XVI sözü azərbaycan dilində

XVI Benedikt (latınca. Benedictus PP. XVI, italyanca. Benedetto XVI, əsl adı Yozef Alois Ratzinger; 16 aprel 1927[…], Marktl[d], Bavariya – 31 dekabr 2022, Vatikan) — 265-ci Roma Papası, Roma-Katolik kilsəsi'nin yepiskopu. (19 aprel 2005 - 28 fevral 2013) 2005-ci il aprelin 19-da çağırılmış konklavda Roma Papası seçilmiş, mayın 7-də Müqəddəs Lateranlı İoann bazilikasının sahibi edilmişdir. 1055–1057-ci illərdə Roma Katolik Kilsəsinə başçılıq etmiş II Viktordan sonra ilk alman pontifikdir. Eyni zamanda XVI Benedikt həm Vatikan, həm də Almaniya vətəndaşıdır. Münhen və Freyzinq arxiyepiskopu və kardinalı olmuşdur. Seçkilər zamanı o, İnam Doktrinası Konqreqasiyasının prefekti olmuşdu. == İstefası == Papa 16. Benedikt 11 fevral 2013-cü il tarixində gözlənilmədən istefa etmişdir.

XVI Lüdovik (fr. Louis XIII de France; 23 avqust 1754[…], Versal sarayı – 21 yanvar 1793[…], Konkord meydanı) — Fransa kralı. 1774-1791-ci illərdə hakimiyyətdə olmuşdur. Köhnə stillə sonuncu Fransa monarxı. Böyük Fransa inqilabı nəticəsində devrilmişdir.

XVI Lüdovik (fr. Louis XIII de France; 23 avqust 1754[…], Versal sarayı – 21 yanvar 1793[…], Konkord meydanı) — Fransa kralı. 1774-1791-ci illərdə hakimiyyətdə olmuşdur. Köhnə stillə sonuncu Fransa monarxı. Böyük Fransa inqilabı nəticəsində devrilmişdir.

XVI Qriqori (lat. Bartolomeo Alberto Mauro Cappellari;18 sentyabr 1765[…], Belluno[d], Venesiya Respublikası – 1 iyun 1846 və ya 9 iyun 1846, Roma) — Roma papası.

== Hadisələr == 1501-ci ildə Səfəvi İmperiyası yarandı. 1514-cü ildə Çaldıran düzündə şah İsmayıl Xətai ilə Sultan Səlim arasında müharibə oldu.18-ci əsrin 40-cı illərinin sonlarından bu günə qədər "Gələrsən, görərsən" adlandırılan bu qala 1551-ci ildə tikilib. == Doğumlar == 1524-cü ildə Şah İsmayıl Xətai anadan vəfat etdi və Şah Təhmasib anadan oldu. Simeon Bekbulatoviç Şeyx Bəhaəddin (memar) == Vəfatlar == 1578-cı ildə Şah Təhmasib vəfat etdi.

== Hadisələr == 1501-ci ildə Səfəvi İmperiyası yarandı. 1514-cü ildə Çaldıran düzündə şah İsmayıl Xətai ilə Sultan Səlim arasında müharibə oldu.18-ci əsrin 40-cı illərinin sonlarından bu günə qədər "Gələrsən, görərsən" adlandırılan bu qala 1551-ci ildə tikilib. == Doğumlar == 1524-cü ildə Şah İsmayıl Xətai anadan vəfat etdi və Şah Təhmasib anadan oldu. Simeon Bekbulatoviç Şeyx Bəhaəddin (memar) == Vəfatlar == 1578-cı ildə Şah Təhmasib vəfat etdi.

XVI Karl Qustav (isv. Carl XVI Gustaf; 30 aprel 1946[…]) — indiki İsveç kralıdır. Qustav Adolf Bernadot və Sibilla Sakse-Koburq-Qotanın tək oğludur. Atası öldüyü üçün taxta babasından sonra o keçmişdir. == Uşaqlığı == Karl Qustav 1946-cı ildə Stokholmda anadan olmuşdur. Onu xaç suyuna Uppsala arxiyepiskopu Erlinq Eydem salmışdı. O anadan olan kimi Yamtland hersoqu tituluna sahib olmuşdur. Atası erkən yaşda öldüyü üçün 4 bacısı ilə babasının yanında böyüyən Karl Qustav bu haqda 2005-ci ildə bir nitqində danışmışdı. Orta təhsili bitirdikdən İsveç Donanması, İsveç Ordusu və İsveç Hava Qüvvələrində 2 il yarım təhsil görən Karl donanmada leytenant, orduda isə kapitan rütbəsinəcən yüksəldi. Uppsala Universiteti və Stokholm Universitetini bitirən Karl bir çox xarici şirkətdə idarəetmə barədə təlim keçdi.

