dəm sözü azərbaycan dilində

dəm sözünün leksik mənası və izahı

• 1 is. [fars.] 1. Od üstündə aramla bişmə, yaxud dəm alma. Xörək dəmdədir. – Dedim: – Vallah, onu-bunu bilmirəm, bu saat … [çay] dəmdə, şahmat da stol üstdə qurulu. C.Məmmədquluzadə. □ Dəm almaq (çəkmək) – 1) qaynar suda qalıb yetişmək, suyu çəkilərək öz buğunda bişmək. Plov dəm almışdır. – Hər cümə avamın plovu dəm çəkir. M.Möcüz; 2) od üstündə rəng alaraq ətri çıxmaq və içməyə yararlı hala gəlmək (çay, qəhvə haqqında). Dəm tökmək – tərləmək, damcı-damcı tökülmək (dəm çəkmək üçün qazanın ağzına qoyulan qapaqdan). Dəmə qoymaq – aramla öz buğunda bişmək, yaxud dəm almaq üçün zəif od üstündə saxlamaq. Xörəyi dəmə qoymaq. Çayı dəmə qoymaq. Dəmini almaq – dəm almaq üçün qazanın ağzına qoyulmuş qapağı götürüb üzərindəki damcı-damcı suyu kənara tökmək. Sürmə xala plovun dəmini aldı… S.Rəhimov. 2. Buğ, buxar, qaz. // Kömürün və s.-nin natamam yanması nəticəsində əmələ gələn boğucu, zəhərli qaz. Dəm tutmaq. Dəmdən zəhərlənmək. Dəm qazı. 3. məc. Kef, nəşə; istirahət. Dəm dəm gətirər, qəm – qəm. (Ata. sözü). Qüssəyə gəl, qəmə gəl; Kef istəsən, dəmə gəl; Dərd bilən özü gələr; Bilməyənə demə, gəl. (Bayatı). □ Dəm almaq (çəkmək) – nəşələnmək, keflənmək, ləzzət çəkmək, xoşlanmaq. [Aşpaz] ocağın istisi dəydikcə xumarlanıb dəm alırdı. M.Hüseyn. Dəmə uymaq – kefə uymaq, başı kefə qarışmaq. Heç demirlər oğul-uşaq var. Yəqin dəmə uyublar. S.Rəhimov. Dəmi sazlanmaq – kefi gəlmək; nəşələnmək. Mocuxun kefi kökəldi, dəmi sazlandı. S.Rəhimov. 4. məc. dan. Bərk kefli, məst. Hərif dəmdir. 5. məh. Bax dəmyə 1-ci mənada. Dəm xır. Dəm bostan. ◊ Dəm tutmaq – 1) züy tutmaq bax züy1 (1-ci mənada). Yağan o gur yağış da silə bilmədi fəqət; Onun kədərlərinə dəm tutmuşdu təbiət. B.Vahabzadə; 2) səsini başqasının səsinə uyğunlaşdırmaq. [Ziba] özözünə mığıldaya-mığıldaya uşağın ağlamağının dəmini tuturdu. C.Məmmədquluzadə. …İmamqulu isə koxanın xorultusuna gecə uzunu dəm tutdu. S.Rəhimov; 3) məc. başqasının dediklərini, fikrini təkrar etmək, başqasının hərəkətlərini təqlid etmək. Dəm vermək – 1) hərəkətə gətirmək, işə başlamaq. İşə dəm vermək; 2) bax dəm tutmaq 2 və 3-cü mənalarda. Dəm vurmaq – səlahiyyəti, məlumatı, xəbəri və ya haqqı olmadığı bir şeydən ağızdolusu danışmaq, bəhs etmək, iddiasında olmaq. Hətta millətin dərisini soyan adamlar da millətdən dəm vurub, “millət belə gəldi, millət belə getdi” deyirlər. F.Köçərli. // Ümumiyyətlə, bir şey haqqında danışmaq. Füzuli, aləmi-qeyd içrəsən, dəm vurma eşqindən. Füzuli. Göyün ulduzları da guya bir-biri ilə məhəbbətdən dəm vururdular. Ə.Haqverdiyev. [Bədircahan:] Birdən başlarsan cahıllıqdan dəm vurmağa, onda yəqin ki, iş düzəlməz. N.Vəzirov. // “Özündən” sözü ilə – özünü tərifləmək. Az özündən dəm vur. – Çox özündən dəm vuran aşıqların sazını əlindən alıb yola salmışdı. “Koroğlu”. Dəmə tutmaq – danışdırmaq, sorğu-suala tutmaq. Qubernat tutubdur Sonanı dəmə; Edir sözlərini dilmanc tərcümə. H.K.Sanılı.

  Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti / dəm

• 2 is. [fars.] Nəfəs. □ Dəm-dəmə vermək – nəfəs-nəfəsə vermək, səs-səsə vermək. Mərsiyəxanlar verəcək dəm-dəmə; Sən hələ bildiklərini qoy nəmə! Ə.Nəzmi.

  Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti / dəm

• 3 is. [fars.] 1. Qısa vaxt, an, ləhzə. □ Bir dəm – 1) bir vaxt, bir anlıq. Xəstənəm, çox dilərəm yanıma bir dəm gələsən; Çəkibən xəncəri, bağrım başını bir dələsən. M.P.Vaqif; 2) heç, əsla. Gözəl üzündə bir dəm; Nə dərd görmüşdüm, nə qəm. S.Vurğun. Bir dəmdə – bir anda, bir ləhzədə, dərhal, göz açıb-yumunca. Dönər rəyimlə bir dəmdə bu çərxi-kəcmədar əlbət. S.Ə.Şirvani. Bu dəm(də) – bu vaxt, bu əsnada. Hərgah bu dəmdə Nurəddinin nəzəri Əmiraslana düşsəydi, onun gözlərində parlayan odu və üzündə zühur edən acığı görərdi. S.S.Axundov. Bu dəmdə havadakı mələkdən bir səs gəldi. Ə.Haqverdiyev. O dəm(də) – o saat, o vaxt, o dəqiqə, dərhal. Ağaclar tərpədəndə baş çəməndə; Söyüd söylər o dəmdə: – Mən də, mən də. (Ata. sözü). Cütçü baba böylə deyib qeyznak; Eylədi ol qırğını ol dəm həlak. A.Səhhət. Mən istədim mane olam, amma o dəmdə yadıma saldım ki, bu gün, … bayram günüdür… C.Məmmədquluzadə. Hər dəm – hər dəqiqə, hər an, hər ləhzə, həmişə, daim. Quzuya qurd desəm – istəməz quzu; Yazıqlar! Hər dəmdə yazıqdı onlar. M.Araz. // Ümumiyyətlə, vaxt, çağ, zaman, əyyam, dövr (çox vaxt cəmdə işlənir). Cavanlıq dəmi. – Yorğun qanadlarım çırpınmaq istər; Gəl keçən dəmləri etməyəlim yad. M.Müşfiq. Bu dəmlərdə heç nəyə də əlim çatmasa; Qaysağını qopardıram Araz dərdimin. M.Araz. □ Dəmi gəlmək – vaxtı gəlmək, növbəsi yetişmək. Araza gəmi gəldi; Su daşdı, gəmi gəldi; Yaş tök, ağla, gözlərim; Ayrılıq dəmi gəldi. (Bayatı). 2. Ədat mənasında. Gah, bəzən. – Ay hacı, dünyadır da, dəm eniş, dəm yoxuş, bilmirsən? S.Rəhimov.

  Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti / dəm

• 4 DƏM1 f. 1) nəfəs çəkmə, nəfəs; 2) zaman, an; 3) ah. Dəmi-sərd dərin ah. DƏM2 ə. qan. DƏM3 ə. söhbət. DƏM’ ə. göz yaşı.

  Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında işlənən ərəb və fars sözləri lüğəti / dəm

dəm sözünün etimologiyası

• 1 Farsca “zaman” “an”, “nəfəs”, “kef” anlamını verən sözdür. Bu dəmdə birləş­mə­­­sində an, dəmkeş sözündə isə “nəfəs” mənasını əks etdirir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

  Azərbaycan dilinin etimologiya lüğəti / dəm

dəm sözünün sinonimləri (yaxın mənalı sözlər)

• 1 an — ləhzə — vaxt — çağ — zaman — əyyam — dövr

  Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti / dəm

• 2 buğ — buxar — qaz

  Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti / dəm

• 3 kef — nəşə

  Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti / dəm

• 4 nəfəs

  Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti / dəm

• 5 kefli — məst

  Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti / dəm

• 6 I dəm bax 1. dövr; 2. an II dəm bax sərxoş

  Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti / dəm

dəm sözünün omonimləri (çox mənalı sözlər)

• 1 DƏM I is. [ fars. ] Zaman, an, ləhzə. Boran keçdi, bahar gəldi; Qızıl gülün dəmi çatdı (R.Rza). DƏM II is. [ fars. ] Kef, əyləncə. Dədə, ona həm dəm, həm də qəm çömçəsi deyərlər (Dastanlar). DƏM III is. [ fars. ] Plov və ya çayın müəyyən müddət odun üstündə saxlanması. Günorta zamanı plov hazır olub dəmə vuruldu (Ə.Haqverdiyev). DƏM IV is. [ fars. ] Qaz. Kömürün dəmi bizi birtəhər etdi. DƏM V sif. [ fars. ] Çox içib məst olan, sərxoş. Biri ayıq, biri dəmdir; Bu da özgə bir aləmdir (F.Mehdi).

  Azərbaycan dilinin omonimlər lüğəti / dəm

dəm sözünün rus dilinə tərcüməsi

• 1 1. чад, угар; 2. заварка чая; 3. момент, мгновение;

  Azərbaycanca-rusca lüğət / dəm

• 2 1 I сущ. 1. чад, угар (удушливый газ, образующийся при неполном сгорании) 2. жар (сильно нагретый горячий воздух). Məni dəm vurdu меня обдало жаром II прил. угарный. Dəm qazı угарный газ; dəm tutmaq угорать, угореть; dəm tutmuş угоревший 2 I сущ. заварка (о чае) II прил. заварочный. Dəm çayniki заварочный чайник; dəm almaq: 1. настаиваться, настояться (о чае); 2. выпариваться, выпариться, выстоять на слабом огне (о плове); 3. перен. наслаждаться чем-л.; проводить время в развлечениях; dəmdə bişmək томиться (вариться, париться на медленном огне); dəmə qoymaq: 1. ставить, поставить на заварку, заваривать; dəm olmaq быть в нетрезвом состоянии, быть под мухой, быть под градусом 3 сущ. разг. время, мгновение, момент. Bu dəmdə в это время, hər dəm в любую минуту, в любой момент 4 в сочет. с tutmaq: 1. аккомпанировать, сопровождать, вторить (при игре на инструменте) 2. перен. подпевать кому-л.

  Azərbaycanca-rusca lüğət / dəm

dəm sözünün inglis dilinə tərcüməsi

• 1 I. i. fumes, carbon monoxide, charcoal fumes II. s.: ~ qazı carbon monoxide, charcoal fumes; Onu dəm qazı vurub / tutub He / She has been poisoned by carbon monox ide / (charcoal) fumes; He / She is suffering from carbon monoxide III. i. brew; ~ almaq to draw*, to brew; Çay dəm alır The tea is drawing / brewing; ~ə qoymaq to draw (d.), to brew (d.), to put (d.) on the stove / fire to draw* IV. s.: ~ çayniki teapot V. i. moment, instant; Bu dəmdə At that moment, At that very instant; ayrılıq ~i moment / hour of parting VI. i. accompaniment; ~ tutmaq 1) mus. to accompany (d. on), to join (in singing) (d.), to join in a singing (d.); 2) məc. to echo (d.); ~ vurmaq (danışmaq) to speak* / to tell* boastly about a matter one has no right to speak / to talk about; ◊ ~ olmaq to be* completely drunk

  Azərbaycanca-ingiliscə lüğət / dəm

dəm sözünün fransız dilinə tərcüməsi

• 1 is. fumée f, odeur f de graillon ; oxide m de carbone

  Azərbaycanca-fransızca lüğət / dəm

dəm sözünün ləzgi dilinə tərcüməsi

• 1 [fars.] сущ. нефес; dəm-dəmə vermək ван-ванце ттун.

  Azərbaycanca-ləzgicə lüğəti / dəm

• 2 [fars.] сущ. 1. дем; дем къачун; dəm almaq (çəkmək) дем къачун а) демда гьатун (мес. аш); б) ранг акъатун, хъвадай гьалдиз атун (мес. чай, кофе ва мс.); dəm tökmək гьекь хьун, стӀал-стӀал кӀвахьун (дем къачун патал эцигнавай къажгъандин кьиликай стӀалар); dəmə qoymaq демда тун, дем къачун патал зайиф цӀал эцигун (мес. аш, чай); dəmini almaq дем къачун патал тунвай къажгъандин кьил хкажна адак квай стӀалар къерехдихъ кӀвадарун; 2. бугъ, бухар, газ; // къванцицӀивин ва мс. хъсан кун тавуникай арадал къведай бамишдай, зегьерлу газ; 3. пер. кеф; ял ягъун; // dəm almaq (çəkmək) кеф хкудун, лезет къачун, хуш атун; dəmə uymaq кьил кефиник акахьун; dəmi sazlanmaq кефи къарагъун, кефи саз хьун, кефияр къумбар хьун; 4. пер. рах. дем, кефли, мест; 5. кил. dəmyə 1); ** dəm tutmaq а) зил кьун (кил. züy 1); б) ван масадан ванцив кьадайвал авун, сад авун; в) пер. масада лагьай гаф, фикир тикрар хъувун, масадан чӀалар ахъаюн; dəm vermək а) гьерекат кутун, кардив эгечӀун; б) кил. dəm tutmaq (б,в); dəm vurmaq дем ягъун, хабар (малумат, ихтияр) авачир са затӀуникай сив ацӀана рахун, бягьс авун; рахун; // вичи-вич тарифун, туп ягъун; dəmə tutmaq жузна-жаваб авун, рахурун, луькӀуьнарун.

  Azərbaycanca-ləzgicə lüğəti / dəm

• 3 [fars.] сущ. 1. герен, гьелен, легьзе, куьруь вахт; bir dəm а) са герен; б) гьич, асла; bir dəmdə са гьеленда, са легьзеда, гьасятда, вил мичӀна ахъайдалди; bu dəm(də) и гьеленда, и вахтунда, и чӀавуз; o dəm(də) гьа гьеленда, гьа вахтунда, гьа декъикъада, гьасятда; hər dəm гьар герен, гьар декъикъа, гьар легьзе, гьамиша, даим; 2. вахт, чӀав, заман, девир; cavanlıq dəmi жегьилвилин девир, жегьил тир чӀав; // dəmi gəlmək вахт атун, вахт хьун, нубат агакьун; 3. кӀус. гагь, бязен.

  Azərbaycanca-ləzgicə lüğəti / dəm

dəm sözü azərbaycan dilinin lüğətlərində