* azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğətində mövcuddur
* Sözün müxtəlif mətnlərdə yazılışı.
1 1. zərf Arxa tərəfə, dala, dal tərəfə. [Qaçay] bir neçə addım gedəndən sonra istədi qanrılıb geri baxsın. İ.Məlikzadə. 2. is. Ard, dal, davam, mabəd. Şerin gerisini oxumaq. – Toğrul Qətibənin bu sözlərini eşidəndən sonra, rübailərinin gerisini oxumadı, kağızı büküb cibinə qoydu… M.S.Ordubadi. 3. is. məc. Aqibət, son, nəticə. İşin gerisini düşünmək. – [Prokuror:] Bu nədir? Adam bir iş tutanda gerisini fikirləşməz? İ.Şıxlı. 4. is. məc. İnkişaf etməmiş, dala qalmış. İnkişaf çox zəifdir; Üzrümüz yoxdur əsla; İmkanımız var ikən; Geriyik nə əsasla? R.Rza. ◊ Geri durmaq – uzaqlaşmaq, yaxın gəlməmək. Yar deyilsən, çək ayağı, geri dur; Canımı odlara yaxmağın nədir? M.P.Vaqif. Geri götürmək – 1) dala almaq verdiyini istəyib almaq. Kitabını geri götürdü; 2) məc. dediyi sözdən, vədindən dönmək. Sözünü geri götürmək. – Padşah qızını çox şad görüb, hökmünü geri götürdü. (Nağıl). Geri (geriyə, geridə) qalmaq – 1) dalda, arxada qalmaq. Qocalar geridə qaldılar. – Komandan əsgərlərdən geri qalmamaq üçün yoluna davam edir. M.Hüseyn; 2) vaxtını keçirmək, vaxtında etməmək; yubatmaq, ləngitmək. Dərsim geri qalıb. – Xəstə olduğum cəhətə bu yay xırmanım hamıdan geriyə qalmışdı. S.S.Axundov; 3) məc. inkişafdan qalmaq, tərəqqi etməmək. [Almaz Xanımnaza:] Ay ana, axı bu bizim kəndimizdir, elimizdir. Belə, geridə qalıblar ey, geridə. C.Cabbarlı. Geri qayıtmaq – dala dönmək, qayıtmaq. Qayıdıb gələndə məclisdən geri; Yolda iki nəfər düşdü üstümə. M.Rahim. Geri qaytarmaq – 1) qaytarmaq, qovmaq. Uşağı geri qaytarmaq. – Pəri nənə … gəlinini qapıdan geri qaytarmaq fikrində deyildi. M.Hüseyn; 2) ödəmək, vermək. Borcunu geri qaytarmaq; 3) məc. qarşısını almaq, artmağa, inkişaf etməyə qoymamaq. Toxtaqlıq, təskinlik bədbəxt hadisəni geri qaytarmır. Ə.Vəliyev. Geri oturmaq – geri çəkilmək. Yağı geri oturdu. – [Düşmən] hər dəfə öz qara qanı içərisində boğulub geri otururdu. Ə.Məmmədxanlı. Geri oturtmaq – zor gələrək geri çəkilməyə, qaçmağa məcbur etmək, dala oturtmaq. Üsyançılar üzüm bağlarına doluşan və şəhərin ucqar dar küçələriylə irəliləmək istəyən bolşevikləri əzərək geri oturtdular. İ.Şıxlı. Geri(də) qoymaq – dalda buraxmaq, irəliləmək. Ələmdarlı bizi geridə qoyub özü irəli getdi, daşın dalına sinib dedi: – Kimsən, dayan! Mir Cəlal. Geri(yə) almaq – yenidən əldə etmək, almaq, özlərinə qaytarmaq. Kitabları geri almaq. – …Osmanlı arvadları bir yerə cəm olub nitqlər söyləyiblər və and içiblər ki, paymal olan hüquq və ixtiyarlarını qanuni-əsasi vasitəsilə geri alsınlar. C.Məmmədquluzadə. Verilən ənamı geri almaq gədalıqdır. C.Cabbarlı. Geri(yə) atmaq (salmaq) – 1) dala atmaq, arxaya qatlamaq. Saçını geri atdı. – Şəmsiyyə qırmızı ipək paltarın ətəklərini geri ataraq kreslodan birisinə oturdu. M.