* azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğətində mövcuddur
* Sözün müxtəlif mətnlərdə yazılışı.
1 is. 1. Ətrafı işıqlandıraraq, onu gözlə görünəcək hala salan şüa enerjisi; nur, ziya. Gün işığı. Ay işığı. Lampa işığı. Fənər işığı. İşıq şüası. – Yağışın arasında küçələrdə yanan elektrik işıqları tutqun bir ziya nəşr edirdilər. S.Hüseyn. Şam işığında bir dəstə kefli Cumanın nəzərini cəlb etdi. Ə.Əbülhəsən. Qapı aralandı və içəridən ağ qarın üstünə sarımtıl-qırmızı bir işıq zolağı düşdü. Q.İlkin. □ İşıq almaq məc. – 1) qüvvət almaq, ilham almaq; 2) daha qüvvətli işıq mənbəyi vasitəsilə işıqlanmaq. Huri, mələk ola bilməz sənə tay; İşıq alır camalından ərşdə ay. Aşıq Mirzə. İşıq olmaq – işıqlanmaq, nurlanmaq. Söz deyən aşiq oldu; Elə yaraşıq oldu; Bu gün yar bizə gəldi; Evimiz işıq oldu. (Bayatı). İşıq saçmaq – şüalanmaq, ətrafa işıq vermək, işıq yaymaq. Tində yanan bir fənər ətrafa zəif işıq saçırdı. S.Rəhman. İşıq salmaq – 1) işıqlandırmaq, nurlandırmaq. On dörd gecəlik ay qayalara işıq salıb, vahiməli kölgələr təşkil edirdi. H.Nəzərli. Bəzən olur həyatımın dağlarını duman alır; O gün sənin titrək laylan yollarıma işıq salır. Ə.Cavad; 2) parıldamaq, şəfəq saçmaq, bərq vurmaq. Üzüyün qaşı işıq salır. – [Salamov:] Bunlar [brilyantlar] başqa şeydir, əntiqə şeydir, qaranlıqda işıq salır. C.Cabbarlı. İşıq vermək – 1) işıqlandırmaq, işıq saçmaq, nurlandırmaq. Ay doğdu işıq verdi; Yara yaraşıq verdi; Sinəndən doğan ulduz; Gözümə işıq verdi. (Bayatı). [Pərşan] göylərin axşam parıltısında halələnmiş ay kimi işıq verirdi. M.İbrahimov; 2) məc. qüvvət vermək. Milyonların gücünü bir məqsədə yönəltdin; İşıq verdin gözünə, qüvvət oldun qoluna. R.Rza. İşıqdan düşmək – 1) işığı azalmaq, parıltısı sönmək, zəifləmək. Dan yeri yenicə sökülürdü, … ay və ulduzlar günün parlaq şüaları qarşısında işıqdan düşüb, sönük bir halda gözdən itirdilər. Çəmənzəminli; 2) qüvvətdən düşmək, zəifləmək (göz haqqında). 2. Günün hər hansı bir vaxtı üçün səciyyəvi olan aydınlıq. Gündüz işığı. Sabah işığı. Axşam işığı (alaqaranlıq). // Dan yeri, şəfəq. Sabahın işığı süzdü içəri; Dostlara göstərdi doğan səhəri. M.Rahim. Üfüqdə səhər şəfəqinə bənzər bir işıq parıldayır. M.Rzaquluzadə. 3. Lampa, fənər, şam və s. işıq mənbəyi mənasında. İşığı yandırmaq. İşığı keçirmək. İşığı irəli tut. – Nüşapəri xanımın ürəyinə şək damdı, işığı tutub, ona tərəf üz qoydu getməyə. (Nağıl). …Otağımdakı işığı keçirəndə xəfif, qırmızı bir parıltının pəncərə şüşələrində titrədiyini görürdüm. Ə.Məmmədxanlı. 4. İşıq çıxan yer, işıq yer, işıq düşən yer, işıqlanmış yer. Dalı işığa tərəf durmaq. Dərmanı işığa qoyma. 5. məc. Ağ gün, aydınlıq, xoşbəxtlik, fərəh mənasında. İşığa çıxasan. 6. məc. Maarif, mədəniyyət, ürfan, tərəqqi mənasında. İndi gənclik Bakını sevir. İndi Bakı onlar üçün işıq və bilik mənbəyi olmuşdur. M.Hüseyn. İşıq, nur mənbəyi gözəl yurdumuz; Getdiyin yollara nurlar səpələr. N.Rəfibəyli. □ İşıqdan qorxan – maarifdən qorxan, maarif düşməni, tərəqqi düşməni; cəhalətpərəst. …İşıqdan qorxan və millətin ayılmağından xof və əndişə edən mülkədar, bəylərin və ağaların mərhəmətindən [kənd camaatı] bir növ əxlaqsız olublar. F.Köçərli. 7. məc. Aydınlıq, təmizlik mənasında. Dağlar başı işıqdır; Gün dağa yaraşıqdır; Qaynanam məni sevmir; Oğlu mənə aşıqdır. (Bayatı). ◊ İşığı düşmək – çox gözəl, göyçək, ağbəniz qadın (qız) haqqında. Qız o qədər gözəldi ki, işığı düşürdü çəmənə, qazlar ürküb otlaşmırdılar. (Nağıl). İşıq müalicəsi – işıq şüalarının (günəş, ya süni işıq mənbəyindən çıxan şüaların) müalicə məqsədi ilə tətbiqi. İşıq siqnalı – işıq vasitəsilə verilən siqnal, işarə. İşıq üzü görməmək, işıq üzünə həsrət qalmaq – daima qapalı bir yerdə oturub, açıq havaya çıxmamaq, ya çıxa bilməmək. Göz verib işıq verməmək – bax göz. Gözünə işıq gəlmək – bax göz.
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti / işıq1 1. İ-lıq, i-şıq, i-sti sözləri göstərir ki, qədim kök i-dən ibarətdir. İşıltı sözü göstərir ki, kəlmə təqlidi sözdür. Mənbələrdə yışı (işı) feili var və ruscaya “сверкать” kimi tərcümə olunub. Deməli, işıq işımaq (сверкать) feilindən düzəlmiş isimdir, “parıltı (od)” anlamı ilə bağlıdır. Maraqlıdır: işartı və işıltı sözlərinin kökü özünü sifət (iş-ar-tı) və təqlidi söz (işıltı) kimi biruzə verir, amma mənaca ciddi fərqlənirlər. İşıq sözündə isə kök feildir. Hamısı semantik baxımdan is (isti) kökünə gedib çıxır. 2. İsti, ütü, ilıq, alov, tütün, işıq, his, şam sözlərinin qədim kökünün bir olması haqqında mülahizə söyləməyə dəyər. Şam sözü, əslində, ərəb dilinə türk dilindən keçib və işıq sözü ilə qohumdur. Tütün və tüstü eyni sözün dəyişmiş formalarıdır. Mənbələrdə tut feili ruscaya “дымить” kimi tərcümə olunub, sər və sərin qəlibi üzrə də tut və tütün əmələ gəlib. Bunların hamısı “od” mənasını verən bir mənbədən (ört, öt, üt) törəmə sözlərdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Azərbaycan dilinin etimologiya lüğəti / işıq3 İŞIQ Baxışın qəlbimə işıq, nur çilər; Onunla dünyanı ağıl dərk edər (M.Ş.Vazeh); NUR Yavaş-yavaş o dərədən aydın bir nur parladı; Zülmət saçan çölləri günəşə ismarladı (A.Şaiq); ŞÖVQ Ay kişi şövq salıb ayna qabağın (Aşıq Ələsgər); ZİYA Hətta, on illərlə işıq üzü görməyənlər, anadan kor doğulanlar Leylanın adını eşidib onun işlədiyi xəstəxanaya gəlir.. gözlərinə ziya istəyirdilər (B.Bayramov); PƏRTÖV (köhn.).
Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti / işıq1 İŞIQ – QARANLIQ İşıq qaranlıqla, kədər fərəhlə; Ayrılıq görüşlə bir yerə düşdü (H.Hüseynzadə). İŞIQ – ZÜLMƏT Qalır və birdən-birə ona elə gəlir ki, qarşısında daha iki tələbəsi yox, işıqla zülmət dayanmışdı (G.Hüseynoğlu).
Azərbaycan dilinin antonimlər lüğəti / işıq2 I сущ. 1. свет: 1) лучистая энергия, воспринимаемая зрением, делающая видимым окружающий мир. Ay işığı лунный свет, fənər işığı свет фонаря, günəş işığı солнечный свет, lampa işığı свет лампы, физ. işığın gücü сила света, işığın səpələnməsi рассеивание света, işığın sınması преломление света 2) освещение, характерное для какой-л. части суток. Gündüz işığı дневной свет, axşam işığı вечерний свет, səhər işığı утренний свет 3) источник освещения в домах, на улицах и т.п. İşığı yandırmaq зажечь свет, işığı söndürmək погасить свет 4) место, откуда исходит свет, освещённое пространство. Arxası işığa tərəf durmaq встать спиной к свету, işığa tutmaq nəyi повернуть к свету что 5) перен. то, что делает радостной, счастливой жизнь. İşıq və səadət gətirmək kimə принести свет и радость кому, xalq işığa doğru gedirdi народ стремился к свету 2. освещение (свет от какого-л. источника). Süni işıq искусственное освещение, gur işıq яркое освещение 3. огонь, огонёк (свет от чего-л. горящего, освещённого). Fənərlərin işığı огоньки фонарей, şəhərin işıqları огни города, yolkanın işıqları огни ёлки II прил. 1. световой: 1) относящийся к свету. физ. İşıq enerjisi световая энергия, işıq şüası световой луч, işıq dəstəsi световой пучок 2) растущий на свету, в незатемнённых местах. İşıq bitkiləri бот. световые растения 3) служащий для освещения. İşıq lyuku световой люк 4) производимый с помощью света. İşıq siqnalı световой сигнал 2. осветительный (служащий для искусственного освещения). İşıq şəbəkəsi осветительная сеть, işıq cihazları осветительные приборы, işıq məftili светопровод, işıq texnikası светотехника, işıq süzgəci светофильтр, işığa salma мед. облучение, просвечивание; işıq vermək светиться: 1. излучать свет 2. сиять, сверкать, отражая свет; işıq salmaq: 1. освещать, осветить (сделать светлым, видимым); 2. светить (направлять свет на что-л., куда-л.); işıq saçmaq: 1. светиться (излучать свет); светить; 2. сверкать (ярко блестеть, переливаться, отражая свет) ◊ işıqdan düşmək ослабевать, ослабеть (стать менее острым, восприимчивым – о зрении); işıq üzü görməmək света белого не видеть: 1. быть очень занятым 2. очень страдать; işıq üzünə həsrət qalmaq см. işıq üzü görməmək; işığı düşmək выделяться белизной кожи (о девушке); göz verib işıq verməmək kimə поедом есть кого; проходу не давать кому; gözünə işıq vermək воодушевлять, воодушевить; окрылять, окрылить кого; gözünə işıq gəldi ожил (воспрянул духом, почувствовал прилив сил, бодрости); gözümün işığı свет очей моих; işıq gələn yerə barmaq dürtmək (tıxamaq) лишать, лишить себя последней надежды; işıq üzü görmək увидеть свет (быть изданным), опубликованным
Azərbaycanca-rusca lüğət / işıq1 I. i. light; gündüz işığı daylight; günəş işığı sunlight; ay işığı moonlight; ~da by the light; şam işığında by the light of a candle, by candlelight; ay işığında by moonlight; ~ salmaq to shed* / to throw* light (on); bir kəsin işığını kəsmək to stand* in smb.’s light; İşığımı kəsmə! Don’t stand in my light! II. s. light (attr.); ~ siqnalı light signal; ~ dalğası fiz. light wave; ~ seli fiz. luminous flux
Azərbaycanca-ingiliscə lüğət / işıq1 is. lumière f ; günəş ~ğı lumière m du soleil ; ay ~ğı clair de la lune ; ~da à la lumière ; ~ siqnalı signal m lumineux
Azərbaycanca-fransızca lüğət / işıq1 сущ. 1. экв; нур; ay işığı вацран экв; gün işığı ракъинин экв; çıraq işığı чирагъдин экв; // экуьнин (мес. зул); // işıq almaq нур (экв) къачун пер. а) къуват къачун, гуж къачун, илгьам къачун, руьгь акатун, ашкъидиз атун; б) экуь хьун; işıq olmaq экуь хьун, нурлу хьун; işıq saçmaq экв гун, нур гун, кьуд патаз экв (нур) чукӀурун; işıq salmaq а) экв ягъун, экв атӀумун, экуь авун; б) экв гун, нур гун, цӀарцӀар гун, цӀапӀрапӀар авун (мес. бриллиантди); işıq vermək а) экв гун; экв атӀумун, экуь авун; б) пер. экв гун, къуват гун (мес. вилериз); işıqdan düşmək а) экв (экуьвал) тӀимил хьун, зайиф хьун; б) гужунай аватун, зайиф хьун (вилер); 2. фанар, лампа, шам ва мс. экв гудай затӀ; işığı yandırmaq экв куькӀуьрун; 3. экв авай (алай) чка, экв аватзавай чка, экуь чка; 4. пер. экуь югъ, лацу югъ, гуьлуьшан югъ, бахтлувал, шадвал; 5. пер. экуьвал, маариф, меденият (культура), вилик финиф; // işıqdan qorxan экуьвиликай кичӀе, маарифдин душман, вилик финифин (кисир авунин) душман, инсанар авамвиле амукьун кӀани; 6. пер. алахьайвал, михьивал манада; ** işığı düşmək экв аватун, экв атӀумун (гзаф гуьзел, гуьрчег, ччин лацу дишегьли ва рушан гьакъинда); işıq müalicəsi экуьналди сагъарун (ракъинин ва я мс. экуьнин рекӀверин куьмекдалди инсан сагъарунин къайда); işıq siqnalı экуьнин сигнал, экуьнив гудай сигнал, ишара; işıq üzü görməmək экв такун, экуьнихъ тамарзу яз амукьун, гьамиша кӀвале ацукьна михьи гьавадал акъат тавун ва я экъечӀиз тахьун; göz verib işıq verməmək кил. göz; gözünə işıq gəlmək кил. göz.
Azərbaycanca-ləzgicə lüğəti / işıq