* azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğətində mövcuddur
* Sözün müxtəlif mətnlərdə yazılışı.
1 is. [fars.] 1. Çiçək (danışıqda “qızılgül” mənasında da işlənir). Ağaclar gül açıb. Gül dərmək. – …Bir dəstə gül olaydım; Asılaydım yaxannan. (Bayatı). Bir gül ilə bahar olmaz. (Ata. sözü). …Hər gülün, hər çiçəyin öz adı, öz surəti var. S.Vurğun. 2. Buxara dərisinin üzərindəki incə qıvırcıqlar. Bu dərinin gülləri çox xırdadır. – Hacı güldü. Börkünü əlinə götürüb onun güllərini yatırmaq üçün əlilə tumarladı. M.S.Ordubadi. Həcər papağı oxşadı, gümüşü güllər parıldadı. S.Rəhimov. 3. Toxunma şeylərin, xalçanın və s.-nin üzərində olan buta və s. Xalçanın gülləri. Parçanın gülləri qəşəngdir. [Hamı:] Ah, nə gözəl parçadır; Gülləri də qonçadır. Ü.Hacıbəyov. 4. Çörəkdə xırda-xırda yanmış yer; yanıq qabarları. Çörəyin çoxlu gülü var. □ Gül vermək – çörəkdə gül əmələ gəlmək; qabarlanmaq. Çörək gül verib. 5. Qızılcanın ən şiddətli anındakı səpgi. Uşağın bədənini gül basıb. 6. bayt. Qoyun xəstəliklərindən birinin adı. Qoyuna gül düşdü, qırıldı. 7. məc. Əziz, istəkli, sevimli, sevgili adam. Biçarə Vamiq oldu avarə öz elindən; Məcnunu sən ayırdın Leyli kimi gülündən C.Cabbarlı. 8. Gülüm şəklində – əziz, istəkli, sevimli bir adama nəvazişli müraciət. Öylə rənadır, gülüm, sərvi-xuramanın sənin; Kim, görən bir gəz olur, əlbəttə, heyranın sənin. Füzuli. 9. məc. Gözəl, qəşəng, məsum. Gül kimi uşaq. Gül kimi qız. Gül surət. Gül yanaq. – Mən aşıq gül üzünə; Şeh düşmüş gül üzünə. Sarı Aşıq. ◊ Gül açmaq məc. – 1) gözəlləşmək, təravətlənmək, qəşəngləşmək. Gözəl qız, yaxşı vaxtda; Başladın gül açmağa. Ə.Cavad; 2) həyata keçmək, rövnəq tapmaq, çiçəklənmək. Arzuları gül açdı. Əməllər gül açır. – [Zəhra:] Ədalət dünyada əlvan gül açsın; Səadət günəşi nurunu saçsın. M.Rahim. Gül ağız isteh. – söyüşkən, ağzından pis sözlər çıxan, acıdanışan adam haqqında. [Səkinə Məşədi Ağabanıya:] Açma mənim gül ağzımı, yoxsa açaram sandığı, tökərəm pambığı. M.Əliyev. Gül gülü çağırmaq (səsləmək, dindirmək) şair. – təbiətin, ətraf mənzərənin gözəlliyini ifadə etmək üçün işlədilir. Çaylar axırdı, hovuzlar fəvvarə vururdu, gül gülü çağırırdı. Çəmənzəminli. Fələkdən bac verib, bac alan könlüm; İndi uşaq kimi ağlar səninçün; Gül gülü çağırır, çiçək çiçəyi; Gülər aşiqlərin qönçə diləyi. M.Müşfiq. Gül kimi – çox yaxşı, gözəl. Gül kimi (tək) açılmaq – 1) gözəlləşmək, qəşəngləşmək. Uşaq böyüdükcə gül kimi açılır; 2) sevinmək, ürəyi açılmaq, şadlanmaq. Mən yanına gəlsəm tutulur ol mahitaban; Gültək açılır yanına əğyar gələndə. S.Ə.Şirvani. Gül kimi təmiz – haqqında heç bir pis söz deyilməmiş; təmiz, məsum. [Şahnigar:] …O bircə canına and olsun ki, mən gül kimi təmizəm, ay qardaş, heç elə şey olarmı? İ.