* azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğətində mövcuddur
* Sözün müxtəlif mətnlərdə yazılışı.
1 is. 1. Orqanizmin damarlarında dövr edib, onun bütün hüceyrələrinin qidalanmasını və maddələrin mübadiləsini təmin edən qırmızı maye. Sadıq kişi əllərinin qanını arxda yuyub üz qoydu həyətdən çıxmağa. C.Məmmədquluzadə. …Çox qan itirməsinə baxmayaraq, bədənin möhkəmliyi və cavanlığı Tapdığın sağalmasına kömək etmişdi. Ə.Əbülhəsən. □ Qan damarı anat. – insan və heyvan bədənində qanın axdığı damar. Qoyunun mədəsində toxumdan bir kiçik qurd çıxır ki, bağırsağı deşib qan damarına girib qan ilə belə gedib qoyunun beyninə yetişib, orada barama qurdu kimi özünə ətdən barama qayırır. “Əkinçi”. Ürək deyilən möcüzəsinin dərinlərində; qırıldı bir kiçik qan damarı. R.Rza. Qan dövranı fiziol. – bədəndə qanın damarlarda dövr etməsi. Qan getmək – çox qan axmaq, çox qan axıtmaq, çox qan itirmək. Bu dağdan bir can getdi; Ürəyindən qan getdi; Qız nə cür ağlamasın; Sevdiyi oğlan getdi. (Bayatı). Qan təzyiqi tib. – damarlarda qanın təzyiqi. İnfarkt, qan təzyiqi!… İki xəstəlik; Əsrin gərginliyi, əsrin zədəsi! B.Vahabzadə. 2. məc. Qan qohumluğu mənasında. Səmədin qorxusu qaçdı və öz-özünə: – Yox-a, özümünküdür?… Qandır, zarafat deyil, – deyə bacısı oğlundan lap arxayın oldu. B.Talıblı. 3. məc. Qətl, adam öldürmə. Burada, deyəsən, qan var. 4. məc. Düşmənlik, qanlı ədavət. Aralarında qan var. – [Eyvaz:] Bu qanı tarix yuya bilməyəcəkdir. Açın gözlərinizi, qardaşlar, aldanmayın! C.Cabbarlı. 5. Öldürülən adamın intiqamı, qisası. Qanını tələb etmək. – Atamın qanını unutmaq üçün mən gərək bişərəf və binamus bir adam olam. M.İbrahimov. □ Qan düşməni – barışmaz, qəddar düşmən. Hər nə isə mənimdi bu; Əsrlik qan düşməninə; Deyə bilmir son sözünü; Amma qırır öz-özünü, utanıram. B.Vahabzadə. Qan düşmən(çi)liyi – köhnə məişətdə: öldürülmüş yaxın qohumun intiqamını almaq adəti. İnqilabdan əvvəl keçmiş zəhmətkeş kütlələrinə çoxlu zərər yetirən vəhşi adətlərdən biri də qan düşmənçiliyi idi. S.S.Axundov. 6. məc. Dava, müharibə mənasında. Qan olmasın deyə dünya xalqları arasında sülh yaradılmalıdır. 7. məc. Təbiət, fitrət. □ Qanında olmaq – təbiətində olmaq, fitrətində olmaq. 8. məc. dan. Təəssüb, qeyrətkeşlik mənasında. Onda heç qan yoxdur. ◊ Qan ağlamaq – 1) çox mütəəssir olmaq, qanlı göz yaşı tökmək, yasa batmaq. Səndən ayrı ol qədər qan ağladım ki, dəmbədəm; Yaşa batıb islanıb səbrü qərarın kağızı. M.P.Vaqif. Bülbül gül üzündə xarı görəndə; Qan ağlar, rüxsarı yaşı dayanmaz. Aşıq Ələsgər. [İsmayıl:] Yox, ölməyibdir, amma bir günə düşübdür ki, görsən qan ağlarsan. Ə.Haqverdiyev; 2) cana gəlmək, təngə gəlmək, zara gəlmək, çox incimək, dad çəkmək. Qan ağlatmaq – cana gətirmək, təngə gətirmək, çox incitmək, zülm etmək. Qan ağlatdın ürəyimi, üstəlik də tənə vurma; Sındırdığın bu şüşədən qan axar al şərab kimi. Şəhriyar. Qan axıtmaq – 1) müharibə etmək; müharibə qızışdırmaq; 2) adamların ölməsinə, qırılmasına səbəb olmaq. Qazan dağında, Acıbulaqda, Qarasuçuda, Samıxda, Zincirlidə olan vuruşmalarda Alının dəstəsi yüzlərlə adam qırmışdı, sel kimi qan axıtmışdı. “Aşıq Ələsgər”. Qan axmaq məc. – dava və qırğın düşmək. Öz yurdunu şum eləmək; Qan axıtmaq, sonra, sonra; Su axtarmaq – qan yumağa?! M.Araz; Qan aldırmaq – xalq arasında müalicə məqsədi ilə damardan qan çıxartdırmaq. Mənim əmim Kərbəlayı İmam Qulu … ildə otuz iki dəfə dəllək usta Mədədi çağırıb qan aldırar. C.Məmmədquluzadə. Qan almaq – 1) müalicə məqsədi ilə damardan qan çıxarmaq. [İkinci azarlı:] …Hacı əmi, bu baş ağrısı məni həlak eləyibdir; … gedirəm usta Cəfərin yanına, deyir: – Qanın çoxalıb, gərək səndən qan alam. C.Məmmədquluzadə. At çərləmişdi. Bu saatda atdan qan almaq lazımdır. Ə.Vəliyev; 2) məc. intiqam almaq. Mahmudun qanını bəylərdən almasam, Xocahandan getməyəcəyəm. “Qaçaq Nəbi”. Qan aparmaq – yaradan çox qan axmaq nəticəsində üzülüb özündən getmək. Ey kamanqaşlı, məni yarələdi qəmzən oxu; Zülfünü bas yarama, qoyma, məni qan aparır. S.Ə.Şirvani. Deyir: “Yoldaş, qorxma məndən, qorxma, məni qan aparmaz”. S.Vurğun. Qan bahası – köhnə məişətdə: öldürülən bir adamın əvəzində öldürəndən və ya onun qohumlarından alınan pul və s.; qan əvəzi, diyə. Gəl, ey aşiq, şəhid ol eşq içində; Ki, həqdir ol şəhidin qan bəhası. Nəsimi. Hakimlərin gəlir mənbələrindən birisi də ərəblər vaxtından qalan diyə, yəni qan bahası məsələsidir. Adam öldürənlərə cəza verilmir, çünki qatillər qanın bahasını verib günahlarını təmizləyirlər. M.S.Ordubadi. Qan bahasına – çox böyük insan tələfatı hesabına, böyük qurbanlar verərək. Görəcəksiniz! Almanlar qan bahasına tutduqları şəhərləri qoyub Berlinə daban almasalar, mənə nə deyirsiniz, deyin! Mir Cəlal. Qan başına vurmaq – son dərəcə qəzəblənmək, özündən çıxmaq, hiddətdən özünü bilməmək. Nəbi Həcərin tutulmasını Kirə dağında eşitdi. Həmin saat qan sıçradı onun beyninə. “Qaçaq Nəbi”. Məktubu oxuduqda qanım başıma vurdu. M.S.Ordubadi. Qan beyninə vurmaq (sıçramaq) – bax qan başına vurmaq. [İbad:] Doğrusunu deyin. …Qan beynimə vuranda; it kimi doğraram onu. C.Cabbarlı. Qan çanağı – 1) qan tökmək istəyən, qanqan deyən, davakar, fitnəkar, araqarışdıran adam haqqında. [Ömər Koxa:] Görəsən, Həsən ağa namərdlik etməyib ki? Bilirəm Alqazax uşağı qan çanağıdır, nahaq yerə onlara “Dəli Alqazaxlılar” demirlər. İ.Şıxlı; 2) məc. şərab piyaləsi mənasında. Əksi-ləbin səadətini bulmasaydı mey; Meyl etməz idi hiç kəs ol qan çanağına. Q.Zakir. Qan çanağına dönmək – qəzəbin, hirsin şiddətindən, yaxud ağlamaqdan, xəstəlikdən və ya yuxusuzluqdan gözləri bərk qızarmaq, qanla dolmaq, qıpqırmızı olmaq. [Səkinə xanım:] Bir güzgüyə bax, gör, gözlərin acıqdan qan çanağına dönübdür. M.F.Axundzadə. Xan hiddətindən dodaqlarını gəmirir. Hirsindən gözləri qan çanağına döndüsə də, Vaqifin dediklərinə qarşı bir söz tapa bilmədi. Çəmənzəminli. Qan çəkmək – 1) qohumluq əlaqəsini büruzə vermək, yaxınlaşmaq; 2) qızarmaq. Gözləri qan çəkmək. Qan düşmək – dava düşmək, ədavət düşmək. Könlüm quşunu seyd eylədi qəmzeyi-çeşmin; Qorxum budu, qanlar düşə ortaq arasında. Q.Zakir. Qan eləmək (etmək) – 1) adam öldürmək. Aşıqlar bağrını şan-şan eylərsən; Hər qıya baxanda yüz qan eylərsən. Q.Zakir. Çoxdu günahım, onu əfv et mana! Qan eləyib qapına gəldim dəxil. S.Ə.Şirvani; 2) məc. şiddət eləmək, çoxlu ziyan vermək, tələfata, fəlakətə, bədbəxtliyə səbəb olmaq. Bu çay coşub daşanda nə qanlar eləməmişdi. İndi qış onu gücdən salmışdı. Çəmənzəminli. Qan görmək – aybaşı olmaq. Qan içdirmək – bax qan uddurmaq. Aşıq Humay indi bu saat özündən çıxıb, yoryoxsulun başı üstündə qamçı oynadan mülkədar balalarına qan içdirirdi. Qaçaq Nəbidən deyir, Həcəri tərifləyirdi. Ə.Vəliyev. Qan içmək – zülm etmək, qəddarlıq etmək, insan qanına susamaq. Tarix cəllad qan içməkdən yorulmaz; Tərpənişsiz qara zəncir qırılmaz. C.Cabbarlı. // məc. İstismar etmək, qanını sormaq. Deyirdi ki, gərək bəyləri kənddən çıxarasınız. Bunlar sizin qanınızı içirlər. B.Talıblı. Qan iddiası – qisas istəmə, intiqam tələb etmə. Qazan deyir: Oğul, min kafir öldürsən də, kimsə səndən qan iddiasında olmaz. “Kitabi-Dədə Qorqud”. Qan istəmək – 1) qan bahası iddia etmək, diyə tələb etmək. Gül kimi bir dəfə öpməklə qızarmış yanağın; Demə, gəl mən də öpüm ki, qana qan istəyirəm. Ə.Vahid; 2) bax qan-qan demək. Qan iyi gəlmək – qan tökməyə, adam öldürməyə hazır olan adam haqqında. …Dönün, qayıdın, balam! Bunlardan qan iyisi gəlir! M.F.Axundzadə. Qan-qan demək – qana susamaq, meydan oxumaq, heç bir səbəb olmadan döyüşməyə, vuruşmağa, qan tökməyə bəhanə axtarmaq. İndi qan-qan deyir insanları iranlıların! Dərhəqiqət pis imiş qanları iranlıların! M.Ə.Sabir. Qan qaraltmaq – acıqlandırmaq, dilxor etmək, pərt etmək, əsəbiləşdirmək. Ucuz söz qan qaraldar ki, küsərsən dostla sirdaşdan. S.Vurğun. [Qaçay:] Canəli dayı, ay Canəli dayı, sənə nə oldu, qanın niyə qaraldı? İ.Məlikzadə. Qan qardaşı – birgə mübarizədə axıdılan qan nəticəsində birbirinə yaxın olan adam haqqında. Qan qardaşım, nəhayət ver artıq yasına; Azadlığı alacaqsan qan bahasına. S.Rüstəm. Bizlər ki, lap bir dil, bir qan qardaşıq; Qardaş qalsın, insanlarıq, yoldaşıq… Şəhriyar. Qan qaynamaq – canlanmaq, dirçəlmək, cuşa gəlmək. Bu sözlərdən sonra Fəxrəddinin damarlarında qan qaynamağa və beyni alovlanmağa başladı… M.S.Ordubadi. Qan qohumluğu – həm ata, həm ana tərəfdən olan qohumluq. Qan qoxusu gəlmək – 1) dava, müharibə ehtimalı olmaq, müharibə gözlənmək; 2) dava istəmək, dava üçün bəhanə aramaq. Sənin sözündən qan qoxusu gəlir. C.Məmmədquluzadə. Dadaşın qardaşı çıxmış özündən; Gəlir qan qoxusu hər bir sözündən. M.Müşfiq. Qan qusdurmaq – çox incitmək, əzab və əziyyət çəkdirmək, başa bəla kəsilmək. [Ayrım qızı:] O qapı, bu qapıda veyl-veyl sürünməkdən başqa [Kərim babanın] əlindən bir iş gəlməzdi; evə gəldikdə bizə qan qusdurardı. A.Şaiq. Qan qusmaq – 1) vərəm azarına tutulmaq; 2) məc. olmazın əzab, əziyyət, sıxıntı çəkmək. [Zinyət xanım:] Doğru deyiblər ki, hər bir halda dövlət başa bir bəla imiş. “Neylərəm qızıl teşti, içinə qan qusam” – doğru söz imiş. N.Vəzirov. Qan ocağı – fitnəfəsad mənbəyi, cinayət yuvası. [Aqil:] Məni qan ocağı adlandırdılar, kənddən qovdular. S.Rəhimov. Qan olmaq – 1) qan tökülmək, adam öldürülmək. [Tellinin anası:] Tanrının qüdrətinə şükür, ağaclarda meyvə qalmadı, görəsən yenə harda nahaq qan olub ki, bəlasını çəkirik. Çəmənzəminli; 2) məc. qiyamət qopmaq, məhşər qopmaq, gurultu qopmaq, dava düşmək. Qan salmaq – fitnə salmaq, fəsad törətmək, dava salmaq, vuruşdurmaq. [Salatın:] Qurbanın olum, ay qağa, evimizə qan salma. Amanın bir günüdü, əlini qana bulama! İ.Şıxlı. Qan səpilmək məc. – qızarmaq, allaşmaq. Nahardan sonra təkrar bağa çıxmışdı. Artıq günəş batır, qüruba qan səpilirdi. Çəmənzəminli. Qan su yerinə axmaq (yerimək) – çox qan tökülmək, son dərəcə çox adam öldürülmək, qırğın olmaq. Ömər koxa başa düşdü ki, oğlu bir himə bənddir, əgər ona bir balaca işarə etsə, bütün Çıraqlıları ayağa qaldırar və qan su yerinə axar. İ.Şıxlı. Qan tökmək – 1) dava, müharibə etmək; 2) öldürmək. Gah qan tökər və gah içər qan; Ol sərvi-qədə budur nişanə. Heyran xanım. Zahirdi qəmzənin ciyər sökməyi; Can almağı, nahaq qanlar tökməyi. Q.Zakir. Qan tökülmək – adam öldürülmək, dava olmaq. Bu yaxşı əlamət deyildi, belə hallarda mütləq qan tökülməli idi. Çəmənzəminli. Qan tutmaq – 1) qatil haqqında: etdiyi cinayətin təsiri altında şüuru kütləşmək, özünü itirmək, özünü çaşdırmaq; 2) ahı tutmaq, qarğışı tutmaq. Mən aşiq, qanlıları; Qan tutsun qanlıları; Quduz qurda dönəydim; Tutaydım qanlıları. (Bayatı). Qan uddurmaq – əzab və əziyyət vermək, olmazın zəhmət və iztirab çəkdirmək, gününü qara eləmək. Belə kafir olmaz, aşiqlərinə; Qan uddurur çanaq-çanaq gözlərin. Q.Zakir. Həqqi var kim, uddura hər gündə yüz qanlar sənə. S.Ə.Şirvani. Qan udmaq – son dərəcə əzab və əziyyət çəkmək, zəhmətdə olmaq, iztirablı günlər keçirmək. Ömrüm uzunu qan udaram, hali-pərişan; Kirpiklərin, ol sinəvü ol zülfün əlindən. Heyran xanım. Qana boyanmaq – öldürülmək, qətl edilmək, yaxud yarasından çoxlu qan axmaq. [Şahnigarın] qolları və cırıq paltarından görünən dizləri al qana boyanmışdı. İ.Şıxlı. Qana bulamaq – öldürmək, qətl etmək. [Salatın:] Qurbanın olum, ay qağa, evimizə qan salma. Amanın bir günüdü, əlini qana bulama! İ.Şıxlı. Qana çalxatmaq – xatalı, qorxulu, təhlükəli işə cəlb etmək, calamaq, sövq etmək. Evin yıxılsın mənim evimi yıxan! Qan qusasan məni qana çalxayan! M.F.Axundzadə. Qana dolmaq – rəngi özünə gəlmək, canlanmaq. Lətifənin göyərmiş dodaqları yavaş-yavaş qana dolurdu. M.Hüseyn. Qana düşmək – böhtana, xataya, davaya düşmək. Bağban deyər, məni qoyma nişana; Öldürər gözlərin, düşərsən qana. Aşıq Məmməd Bağban. Səgrəqib bilməsin, düşərik qana; Sərzəniş gəlməyə bəlkə canana. Q.Zakir. Qana qan eləmək (etmək) – intiqam almaq, qisas almaq; qan əvəzində qan almaq. Amandır, sən daha gəl tökmə qanım, qanə qan etmə! Ə.Vahid. Qana salmaq – davaya salmaq, davaya səbəb olmaq. Üzün təmənnası, ləbin xəyalı; Binəvanı salıb qanə, deyərmi? Q.Zakir. Qızarıb ariziali güli-tər tək meydan; Açıban ruyini eşq əhlini yüz qanə salıb. S.