İbrahimov; 2) məc. inkişafını saxlamaq, qarşısını almaq, mane olmaq. Onlar bilirdi(lər) ki, burada oturanların məhvi İran inqilabını on illərcə geri ata bilər. M.S.Ordubadi. Geri(yə) baxmadan – üzünü dala çevirmədən, heç bir şeyə fikir vermədən, sürətlə. Geri baxmadan getmək. Geri(yə) çəkilmək – 1) dayandığı, durduğu yerdən dala çəkilmək, geri addımlamaq. İki addım geri çəkilmək. Yoldan geri çəkil! – Şeyx Sədra itaət … ilə geri çəkilir. H.Cavid. Müəllim gələn şagirdlərə yol vermək üçün geri çəkildi. Ə.Əbülhəsən; 2) düşmənin hücumuna davam gətirməyib öz mövqelərini tərk edərək çəkilmək. Düşmən geri çəkildi. – …Yarım saat çəkmədi aralıqda beş-on köynək cırıldı və Hürzad tərəf döyülmüş, söyülmüş geri çəkilib evdə qapandılar. Çəmənzəminli. Geri(yə) dönmək – 1) bax geri qayıtmaq. Gedənlər geri döndülər. [Şeyx Hadi:] Çarəsiz biz də Hindi tərk edərək; Geri döndük təəssüf eyləyərək. H.Cavid. Mirzə Cavad arvadının səsinə geri dönüb, oğlunun halətini görüb başladı söyləməyə. Ə.Haqverdiyev; 2) çevrilmək, dala baxmaq, arxaya dönmək. Əvvəl qışqırıq eşitdim, tez geri döndüm, o dəqiqə iki kölgə harasa yoxa çıxdı. H.Seyidbəyli. Geri(yə) getmək – 1) dala qayıtmaq, geri dönmək; 2) məc. arıqlamaq, zəifləmək. Uşaq günü-gündən geri gedir. – Ağabəy bir gün baxıb gördü, elə qız günü-gündən geri gedir. (Nağıl). [Sultan bəy:] Beş ildir ki, günü-gündən geri gedirəm. Ü.Hacıbəyov; // vəziyyəti getdikcə pisləşmək, ağırlaşmaq; yaxşılaşmamaq (xəstə haqqında). Xəstə geri gedir. – [Sona xanım:] Pəri, heç mənim halımı soruşma, bax, görürsən, gün-gündən geri gedirəm. Ə.Haqverdiyev. [Böyük oğlu:] 3-4 gün bu dərmanları atdı, kişi daha da geri getdi. Qantəmir; 3) bax geri qalmaq 3-cü mənada. Elə bil düşünür Sent-Ekzüperi: – Ağıldan, əməldən geri qaldı səs; Bu qoca dünyamız hara gedir bəs? B.Vahabzadə. Geri(yə) istəmək – tələb etmək, bir şeyi təzədən əldə etməyə çalışmaq. Borcunu geri istəmək. – Zeynal ötəyə-bəriyə müraciət edib sabiq xidmətini geri istəyirdisə də, müvəffəq olmayırdı. S.Hüseyn. Geri(yə) salmaq – 1) bax geriyə çəkmək 2-ci mənada; 2) məc. yubatmaq, təxirə salmaq. Lətif hələ keçən il Bakıya getməli idi. Lakin bir hadisə onu bir il geri saldı. H.Seyidbəyli. Geridən baxmaq – seyrçi kimi uzaqdan baxmaq, yaxın durmamaq, qarışmamaq, iştirak etməmək, uzaq durmaq. Geridən baxma, kömək elə. – Ustalardan dərs al hərdən; Xeyrə-şərə baxma geridən. Aşıq Şəmşir. Geriyə çəkmək – 1) arxaya çəkmək, dala vermək, kənara çəkmək. Maşın gəlir, uşağı geri çək. – Şofer onun qolundan tutub geriyə çəkdi… M.Hüseyn; 2) məc. inkişafına, tərəqqisinə, irəliləməsinə mane olmaq. Köhnə adətlər xalqı geri çəkir.
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti / geri1 İrəli (əsli: iləri) kəlməsinin qəlibi üzrə yaranıb: iləri “il yer” (qabaq yer) deməkdir. Geri də (əsli: geyri) gey “arxa yer” deməkdir. Quyruq (əsli: Geyruq) kəlməsi də geri sözü ilə qohumdur. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Azərbaycan dilinin etimologiya lüğəti / geri1 GERİ – İRƏLİ Divarlar çəkilmişdi geri; yenə irəli gəldilər (R.Rza).