Şıxlı. Gül vaxtı (çağı və s.) – güllər açan vaxt, ilk bahar, ilk yaz. Hər yan dedilər ki: – Ey bəlakəş! Gül çağıdır, olmagil müşəvvəş. Füzuli. Bu bahar fəslində, gül mövsümündə; Hər kimin ki, ola yarı yanında; Bil ki, bəxtəvərdi tarı yanında. Q.Zakir. İndi gül dəmidir, fəsli-bahardır; Hər gülün, çiçəyin bir sirri vardır. S.Vurğun. Gül fəsli yetişmişdi. M.Rzaquluzadə. Gül yağı – güldən çəkilib yeyinti sənayesində və ətriyyatda işlədilən xoşiyli yağ. Üç min gül ləçəyindən; bir gül yarpağının çəkisi qədər; gül yağı çəkirlər. R.Rza. Gül yarpağı kimi əsmək (titrəmək) – qorxudan, həyəcandan, bəzən də soyuqdan titrəmək. Sürmənin dodaqları gül yarpağı kimi titrəyir, uzun kirpikləri tez-tez qırpınır, gözləri xumarlanırdı. M.Süleymanov. Gül(ünü) vurmaq – bir şeyin ən yaxşısını, yaxud ən siftəsini seçib götürmək. …Meşinov dönüb Əlyarova dedi: – Sən öl yoldaş silistçi, telefonçu gülünü vurdu. S.Rəhimov. Güldən ağır söz – incidəcək, qəlbə toxunacaq söz. Nə Şamxal atasının üzünə ağ olmuş, nə də atası ona güldən ağır söz demişdi. İ.Şıxlı.
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti / gül2 f. çiçək. Güli-xəndan gülər gül, açılmış çiçək.
Klassik Azərbaycan ədəbiyyatında işlənən ərəb və fars sözləri lüğəti / gül1 Üçgül, beşgül kimi sözlər işlədirik, burada gül “bucaq”, “künc” anlamında işlədilir. Sözün əsli üçkünc, beşkünc olub, sonra təhrif nəticəsində gül şəklinə düşüb. Deməli, gül kəlməsi künc kəlməsinin dəyişmiş formasıdır. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Azərbaycan dilinin etimologiya lüğəti / gül1 GÜL I is. Çiçək, qızılgül. Gül – Hafiz divanında şerin təravətidir (B.Azəroğlu). GÜL II f. Müəyyən bir hadisədən aldığı zövq nəticəsində insanın qəhqəh çəkməsi. Bir az da gül, acı yaşlar axıtdığın yerdə (S.Rüstəm).
Azərbaycan dilinin omonimlər lüğəti / gül2 I сущ. 1. цветок: 1) орган размножения цветковых растений, состоящий из чашечки, венчика, тычинок и плодолистиков; мн. ч. цветки. ağ gül белый цветок, almanın gülü цветок яблони, badam gülü цветок миндаля 2) травянистое растение, имеющее цветки; мн. ч. цветы. Gül yığmaq собирать цветы, gül almaq купить цветы, gül bağışlamaq дарить цветы, açılmış gül распустившийся цветок, solmuş gül увядший цветок, payız gülləri осенние цветы, otaq gülləri комнатные цветы, gül dərmək рвать цветы, gül bəsləmək ухаживать за цветами, güllərlə bəzəmək украшать цветами; gül buketi букет цветов 2. цвет: 1) см. gül I, 1 (2). Qaysı gülləri абрикосовые цветы, şaftalı gülləri персиковые цветы 2) перен. лучшая часть чего-л. Ədəbiyyatımızın gülü цвет нашей литературы 3. роза: 1) декоративный кустарник с крупными махровыми, обычно ароматными, цветками разнообразной окраски 2) цветки этого растения 4. завиток: 1) короткая вьющаяся шерсть каракульских ягнят 2) украшение в виде завитка. Güzgünün kənarlarındakı güllər завитки по краям зеркала 5. узор, рисунок (на ковре, ткани и т.п.) Xalçanın gülləri узоры ковра, parçanın gülləri рисунки ткани 6. мед. розеола (коревая сыпь) II прил. 1. цветочный: 1) относящийся к цветку. Gül toxumu цветочные семена 2) предназначенный для хранения, продажи и т.п. цветов. Gül vazası цветочная ваза, gül mağazası цветочный магазин 2. розовый: 1) относящийся к розе. Gül ləçəyi розовый лепесток 2) добываемый из розы. Gül yağı розовое масло 3) приготовленный из розы. Gül mürəbbəsi розовое варенье; gül açmaq перен. 