zəmi", "Qəm pəncərəsi"dir. 90-cı illərdən başlayaraq Dağlıq Qarabağ münaqişəsi mövzusunda "Ağ atlı oğlan", "Ümid", "Fəryad", "Arxada qalmış gələcək", "Yalan" kimi filmlər çəkilmişdir. 2000-2010-cu illərdə "Cavid ömrü", "Hökmdarın taleyi", "Cavad xan", "Dərvişin qeydləri", "Sübhün səfiri" filmləri çəkilmişdir.
Azərbaycan tarixi haqqında gürcü istehsalı "Aşıq Qərib" (1988), Türkiyə-Azərbaycan istehsalı "Mahmud və Məryəm" (2013), Böyük Britaniya istehsalı "Əli və Nino" (2015) çəkilmişdir.
Toral və Zəri (film, 1979)
Karvan
Gəmiqaya
1000 il
Azərbaycan: Tarixdən səhifələr (film, 2008)
1000 il
Azərbaycan: Tarixdən səhifələr (film, 2008)
"AZƏRBAYCANDA KİNO SƏNƏTİNİN YARANMA TARİXİ. SƏSSİZ DÖVR (1920-1935)". www.azerbaijan.az. www.azerbaijan.az. 2018-07-25 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