== Hadisələr == Hetlər Babil şəhərini ələ keçirərək dağıtdılar. I Babilistan sülaləsinin hakimiyyəti sona çatmışdır. Babilistanda kassi sülaləsi (E.ə.1595–1155) hakimiyyətə gəldi.

Məhəmməd peyğəmbərin meracı - I Şah Təhmasibin sifarişi ilə 1539-1543-cü illərdə hazırlanmış və Təbriz miniatür məktəbinin sənətkarları tərəfindən çəkilmiş rəsmlərlə bəzədilmiş Nizami Gəncəvinin "Xəmsə" əlyazmasına çəkilmiş rəsm əsəridir. Əsərdə müəllifin imzası olmasa da, sənətşünas tədqiqatçılar L. Binyon, İ. Şukin və başqaları onu Sultan Məhəmmədin fırçasına aid edirlər. Miniatürün daxil olduğu əlyazma hazırda Britaniya Milli Kitabxanasında (MS Or. 2265) saxlanılır. == Mövzu == Miniatürün məzmunu Nizami Gəncəvinin "Yeddi gözəl" poemasının giriş hissəsinə aiddir.Orta əsr divan ənənəsinə uyğun olaraq, başqa şairlər kimi Nizami poemalarını dini məzmunlu girişlə başlamışdır. Həmin girişə əsasən Məhəmməd peyğəmbərin göyə qalxması təsvi olunur: Ulduzlu bir gecdə peyğəmbər dünya tamahı ilə vidalaşıb çəhrayı rəngli insan başlı, qanadlı əfsanəvi atın - Buraqın belində göyün yeddinci qatına qalxır. Miniatür üzərində, mövzu üçün əsas götürülmüş mətndən aşağıdak beytlər yazılmışdır: == Təsviri == Əsərdə süjet yüksək sənətkarlıqla təfsir edilmişdir. Bütün personajlar, Məhəmmədin özü, onun mindiyi qadın başlı əfsanəvi at, peyğəmbəri müşayət edən Cəbrayıl və 18 mələk təsviri zərif və ifadəlidir. Qanadlı mələklər havada mürəkkəb fiqurlar cızaraq aşağı yuxarı süzürlər. Onlar, bununla peyğəmbərin sakit uçuşunu təntənə ilə müşayiət edir, onun səfərini zəfər yürüşünə döndərirlər.Əsərdə mavi səmanın zərif koloriti, peyğəmbərin başı ətrafında zərif şəfəq saçan alov, rəngarəng geyimlər, səmada ahəngdarlıqla naxışlanan buludlar bu təntənəyə xüsusi dəbdəbə və maraq təlqin edir, miniatürdə hökm sürən ümumi emosionallığı gücləndirir.

== Hadisələr == == Şəxslər == Hammurapi (E.ə. 1792-E.ə. 1750) — Babil hökmdarı. Qədim Babil imperiyasının banisi və amarilərin ən qüdrətli hökmdarı.

== Hadisələr ==

Ensiklopediya və ya elmlərin, incəsənətin, sənətin izahlı lüğəti (fr. Encyclopédie, ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers) — Fransada 1751-1780-ci illərdə Deni Didronun və riyazıyatçı Jan Leron Dalamberin təşəbüsü ilə yaradılan, universal arayış sözlüyünün müəllif - tərtiblçilər qrupu. Bu maarifləndirici arayış kitabının nəşrində Jorj-Lui Lekler de Büffon, Volter, Klod Adrian Helvetsi, Pol Anri Holbax, Lui de Jokur, Etyenn Bonno de Kondilyak, Jan Jak Russo, Ann Rober Jak Türqo və bir çox başqa mühəndis, yazıçı və alimlər yaxından iştirak etmişdilər.

Ensiklopediya və ya elmlərin, incəsənətin, sənətin izahlı lüğəti (fr. Encyclopédie, ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers) — Fransada 1751-1780-ci illərdə Deni Didronun və riyazıyatçı Jan Leron Dalamberin təşəbüsü ilə yaradılan, universal arayış sözlüyünün müəllif - tərtiblçilər qrupu. Bu maarifləndirici arayış kitabının nəşrində Jorj-Lui Lekler de Büffon, Volter, Klod Adrian Helvetsi, Pol Anri Holbax, Lui de Jokur, Etyenn Bonno de Kondilyak, Jan Jak Russo, Ann Rober Jak Türqo və bir çox başqa mühəndis, yazıçı və alimlər yaxından iştirak etmişdilər.

