zaman sözü azərbaycan dilində

1 is. [ər.] 1. Vaxt, müddət. O hadisədən çox zaman keçdi. – Unudubsan məni xeyli zamandı. Aşıq Ələsgər. [Birinci əyan:] Bu qədər zaman paytaxtdan ayrıldığı heç yox idi… Ü.Hacıbəyov. Aradan üç aya qədər bir zaman keçmişdi. S.Hüseyn. [Beyrək] zamanın yetişdiyini görüb yumruğunu masaya çırpdı. M.Rzaquluzadə. // Adətən feillərdən sonra – bir hadisənin, işin baş verdiyi və ya baş vermiş olduğu vaxtı, anı bildirir. O, danışdığı zaman mən getmişdim. – Keçəl Həmzə Çənlibeldə Dürata baxdığı zaman Qıratın da yan-yörəsinə hərlənib özünə mehriban eləmişdi. “Koroğlu”. İkinci şəhər məktəbinə getdiyim zaman Ə.Haqverdiyevlə tanış oldum. A.Şaiq. // Zəmanə, dövr, vaxt. Yaxşı zamanda yaşayırıq. – Mirzənin zamanında bazarda ucuzluq idi. Ə.Haqverdiyev. Zamanmı, insanmı dəyişdi yoxsa. B.Vahabzadə. 2. Fəlsəfədə: sonsuz inkişaf edən materiyanın, vaxtın davamı və ardıcıllığında təzahür edən ümumi obyektiv varlıq forması. Məkan və zaman hər cür varlığın əsas formalarıdır. 3. Qrammatikada: iş və hərəkətin müəyyən vaxtda icra edilib-edilmədiyini bildirən feil şəkli. Keçmiş zaman şəkilçiləri. Qrammatik zaman anlayışı. ◊ Zaman keçdikcə – yavaş-yavaş, vaxt ötdükcə, getdikcə. Zaman keçdikcə Azərbaycan dili büllurlaşır, lüzumsuz fars, ərəb və osmanlı sözlərindən təmizlənir. M.İbrahimov. Zaman keçdikcə Teymurun öz çətin işi haqqındakı təsəvvürü get-gedə genişlənir. H.Seyidbəyli. Zamanın nəbzini tutmaq – dövrün tələbinə uyğunlaşmaq. Zamanın nəbzini tut ki, nə canandan, nə candan tut; Nəyin vardırsa aləmdə sən öz simana qalxan tut… S.Vurğun. Zamanla ayaqlaşmaq – həyatdan geri qalmamaq, dövrün tələbincə hərəkət etmək. …Gələcəyi ancaq zamanla ayaqlaşa bilənlər qazanacaqdı!… M.İbrahimov. Axır zaman din. – dünyanın axırı. Dağlar başı dumandır; Elin halı yamandır; Dövran belə dəyişib; Bəlkə axır zamandır? (Bayatı). Bir zaman – 1) vaxtı ilə, bir vaxt, əvvəllər, keçmişdə. Bir zaman onlar yaxın dost idilər. – Bir zaman oldu bir belə qovğa; Külək ilə gün etdilər dəva. A.Səhhət; 2) az müddət, bir müddət, bir qədər vaxt. Bir zaman durub gözlədim. – Nə xoşdur bir zaman bir dilbərin eşqində yar olmaq; Ümidi-vəsl ilə hicrində müddət biqərar olmaq. S.Ə.Şirvani. Çox zaman – tez-tez, çox vaxt. Çəkinərək çox zaman, söhbəti dəyişəydin; Mənimlə əyişəydin. M.Müşfiq. Eyni zamanda – bir vaxtda, eyni vaxtda, bununla birlikdə, həm də. O zaman ki özümüz olduq öz dustağımız; Qəlbimizə sığındı üç rəngli bayrağımız. B.Vahabzadə. On yeddi yaşı yenicə tamam olan Güləsər isə başına gələn əhvalatdan heç nə anlamır, elə buradaca, kolun dibində dəhşətli və eyni zamanda cazibədar bir maraqla gözlədiyi əhvalatın baş verəcəyindən qorxurdu. İ.Şıxlı. Heç bir zaman – əsla, qətiyyən, heç vaxt. [Səlim:] Haqsızlıq əfv olunmaz heç bir zaman. H.Cavid. [Aslan bəy:] Yox, bir söz dedimi, heç bir zaman unutmaz… C.Cabbarlı. Ancaq onu da deyim ki, mən heç bir zaman ölümdən qorxmamışam. M.Hüseyn. Heç zaman – heç bir vaxt, əsla, qətiyyən. Onu heç zaman unutmaram. – Dünyadan heç zaman kəsilməyəydi; Gözəl, şən nəğməli bu quş səsləri. N.Rəfibəyli. Hər zaman – daim, həmişə, hər vaxt. Plov hər zaman hazırdır, – deyə Firəngiz oyalanıb qəti bir qərarla dilləndi. S.Rəhimov. Nə zaman – haçan, havaxt. Qovuşub bahara yaşıl bağçada; Belə bəzənmisən nə zaman, budaq? M.Dilbazi. O zaman ki – o vaxtda ki… onda ki…