Azərbaycan dilinin antonimlər lüğəti / geri2 нареч. назад, обратно. Geri qaytarmaq вернуть обратно, geri qayıtmaq вернуться обратно, geri baxmaq смотреть назад; geri almaq получить обратно; взять обратно; geri atmaq (salmaq) отбрасывать, отбросить; geri baxmadan без оглядки; geri qalmaq отставать, отстать; geri dönmək возвращаться, возвратиться (вернуться) назад; geri getmək перен. 1. слабеть, худеть 2. ухудшаться (о состоянии кого-л., чего-л.); geri götürmək брать, взять назад; sözünü geri götürmək брать свои слова назад, обратно, отказываться от своего слова, обещания; geri oturmaq отступать, отступить; geri oturtmaq заставить отступить; geri salmaq см. geri atmaq; geri çəkilmək: 1. отступать, отступить; 2. отстраняться, отстраниться; geri çəkmək тянуть назад: 1. тащить в обратном направлении 2. задерживать развитие
Azərbaycanca-rusca lüğət / geri1 z. back, backwards; ~ addım atmaq to make* a step back / backwards; ~ vermək / qaytarmaq to return (d.), to give* back (d.); sözünü ~ götürmək to take* back one’s words, to retract; d.d. to eat* one’s words; ~ baxmaq to look back; saatı ~ çəkmək to put* a watch / a clock back; ~ qalmaq: 1) to fall* / to drop behind, to lag behind; məc. to be* backward, to be* behind; həyatdan ~ qalmaq to lag behind life, to fail to keep pace with life; beş il ~ qalmaq to be* five years behind; 2) (saat) to be* slow; Saat on dəqiqə geri qalır The watch / the clock is ten minutes slow; ~ dönmək 1) to return, to be* / to come* back; Mən istəyirəm ki, o geri dönsün I want him / her to come back; 2) to turn (round); bir kəsin səsinə ~ dönmək to turn at smb.’s voice; ~ durmaq to step back; to step aside (from); to walk away (from); ~ düşmək to fall* / to drop behind, to lag behind; məc. to be* behind, to be* behindhand
Azərbaycanca-ingiliscə lüğət / geri1 zərf. en arrière, inversement, à l’inverse ; ~ addım atmaq faire marche en arrière ; sözünü ~ götürmək retirer sa parole ; ~ baxmaq regarder en arrière
Azərbaycanca-fransızca lüğət / geri1 1. нареч. кьулухъ, далу патахъ, кьулухъ патахъ, кьулухъди (мес. килигун); 2. сущ. гуьгъ, кьулухъ пад, далу, кьатӀ, амай пай (мес. макъаладин); 3. сущ. пер. эхир, нетижа, кьулухъ пад (мес. са кардин); 4. сущ. пер. вилик тефенвай, кьулухъ галамай, гуьгъуьна амай; ** geri durmaq кьулухъ акъвазун, яргъаз хьун, агат тавун, мукьвал татун; geri götürmək кьулухъ къахчун а) вуганвай затӀ хкӀан хьана, вахче лагьана къахчун; б) пер. гафунилай элкъуьн; geri (geriyə, geridə) qalmaq а) кьулухъ галамукьун а) гуьгъуьна амукьун; б) вахтунда тавун; гежарун; в) пер. вилик тефин, кисир тавун; geri qayıtmaq кьулухъ хтун, кьулухъ элкъуьн, элкъвена хтун, хтун; geri qaytarmaq а) кьулухъ элкъуьрун, элкъуьрна рахкъун, чукурун, рахкъурун; б) элкъуьрна вахгун, вахгун (мес. буржи); в) пер. вилик пад кьун, вилик финиз манийвал авун; geri oturmaq кьулухъ ахцукьун, чкадал ахцукьун, кьулухъ хъхьун, кьулухъ хъфин, кьулухъ катун (мес. душман); geri oturtmaq кьулухъ ахцукьарун, чкадал ахцукьарун, гужуналди кьулухъ хъфиниз, катуниз мажбур авун; geri(də) qoymaq къулухъ тун, гуьгъуьна тун; geri(yə) almaq кьулухъ къахчун, къахчун; geri(yə) atmaq (salmaq) а) кьулухъ вегьин, далудал вегьин (мес. чӀарар); б) пер. кьулухъ тун, вилик пад кьун, вилик финиз манийвал авун; geri(yə) baxmadan кьулухъ килиг (элкъуьн) тавуна, ччин кьулухъ элкъуьр тавуна, са куьнизни фикир тагана, тадиз; geri(yə) çəkilmək а) кьулухъ къакъучӀун, акъвазнавай чкадилай кьулухъ хьун, кьулухъ фин; б) кьулухъ хъфин, катун (мес. душман); geri(yə) dönmək а) кил. geri qayıtmaq; б) элкъуьн, кьулухъ элкъуьн, элкъвена кьулухъ килигун; geri(yə) getmək а) кьулухъ хъфин, кьулухъ элкъуьн, элкъвена хъфин; б) пер. кьулухъ фин, яхун хьун, зайиф хьун; // кьулухъ ягъун, везият къвердавай пис хьун, залан хьун; хъсан тахьун (мес. азарлуди); в) кил. geri qalmaq в); geri(yə) istəmək (кьулухъ) хкӀан хьун, тӀалаб хъувун (мес. буржи); geri(yə) salmaq а) кил. geriyə çəkmək б); б) пер. кьулухъ кутун, гежарун, кьулухъ вегьин; geridən baxmaq кьулухъай килигун, яргъалай килигун (тамашун, гуьзетун) мукьув агат тавун, акахь тавун, иштирак тавун, яргъал акъвазун; geriyə çəkmək а) кьулухъ чӀугун, кьулухъ авун, кьулухъ гун, къерехдихъ чӀугун; б) пер. кьулухъ ялун, кьулухъ кутун, вилик финиз, кисир авуниз манийвал авун.
Azərbaycanca-ləzgicə lüğəti / geri(Şəki) başqa, qeyri. – Sənnən ge:ri bizim kimimiz var
Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti.