Haylend (rəqs)
Haylend (şot.kelt dannsa Gàidhealach) — ənənəvi şotland rəqslərindən biridir. Rəqs əsasən barmaqlar üzərində tullanış və ayaqların hərəkət elementlərindən ibarətdir. Rəqqasın gövdəsi həmişə düz olmalı, əl hərəkətlərindən az istifadə etməlidir.
== Termin ==
Hal-hazırda highland dancing ("Dağlıların rəqsi") terminindən adətən XIX və XX əsrlərdə bayramlar və Dağlı oyunları zamanı keçirilən yarışlar ərzində günümüzə qədər gəlib çıxan şotland solo rəqslərinin xüsusi stilini bildirmək üçün istifadə olunur. Tuluq ifaçısının müşayiəti bu yarışların tipik və mütləq cəhəti sayılırdı. Rəqqaslar mütləq xüsusi rəqs ayaqqabıları — qillilərdə (şotland dilində "ghillies") çıxış etməli idilər.
Əslində bu termini tək bir rəqsə aid etmək düzgün olardı, çünki təkcə bir rəqs Şotlandiyanın Haylend ərazilərində yaranmışdır. Haylend rəqsi kənardan çoxlu təsirlərə məruz qalmışdır. Məsələn, şəhər estetikası rəqsə çox böyük təsir göstərmişdir. Həmin şəxslər əsasən, yarış hakimləri və rəqqasların himayədarları olmuşlar.
Keyli (rəqs)
Keyli (şot.kelt cèilidh) — ənənəvi Qal ictimai məclisi, adətən Qal xalq musiqisi və rəqsləri ilə müşaiət olunur. Keyli İrlandiya və Şotlandiyada yaransa da, hazırda Şotlandiya və İrlandiya diasporu tərəfindən işlənir.
Keçməməsi (rəqs)
Keçməməsi və ya Keçi məməsi — el şənliklərində və toylarda geniş oynanılan Azərbaycanın ən qədim kişi rəqslərindən biri. Əsasən Şirvan zonası və Bakı kəndlərində məşhurdur. Çox gözəl melodiyalı və ahəngdar musiqisi var. Rəqs bir qədər aram və cəld templə də ifadə oluna bilər. Bu rəqs Orta Mahur və Bayatı-Qacar üzərində qurulmuşdur. Musiqisinin tondan-tona keçməsi onu daha da coşqun və ahəngdar edir.
Bəzən bu rəqsi səhvən "Keçi məməsi" adlandırırlar ki, bu da məzmuna uyğun gəlmir. Əslində rəqsin "keçməməsi" adlandırılması, rəqs edənlərin bir-biri ilə yarışa girərək gözəl və çevik rəqs hərəkətləri nümayiş etdirməklə rəqabət aparmasına, bir-birini keçməsinə işarə edir.
Kinto (rəqs)
Kinto (gürc. კინტო) və ya Kintauri — gürcü rəqsi, Şalaxonun sədaları altında oynanılır.
== Tarixçə ==
Oleq Panfilova görə, kintouri rəqsi əfqan baçabozi rəqsinə ritm, bədən və əl hərəkətləri, hətta geyimlərinə görə oxşayır. Kintourini qara enlibalaq şalvarda, baçabozini isə qadın paltarı geyinən kişilər ifa edir. Rəqslərdəki oxşarlıq Gürcüstan tarixi kitablarında kintonu müxtəlif şənliklər və ya bayramlarda kişiləri əyləndirən yüngül əxlaqlı kişilər kimi təqdim edən hekayələr və şəhər əfsanələri ilə təsdiqlənir. Kinto mahnılarının mətnlərində balaca oğlana ("patara biçi") müraciət kimi bir oxşarlıq da var. Doğrudur, məhəbbət məzmunlu müasir kinto mahnılarında əsas fiqur balaca qızdır ("patara qoqo"), ancaq yaşlı insanlar da xatırlayırlar ki, əvvəllər bu mahnılarda balaca oğlandan və ona olan məhəbbətdən danışılırdı.
Tengiz Verulavın məqaləsində fars ənənələri ilə analogiyalar nümayiş olunur. O güman edir ki, orta əsr İranına söykənən kinto ənənəsi kinto davranışının daha sonrakı təsvirləri ilə — yalan, hiyləgərlik, fırıldaqçılıq ilə də uzlaşır.
XIX əsrin sonuna aid Tiflis folklorunda kinto kəkələyən Artur aid hesab olunan belə bir mətn var:
Ancaq bu iki rəqsləri fərqləndirən cəhətlər də var.
Kizomba (rəqs)
Kizomba — Anqolada yaranan məşhur musiqi və rəqs janrıdır. Anqola sembası və merenqeyasının qarışığından yaranmışdır. Kizomba səhvən ritmlər çox oxşar olduğundan zukomla da qarışdırılır. Kizomba Kimbundu dilindən gəlir və 1894-cü ildən yayılmışdır. Anqola ilə yanaşı Portuqaliyada da məşhurdur.
Mirzəyi (rəqs)
Mirzəyi — Azərbaycanın qədim rəqslərindən biri. Musiqisi vağzalı rəsqinə çox oxşayır, fərqli cəhəti isə daha aram olmağıdır. Təkcə Azərbaycanda deyil, Cənubi Qafqaz musiqiçilərinin repertuarına daxildir.
== Tarixçə ==
Adından məlum olduğu kimi qarabağlı ney ustası Mirzə tərəfindən təqribən 1860-1870-ci illərdə yaradılıb. Bir əsrdən də artıq vaxt keçməsinə baxmayaraq bu rəqs hələ də öz təravətini itirməmişdir. Xalq arasında tanınan məşhur rəqqasların repertuarlarında bu rəqs daim öz layiqli yerini almışdır. Müəllifi rəqsin melodiyasını ney alətində yaratsa da tar və kamança ifasında da gözəl səslənir.
== Texnikası ==
Ancaq təntənəli şənliklərdə, toylarda ifa edilir. Çox vaxt əldə dəsmal olmaqla, həm kişilər, həm də qadınlar tərəfindən oynanılır.