2 vaxt, dövr, zəmanə, çağ.

3 \ – fəlsəfə termini olaraq zaman olub, keçən, dəyişmə və müddətlilik forması. Ərəbcədən gəlmədir. Kök hərfləri zəmənə \ dir. Zəmanə sözü də buradan qaynaqlanır. Zəmanə sözü zaman sözünün qadın cinsindəki halıdır. Qayıdışı olmayan bir istiqamətdə bir-biri ardından getmə. Zaman sürüb gedən doğru bir xətt olaraq düşünülə bilər. Obyektiv zaman ölçülə bilən, ama öz-özünə deyil, cisimlərin dəyişkənliyi ilə ölçülə bilər.

4 is. □ Zaman kəsiyi Zamanın müəyyən bir hissəsi.

1 vaxt — müddət

2 dövr — zəmanə

3 zaman bax 1. vaxt 1; 2. çağ I

1 1. время, пора; 2. период, эпоха;

2 I сущ. время: 1. продолжительность чего-л., которая измеряется секундами, часами, днями, годами и т.п. Zaman vahidi единица времени, zaman fasiləsi промежуток времени, zaman fərqi разница во времени, zamanın hesablanması исчисление времени 2. промежуток в последовательной смене часов, дней, лет, в который что-л. происходит. Qısa (az) bir zamanda за короткое время, uzun zaman долгое (длительное) время, ilk zamanlar в первое время, на первых порах, son zamanlar в последнее время, yaxın zamanlarda в ближайшее время, yaxın zamanlaradək до недавнего времени 3. пора дня, недели, года и т.д., характеризуемая чем-л. или в которую что-л. происходит. Yay zamanı летнее время 4. определённый период, срок. Zaman keçdi прошло время, istənilən zaman в любое время 5. период, эпоха. Keçmiş zamanlarda в старое время, çar zamanı в царское время, gözəl zamanda yaşayırıq живём в прекрасное время, çətin zaman трудное время, zamanla ayaqlaşmaq идти, шагать в ногу со временем, zamanın nəbzini tutmaq найти пульс времени, держать руку на пульсе времени, zamanla səsləşən созвучный времени, zamanın tələblərinə cavab vermək отвечать требованиям времени, zamanın ruhu дух времени, zamanın hökmü веление времени 6. грамматическая категория глагола, при помощи которой действие соотносится с моментом речи. Qrammatik zaman грамматическое время, felin zamanları времена глагола, indiki zaman настоящее время, keçmiş zaman прошедшее время, gələcək zaman будущее время, zaman zərfi наречие времени, zaman zərfliyi обстоятельство времени, zaman budaq cümləsi придаточное предложение времени 7. филос. всеобщая объективная форма существования материи. Zaman və məkan пространство и время, zaman qavrayışı восприятие времени 8. геол. промежуток времени, в течение которого образовались слои горных пород II прил. временной: 1. связанный с обозначением реального времени. Zaman ardıcıllığı временная последовательность, zaman asılılığı временная зависимость, zaman əlaqəsi временная связь (временные отношения) 2. связанный с выражением категории времени. Felin zaman formaları временные формы глагола, zaman şəkilçiləri временные аффиксы III союз. когда (обозначает одновременность действия главного и придаточного предложений). İşləyən zaman когда работал, məktəbdə olan zaman когда находился (был) в школе, səhər açılan zaman когда светало, hadisə baş verən zaman когда это произошло IV в знач. послел. … zamanı во время чего. Söhbət zamanı во время беседы, uçuş zamanı во время полёта, imtahan zamanı во время экзамена, müharibə zamanı во время войны ◊ zaman keçdikcə со временем; eyni zamanda одновременно, в то же самое время; bir zaman одно время, однажды, когда-то, некогда; heç bir zaman никогда, вовек; ни в жизнь; nə zaman? когда?; o zaman в то время, bu zaman в это время, nə zamandan bəri: 1. давно, с давних пор; 2. с каких пор; müəyyən zamana qədər до поры, до времени; çox zaman часто; nə zaman ki, … когда, как только …