Ə.Şirvani. Qana susamaq – dava arzulamaq, qan tökmək, adam öldürmək arzusunda olmaq. Zalım fələk xub susayıb qanıma; Bir kimsənə yoxdur gələ yanıma. Q.Zakir. Qanda üzmək – çox qan tökmək, çox adam öldürmək, qırğın düzəltmək. Görürəm qanda üzür cəlladlar. S.Rüstəm. Qanı batmaq – qatili cəzasız qalmaq; qisası, intiqamı alınmamaq. Biri əmr elədi, o biri qırdı; Qansızlar bu nahaq qanı batırdı. B.Vahabzadə. Qanı cuşa gəlmək – bax qan qaynamaq. Qanı halal olmaq məc. – cəzaya, ölümə layiq olmaq. Seyyida, bilməyirəm hiç nə məzhəbdi bu kim; Qan halal oldu bunun qəmzeyi-xunxarəsinə. S.Ə.Şirvani. Qanı qaçmaq – bənizi saralmaq, ağarmaq, solmaq. Saralıb rəngi-rüxün, ləblərinin qanı qaçıb. S.Ə.Şirvani. Zavallı uşağın qorxudan qanı elə qaçmışdı ki, üzünün rəngi ayaqları altındakı qardan seçilmirdi. S.S.Axundov. Qanı qaralmaq – kefi pozulmaq, əhvalı təlx olmaq, çox pərt olmaq. Səməd dayının qanı qaraldı və qəm-qüssəsi aləmi tutdu. B.Talıblı. Dünən yenə Şahingildə toplaşdıq. Ancaq ilk addımdan qanımız qaraldı. S.Rəhman. [Göyçək] Cumanı bu canavarla müqayisə etdikdə qanı qaralır. Ə.Əbülhəsən. Qanı qaynamaq – çox xoşuna gəlmək, ürəkdən sevmək, alışmaq, üns tutmaq, ünsiyyət etmək. Orxanın bu oğlana birdən-birə qanı qaynadı, onun didilmiş papağından da, cütburun çarığından da, toppuzlu çomağından da, kişikişi danışmağından da xoşu gəldi. İ.Məlikzadə. Qanı tutmaq – ahı tutmaq, etdiyi haqsızlığın cəzasını çəkmək. Səni, ey lalərüx, aşiqlərinin qanı tutub. S.Ə.Şirvani. Qanı yerdə qalmaq, qanı itmək – bax qanı batmaq. [Tubu:] Bəs İskəndər kimi cavanın qanı yerdə qalacaq idi? Ə.Haqverdiyev. Qanına boyanmaq – öldürülmək. Çəmənlər üstündə, lalələr arasında qucaqlaşaraq öz qanlarına boyanmış Zeynəb və Abbas anaları Fatmanın naləsini eşitmirdilər. S.S.Axundov. Qanına qəltan etmək – çoxlu yara vuraraq öldürmək. Qanına susamaq – birini öldürməyi arzu etmək, birinin ölümünü ürəkdən istəmək. Çün Nəsiminin susamış qanına yarın ləbi; Noldu, ey münkir, sana, kim qaynadı qanın yenə? Nəsimi. Susadım arslan kimi qanına; Hazır oldum hünərlə meydanına. A.Səhhət. Qanına yerimək (keçmək, işləmək) – 1) sirayət etmək, yoluxmaq, keçmək. …Qaraca qızın dişinin dibi qanadığı üçün, yaranı sorduqda zəhər tüpürcəklə onun qanına yerimişdi. S.S.Axundov; 2) məc. iliyinə, damarına işləmək, vərdiş olmaq, kök salmaq. Qanından keçmək – 1) bağışlamaq, əfv etmək, qisasını almamaq; 2) özünü qurban etmək, özünü fəda etmək, canını verməyə hazır olmaq. Verir fərmanını, keçər qanından; Tökülmüş dabana saçların, gəlin! Aşıq Əmir. Qanını əsirgəməmək – bax qanından keçmək 2-ci mənada. Dedi: – Əsirgəməm bir qaşıq qanı; Vəli laf vuranlar gen gündə hanı? Q.Zakir. Qanını içmək – öldürmək. [Hacı Murad:] Ay namərd oğlu namərd, hara qaçırsan, qanını içəcəyəm! N.Vəzirov. Qanını sormaq – istismar etmək, zülm etmək, varyoxunu əlindən almaq. [Rza xan Hikmət İsfahaniyə:] Kimdir min hiylə ilə vətənin qanını soran? Sizsiniz! Xaricilərlə əlbir olub, beş qranlıq malı otuz qrana satan sizsiniz! M.İbrahimov. Qanını tökmək – öldürmək. Qanını tökdü gözün hər ləhzə bir sövda ilən. Nəsimi. Qanını yerdə qoymamaq – qatilin cəzasını vermək, öldürülənin intiqamını almaq. [Rüstəm bəy:] Rəşid! …Sənin qanını yerdə qoymaram, oğul! Qəbirdə rahat yat… Hərgah meydanda tək də qalsam, genə düşməndən əl çəkməyəcəyəm. N.Vəzirov. Qanının arasına girmək – çox çətin və ya qorxulu vəziyyətə düşən bir adamı bu vəziyyətdən qurtarmaq, birinin nicatına səbəb olmaq. Mən onun qanının arasına girdim, yoxsa onu sel aparmışdı. – Onların direktoru başlayacaq ki, mən Xəlilin qanının arasına girdim. Axı biz də özümüzə görə bir kişiyik. M.Hüseyn. Ürəyi, ciyəri qana dönmək (qan olmaq) – iztirablı hal keçirmək, çox mütəəssir olmaq. Dərdü qəm çəkməkdən qan olub ciyər; Gətirən yox nazlı yardan bir xəbər. Q.Zakir. Qəmin əlində, ilahi, dönüb ürək qanə. M.Hadi.
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti / qan3 Donordan götürülmüş və köçürülmə, yaxud sonraki emal üçün istifadə edilən insan qanı
Terminlər lüğəti / qan1 “Od” anlamını verən göy kəlməsi ilə qohumdur. Qaynamaq, gün sözləri ilə qan kəlməsi eyni kökə malikdir, mənası “isti, hərarət” deməkdir. Gözümüzdən qanlı yaş axır cümləsindəki qanlı sözü məhz “isti, odlu” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Azərbaycan dilinin etimologiya lüğəti / qan3 QAN Maralın keçib gəldiyi yerdə sarı yarpaqlar üzərində qan damlaları çilənirdi (M.Hüseyn); XUN (kl.əd.) Əmri-bari ilə onda pərdəyi-pürxun idik; Qətreyi-naçiz idik, müdğə uyuşmuş xun idik (Xətayi).
Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti / qan1 QAN I is. Orqanizmdə damarlarla dövr edib, onun bütün hüceyrələrinin qidalanmasını və maddələr mübadiləsini təmin edən qırmızı maye. Bıçaq vursan qanı çıxmazdı (B.Bayramov). QAN II f. Anlamaq, başa düşmək. Ay balam, eybini qan; Bir həya eylə, utan! (M.Ə.Sabir).
Azərbaycan dilinin omonimlər lüğəti / qan2 I сущ. 1. кровь. Çoxlu qan itirmək потерять много крови, qan qruplarının uyuşmamazlığı несовместимость групп крови, qan durğunluğu застой крови; qan əvəzediciləri заменители крови; qan yaxması мазок крови, qanın konservlənməsi (konservləşdirilməsi) консервация (консервирование) крови, qan laxtası сгусток крови, qanın laxtalanması свертывание крови, qanın özlülüyü вязкость крови, qan plazması плазма крови, qanın rəng göstəricisi цветовой показатель крови, qan serumu сыворотка крови, qanın analizi анализ крови, qan təzyiqi давление крови, qan xidməti служба крови, qan xəstəlikləri болезни крови, юрид. qan axını поток крови, qan gölməçəsi лужа крови, qan sıçramaları брызги крови 2. перен. о кровных, родственных связях. Qanı qanımızdandır нашей крови 3. перен. вражда. Aralarında qan var между ними вражда 4. месть, отмщение. Qanını tələb etmək требовать отмщения 5. убийство, кровопролитие (о войне). Qan salmamaq üçün sülh olmalıdır чтобы не было кровопролития, нужен мир; qan şəkəri сахар крови, qan dövranı кровообращение, qan itirmə (itkisi) кровопотеря, qan yaranması кроветворение, qanı əvəz edən maddə кровезаменитель, qan azlığı малокровие, qan axması кровотечение, qan hayxırması кровохарканье II прил. 1. кровяной. Qan təzyiqi мед. кровяное давление, qan ləkəsi кровяное пятно, qan izi кровяной след, qan hüceyrələri кровяные клетки, qan kürəcikləri кровяные шарики, qırmızı qan cisimcikləri красные кровяные тельца (эритроциты), qan parazitləri зоол. кровяные паразиты 2. кровный. Qan intiqamı кровная месть, qan qardaşları кровные братья, qan qohumluğu кровное родство 3. кровеносный. Qan damarları кровеносные сосуды ◊ qanı qanından кровь от крови; qan düşməni кровный враг; qan düşmənçiliyi кровная вражда (в старом быту: обычай мести за убитого родственника); qan intiqamı, qan davası кровная месть; qan ağlamaq: 1. плакать горькими слезами, заливаться горючими слезами; 2. изнывать, дойти до отчаяния; qan ağlatmaq истязать, вынудить кого-л. лить горькие слезы; qan aldırmaq дать пустить себе кровь (в народной медицине); qan almaq брать, взять кровь (в лечебных целях); qanını almaq kimin мстить, отомстить к ому за кого-л.; qan aparmaq: 1. истекать кровью; 2. лишиться сознания от чрезмерной потери крови; qan axıtmaq проливать, пролить кровь; qan başına (beyninə) vurdu kimin кровь ударила (бросилась) в голову к ому; qan bahası в прошлом: получение откупа за убитого от родственников убийцы или его самого; qan bahasına ценой крови, ценой огромных усилий; qan-qan demək