* azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğətində mövcuddur
* Sözün müxtəlif mətnlərdə yazılışı.
1 is. 1. Övladı olan qadın. Ana məhəbbəti. Mehriban ana. Bütün qədim şairlər analarının südü ilə yoğrulmuş dildə yazırdılar. – Anasına bax, qızını al. (Məsəl). [Zeynəb:] Eh, Dilrüba, sən özün də ana olacaqsan. M.S.Ordubadi. Gəlinin sözləri anasını da kövrəltdi. Çəmənzəminli. Dörd ay vardı, ananın gözləri yol çəkirdi. S.Rüstəm. // Məc. mənada. Zaman bizə bir anadır; Biz zamanın övladıyıq! S.Vurğun. 2. Öz balalarına nisbətən heyvan, balası olan heyvan. Quzular analarını əmirlər. Pişiyin balası lap anasına oxşayır. 3. Yaşlı qadına hörmətlə müraciət. Ana, bir az su verin. 4. məc. Bir şeyin əsas qismi, mərkəzi, kökü mənasında. Ana çay. Ana zoğ. Ana dili. – Bütün ana və qol arxlar təmizlənib qaydaya salınmışdır. // məc. Bəsləyici, qidalandırıcı, tərbiyələndirici. Hündür dağlar sizin ilə öyünür; Anasınız çay, bulağa, buludlar. H.K.Sanılı. 5. məc. Müxtəlif oyunlarda başçı. Uşaqlardan bir nəfər nüfuzlusu “ana” (oyun başçısı) olardı. H.Sarabski. ◊ Ana bətni – ana qarnı, uşaqlıq. Bəlkə də onların [Bab və Bəhanın] ana bətnindən alim doğulduğuna inananlar tapılırdı. M.S.Ordubadi. Ana Vətən, ana torpaq, ana yurd tənt. – Vətən. Onun sadə həyatını mən bilirəm; Bilir bizim ana torpaq, ana vətən. S.Vurğun. Mən deyirdim ki, bir gün varıb ana yurduna; Öpərsiniz anamın toz basan məzarını… A.İldırım. Ana dili – bir adamın doğma dili, körpəlikdən öz ataanasından öyrəndiyi dil. …Ərəb və fars kəlmə və ibarələrinin şövq və həvəsində olub, ehtiyac olmadığı halda onları ana dilinə qatıb qarışdırmaq, bizim əqidəmizcə, böyük səhvdir. F.Köçərli. Füzuli bayraq etdi doğma ana dilini; O bu dildə ilk dəfə “Leyli-Məcnun” yaratdı. B.Vahabzadə. Ana xətti – əsas, mühüm cəhət. Lakin özlüyündə müstəqil olan bütün bu musiqi parçaları arasında müəyyən bir rabitənin varlığı və bununla da bütün nömrələrin bir ana xəttinə əsaslanması lazımdır. Ə.Bədəlbəyli. Ana südü kimi məc. – halal, qanuni. [Həsən:] Ay mirzə, Allahı sevərsən, kasıb adamam, mənim evimi yıxma, yediyin nahar da ana südü kimi halalın olsun. Ə.Haqverdiyev. Ana uşağı məc. – utancaq, dilsiz-ağızsız, fağır. Dördillik məktəb həyatında özünü ana uşağı kimi aparan Səlim birdən-birə dəyişdi. M.Hüseyn. Anadan olmaq – doğulmaq. Nurəddin … anadan olandan öz şəhərlərindən başqa bir yer görməmişdi. S.S.Axundov. Anan ölsün! – təəssüf, kədər bildirir. [Əhməd:] …Dərdlər dərmanı tapılmaz məgərinki bu kitabların içində… Anan ölsün kitab yazan!… N.Vəzirov. Anası mələr qalmaq – ölmək. Anası ölmüş (ölsün) – 1) yazıq, fağır, biçarə, bədbəxt (təəssüf bildirir). [Məsmə:] Təzəlikdə heç xəbər-ətər yoxdur. Anası ölmüş [Bəndalı] düşdü qürbətə, yaman düşdü. Mir Cəlal. Səlbi təzədən dilləndi: – Anası ölmüşü harada qoyub gəldin? Ə.Vəliyev; 2) qoçaq, zirək (tərif yerində işlənir). Anasını ağlar (mələr) qoymaq – divan tutmaq, öldürmək, bədbəxt etmək, müsibətə uğratmaq. [Rəşid:] …Yadında saxla, mənim tikəmə əl uzadanın anasını ağlar qoyaram. İ.