Üzeyir Hacıbəyovun "O olmasın, bu olsun" operettasında (1911) dördüncü məclisdə toy səhnəsində Meşədi İbad bu rəqsi şabaş (pul) yığa-yığa ifa edir.
Nəlbəki (rəqs)
Nəlbəki – Azərbaycanın milli rəqsi. Bu rəqsi 2 cür melodiyayla ifa edirlər.
== Tarixçə ==
Bu rəqs 2 fərqli musiqi altında ifa edilir. Biri Bayatı-Şiraz ladı üzərində olan qədim Azərbaycan oyun havası "Nəlbəki"dir . Digəri isə Qılman Salahovun bəstəsidir .
== Digər incəsənət janrlarında ==
Xalq oyun havası "Nəlbəki" "Pıspısa xanım və Siçan bəy" filmində (1974) Tıq-Tıq xanım və Siçan bəyin toy səhnəsində istifadə olunmuşdur.
Rəqs
Rəqs (ərəbcə: رقص) bədii obrazın ritmik plastik hərəkətlərinin və insan bədəninin ifadəli vəziyyətlərinin dəyişilməsi ilə yaranan incəsənət növü.
Rəqs musiqisi Azərbaycan milli folklorunda xüsusi yer tutur. Azərbaycan xalq rəqslərinin çox qədim tarixi var. Qobustan qayaüstü rəsmlərində əksini tapmış rəqs səhnələri bunun əyani sübutudur.
Ritminə görə Azərbaycan rəqsləri 3 qrupa bölünür: ağır, aram – "Mirzəyi", "Turacı", "Uzundərə"; yüngül şən – "Tərəkəmə", "Ceyranı", "Brilyant (rəqs); şıdırğı "Qaytağı", "Qazağı", "Xançobanı". Bəzi rəqslərin adı isə hərəkətlərlə bağlıdır: "Süzmə", "Kəsmə", "Atlanma", "Çolağı".
Qadın və kişi rəqsləri bir-birindən fərqlənir. Qadın rəqslərində uzun yubka ayaqların süzgün hərəkətini müəyyənləşdirir, rəqqasələrin bütün diqqəti əl və bədənin yuxarı hissəsinin (çiyinlər, baş, üzün mimikası və s.) hərəkətinə yönəlir. Kişi rəqsinin əsas əlaməti isə ayaqların hərəkətidir. Rəqqas barmaqları üzərində dayanır, dizləri sürətlə yerə vurur.
Qaytarma (rəqs)
Qaytarma (krımtat. Qaytarma) — Krım tatarlarının milli rəqsi. O, təbiət dövriyyəsinin sonsuz hərəkətini simvolizə edir və toylarda və bayramlarda ifa olunur. Krım tatarlardan yanaşı bu rəqsinin müxtəlif növləri həmçinin qırımçaqlarda, kəraimlərdə, urumlarda və Azovyanı yunanlarda var.
Bəzi mənbələrdə qaytarmanı qadınlarla kişilərin birlikdə rəqs etdiyi yazılır: kişilər əllərini yumruq şəklində tutub sıçrayışlı hərəkət etməli, qadınlar isə əllərini dairəvi şəkildə çevirərək hamar hərəkət etməli. Başqa mənbələrdə isə onun sadəcə qadınlar tərəfindən və ya qadınlar tərəfindən kişilərdən ayrı ifa olunduğu yazılır.
== Tarix ==
Araşdırmaçı A.V. Boqorodun fikrinə görə, qaytarma rəqsinin mənşəyi dərviş rəqsindən gəlir. Başqa fikrinə görə, o Krıma səfərdlərlə birlikdə, onların 1492-ci ildəki Pireney yarımadasıdan qovulmasından sonra gəlib. Onlardan bu rəqsi Krım qaraçaları alıb. Həmçinin yazılır ki, rəqsin ilk qeydi 1793-cü ilə aiddir.
Qaytağı (rəqs)
Qaytağı — Azərbaycanın milli rəqsi. Qafqaz milli rəqslərinə aiddir. Qaytağı rəqsinin 32 növü var, lakin onlardan bizim vaxtımızacan ancaq 4 növü qalıb.
== Söz açımı ==
Çox guman ki, "qaytaq" sözüylə bağlıdır. Bu sözün iki anlamı var.
1) Qaytaq xalqı. Abbasqulu ağa Bakıxanov özünün “Gülüstani-İrəm” adlı əsərində Şirvan əhalisinin dillərindən söz açarkən, türk və tat dilində danışanlarla yanaşı Azərbaycanın şimal-qərbində yaşayan və moğol (muğal) dilində danışan bir xalqdan da söhbət açır, fəqət həmin xalqın adını çəkmir, yalnız əski mənbələrə istinadən onların massagetlərin nəvə-nəticələri ola biləcəyini iddia edir. Övliya Çələbi isə həmin xalqdan “qaytaq” kimi söz açır, yerli xalqın onları “moğol” (mu-ğal) adlandırdıqlarını bildirir. Onların oğuz olduqlarını, “Buxara dilində” (Türküstan türkcəsində, yəni uyğur dilində) danışdıqlarını Şirvana Mahan vila-yətindən gəldiklərini qeyd edir.
Bu məlumatlardan göründüyü kimi, yerli əhali, o cümlədən yerli azsaylı qafqazdilli xalqlar başlanğıcda “muğal” adını sadəcə türkdilli qaytaqlara, yəni muğal (uyğur) dilində danışan, adı qaytağı rəqsinin adında yaşayan bir xalqa şamil etmiş, sonralar ləzgilərin və onlarla qohum olan bəzi digər xalqların dilində bu kəlmə ümumilikdə Azərbaycanın bütün türkdilli əhalisini ifadə edən bir etnonimə çevrilmişdir.
Qazağı (Rəqs)
Qazağı - ən qədim Azərbaycan rəqslərindən biri.
Adından göründüyü kimi rəqs Qazax zonasında yaranmışdır. Fərz olunur ki, Qazağı döyüşçü rəqsidir. Onu yürüşə və hərbə gedəndə ifa edərmişlər. Rəqs nikbinlik və qəhrəmanlıq pafosu ilə yanaşı incəlik və təmkinliklərlə zəngindir. Olduqca yeyin hərəkətli, coşqun, texniki baxımdan mürəkkəb elementlərlə zəngin və solist intonasiyalı rəqsdir. Rəqs ifa olunarkən sərrast hərəkətlər və daxili qüvvənin əzəməti tələb olunur. Çox versiyalara malikdir və müxtəlif alətlərdə səslənə bilir. Lakin 1936-cı ildə bəstəkar Üzeyir Hacıbəyov mahnı və rəqs ansamblı yaradarkən bir sıra mütəxəssislərin köməyi ilə bu rəqsi xoreoqrafik yönümündə işləyərək nota salınmışdır.Səhnə tamaşası kimi quruluşunda “Qazağı” onu böyük məharətlə oynamağı bacaran bir dəstə kişi tərəfindən ifa olunur. Rəqsdə düzümü rəngarəng və texniki cəhətdən mürəkkəb hərəkətlər çoxdur.
Qoçəli (rəqs)
Qoçəli əsasən Abşeronda toy mərasimlərində məşhur olan rəqsdir. Bu rəqs xüsusilə Qoçu Əliyə məxsus olduğuna görə xalq arasında belə adlandırılmışdir.
Rəqs ayaq vuruntuları, burcutmaları və süzmə elementlərindən ibarətdir.
Musiqisi əsasən klarnet alətində daha şaqqaraq səslənir.
Rəqs (Buqro)
Rəqs (fr. La Danse, ing. The Dance) — fransız akademik rəssamı Vilyam Buqro tərəfindən 1856-cı ildə işlənmiş rəsm əsəri. əsər hazırda Parisdəki Orse muzeyində saxlanmaqdadır.
== Sərgilərdə ==
Salon, Paris, Fransa, 1857
== Ədəbiyyat ==
Vendryes Ch., Catalogue illustré des oeuvres de William Bouguereau, Paris, 1885
Vachon M., William Bouguereau, Paris, 1900
Compin Isabelle — Roquebert Anne, Catalogue sommaire illustré des peintures du Musée du Louvre et du Musée d’Orsay, Paris, 1986
Compin Isabelle — Lacambre Geneviève [coordination]- Roquebert Anne, Musée d’Orsay.
Rəqs (Matiss)
"Rəqs" (fr. La Danse) —1910-cu ildə fransız rəssam Anri Matiss tərəfindən çəkilmiş rəsm əsəri. Rəsm əsərinin iki versiyası mövçuddur: birinçi Nyu-York Müasir incəsənət muzeyində, rəsmin ikinçi daha çox tanınan versiyası Sankt-Peterburq şəhərində Ermitaj muzeyində saxlanılır.
== Yaranma tarixi ==
Moskvalı kolleksiyaçı Sergey Şukin 1906-cı ildə rəssamın parisdəki emalatxanasını ziyarət etmiş və ona mülkünün giriş pilləkəni üçün üç dekorativ panno sifariş etmişdir.
Bu seriyadan olan iki rəsm əsəri "Rəqs" və "Musiqi" indi Ermitajda saxlanılır, üçünçü "Çimmək və ya Meditasiya" pannosu isə tamamlanmamış, yalnız rəssamın eskizləri qalmışdır.
Rusiyaya yola düşməzdən əvvəl rəsm 1910-cu ilin Payız salonunda Qran-Palda sərgilənmiş və qalmaqala səbəb olmuşdur. Sifarişçini arxasıyca dəli, dekadent zir-zibili yığıçısı adlandırmışdılar.
İnqilabdan sonra Şukinin kolleksiyası milliləşdirilmiş və "Rəqs" bütün digər impressionistləlrə birgə Sankt-peterburqa Ermitajın kolleksiyasına verilmişdir.
1930-cu ildə amerikalı kolleksiyaçı Albert Barns Matissə mövzunun sonraki inkişafını tapdığı indi "Paris rəqsi" adlanan (Müasir İncəsənət Muzeyi, Paris) iri həcmli "Rəqs" (1932) pannosu sifariş edir..
== Süjet ==
Rəsmin kompozisiyası və fiqurların forması U. Bleykin "Oberon, Titaniya və Bakın pərilərlə rəqsi" (1786) suluboya işini xatırladır
Rəsmin sujetini Matiss kolliurda gördüyü xalq oyunlarından götürmüşdür."Rəqsin" digər versiyası Yunan vaza rəssamlığı və Sergey Dyaqilevin Parisdəki Rus mövsümlərinin təəssüratı altında yaranmışdır.
Rəqs salonu
Rəqs salonu və ya rəqs zalı rəqs etmək üçün nəzərdə tutulmuş bir zaldır. XX əsrin ilk illərindən 1960-cı illərin əvvəllərinə qədər rəqs zalı diskotekanın və ya gecə klubunun məşhur sələfi olmuşdur. Ağır zərbəli bal rəqsi musiqisindən tutmuş big band, svinq və caz musiqi]]sinə qədər müxtəlif musiqilər geniş yayılmışdı. Rok-n-roll ilk dəfə gecə klubları ilə əvəz olunana qədər qısa müddət ərzində rəqs salonlarında oynanılmışdır.
Samux (rəqs)
Samux — Azərbaycanın milli rəqsi. Samux rəqs Mingəçevir yaxınlığındakı Samux kəndində (kənd camaatı Mingəçevir su anbarı tikilərkən köçürülüb) meydana çıxıb. Son illerdə çox az ifa edilir. Aram templi bu rəqsi həm qadınlar, həm də kişilər ifa edə bilərlər.
Sarıbaş (rəqs)
Sarıbaş — Azərbaycanın milli rəqsi. Sarıbaş cəld tempdə ifa olunan qədim rəqsdir. Qax rayonunda çox məşhurdur. Burada onu həm kişilər, həm də qadınlar ifa edirlər. Rəqs öz hərəkət düzümü cəhətdən mürəkkəb deyildir, ona görə də onu cavanlar da, qocalar da oynayırlar.
Svinq (rəqs)
“Svinq rəqsləri” 1920-1950-ci illərdə caz musiqisində Svinq dövrünün meydana çıxması ilə geniş yayılmış rəqs janrlarının ümumi adıdır.