жаждать крови; qan qaraltmaq испортить кровь, настроение к ому-л., досадить кому-л.; qan qoxusu gəlir: 1. пахнет кровью (о приближении войны); 2. kimdən пахнет кровью от кого-, чего; qan qusdurmaq kimə угнетать, изнурять, истязать кого, не давать житья кому, qan qusmaq: 1. заболеть туберкулезом, харкать кровью; 2. перен. истязаться, мучиться; qan düşdü произошло убийство, пролилась кровь; qan iddiası eləmək (etmək) требовать отмщения (мести); qan istəmək жаждать крови; qan içində üzmək плавать в крови; qan içdirmək см. qan uddurmaq; qan içmək пить кровь, жестоко расправиться; qan işi мокрое дело; qan gözünü örtüb глаза налились кровью; находится в невменяемом состоянии; qan ocağı очаг преступлений; qan salmaq быть причиной скандала, убийства; qan su yerinə axır кровь льется рекой; qan su kimi axır см. qan su yerinə axır; qan tökmək лить, пролить, кровь чью, убить кого; nahaq qan tökmək пролить невинную кровь; qanı tökülmək пролиться чьей крови, быть убитым; qan tutmaq kimi: 1. растеряться, оцепенеть, невольно оставаться на месте убийства; 2. терять сознание при виде крови; qan tutsun kimi проклятие в адрес убийцы; qan uddurmaq см. qan ağlatmaq; qan hesabına əldə etmək кровью добывать что-л.; qan çanağı о человеке, жаждущем крови; qan çanağına dönmək наливаться кровью (о глазах); qan çəkmək чувствовать кровное родство с кем; qana batmaq быть виновным в чьей-л. смерти; qana boyanmaq обагриться кровью; qana bulamaq (bələmək, boyamaq): 1. убить кого-л. 2. обагрить руки кровью: qana bulaşmaq см. qana boyanmaq; qana qan eləmək (etmək) отомстить (кровь за кровь, око за око, зуб за зуб); qana dolmaq поправляться, наливаться кровью, порозоветь; qana düşmək попасть в беду; qana salmaq kimi вовлечь в драку; qanda üzmək см. qan içində üzmək; qanı batmaq быть неотомщённым (об убитом); qanı qaynamaq: 1. kimə чувствовать, почувствовать расположение, любовь, симпатию к кому-л.; 2. волноваться, выходить из себя; 3. кровь играет (кипит, бродит – об избытке сил, энергии); qanı qaralmaq расстраиваться, расстроиться, омрачаться, омрачиться; qanı qara не в настроении, не в себе; qanı qaçmaq побледнеть, стать бледным; qanı damarlarına sığmamaq жаждать крови, qanı yerdə qalmaq см. qanı batmaq; qanı itmək см. qanı batmaq; qanı halaldır kimin kimə заслуживает смерти; qanı cuşa gəlir кровь играет, кровь кипит (горит, бродит) в ком; qanına qəltan etmək окровавливать, окровавить, залить кровью кого, убить кого; qanına yerikləmək kimin жаждать чьей крови; qanına yeriyib (keçib, işləyib) kimin nə стало необходимостью, привычкой, нормой что для кого-л.; yanaqlarından qan damır кровь с молоком; qanına susamaq kimin см. qanına yerikləmək; qanından keçmək: 1. простить, отказаться от мести; 2. пожертвовать собой, быть готовым пожертвовать собой за что, за кого; qanını əsirgəməmək не жалеть самого себя, не жалеть своей крови; qanını yerdə qoymamaq kimin отомстить за кого-л.; qanını içmək пить кровь чью; qanına işlətmək сделать нормой для кого; укоренить в сознании кого; qanına işləyib вошло в плоть и кровь; qanını sormaq kimin сосать кровь, мучить, эксплуатировать кого; qanını tökmək kimin убивать, убить кого, проливать, пролить кровь чью; qanının arasına girmək спасти, выручить кого; qanında olmaq быть в чьей-л. крови (об особенностях характера, поведения); qanının son damlasına qədər vuruşmaq (döyüşmək) биться (бороться) до последней капли крови; ürəyi (ciyəri) qana dönmək (qan olmaq) сильно переживать в связи с чем-то
Azərbaycanca-rusca lüğət / qan1 I. i. blood; ~ı kəsmək / dayandırmaq to stop the blood / a wound; ◊ ~ ağlamaq məc. to weep* bitterly, to complain bitterly (of); ◊ ~ ağlatmaq to torment (d.), to torture (d.), to punish mercilessly; ~ almaq 1) tib. to let* one’s blood; 2) (qisas almaq) to revenge (d.), to take* revenge (on, for), to take* vengeance (on, for); ~ qusmaq to spit* blood; ~ qusdurmaq to torture (d.), to punish (d.), to beat* till one bleeds; ~a boyanmaq / bələnmək to be* beaten black and blue, to be* stained with one’s own blood; ~ı qaynamaq to feel* sympathy (for); ~ı qaralmaq to feel* upset, to be* put* out (over), to be* disappointed (at); ◊ ürəyini ~a döndərmək to make* one’s heart bleed; son damla ~ına qədər to the last drop of blood; isti ~lı hot blooded; məc. kind, kind-hearted; soyuq ~lı cold blooded; ~ aparmaq tib. to bleed profusely; ◊ ~ında olmaq to run* in one’s blood; Onun qanında var It runs in his blood; Ürəyim qan ağlayır My heart bleeds; Adamın qanı donur One’s blood freezes II. s. blood; ~ təzyiqi blood pressure; ~ qrupu blood group; ~ damarı blood-vessel, vessel; ~ qohumluğu blood relationship; ~ intiqamı vendetta, blood feud; ~ düşməni deadly enemy; ~ dövranı tib. circulation (of the blood); ~ pulu bax qanbahası
Azərbaycanca-ingiliscə lüğət / qan1 is. sang m ; ~ almaq saigner vt ; ~ təhlili analyse f de sang ; ~ təzyiqi tension f artérielle ◊ ~ ağlamaq pleurer (verser) des larmes de sang ; pleurer à chaudes larmes ; ~ ağlatmaq rendre la vie impossible à qn, harceler vt ◊ ~a qan deyillər Œil pour œil et dent pour dent ; ~ının arasına girmək tirer qn du pétrin (d’ambarras) ; ~lı bıçaq olmaq être à couteaux tirés avec qn
Azərbaycanca-fransızca lüğət / qan1 сущ. 1. иви; qan dövranı физиол. иви къекъуьн (бедендин дамарра); qan getmək ифи фин, гзаф иви авахьун; // ивидин; qan damarı анат. ивидин (иви къекъведай) дамар; qan azlığı мед. ивидин тӀимилвал, бегьем иви тахьун; 2. пер. ивидин мукьвавал; // са ивидикай тир (мес. мукьвад); qan qardaşı хайи стха; 3. пер. итим ягъун, итим кьин; 4. пер. мидявал, уьжвал, душманвал (ивидин); 5. кьисас, ккам; // qan düşməni ивидин душман, сад-садав баришугъ техжер къати душман; qan düşmənçiliyi куьгьн. ивидин душманвал, яна кьенвай касдин кьисас къахчудай адет; 6. пер. дяве; 7. пер. хесет, тӀебиат, тебят; qanında olmaq ивидик хьун, тебятдик хьун, хесетдик хьун; 8. пер. рах. гъейрат, гъейратлувал манада; ** qan ağlamaq а) шехьун, вилерай иви галай нагъв авадарун, ясда гьатун; б) ччан туьтуьниз атун, бизар хьун, жазан хьун, шерзум хьун, икрагь хьун, дад чӀугун; qan ağlatmaq ччан туьтуьниз гъун, шерзумун, жазанарун, зулум авун, азият гун; qan axıtmaq а) иви(яр) экъичун, дяве авун; дяве къизмишрун; б) инсанар рекьиниз, къирмиш хьуниз себеб хьун; qan axmaq пер. иви(яр) экъич хьун, дяве (къиргъин) гьатун; qan aldırmaq иви къачуз тун, иви къачуз гун (дамардилай); qan almaq а) иви къачун (дамардилай); б) пер. кьисас къахчун; qan aparmaq ивиди тухун, хиряй гзаф иви авахьуникди вичелай вин; qan bahası куьгьн. ивидин гьакъи, вичи итим яна кьенвай касдивай ва я адан мукьвабурувай кьейи касдин эвезда къахчудай пул, ччил ва я мс. затӀ; qan bahasına ивияр экъична, гзаф инсанар кьена, чӀехи къурбандар гана; qan başına vurmaq иви кьилиз ягъун, гзаф хъел атун, вичяй акъатун, къапарай акъатун; qan beyninə vurmaq (sıçramaq) кил. qan başına vurmaq; qan çanağı а) иви-иви луьгьудай, ивияр экъичун (дяве) кӀани, фитнекар, араяр акадардай кас; б) пер. чехир авай сукӀра; qan çanağına dönmək вилериз иви хъиткьинун, вилер яп-яру хьун (хъилекай, шехьуникай, азардикай, ахвар тахьуникай ва мс.); qan çəkmək а) ивиди чӀугун, рикӀиз чими хьун, агатун; б) яру хьун (вилер); qan düşmək иви гьатун, иви экъич хьун, дяве гьатун, мидявал гьатун; qan eləmək (etmək) а) итим кьин; б) пер. гзаф зарар гун, телеф хьуниз, сед хьуниз, бедбахтвилиз себеб хьун; qan görmək иви акун, вацран кьилер хьун (агакьай рушариз); qan içdirmək кил. qan uddurmaq; qan içmək иви хъун, зулум авун, къансарвал авун, инсандин ивидихъ къаних хьун; // пер. иви фитӀинун, алажун; qan iddiası кьисас хкӀан хьунухь, кьисас тӀалабун; qan istəmək а) ивидин гьакъи тӀалабун, кьисас тӀалабун; б) кил. qan-qan demək; qan iyi gəlmək ивидин ни атун (иви экъичиз, итим рекьиз гьазур тир касдикай рахадамаз); qan-qan