Şıxlı. Anasını ağlatmaq – zülm etmək, divan tutmaq, bərk cəzalandırmaq, öldürmək. [İsmayıl bəy:] Sən məni şahid yaz, mən onun [Camal bəyin] anasını ağladım. N.Vəzirov. Güldü, sinəsini dağladıb haqqın; Güldü, anasını ağladıb haqqın. B.Vahabzadə. Anası vayına oturmaq – ölmək. Uşaqların anası dan. – evfemistik yol ilə ərin öz arvadının adını çəkməmək üçün işlətdiyi ifadə. [Kərəməli:] Eşitməyibsənmi ilan vuran yatar, ac yatmaz. Səndən də üzüm qara, uşaqların anası da yorğana bürünüb hıçqırırdı. İ.Şıxlı.
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti / ana1 Tuva dilində bu sözün yerinə iyə (qida verən) işlədilir. Görünür, ana sözü iyə sözünün dəyişmiş formasıdır. İyə isə öz növbəsində yemək feili ilə bağlıdır, “кормилица” deməkdir ( mənbələrdə ana sözünün ruscaya tərcüməsi məhz bu cür verilmişdir).
Azərbaycan dilinin etimologiya lüğəti / ana1 ANA [Pərviz:] Anam mənim sözümə inanmayıb çantama baxdı (M.İbrahimov); CİCİ (dial.) Muxtar: Ay cici, sən burada neyləyirsən? (M.Hüseyn); MADƏR (arx.) Didə məxmur, özü misli-mələk; Madəri onda edər böylə dilək (A.Səhhət); MAMA (dan.) Zeynal: Mamam da maşına mindirəcəm (İ.Məlikzadə); MƏMƏ (məh.) Yaşar: Məmə, bu kaftar məni çox incidəcək? (S.Rəhman); NƏNƏ (dan.) Güləbətin: Həmzə necədir, nənə, işləri yaxşıdırmı? (M.İbrahimov); VALİDƏ (arx.) Validəsi oğurluğu anladı; Yavrusunu nə qarğıdı, nə danladı (A.Səhhət).
Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti / ana2 I сущ. 1. мать: 1) женщина по отношению к её детям. Çoxuşaqlı ana многодетная мать, mehriban ana ласковая мать, doğma ana родная мать, ana boyunda в утробе матери 2) перен. источник жизни, основа существования. Dağlar çayların anasıdır горы – родная мать рекам 2. матка: 1) самка-производительница у животных. Quzular analarının üstünə yüyürüşür ягнята бегут к маткам 2) самка пчёл 3. мама 4. простореч. мамаша (обращение к пожилой женщине); Qəhrəman ana мать-героиня, Ana Vətən Родина-Мать, Мать-Родина II прил. 1. материнский: 1) относящийся к матери, принадлежащий, свойственный ей. Ana məhəbbəti материнская любовь, ana qəlbi материнское сердце, ana laylası материнская колыбельная, ana qoynu материнское объятие, ana qayğısı материнская забота 2) такой, в котором зарождается что-л. новое. Ana hüceyrə материнская клетка, ana məhlul материнский раствор, ana süxur материнская порода, ana ulduz астр. материнская звезда 2. мамин, маменькин. Ana uşağı маменькин сын, маменькина дочь 3. родной. Ana torpaq родная земля, ana dili родной язык, ana yurd родная сторона (родной край) 4. маточный. Ana bitkilər маточные растения, ana qayka маточная гайка 5. главный, основной, центральный. Ana xətt главная линия, ana (əsas) yol главная дорога; anadan olmaq родиться, рождаться ◊ ana söyüşü söymək ругаться матом; ana xətlə getmək идти столбовой дорогой; anasını ağlatmaq kimin показать кузькину мать к ому; anasının oğlu бесчестный, негодяй; anası ölmüş несчастный, жалкий; ana südü ilə с молоком матери; ana südü kimi halal olsun! на доброе здоровье!
Azərbaycanca-rusca lüğət / ana1 I. i. mother; d.d. mamma; amer. mum, ma; qəhrəman ~ Mother Heroine; ~dan olmaq bax doğulmaq; çox uşaqlı ~ mother of many children, mother of a large family; dul ~ unmarried mother; mehriban ~ kind mother; qəddar ~ a cruel mother; doğma ~ one’s own mother; ~ kimi motherlike II. s. 1. maternal; moth er, motherly; ~ hissiyatı maternal instinct ~ baba maternal grandfather; ~ nənə mater nal grandmother; ~ vətən mother coun try; ~ məhəbbəti mother love; 2. native; ~ torpaq native land; ~ dili moth er tongue, native language; 3. mother’s; ~ andı mother’s oath; ~ laylası mother’s lullaby, cradle-song; ~ uşağı mother’s darling; amer. (oğlan) mamma’s boy, (qız) mamma’s girl
Azərbaycanca-ingiliscə lüğət / ana1 is. 1) mère f ; maman f ; 2) adj maternel, -le ; ~ etmək rendre mère qn ; ~ olmaq devenir vi (ê) mère ; être enceinte ; əsərin ~ xətti idée f mère de l’oeuvre ; qəhrəman ~ mère-héroïne f ; ~sının oğlu fils m naturel (batard) ; pis ~ une mauvaise mère ; marâtre f ; çoxuşaqlı ~ mère de famille nombreuse ; ~ bətni ventre m ; sein m ; ~ bətnində olmaq être dans le sein maternel ; ~ vətən pays m natal ; ~ dili langue f maternelle ~ şəfqəti soin m maternel ; ~dan olmaq naître vi (ê) ; venir vi (ê) au monde ◊ ~ südü kimi halal légal, -e ; légitime ; permis, -e ; ~sı mələr qalmaq mourir vi (ê) ; cesser de vivre ; cesser d’exister ; cessez d’être ; ~sı ölmüş pauvre ; malheureu//x, -se ; dou//x, -ce ; pitoyable ; ~sını ağlar (mələr) qoymaq tuer vt ; assassiner vt ; rendre malheureu//x, -se ; ruiner vt
Azərbaycanca-fransızca lüğət / ana1 сущ. 1. диде; ögey ana тахай диде; // дидедин; ana nəsihəti дидедин насигьат; 2. вичихъ бала авай диши гьайван; ** ana bətni дидедин руфун, аялдин кӀвал; Ana Vətən, ana torpaq, ana yurd Диде Ватан, Ватан, Диге; ана дили дидед чӀал; ana xətti са куьнин асас, важиб тир жигьет; ana südü kimi пер. дидедин нек хьиз, гьалал, къануни; ana uşağı пер. дидедин аял, сиве мез авачир, регъуь, фагъир; anadan olmaq дидедиз хьун, хун (дидеди); anasmını ağlar (mələr) qoymaq диде шуьрун, рекьин, бедбахт авун, сед авун, бенд кьун; anasını ağlatmaq диде шуьрун, зулум авун, бенд кьун, жаза гун, рекьин; uşaqların anası рах. аялрин диде (эвфемизмдин рекьелди гъуьлуь вичин папан тӀвар кьун тавун патал лугьудай гаф).
Azərbaycanca-ləzgicə lüğəti / ana