1. цвести (достигать поры расцвета физических и духовных сил) 2. расцветать, расцвести (успешно развиваться, достигать состояния подъема, процветания). İstedadı gül açır kimin талант чей расцветает ◊ gül vaxtı (çağı) пора роз (о весне); gül yarpağı kimi əsmək дрожать как лист (от страха, волнения, холода); gül kimi как роза, как цветок; gül kimi sənətin var у тебя прекрасное ремесло (прекрасная профессия); gül kimi açılmaq расцветать, расцвести: 1. хорошеть, похорошеть 2. становиться, стать радостным; güldən ağır söz deməmişəm kimə я не обижал кого грубым словом; güldən ağır söz eşitməmişəm kimdən ни разу грубого слова не слышал от кого; gülünu vurmaq снимать сливки (брать себе самую лучшую часть чего-л.); gül gülü çağırır, bülbül bülbülü (о лучшей поре весны, поре цветов); gül tikansız olmaz нет розы без шипов
Azərbaycanca-rusca lüğət / gül1 I. i. 1. rose; qızıl ~ red rose; ağ ~ white rose; sarı ~ yellow rose; Tikansız gül olmaz at. söz. No rose without a thorn 2. (çiçək) flower; (ağacın gülü) blossom II. s. rose; flower; ~ bağı flower garden; ~ iyi the smell of rose; ~ sərgisi flower show; ~ mağazası flower shop, florist’s
Azərbaycanca-ingiliscə lüğət / gül1 is. fleur f ; qızıl ~ rose f ; ağ ~ fleur blanche ; sarı ~ fleur jaune ◊ ata. söz. Tikansız ~ olmaz Il n’y a pas de roses sans épines
Azərbaycanca-fransızca lüğət / gül1 [fars.] сущ. 1. цуьк; чуьк (нугъ.); gül dərmək цуьк(вер) атӀун; // цуькведин (мес. пеш); цуькверин (мес. кӀунчӀ); 2. бухара хъицикьдин винел жедай нехишриз ухшар бурма хьтин, элкъвей чӀарар; 3. хранвай затӀарин (мес. гамунин, парчадин ва мс.) винел жедай цуьквериз ухшар нехишар; 4. пеш, пих (хьра куникди фан ччиниз акъатдай куьлуь халар); gül vermək пеш (пих) акьалтун, пеш акъатун (фан ччиниз); 5. мед. ярар (ярарин лап пис вахтунда жендекдиз акъатдай ттварар); 6. бацӀар, къарбу (хперин азаррикай садан тӀвар); 7. пер. азиз, сейли, кӀани кас, кӀаниди; 8. пер. иер, гуьзел; ** gül açmaq пер. цуьк ахъаюн а) иер хьун, гуьзел хьун; б) цуьк авун, цуькун (мес. мурадри); gül ağız рахш. сив харчи, сивяй пис гафар акъатдай, мез туькьуьл, экуьгъиз рахадай касдин гьакъинда; gül-gülü çağırmaq (səsləmək, dindirmək) шаир. “цуьк-цуькверив рахун, цуьквери сада-садаз эверун, сад-садав рахун” манада (тӀебиатдин, са чкадин акунрин гуьзелвал къалурдай ибара); gül kimi цуьк хьтин, гзаф хъсан, иер, гуьзел; gül kimi (tək) açılmaq цуьк хьиз ахъа хьун а) иер хьун, гуьзел хьун, гуьрчег хьун; б) рикӀ ахъа хьун, хвеши хьун, шад хьун; gül kimi təmiz цуьк хьиз михьи, гьакъинда са пис гафни талгьанвай; са гунагьни квачир, михьи; gül vaxtı (çağı) цуьк ахъайдай вахт (чӀав), цуькверин вахт, гатфарин сифте кьил; gül yağı цуькверин гъери, цуькверикай хкуднавай гъери; gül yarpağı kimi əsmək (titrəmək) (цуькведин) пеш хьиз зурзун, кичӀевиляй, мекьивиляй зурзун; gül(ünü) vurmaq са затӀунин лап хъсанди ва я сифтеди хкяна къачун; güldən ağır söz цуькведилай залан гаф, хатурда акьадай гаф.
Azərbaycanca-ləzgicə lüğəti / gülI (Qazax) düymə II (Göyçay) əncir ağacının ilk, birinci meyvəsi III (Gədəbəy) ildırım IV gül qoymağ: (İmişli) məc. divan tutmaq, zülm etmək. – Bıy-bıy, bizə bi gül qoydılar
Azərbaycan dilinin dialektoloji lüğəti.