III Yezdəgird
III Yezdəgird (624, İstəhr – 652, Mərv) — 38-ci və ya sonuncu Sasani şahənşahı, fars imperiyasının son hökmdarı. 632–651-ci illərdə hakimiyyətdə olmuşdur. Zərdüşt təqvimi onun hakimiyyətə gəldiyi ildən hesablanır.
== Hakimiyyətə gəlişi ==
Qarışıqlıqdan istifadə edilərək 632-ci ildə gənc yaşlarında hakimiyyətə gətirildi və hakimiyyətinin ilk illərində dövlət işləri ilə məşğul ola bilmədi. Dövləti onun adından yüksək rütbəli əyanlar idarə edirdilər. Onun hakimiyyətə gəldiyi vaxtlarda daxili münaqişələr, saray çəkişmələri, əyanların özbaşınalığı artmışdı. Həmin dövrdən başlayaraq ərəb hücumları kəskinləşmişdi.
== Bizansla münasibətlər ==
Sasanilərin əzəli düşməni olan Bizansla münasibətləri qaydaya salmaq məqsədilə Bizans imperatoru Herakliusun oğlu Konstantinin qızı Maynanh ilə evləndi. Bu evlilikdə III Yezdəgirdin məqsədi ölkənin vəziyyətini yaxşılaşdırmaq və Bizansdan kömək almaq idi. Lakin bu tədbirlər imperiyanın süqutunun qarşısını ala bilmədi.
II Yezdəgird
II Yezdəgird (farsca : یزدگرد دوم ) — on altıncı Sasani şahənşahı. 438-457-ci illərdə hakimiyyətdə olmuşdur. Hakimiyyəti dövründə Eftalitlərlə müharibə aparmış və zərdüştlüyü yaymışdır. 440-cı ildə Bizansla müharibəyə başladı və az da olsa uğurlar əldə etməyə başladılar. II Teodosinin baş komandanı Anatoli şəxsən II Yezdəgirdin düşərgəsinə gəldi və sülh təklif etdi.
Müharibədən sonra II Yezdəgird Ermənistanı tutdu və erməniləri Eftalit sərhədlərini qorumaq üçün ora köçürdü. 450-451-ci illərdə Vardan Mamikonyanın üsyanını yatırdı. 450-ci ildə Xalxal döyüşündə üsyançılar qalib gəldi, lakin 451-ci illərdə Avarayr döyüşündə II Yezdəgir onları məğlub etdi. İndiki Ermənistan ərazisində zərdüştlüyü yaymağa başladı və xristianları təqib etməyə başladı. Bütün hakimləri dəvət edərək onlara zərdüştlüyü qəbul etdirdi.
I Yezdəgird
I Yezdəgird (یزدگرد یکم:farsca mənası: Allah tərəfindən yaradılmış) — 14-cü Sasani şahənşahı. 399-420-ci illərdə 21 il hakimiyyətdə olmuşdur. I Yezdəgirdin hakimiyyəti dövrü əsasən dinc keçmişdir. Bizansla dostluq münasibətləri saxalnılmışdır. Onun hakimiyyətinin ilk dövründə xristianlara heç bir təyziq olunmurdu. Sonra isə xristianları təqib etdi.
== Ailə ==
I Yezdəgidin atası III Şapur idi. 399-cu ildə III Bəhram öldükdən sonra hakimiyyətə gəldi və III Bəhramın qatillərini cəzalandırmadı. I Yezdəgirdin 3 oğlu var idi.
== Bizans ilə münasibətlər ==
IV əsrin sonlarında üsyanlar və mərkəzdən ayrılan hakimlərin özbaşınalığı nəticəsində zəifləməkdə idi.
Yezdanizm
Yəzdanizm (kürd. Yezdanîtî) — Yezidilərin inandığı, İslam dini ilə geniş əlaqəsi olmayan əsasən İraq və Suriya kimi ərazilərdə ardıcıllarının olduğu din. Yəzdanizm sözünün kökü Avesta dilində olan Yazata sözündən yarandığı ehtimal edilir. Sözün kürd dilində olan qarşılığı sitayiş edilməyə dəyər mənasını verir. Yəzdanizm dinin konkret yaranmağa tarixi məlum deyil. Dinin müasir halının VIII–XII əsr aralığında İraqda yaşayan kürd tayfaların arasında yarandığı təxmin edilir. Yəzdanizmə inan yezidilər isə onların ardıcılı olduqları dinin qədim tarixə malik olduğunu və tarixin Qədim Mesopotamiya dininin yarandığı dövrdə qədər uzandığını iddia edirlər. Yəzdanizmdə konkret dini ədəbiyyat yoxdur. Bunun əsas səbəbi dinin daşıyıcısı olan şəxslərin ritual və əfsanələri nəsildən-nəsilə şifahi şəkildə ötürməsi olmuşdur.
Yəzdanizm dini mövcud olduğu dövrdən etibarən, səmavi dinlər və əsasəndə İslam dinin ardıcılları tərəfindən mənfi qarşılanmışdır.