Svinq rəqsi 1920-1940-cı illərdə caz musiqisinin svinq üslubu ilə inkişaf edən sosial rəqslər qrupudur, hər bir rəqsin mənşəyi məşhur "svinq dövrü"ndən əvvəldir. Svinq rəqsinin yüzlərlə üslubu inkişaf etdirilmişdir; o dövrdən bu dövrə qədər qalmış rəqs növlərinə Lindy Hop, Balboa, Collegiate Shag və Charleston daxildir. Bu gün bu rəqslərdən ən məşhuru 1930-cu illərin əvvəllərində Harlemdə yaranmış Lindi Hopdur. Svinq rəqslərinin əksəriyyəti afro-amerikan icmalarında yerli afro-amerikan rəqsləri kimi başlasa da, Balboa kimi bəzi Svinq dövrü rəqsləri bu icmalardan kənarda inkişaf etmişdir.
Səma (rəqs)
Səma və ya Sama (Ərəbcə: سماع) — sufilərin musiqisi olub, onun dinləyərək rəqqasların ruha gəlib və fırlanaraq rəqs etməsi sayılır.
Ərəbcə "eşitmək" mənasını verən "səmi" sözü, məcazi olaraq "musiqi, nəğmə, rəqs" deməkdir. Zaman keçdikcə sufilər və din xadimləri bu nəğmələrə qulaq asaraq, ayaqüstə fırlanaraq Allaha zikr etməyə başlayırlır. 13-cü yüzillikdə Mevlanə tərəfindən dini nəğmə dünyada daha geniş miqyasda yayılmağa başlayır və ayin halına çevrilir.
2008-ci ildə UNESCO-nun Mədəniyyət irsinə daxil edilir.
== Tarixi ==
Sufilər İslamı qəbul etdikdən sonra səmanı, vəhfi, musiqi və şeir dinləyərək qalxıb hərəkət etməyə dönməyə başlayır. İslam dünya meydana gəldikdən sonra onun səmavi din olub-olmaması çox sual meydana çıxartdı. Bu din gəlməmişdən öncə sufilər bir çox halal olanları haram qəbul etmişdilər. Sufilər bir yerə yığlıb, müzakirələr aparır, nəsihətlər verilir və Allah inam, etibar və sevgisinə dair şeir və ilahilər oxunurdu. Şeir və musiqilər gözəl səsə malik olan şəxslər tərəfindən söylənirdi.
Səməni (rəqs)
"Səməni" — Azərbaycanın milli rəqsi. "Səməni" ən qədim rəqslərdən biridir, daha doğrusu, rəqsdən daha çox baharın gəlməsinə həsr edilmiş ənənəvi şənlikdir. "Səməni"ni yalnız qadınlar və qızlar oynayırlar. Söz mətni ilə muşayiət olunur. "Səməni" rəqsi Azərbaycanın hər yerində oynanılır.
Tamara (rəqs)
Tamara — Azərbaycanın milli rəqsi. Təqribən 1916-1917-ci illərdə Bakıda yaranıb. Rəqsə bu ad toylarda Azərbaycan rəqslərini ifa edən məşhur Salyanlı rəqqasə Tamaranın şərəfinə verilmişdir. Lirik rəqsdir, əsasən qadınlar tərəfindən, çox hallarda həm də kişilər tərəfindən aram tempdə ifa olunur. Rəqs muğam oxunması ilə başlanır.
Toy (rəqs)
Toy rəqsi — Azərbaycanın milli rəqsi. Naxçıvanda oynanılan qədim, ənənəvi rəqsdir. Bəy və gəlinin cavan qohumları bu rəqsi gəlini aparan faytonun qabağında oynayardılar. Rəqs "yallı" tiplidir, yan-yana addımlı cəld rəqsdir. Oynayanlardan çoxunun əlində yanar məşəl olardı.
== İstinadlar ==
== Xarici keçidlər ==
"YouTube"da Toy rəqsi.
Tərəkəmə (Rəqs)
"Tərəkəmə" — Azərbaycanın ritmik xalq rəqsi.
"Tərəkəmə" köçəri maldarların bayram şənliklərində, toylarda ifa etdikləri rəqslərdən biridir. Sözügedən musiqini bir çox Azərbaycan, o cümlədən xarici ölkə bəstəkarları öz əsərlərində istifadə ediblər.
Tərəkəmə çox qədim zamanlarda Azərbaycanda məskən salmış qəbilənin adıdır. Rəqsi tərəkəmələrin özləri yaradıb. Demək olar ki, "Tərəkəmə" çox qədim rəqsdir. Eyni melodiyaya malik olan "Tərəkəmə" iki variantda mövcuddur. "Tərəkəmə" indi də Azərbaycanın bütün rayonlarında çox məşhurdur. Rəqs peşəkar və həvəskar rəqs ansambllarının repertuarında mövcuddur.
== İstinadlar ==
== Xarici keçidlər ==
"YouTube"da "Tərəkəmə" rəqsi.
Uzundərə (rəqs)
Uzundərə — Azərbaycanın qədim xalq rəqslərindən biri.
== Tarixçə ==
Qarabağda Ağdam ilə Göytəpə arasında bir dərə var. Adına "Uzundərə" deyilir. Deyilənə görə bu rəqs məhz həmin dərəyə həsr olunub. Rəvayətə görə, Uzundərə tərəkəmələrin düşərgəsi olmuş, onlar dağlar qoynundakı yaylaqlara köçərkən, yolüstü burada əylənib rəqs edər, şənlənər və dincələrmişlər.
Başqa bir rəvayətə görə isə gəlin apararkən yol dərənin içərisindən keçirmiş. Yol çoх uzun olduğundan, musiqiçilər gəlini lirik bir musiqi ilə müşayiət edirmişlər. Oğlan evindən olan qadınlar gəlinin önündə oynayıb ona xeyir dua verərmişlər.
O zamandan başlayaraq toylarda həmin musiqiyə oynamaq istədikdə "gəlini o uzun dərənin içindən apardığımız zaman başlanan musiqini çalın" deyilir. Beləliklə də, "Uzundərə" oyun havası yaranır.