1 i. 1. (vaxt) time; bir ~ at one time, some time or other, some day; o ~ at that time; eyni ~da at the same time; o ~dan (bəri) since then, since that time; heç ~: 1) at no time; never; 2) (əsla, qətiyyən) not at all; hər ~: 1) (həmişə) always; 2) (istənilən vaxt) at any time; son ~ (larda) lately, recently; 2. (dövr, epoxa) time, times pl.; bütün ~ larda at all times; qədim ~larda in ancient times; indiki / hazırki ~da in our time; nowadays, at present; gələcək ~la ayaqlaşmaq to be* / to go* before one’s times; ~nın nəbzini tutmaq to feel* the pulse of the time; 3. qram. tense; indiki ~ the present tense; keçmiş ~ the past tense; gələcək ~ the future tense

1 is. 1) temps m ; uzun ~ longtemps ; qısa ~da en peu de temps ; en un temps très court ; hər (istənilən) ~ à tout temps, n’importe quand ; heç ~ jamais ; ~ında à temps (lazım olan vaxt) ; dans le temps (əvvəllər) ; eyni ~da en même temps, simultanément ; o ~dan bəri depuis ce tempslà, depuis lors ; 2) temps m (dövr), époque f ; son ~larda ces derniers temps ; qədim ~larda autrefois, jadis ; indiki (hazırki) ~da à présent, actuellement ; ~ın nəbzini tutmaq tater le pouls du temps ; ~la ayaqlaşmaq aller vi (ê)(marcher vi) au pas avec le temps ; être de son temps ; 3) qram. temps m ; indiki ~ présent m ; keçmiş ~ passé m ; gələcək ~ futur m

1 [ər.] сущ. заман (1. вахт, чӀав; 2. замана, девир, вахт); indiki zaman грам. гилан вахт; keçmiş zaman грам. алатай вахт; ** zaman keçdikcə вахт алатирдавай, яваш-яваш, къвердавай; zamanın nəbzini tutmaq девирдин тах кьун, девирдин тӀалабрив кьун; zamanla ayaqlaşmaq девирдин тӀалабрив кьур гьерекат авун, гуьгъуьна амукь тавун; axır zaman эхирзаман, дуьньядин эхир; bir zaman а) са вахтунда, са вахтара, эвелра, алатай вахтара; б) тӀимил вахт, са кьадар вахт; çox zaman гзаф вахтунда, фад-фад; eyni zamanda гьа са вахтунда, идахъ галаз санал, гьамни; heç bir zaman гьич са чӀавузни (вахтундани), са чӀавузни, эсиллагь; heç zaman гьич са вахтундани, са чӀавузни, эсиллагь; hər zaman гьар вахтунда, гьар са чӀавуз, гьамиша; nə zaman гьи вахтунда, гьи чӀавуз, мус; o zaman ki а чӀавуз хьи, а вахтунда хьи; акӀ хьайила хьи.

1 vakit, zaman