Tuya — Yuyanın arvadı, ali Misir rəsmisi, firon III Amenofisin qayınanası.

XBT -10 — Xəstəliklərin Beynəlxalq Təsnifatının 10-cu yenidən işlənmiş variantı. XBT-10 hər biri xəstəliyin vəziyyəti və kodu olan yarımbölmələrdən təşkil olunmuş 21 bölmədən ibarətdir. I sinif. Bəzi infeksion və parazit xəstəliklər II sinif. Yeniyaranmışlar III sinif. Qan, qan əmələgətirən orqanlar və immun mexanizminə cəlb edilmiş orqanların finksiyasının pozulması IV sinif. Endokron sisteminin, qidalanma və maddələr mübadiləsinin pozulması xəstəlikləri V sinif. Psixi pozğunluq və davranışlardakı pozğunluq VI sinif. Sinir sistemi xəstəlikləri VII sinif. Göz və göz aparatı xəstəlikləri VIII sinif.

Avropada xristianlığın yayılması orta əsrlərdə elmin bütün sahələrində o cümlədən dilçilik sahəsində də durğunluğa səbəb oldu.Orta əsrlərdə yalnız latın dili öyrənilirdi.Bu dövrdə elmi əsərlər,bədii əsrlər latın dilində yazılırdı.Bu dövrdə latın dili ilə yanaşı,yunan dili də tədqiqat obyektinə çevrilir.İntibah dövrü feodalizmdən kapitalizmə keçid dövrü idi.A.A.Reformatskinin fikrincə.bu dövr dil qarşısında üç əsas problem qoyur; 1. Milli dillərin yaranması və inkişafı. 2.Beynəlxalq miqyasda müxtəlif dillərin öyrənilməsi və mənimsənilməsi. 3.Antik dövr və orta əsrlər dilçilik irsinə münasibətin dəyişilməsi. Bu dövrdə "insanlar arasında ən mühüm ünsiyyət vasitəsi" olan dil ümummilli xarakter daşımağa başlayır.Bu dövrdə məşhur İtalyan alimi Aligerin Dante kimi sima olmuşdur.A.Dantenin böyüklüyü ondadır ki o, nəinki ölməz "İlahi komediya" poemasını və şeirlərini,habelə elmi əsərlərini də ölü latın deyil,canlı ümumxalq danışıq dilində yazmışdır. Dante eyni zamanda dil məsələləri ilə maraqlananlardan olmuşdur.O,elmi əsərlərində bir sıra dilçilik problemlərinə toxunmuşdur.Dante "xalq dilinin bəlağəti haqqında" adlı elmi riyaləsində dilin mənşəyi məsələsinə toxunaraq yazır ki,insanlar təkcə əl hərəkəti vasitəsilə bir-birini başa düşə bilməzlər.Yeni dövrün əvvəllərində mill dillərin qrammatikaları məlum olduğu kimi,kanonik-Qərbi Avropanın yeni dilləri üçün latın dilində,Şərqi-Avropa dilləri üçün kilsə-slavyan dilində yazılırdı.İntibah dövrü qrammatikları arasında Pyotr Pameni xüsusi qeyd etmek lazımdır.O,Aristotelin sxolastikası əleyhinə çıxmış,yunan,latın və fransız dillərinin qrammatikalarını yazmışdır.Rame məktəbinin nümayəndələrindən olan Jakov Madsen Aarusu Danimarka dilinin səs quruluşunun sistemli təsvirinə və həmin dilin dialektlərinin bəzi xüsusiyyətlərinə həsr edilmiş "Hərflər haqqında iki kitab" adlı əsərini yazmışdır.İngilis filoloqu C.Uollisin "İngilis dilinin qrammatikası" əsəri də bu dövrün məhsuludur.Bu dövrdə dilçilik nəzəriyyəsində də əhəmiyyətli dəyişiklər baş verir.Milli dilin mənşəyi,formalaşma,mənbəyini və səbəblərini tədqiq edən əsərlər İtaliya,afransa,İngiltərə və Rusiya da çap edilir.Belə əsərlərəJ.Menajın "Fransız dilinin mənbələri",və "Fransız dilinin etimoloji lüğəti" əsərlərini və Ferrarinin "İtalyan dilinin mənbələri" əsərlərini nümunə göstərmək olar. Əvvəllər lüğət-komentariyalar və lüğət kataloqlar tərtib edilirsə,XVII əsrin sonu XVIII əsrin əvvəllərində yeni tipli lüğətlər-normativ izahlı lüğətlət tərtib edilir.İlk akademikizahlı lüğət 1612-ci ildə nəşr edilmiş İtalyan dilinin "Kruska Akademiyasının lüğətidir".1694-cü ildə "Fransız Akademiyasının leğəti",İspan Akademiyasının "Nüfuzlular lüğəti", "Rus akademiyasının lüğəti" adlı izahlı lüğətlər nəşr edilir.İntibah dövründə dilçiliyin ən böyük nailiyyətlərindən biri milli dillərdə milli qrammatikaların yazılmasıdır.Rus dilinin(Rus dilində yazılmış)ilk qrammatikası XVIII əsrdə çap edilir. "Rus qrammatikası" adlanan əsərin banisi M.V.Lomosonov olmuşdur.Lomonosovun əsəri yeni tipli yeni tipli qrammatika –üslubi qrammatika idi.Müəllifin fikrincə qrammatika təkcə normativ əhəmiyyətə deyil,habelə ümumtəhsil əhəmiyyətə malikdir. "Rusiya qrammatikası"altı hissədən ibarətdir; 1.Ümumiyyətlə insan sözü haqqında 2.Rusiya oxusu və orfoqrafiyası haqqında 3.Ad haqqında 4.Fel haqqında 5.Köməkçi sözlər haqqında 6.Söz hissələrinin haqqında == Ümumi rasional qrammatika == XVII əsrdə dilçilik nəzəriyyəsində kəskin dönüş yaranır.Bu dövrədək yazılan qrammatikalar ya fəlsəfi,ya da təsviri xarakterik daşıyırdısa,indi nəzəri qrammatikalar yaranmağa başlayır.İlk belə qrammatika 1660-cı ildə Fransada Paris yaxınlığındakı Por-Royal qadın monastrında çap edilmişdir.Por-Royal qrammatikasına Duklo və Framan əlavələr etmişdir və Por-Royal qrammatikası bizə onların əlavəsi ilə çatmışdır.XVII-XVIII əsrin bir sıra görkəmli filosof və dilçiləri bu əsərdən öyrənmişdir. "Por-Royal qrammatikası" iki hissədən ibarətdir.Altı fəsildən ibarət olan birinci hissədə səslər və hərflər,vurğu və heca tədqiq edilir.İkinci hissə 24 fəsildən ibarətdir.23 fəsil morfologiya məsələlərinə,24-cü fəsil isə sintaksisdən bəhs edir.

XVIII Xunq — Vanlanq dövlət qurumunun sonuncu hökmdarıdır. O, e.ə. 286–257-ci illərdə hakimiyyətdə olmuşdur. Atası XVII Xunqun vəfatından sonra taxta sahib olan XVIII Xunqun hakimiyyəti illərində Vanlanq dövlət qurumunun ərazisində tərəqqi bir müddət davam etmişdir. Vanlanq dövlət qurumunda dəmir alətlərin tətbiqi nəticəsində məhsuldarlıq xeyli artmış, əkin sahələri genişlənmişdi. Nəticədə zəhmətkeş kəndlilər cəngəllikləri qıraraq onları tarlalara çevirirdilər. Daşqınların qarşısını almaq üçün bəndlər ucaldılır , susuz yerlərə kanallar çəkilirdi. İstedadlı dövlət xadimi olan XVIII Xunq mərkəzi idarə aparatını xeyli təkmilləşdirmişdi. Onun hakimiyyəti illərində hərbi və iqtisadi sahəni idarə etmək üçün xüsusi vəzifələr təsis edilmişdi. Daxili işlərə isə "Botin" adlanan nazir baxırdı.

XVIII əsrin əvvəllərində Azərbaycan ərazisi Rusiya və Osmanlı imperiyaları arasında gedən müharibələrin mərkəzində idi. Səfəvilər dövlətinin zəifləməsindən istifadə edən Rusiya ciddi "Qafqaz siyasəti" yeridirdi. I Pyotrun Azərbaycan neftinə və geostrateji mövqeyinə olan marağı Türkiyə ilə münaqişəyə gətirib çıxardı. Bu münaqişələr yerli xalqa ağır zülm və bəlalar verdi.

XVII Lüdoviq Normandiya hersoqu Luis Çarlz (Louis-Charles) və ya vəliəhd Louis Charles (1789–1793) (Fransızca Louis Charles, Duc de Normandie ya da Louis Charles de France) olaraq da tanınır (27 mart 1785[…], Versal – 8 iyun 1795[…], Paris) — Kral XVI Lüdovik və Kraliça Mariya Antuanettanın ikinci oğlu. XVI Lüdoviq edam edildikdən sonra, kral tərəfdarları tərəfindən taxtın varisi elan edildi və 1793-cü ildən ölənə qədər Fransa kralı olmuşdur. Louis-Charles adı altında vəftiz edildi. Qardaşı Lui-Cozef inqilabın başlamasından dərhal sonra 1789-cu ilin iyununda öldükdən sonra vəliəhd kimi Normandiya hersoqu titulu almışdır. 10 avqust 1792-ci ildə baş verən xalq üsyanı nəticəsində Fransadakı monarxiya rejiminin süqutundan sonra, kral ailəsinin digər üzvləri ilə birlikdə Parisdəki Le Temple həbsxanasında həbs edilmişdir. Atası 21 yanvar 1793-cü ildə edam edildikdən dərhal sonra sürgün edilmiş fransız zadəganları (émirgés) tərəfindən dərhal Fransa kralı elan edilmişdir. Bu vaxt, Avstriya və Prussiya ilə müharibə vəziyyətində olan inqilabi hökumətin düşmənləri ilə bazarlığında dəyərli bir girov halına gələn Lüdoviq, 1793-cü il 3 iyulda anasından alındı ​​və Antuan Simon adlı bir satıcıya verildi. Mariya Antuanetta 16 oktyabr 1793-cü ildə gilyotinlə edam edildi. Lüdoviq 1794-cü ilin yanvarında yenidən Le Temple həbsxanasında həbs edildi. Həbsxanadakı pis şərait səbəbiylə səhhəti sürətlə pisləşən Lüdoviqin ölümü yenidən mühüm bir siyasi qüvvəyə çevrilən monarxiya tərəfdarları üçün ağır bir zərbə oldu.

== Olimpiadanın açılışı ==

XVII əsrin əvvəllərində Səfəvi - Osmanlı müharibəsinin gedişində üstünlüyü ələ alan Şah I Abbas Osmanlı sultanını sülh bağlamağa vadar etdi. 1612-ci noyabrın 20-də imzalanmış İstanbul sülhü Amasya sülhünün (1555) şərtlərini bərpa etdi.

XVII əsrin əvvəllərində Səfəvi - Osmanlı müharibəsinin gedişində üstünlüyü ələ alan Şah I Abbas Osmanlı sultanını sülh bağlamağa vadar etdi. 1612-ci noyabrın 20-də imzalanmış İstanbul sülhü Amasya sülhünün (1555) şərtlərini bərpa etdi.

XVII əsr fəlsəfəsi — İntibahın təsiriylə ortaya çıxan inkişaflara əsaslanaraq, Yeni Era düşüncəsinin təməllərini atmaq üçün ortaya çıxan fəlsəfə meylidir. İntibah dövrünün intellektual inkişaflarını və qeyri-müəyyən konseptual məzmununu istifadə edən XVII əsr mütəfəkkirləri fəlsəfi formulları tam qəti və sərtliklə qurmağa çalışdılar və sistemli fəlsəfəsini yeni bir dərinliyə əsaslandırdılar. Aydınlanma düşüncəsinin prinsipləri və əsas anlayışları XVII əsr fəlsəfəsində hazırlanmışdır.

Yuya (e. ə. XV əsr, Ahmim[d], Sövhac mühafəzəsi[d] – e. ə. XIV əsr) — Tuyanın əri, ali Misir rəsmisi, firon III Amenofisin qayınatası.

Şəhriyar dastanı ― XVIII əsrdə yazılmış Azərbaycan dastanıdır. "Şəhriyar və Sənubər" xalq nağılı əsasında hazırlanmışdır. Şeir məzmununa və üslubuna görə təhlil və tədqiq edilmişdir. Azərbaycanda XVIII əsrin ən mühüm ədəbi əsərlərindən biri hesab olunur. Əsərin müəllifinin kimliyi barədə dəqiq məlumat yoxdur. == Mənbə == Tariyel Q. "XVIII əsr Azərbaycan epik mühiti və Məhəmmədin "Şəhriyar" dastanı".