Vağzalı (Rəqs)
Vağzalı (Atlandırma) — Azərbaycanda xalq arasında əsasən "gəlin havası" kimi qəbul olunan rəqs.
== Söz açımı ==
"Vağzal" sözü XVIII əsrdə yaranıb. ingilis sözü Vauxhall-un törəməsidir. Vaux (oxunur Foks) Londonda park və əyləncə yerinin yiyəsinin adı idi. Rus dilində sözünün anlamı dəyişikliyə uğrayır: əyləncə yeri → dəmir yollarında gözləmə zalı.
Ancaq rəqsin özü "Vağzal" sözündən çox daha əvvəl XVI əsrdə yaranıb. Əski adı "Atlandırma"dır. Qədim və Orta Çağ türkləri atlı xalqlar olublar, gəlini də atla gətirərdilər. Toya, əlində fənər olan qırx atlı (yengə) gələrdi. Iki boş at isə gəlin və yengə üçün gətirilərdi.
Gürcüstan Xalq Rəqs Ansamblı
Gürcüstan Xalq Rəqs Ansamblı — 1945-ci ildə Tbilisidə (Gürcüstan SSR) yaradılmış xoreoqrafik kollektivdir. Ansamblın ilk rəhbərləri, eləcə də solistləri ər-arvad Nina Ramişvili (1972-ci ilə qədər rəqs etdi) və İlya Suxişvili (1954-cü ilə qədər rəqs etdi) olmuşlar.
Gürcüstan SSR əməkdar artistləri M. Mxeidze, V. Kuparadze, Q. Surviladze, N. Lordkipanidze, Ş. Baramidze, N. Pliev, V. Kalandadze, Z. Bilaloviç ansamblda çalışmışlar.
Ansamblın repertuarına Gürcüstanın, Osetiyanın müxtəlif xalqlarının xalq rəqsləri, habelə gürcü xalq çalğı alətlərində musiqi müşayiəti ilə teatrlaşdırılmış süjet tamaşaları daxildir. Ansamblın artistlərinin ifa etdikləri rəqslər arasında "Kartuli" (gürc. ქართული), qadın rəqsi "Samaya" (gürc. სამაია), "Kintouri", "Davluri", Azərbaycan rəqsi "Ceyrani", Acar rəqsləri "Qandağan" və "Xorumi", Osetin rəqsləri "Simd" və "Komik rəqs", "İluri", Honq rəqsi, "Xevsuriya rəqsi" və s. yer alır.
1948-ci ildən ansambl SSRİ şəhərlərini gəzməyə başladı, sonra Polşa, Rumıniya, ABŞ, Finlandiya, Fransa, Çexoslovakiya, Avstriya, Bolqarıstan, Macarıstan, Danimarka, Venesuela, Kolumbiya, Kubaya qastrol səfərlərinə çıxdı.
1967-ci ildə ansambl İtaliyada, Milanda La Skala teatrında çıxış etmişdir.
Gürcüstan xalq rəqsləri
Gürcü xalq rəqsləri — gürcü xalqının rəqs sənətidir.
Gürcülərin xalq rəqsləri qədim tarixə malikdir. Bunu çoxsaylı tarixi mənbələr və arxeoloji tapıntılar da təsdiq edir.
Xristianlığın yayılmasından bir neçə əsr əvvəl gürcü tayfaları Qara dəniz sahillərinin şərq hissəsində məskunlaşmışdılar. Qədim yunan coğrafiyaşünası Strabonun əsərlərində gürcülərin bütpərəstlik rituallarının parlaq təsviri var, burada rəqs elementləri də öz əksini tapmışdır. Xristianlığın yaranması insanların həyatında əhəmiyyətli dəyişikliklər etdi, lakin bir çox rituallar yeni dinə uyğunlaşdırılaraq hələ də qorunub saxlanıldı. Bu rituallarda rəqs tədricən ön plana çıxır və dini məzmununu itirir. Beləliklə, gürcü rəqsləri xalq folklorunun bir elementi kimi formalaşır.
Akademik İvane Cavaxişvilinin fikrincə, "Lamproba" rəqsi bütpərəstlərin Aya sitayiş ritualının qalığıdır. Svanların bir çox kənd təsərrüfatı rəqsləri, məhsuldarlıq tanrısına həsr olunmuş, "Adrekilay" və ya "Sakmisay" kimi bütpərəst köklərə malikdir.
Gəlin havası rəqsi
Vağzalı (Atlandırma) — Azərbaycanda xalq arasında əsasən "gəlin havası" kimi qəbul olunan rəqs.
== Söz açımı ==
"Vağzal" sözü XVIII əsrdə yaranıb. ingilis sözü Vauxhall-un törəməsidir. Vaux (oxunur Foks) Londonda park və əyləncə yerinin yiyəsinin adı idi. Rus dilində sözünün anlamı dəyişikliyə uğrayır: əyləncə yeri → dəmir yollarında gözləmə zalı.
Ancaq rəqsin özü "Vağzal" sözündən çox daha əvvəl XVI əsrdə yaranıb. Əski adı "Atlandırma"dır. Qədim və Orta Çağ türkləri atlı xalqlar olublar, gəlini də atla gətirərdilər. Toya, əlində fənər olan qırx atlı (yengə) gələrdi. Iki boş at isə gəlin və yengə üçün gətirilərdi.
Harmonik sərbəst rəqslər
Harmonik sərbəst rəqslər – rəqs edən cismin yerdəyişməsi, surəti, təcili zamana görə sinus və kosinus qanunu ilə dəyişən rəqslərdir.
Rəqsin periodu – bir tam rəqsə sərf olunan zamandır. BS-də ölçü vahidi 1 san-dir.
Rəqsin tezliyi – bir saniyədəki rəqslərin sayıdır. BS-də tezlik vahidi 1/san=1HS. 1HS alman alimi Hersin şərəfinədir.
Harmonik rəqsi hərəkətin ampilitudu – rəqs sisteminin tarazlıq vəziyyətindən ən böyük yerdəyişməsinin moduludur.
Harmonik rəqslərin fazası – rəqs edən cismin istənilən anda vəzyətini (məqamını) təyin edən kəniyyətdir. Rəqs fazasının BS-də vahidi radiandır.
Harmonik rəqsin surəti – yerdəyişmənin zamana görə birinci tərtib törəməsinə bərabərdir. Harmonik qanunla dəyişir, onun fazası yerdəyişmə fazsına nəzərən Π/2 qədər süsrüşür və maksimum qiyməti Vmax=Xmax·ω=A·ω olur.
Hind rəqsləri
Hind rəqsləri хаlqın həyаtı, dini dünyagörüşü, yеrli аdət-ənənələri ilə sıх bаğlıdır. Cəmiyyətin mahiyyətində duran mühafizəkarlıq rəqslərə də sirayət etmişdir, belə ki, qədim və müasir hind rəqsləri ciddi şəkildə fərqlənməmişdir.
Hind rəqslərinin qədimliyi bir sıra maddi mədəniyyət nümunələri ilə təsdiqlənir.. Mohenco-Daro arxeoloji qazıntıları zamanı tapılan rəqs edən qız heykəlinin e.ə.II minilliyə aid olduğu ehtimal edilir. Madhya-Pradeş ştatında Bhimabetaka mağaralarındakı qaya rəsmlərində rəqs edənlərin təsviri, Sanchinin girişində rəqs edən “Apsaralar”ın təsviri, Acanta və Ellora divar rəsmləri, Khacuraho daşişləmələrində rəqqasların heykəlləri, Hoysala sülaləsinə aid məbədlərdəki divar rəsmləri Hindistanda rəqslərin qədimdən populyar olduğunu göstərir.
Hind rəqsləri daim qaynağını toplumun dini dünyagörüşündən almışdır. Məsələn, rəqs edən tanrı Şiva (Nataraca) heykəli hind rəqsinin ən məşhur simvoludur. Onun başının üstündəki ay duyğulara nəzarətin, bədəninə dolanmış ilanlar həyat verən yaşam gücləri üzərində hökmün, şeytanın üzərinə doğru qalxmış ayağı isə eqonu məhv etməsinin göstəricisidir.
Hind rəqsləri bədən hərəkətlərinin dinamikliyi, dramatikliyi ilə diqqəti cəlb edir. Bu rəqslərin əksəriyyəti haqqında qədim “Bharatanatyaşastra” traktatında məlumat verilmiş, boyun, göz, baş, gövdə və s.
Keçi məməsi (Rəqs)
Keçməməsi və ya Keçi məməsi — el şənliklərində və toylarda geniş oynanılan Azərbaycanın ən qədim kişi rəqslərindən biri. Əsasən Şirvan zonası və Bakı kəndlərində məşhurdur. Çox gözəl melodiyalı və ahəngdar musiqisi var. Rəqs bir qədər aram və cəld templə də ifadə oluna bilər. Bu rəqs Orta Mahur və Bayatı-Qacar üzərində qurulmuşdur. Musiqisinin tondan-tona keçməsi onu daha da coşqun və ahəngdar edir.
Bəzən bu rəqsi səhvən "Keçi məməsi" adlandırırlar ki, bu da məzmuna uyğun gəlmir. Əslində rəqsin "keçməməsi" adlandırılması, rəqs edənlərin bir-biri ilə yarışa girərək gözəl və çevik rəqs hərəkətləri nümayiş etdirməklə rəqabət aparmasına, bir-birini keçməsinə işarə edir.
Keçməməsi rəqsi
Keçməməsi və ya Keçi məməsi — el şənliklərində və toylarda geniş oynanılan Azərbaycanın ən qədim kişi rəqslərindən biri. Əsasən Şirvan zonası və Bakı kəndlərində məşhurdur. Çox gözəl melodiyalı və ahəngdar musiqisi var. Rəqs bir qədər aram və cəld templə də ifadə oluna bilər. Bu rəqs Orta Mahur və Bayatı-Qacar üzərində qurulmuşdur. Musiqisinin tondan-tona keçməsi onu daha da coşqun və ahəngdar edir.
Bəzən bu rəqsi səhvən "Keçi məməsi" adlandırırlar ki, bu da məzmuna uyğun gəlmir. Əslində rəqsin "keçməməsi" adlandırılması, rəqs edənlərin bir-biri ilə yarışa girərək gözəl və çevik rəqs hərəkətləri nümayiş etdirməklə rəqabət aparmasına, bir-birini keçməsinə işarə edir.
Mirzəyi rəqsi
Mirzəyi — Azərbaycanın qədim rəqslərindən biri. Musiqisi vağzalı rəsqinə çox oxşayır, fərqli cəhəti isə daha aram olmağıdır. Təkcə Azərbaycanda deyil, Cənubi Qafqaz musiqiçilərinin repertuarına daxildir.
== Tarixçə ==
Adından məlum olduğu kimi qarabağlı ney ustası Mirzə tərəfindən təqribən 1860-1870-ci illərdə yaradılıb. Bir əsrdən də artıq vaxt keçməsinə baxmayaraq bu rəqs hələ də öz təravətini itirməmişdir. Xalq arasında tanınan məşhur rəqqasların repertuarlarında bu rəqs daim öz layiqli yerini almışdır. Müəllifi rəqsin melodiyasını ney alətində yaratsa da tar və kamança ifasında da gözəl səslənir.
== Texnikası ==
Ancaq təntənəli şənliklərdə, toylarda ifa edilir. Çox vaxt əldə dəsmal olmaqla, həm kişilər, həm də qadınlar tərəfindən oynanılır.
Üzeyir Hacıbəyovun "O olmasın, bu olsun" operettasında (1911) dördüncü məclisdə toy səhnəsində Meşədi İbad bu rəqsi şabaş (pul) yığa-yığa ifa edir.
Mulen de la Qalettdə rəqs gecəsi
Mulen de la Qalettdə rəqs gecəsi (fr. Bal du moulin de la Galette) - Fransız impressionist rəssamı Pyer-Ogüst Renuar tərəfindən 1876-cı ildə çəkilmiş rəsm əsəri. Tablo üçün rəssam öz dostlarından poza verməyi xahiş etmişdir, belə ki, onların bir qismini rəqs edənlərin və masa arxasında əyləşənlərin arasında asanlıqla görüb tanımaq olar. Tablonun çəkilişi zamanı rəssam çətin bir məsələnin öhdəsindən gəlməyə çalışmış, günəş şüalarının akasiya ağacının yarpaqları arasından süzülüb keçməsini, rəqs edənlərin və masa arxasında əyləşənlərin sifətlərində və geyimlərində əks olunmasını təsvir etməyə səy göstərmişdir.
Məcburi rəqslər
Məcburi rəqslər dəyişən xarici qüvvənin təsirindən sistemdə yaranan yırğalanmadır. Bu rəqslərin növü həm xarici qüvvənin xarakterindən, həm də sistemin özünün xassələridən asılıdır.
== Təsnifatı ==
Sistemə periodik təsir edən xarici qüvvələrdə məcburi rəqslərin xarakteri vaxtdan asılı olaraq dəyişir (xüsusi halda məcburi rəqslər periodik deyillər), və müəyyən bir vaxt keçdikdə bu məcburi rəqslər dövri olaraq qərarlaşır (buna qərarlaşmış məcburi rəqslər də deyilir). Məcburi rəqslərin qərarlaşması yırğalanan sistemdə rəqslərin sönməsindən asılı olaraq baş verir.
Xətti yırğalanan sistemlərdə xarici qüvvənin təsiri zamanı sistemdə eyni zamanda sərbəst rəqslər yaranır. Bu sərbəst rəqslərin amplitudaları məcburi rəqslərin amplitudala-rına bərabər, fazaları isə əks istiqamətli olurlar. Müəyyən bir vaxtdan sonra sərbəst rəqslər tədricən sönür ve sistemə yalnız qərarlaşmış rəqslər təsir edirlər.
Sistemə təsir edən xarici qüvvənin amplitudası, məcburi rəqslərin söndürül-məsindən asılıdır. Əgər söndürmə aşağı olarsa, onda rəqslərin amplitudası təsir edən qüvvənin tezliyi ilə sistemin məxsusi tezliyi arasındakı nisbətdən asılı olaraq yaranır. Xarici qüvvənin dəyişmə tezliyi sistemin məxsusi tezliyinə yaxınlaşdıqca, məcburi rəqslərin amplitudası kəskin olaraq böyüyür və rezonans hali yaranır.
Nəlbəki rəqsi
Nəlbəki – Azərbaycanın milli rəqsi. Bu rəqsi 2 cür melodiyayla ifa edirlər.
== Tarixçə ==
Bu rəqs 2 fərqli musiqi altında ifa edilir. Biri Bayatı-Şiraz ladı üzərində olan qədim Azərbaycan oyun havası "Nəlbəki"dir . Digəri isə Qılman Salahovun bəstəsidir .
== Digər incəsənət janrlarında ==
Xalq oyun havası "Nəlbəki" "Pıspısa xanım və Siçan bəy" filmində (1974) Tıq-Tıq xanım və Siçan bəyin toy səhnəsində istifadə olunmuşdur.
On dörd (rəqs)
On dörd — mahnı ilə müşayiət olunan çox geniş yayılmış rəqs.
== Söz açımı ==
Belə fərziyyə də var ki, qədim el şənliklərində musiqiçilər ekspromt (bədahətən) rəqslər yaradırlarmış, onları unutmamaq üçün sıra nömrələri ilə nömrələrlərmiş, məs.: üç, dörd, beş, on dörd.
== Özəllikləri ==
Rəqsi kişilər və qadınlar oynayırlar. Rəqs mulayim, aram tempdə, həzin tərzdə gedir.
On dörd rəqsi
On dörd — mahnı ilə müşayiət olunan çox geniş yayılmış rəqs.
== Söz açımı ==
Belə fərziyyə də var ki, qədim el şənliklərində musiqiçilər ekspromt (bədahətən) rəqslər yaradırlarmış, onları unutmamaq üçün sıra nömrələri ilə nömrələrlərmiş, məs.: üç, dörd, beş, on dörd.
== Özəllikləri ==
Rəqsi kişilər və qadınlar oynayırlar. Rəqs mulayim, aram tempdə, həzin tərzdə gedir.
Osman Taka rəqsi
Osman Taka Rəqsi (alb. Vallja Çame e Osman Takës; yun. Οσμαντάκας or Σαμαντάκας ) Albaniya və Yunanıstanda yayılmış rəqs. Albaniyada əsasən Çameriya albanları arasında yayılıb. Rəqs XIX əsrdə yaşamış və Osmanlı imperiyasına qarşı döyuşmuş Çameriya albanı Osman Takanın adını daşıyır.
== Tarixi ==
Osman Taka rəqsi XIX əsrdə yaşamış və 1887-ci ildə edam edilmiş albaniyalı rəqqas Osman Osman Rəsul Takanın adı ilə bağldır. Osmanlı imperiyasına qarşı qalxan üsyanda iştirak edən Osman Rəsul Taka 1887-ci ildə Yanina şəhərində həbs edilir və haqqında ölum cəzası qərarı qəbul edilir. Burada edam edilməmişdən öncə son arzusunu deməsi istənəndə, o rəqs etmək istəyir. Onun rəqsi o qədər gözəl olur ki, Osmanlı İmperiyasının jandarmları onun rəqsinə heyran olur və onu edam etmirlər. Amma o bir neçə gündən sonra o, Osmanlı imperiyasına qarşı döyuşdə öldurulur.
Pioner və Məktəblilərin II Respublika Mahnı və Rəqs Bayramı (film, 1976)
== Məzmun ==
Film Azərbaycan pioner və məktəblilərinin istedadlarının nümayişinə-ikinci respublika mahnı və rəqs olimpiadasına həsr olunmuşdur.
== Film haqqında ==
Film Azərbaycan Maarif Nazirliyinin sifarişi ilə çəkilmişdir.
Polşa 2008 Avroviziya Rəqs Müsabiqəsində
Polşanı 2008 Avroviziya Rəqs Müsabiqəsində Edyta Herbus və Marcin Mroczek təmsil etdi. Sentyabrın 6-sında keçrilmiş müsabiqədə Polşa 1-ci yeri tutdu. Bu qalibiyyət Polşanın Avroviziyalar tarixində ilk qalibiyyəti idi. Bu müsabiqədə Polşaya bütün iştirakçı ölkələr səs verdi.
Pərvanələrin rəqsi (serial, 2012)
Pərvanələrin rəqsi — Rövşən İsaxın quruluşçu rejissorluğu ilə çəkilmiş Azərbaycan teleserialı.
== Məzmun ==
Ailə dramı olan bu teleserialda hadisələr ər-arvad, gəlin-baldız, bir sözlə ailə münasibətləri əsasında yaradılmışdır.
== Film haqqında ==
Bu serial "Azərbaycan Respublikasında milli televiziya filmlərinin istehsalına maliyyə yardımının göstərilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 9 sentyabr 2011-ci il tarixli Sərəncamına əsasən ayrılan maliyyə yardımı əsasında istehsal edilmişdir.
Teleserial 82 seriyadan ibarətdir. Serialın ilk mövsümü 1 may 2012-31 iyul 2012-ci il tarixlərini əhatə etmişdir. Bu müddətdə 40 seriya yayımlanmışdır. İkinci mövsüm isə 1 oktyabr 2012-27 iyun 2013-cü il tarixlərində efirə çıxmışdır. Bu müddətdə növbəti 42 seriya nümayiş olunmuşdur.
== Mükafatlar ==
Serial 2015-ci ildə "Ən yaxşı TV serial" nominasiyasında "Qızıl Pəri" mükafatına layiq görülmüşdür.
== Filmin heyəti ==
=== Film üzərində işləyənlər ===
Ssenari müəllifləri: Rövşən İsax, Arzu Soltan
Quruluşçu rejissor: Rövşən İsax
Operatorlar: Hüccət Cəfərov, Tural Bağırov (II)
Bəstəkar: Nailə Mirməmmədli
İkinci rejissor: Vüqar Əmirov
Səs: Samir T. Gülmalıyev, Anar Quliyev
Montaj: Səbuhi Vahidoğlu
Qrafik dizayn: Ayaz Qasımbəyli
Aranjiman: Rabil Səfərli
İcraçı prodüser: Rizvan Məmmədov
Kastinq: Mehman Məmmədov
Tretman qrupu: Vüqar Əmirov, Vüsalə Məmmədova, Sevinc İslamqızı, Tərminə Məmmədova, Məlahət Əhməd, İradə Məmmədova, Mehman Məmmədov
İşıq: Xəzər Sultanov, Əlibala Zamanov
Makiyaj: Nərgiz Nəsibova
Saç ustası: Tahirə Əliyeva
Mətbəx işləri: Lətifə Qüdrətova, Rəna Abdullayeva
Sürücülər: Ramitdin Səfərov, Cəbrayıl Cəfərov
Musiqilərindən istifadə edilən bəstəkarlar: Hikmət Mirməmmədli, Səid Rüstəmov
Şeirlərindən istifadə edilən şairə: Fidan Axundova (titrlərdə yoxdur)
=== Rollarda ===
Qeyd: Obrazların adları titrlərdə göstərilməyib.
Pərvanələrin rəqsi (teleserial, 2012)
Pərvanələrin rəqsi — Rövşən İsaxın quruluşçu rejissorluğu ilə çəkilmiş Azərbaycan teleserialı.
== Məzmun ==
Ailə dramı olan bu teleserialda hadisələr ər-arvad, gəlin-baldız, bir sözlə ailə münasibətləri əsasında yaradılmışdır.
== Film haqqında ==
Bu serial "Azərbaycan Respublikasında milli televiziya filmlərinin istehsalına maliyyə yardımının göstərilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 9 sentyabr 2011-ci il tarixli Sərəncamına əsasən ayrılan maliyyə yardımı əsasında istehsal edilmişdir.
Teleserial 82 seriyadan ibarətdir. Serialın ilk mövsümü 1 may 2012-31 iyul 2012-ci il tarixlərini əhatə etmişdir. Bu müddətdə 40 seriya yayımlanmışdır. İkinci mövsüm isə 1 oktyabr 2012-27 iyun 2013-cü il tarixlərində efirə çıxmışdır. Bu müddətdə növbəti 42 seriya nümayiş olunmuşdur.
== Mükafatlar ==
Serial 2015-ci ildə "Ən yaxşı TV serial" nominasiyasında "Qızıl Pəri" mükafatına layiq görülmüşdür.
== Filmin heyəti ==
=== Film üzərində işləyənlər ===
Ssenari müəllifləri: Rövşən İsax, Arzu Soltan
Quruluşçu rejissor: Rövşən İsax
Operatorlar: Hüccət Cəfərov, Tural Bağırov (II)
Bəstəkar: Nailə Mirməmmədli
İkinci rejissor: Vüqar Əmirov
Səs: Samir T. Gülmalıyev, Anar Quliyev
Montaj: Səbuhi Vahidoğlu
Qrafik dizayn: Ayaz Qasımbəyli
Aranjiman: Rabil Səfərli
İcraçı prodüser: Rizvan Məmmədov
Kastinq: Mehman Məmmədov
Tretman qrupu: Vüqar Əmirov, Vüsalə Məmmədova, Sevinc İslamqızı, Tərminə Məmmədova, Məlahət Əhməd, İradə Məmmədova, Mehman Məmmədov
İşıq: Xəzər Sultanov, Əlibala Zamanov
Makiyaj: Nərgiz Nəsibova
Saç ustası: Tahirə Əliyeva
Mətbəx işləri: Lətifə Qüdrətova, Rəna Abdullayeva
Sürücülər: Ramitdin Səfərov, Cəbrayıl Cəfərov
Musiqilərindən istifadə edilən bəstəkarlar: Hikmət Mirməmmədli, Səid Rüstəmov
Şeirlərindən istifadə edilən şairə: Fidan Axundova (titrlərdə yoxdur)
=== Rollarda ===
Qeyd: Obrazların adları titrlərdə göstərilməyib.