demək иви-иви лугьун, ивидихъ къаних хьун; са себебни авачиз иви экъичун, кукӀун, дяве авун патал багьна жугъурун; qan qaraltmaq иви чӀулаварун, хъел гъун, хъел кутун, кефияр чӀурун, перт авун; qan qardaşı ивидин стха (дяведа, женгера сада-садаз стха лагьай, стха хьиз акахьай кас); qan qaynamaq иви ругун, ччан атун, ашкъида гьатун, вини кӀарариз акъатун; qan qohumluğu ивидин мукьвавал, диде ва буба патай мукьвавал; qan qoxusu gəlmək ивидин ни атун а) дяве хьунин (къарагъунин) мумкинвал аваз хьун; б) дяве кӀан хьун, дяве авун патал багьна жугъурун; qan qusdurmaq иви экуьчиз тун (гун), гзаф азабар (азиятар) чӀугваз тун, кьилиз бала хьун; qan qusmaq иви экъуьчун а) чахутка хьун, верем хьун; б) пер. гзаф азабар (азиятар) чӀугун; qan olmaq а) иви экъич хьун, ивияр авахьун, инсанар рекьин; б) пер. къиямат акъатун, дяве гьатун; qan salmaq иви ттун, фитне ттун, дяве ттун, къал ттун, кукӀурун; qan səpilmək пер. яр ягъун, яру хьун (мес. цав); qan su yerinə axmaq (yerimək) яд хьиз (цин чкадал, сел хьиз) иви авахьун, гзаф ивияр экъич хьун, акьалтӀай гзаф инсанар кьин, къирмиш хьун; къиргъин хьун; qan tökmək иви(яр) экъичун а) дяве авун; б) кьин; qan tökülmək иви(яр) экъич хьун (авахьун), инсан(ар) рекьин, дяве хьун; qan tutmaq а) ивиди кьун, кьил-кьилел аламукь тавун, гъавур вичив гумукь тавун, вичи-вич квадарун, вич-вичив гумукь тавун (инсан кьейи тахсиркардин гьакъинда); б) къаргъишди кьун, агьди кьун; qan uddurmaq пер. иви хъун, акьалтӀай гзаф азабар (азиятар) гун (чӀугваз тун), югъ тагун, экуь дуьнья мичӀи (дар) авун; qan udmaq пер. иви экъуьчун, акьалтӀай гзаф азабар (азиятар, зегьметар) чӀугун, азабдик (азиятдик) хьун; qana boyanmaq ивидлай хьун, ивиди ричин, кьин (ва я хиряй гзаф иви фин, авахьун); qana bulamaq ивидлай авун, гъилер ивидай кьацӀурун, яна кьин, кьин; qana dolmaq рангар къекъифун, ччан хтун, рангар чкадиз хтун (пӀузаррин, ччинин); qana düşmək квачирдак акатун, буьгьтендик акатун, (кьил) хатадик (къалдик, баладик) акатун; qana qan eləmək (etmək) кьисас къахчун, ккам къахчун; ивидин эвезда иви къахчун; qana susamaq ивидихъ къаних хьун, дяве кӀан хьун, иви экъичун (инсанар рекьин) мурад авун; qanda üzmək ивидин къене сирнавун, гзаф ивияр экъичун, гзаф инсанар рекьин, къиргъин туькӀуьрун; qanı batmaq иви ччилел аламукьун, итим кьенвай кас жаза тагана амукьун; кьисас къахчунвачиз хьун; qanı cuşə gəlmək кил. qan qaynamaq; qanı halal olmaq пер. иви гьалал хьун, жазадиз (кьиникьиз) лайих хьун; qanı qaçmaq рангар атӀун, рангар катун, рангар хъипи (лацу) хьун (пӀузаррин, ччинин); qanı qaralmaq иви чӀулав хьун, кефияр (гьалар) чӀур хьун, гзаф перт хьун; qanı qaynamaq ивиди чӀугун, рикӀиз чими хьун, гзаф бегенмиш хьун, хуш атун, рикӀяй кӀан хьун, вердиш хьун; qanı tutmaq агьди кьун, къаргъиш акьун, авур гьахъсузвилин жаза чӀугун; qanı yerdə qalmaq, qanı itmək кил. qanı batmaq; qanına qəltan etmək (eləmək) ивидлай авун, гзаф хирер авуна кьин; qanına susamaq ивидихъ къаних хьун, сад рекьиз кӀан хьун; qanına yerimək (keçmək, işləmək) ивидик фин а) фин, акатун (садакай масадак азар); б) пер. мефтӀедик фин, дамардик фин, вердиш хьун; qanından keçmək а) кьисас къахчунин фикирдилай гъил къачун, багъишламишун; б) ччандилай гъил къачун, вичи-вич къурбанд авун, ччанни гуз гьазур хьун; qanını əsirgəməmək кил. qanından keçmək б); qanını içmək садан иви хъун, кьин; qanını sormaq иви фитӀинун, зулум авун, авай-авачирди гъилягъ къачун, алажун; qanını tökmək садан иви экъичун, кьин; qanını yerdə qoymamaq садан иви чилел тун тавун, итим яна кьейи касдиз жаза гун, адавай кьисас къахчун.
Azərbaycanca-ləzgicə lüğəti / qan(Qax) yuxayayan. – Qa:n xamırı yayan taxdadı; – Qa:nı ver, xamır yayım
Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti.qana tüşməx’: (Qazax) sətəlcəm olmaq. – Qoyun qana tüşüf, gərək onnan qan alasaη, o heyvan qultara
Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti.