Danqı nahiyəsi
İncərud nahiyəsi — XIV əsr-XIX əsrlər. İnzibati ərazi.
1593 cü ildə Osmanlı İmperiyasının Gəncə-Qarabağ əyaləti Gəncə sancağı inzibati–ərazi nahiyə
1593-cü ildə Osmanlı dövləti Gəncə nahiyyəsinin oba, kənd, qışlaq və məzrələrini siyahıya alıb. Həmin siyahıdan çıxarış belədir
Şah II. Abbas’ın 1650 tarixli fərmanı ilə Gəncə-Qarabağ bəylərbəyliğinə bağlı Danqı nahiyəsinin Şəki ölkəsinin idarəsinə geçici olaraq verildi.
Dehxarqan nahiyəsi
Dehxarqan mahalı — XIV əsr-1990 inzibati nahiyə. Marağanın bölgələrindən biri. Mərkəzi Dehxarqan (indiki Azərşəhr) şəhəridir.
Elxanilər dövləti Azərbaycan vilayətinin Marağa tüməninin nahiyəsi olmuşdur.
Dirəcrud nahiyəsi
Dirəcrud mahalı — XIV əsrdə mövcud olmuş inzibati nahiyə, Təbrizin bölgələrindən biri.
1593-cü ildə Osmanlı İmperiyasının Təbriz əyalətinin Təbriz sancağı nahiyəsi
1724-ci ilin icmal dəftərinə görə Təbriz əyalətinə tabe olan Təbriz livası Səracu nahiyəsində aşağıdakı kəndlər mövcud idi: Mərkəzi Dirəcrud şəhəridir.
Ağacəri: Qaraqoyunlu ulusuna bağlı olan Ağacərilər, Maraş bölgəsindəki ormanlarda yaşarkən, 15-ci
yüzildə Qaraqoyunlu oymaqlarıyla birlikdə Azərbaycana köç etdilər. Bunlar, 1727-də Ərdəbilin Həştərud, Marağanın Səracu, İrəvanın Gərni, Təbrizin Səidabad ilə Dirəcrud nahiyələrində öz adlarını daşıyan kəndlərdə məskun idilər.
Dirəçilər (Dəriçilər): 1727-ci il etibarilə Marağa (Qavdan nahiyəsi) və Təbriz (Sərdsəhra, Xıtay, Dehxarqan, Dirəcrud və Mehranərud nahiyələri) yörələrində təsadüf edilən bu oymaq, Anadoludakı Atçəkənlərə bənzər, dəriçiliklə məşğul olan bir məslək təşəkkülü olaraq görünməkdədir.
Dirəçi tayfasına bağlı oymaqlar: Aqça, Qasım, Məkin və digər Qasım (Qavdan), Dəbbağan və Əmir (Sərdsəhra), Məlik (Xıtay), Hacılu, İmani, Mirzə (Dehxarqan), Həmzə, Həsənbəg, İskəndər, Kəbir, Nəbarbəg (Dirəcrud), Dirəçi, İskəndərdir (Mehranərud).
Dizaq nahiyəsi
Dizaq nahiyəsi — Qarabağda XIII əsr-1939 inzibati nahiyə.
Qarabağ bəylərbəyliyinin Arazbar ölkəsinin inzibati ərazisi.
1593-cü ildə Osmanlı İmperiyasının Gəncə-Qarabağ əyalətinin Dizaq sancağı nahiyəsi.
Dizaq nahiyəsi 79 kənd 3 qışlağı 1 məzrədən ibarətdi. Bu kəndlərdən 33 boş və kimsəsiz olub onların yalnız vergi hasılatı qeyd olunmuşdur.
1 Qoçəhmədli
2 Qarabulaq qışlağı
1727-ci ildə Osmanlı İmperiyasının Gəncə-Qarabağ əyalətinin Bərgüşad livasının Dizaq nahiyəsi
86 Köy bulunmakta 41 köy ise boştur vergi veren :
1 Tuğ
2 Cəbrayıl (Cebrayıllı)
3 Daşkəsən (Cəbrayıl)
4 Hadrut (Haderud)
5 Sur
6 Mehemmedzur
7 Benazur
8 Köşbek
9 Azıx (Xocavənd) (Azug)
10 Seleketün
11 Düdükçü
12 Susalıg
13 Tomu
14 Zamzur
15 Edilli Eydilli (beydilli)
16 Dərəaxunlu
17 Cerağuş
18 Teğasi
19 Metucahan ve gışlaglar
20 Tumaglı
21 Əhmədli
22 Mingülab Teresu
23 Qarğabazarı
21 Qoçəhmədli 12 nəfər vergi ödəyən adam var. Bu adamlar 12.000 ağça vergi ödəyirmişlər. Məşğuliyyətləri əkinçilik imiş. Buğda, arpa və pərinc əkirmişlər. Ipəkçiliklə də ilgilənirmişlər.
Dol nahiyəsi
Dol mahalı — XIV əsr-XIX əsrlərdə inzibati nahiyə. Urmiya xanlığına tabe olmuş mahal.
1725 ci ildə Osmanlı İmperiyasının Təbriz əyalətinin Urmiya livasının nahiyəsi.
Dol mahalında avşarlar binə bağlamışdılar. Dol mahalı Qaşqagədikdən Xan-Tavusa qədərdir. Oranın məsafəsinin uzunluğu təxminən 5 ağacdır. Tarix kitablarında yazılır: "Dol mahalı Urmiya gölünün sahilində yerləşir. Kiçik olmasına baxmayaraq çox abaddır. Dol qərb tərəfdən Kurd, Meh dağları, şimaldan Baranduz mahalı ilə həmsərhəd idi.
Dol mahalında Urmiya gölü sahilindən külli miqdarda duz əldə edilirdi.
Dəmirhəsən nahiyəsi
Dəmirçihəsənli nahiyəsi XIV əsr — 1724 əsr-XIX əsrlərdə inzibati nahiyə. Borçalının bölgələrindən biri.
1593 ci ildə Osmanlı İmperiyasının Gəncə-Qarabağ əyalətinin Gəncə sancağının nahiyəsi
Nahiyənin adı Temirhasan olaraq keçir
1724 ci ildə Osmanlı İmperiyasının Tiflis əyalətinin Somxit livasının nahiyəsi.
Dəmirçi Həsənli nahiyəsi
Dəmirçihəsənli nahiyəsi XIV əsr — 1724 əsr-XIX əsrlərdə inzibati nahiyə. Borçalının bölgələrindən biri.
1593 ci ildə Osmanlı İmperiyasının Gəncə-Qarabağ əyalətinin Gəncə sancağının nahiyəsi
Nahiyənin adı Temirhasan olaraq keçir
1724 ci ildə Osmanlı İmperiyasının Tiflis əyalətinin Somxit livasının nahiyəsi.
Dəmirçihəsənli nahiyəsi
Dəmirçihəsənli nahiyəsi XIV əsr — 1724 əsr-XIX əsrlərdə inzibati nahiyə. Borçalının bölgələrindən biri.
1593 ci ildə Osmanlı İmperiyasının Gəncə-Qarabağ əyalətinin Gəncə sancağının nahiyəsi
Nahiyənin adı Temirhasan olaraq keçir
1724 ci ildə Osmanlı İmperiyasının Tiflis əyalətinin Somxit livasının nahiyəsi.
Dərələyəz nahiyəsi
Dərələyəz nahiyəsİ —XVI əsrdə Səfəvilər dövlətinin Azərbaycan bəylərbəyliyinin tərkibinə daxil olduğu dövrdə Naxçıvan ölkəsinin tərkibinə daxil olan nahiyələrdən biri.
Naxçıvanın tərkibində inzibati ərazi vahidi kimi bu dövrdən başlayaraq adı tez-tez mənbələrdə çəkilən Dərələyəz nahiyəsi şimalda Basarkeçər yaylası, şərqdə Zəngəzur silsiləsi, cənubda Ələyəz dağları, qərbdə isə Səlim aşırımı yerləşən hündür dağlarla əhatə olunmuşdu. Bu sərhədlər daxilində hesablanan zaman məlum olur ki, bəhs etdiyimiz dövrdə Naxçıvan ölkəsinin Dərələyəz nahiyəsinin ərazisi, təqribən, 1607 kvadratkilometr olmuşdur.
Bu dövrdən sonra mənbələrdə adı tez-tez çəkilən “Dərələyəz” və ya “Dərə-alagöz” toponimin mənası ilə bağlı məsələni aydınlaşdırmaqda fikrimizcə fayda vardır. K.N.Smirnov topladığı müxtəlif yerli materiallar və tarixi əsərlərə əsaslanmaqla toponimin mənasını izah edərkən onun “dərə” və “ələyəz” sözlərinin birləşməsindən yarandığını qeyd etmiş və mənasının “ələyəz adlanan bitkinin bitdiyi dərə” mənasında olduğunu yazmışdır
Lakin ərazinin adını sadəcə bir bitkidən alması o qədər də inandırıcı fakt deyildir. AMEA-nın müxbir üzvü A.Bağırov sözün sadəcə iki komponentdən ibarət olduğunu qeyd etmiş, lakin “ələyəz” və yaxud “alagöz” kimi qeyd olunan ikinci komponent barədə məlumat verməmişdir. Professor H.Mirzəyev “Ələyəz” sözünün oğuzlarla bağlı etnonim olduğunu qeyd etmişdir . Tədqiqatçı İ.Bayramov da bu sözün alagöz türk tayfası ilə bağlı etnonim olduğu qənaətinə gəlmişdir. Alagöz tayfasının türkmənşəli tayfalardan biri olması barədə qeydlər türk tədqiqatçısı Necdet Sevinçin əsərlərində də qeyd edilmişdir. Tarix üzrə fəlsəfə doktoru Elnur Kəlbizadənin fikrincə də Dərələyəz sözünün tarixən bu ərazidə məskunlaşmış türk tayfalarından biri olan alagözlərlə bağlı olması ehtimalı daha güclüdür.
Dərəçiçək nahiyəsi
Dərəçiçək nahiyəsi — 1728-ci ildə Osmanlı dövründə inzibati-ərazi vahidi. İrəvan əyalətinin nahiyəsi
Dərəçiçək kəndi. Gəlir: 11.000 ağça
Dərəçiçək kəndi yaxınlığında olan Kərinək məzrə`əsi. Gəlir: 3.000 ağça
Dərəçiçək kəndi yaxınlığında olan Cəlladlı kəndi. Gəlir: 200 ağça
Şəhriz kəndi. Gəlir: 11.000 ağça
Çubuqlu kəndi. Gəlir: 12.000 ağça
Fərhadkaha kəndi və Varzinək məzrə`əsi. Gəlir: 2.000 ağça
Söyüdlü kəndi. Gəlir: 1.000 ağça
Axtu kəndi. Gəlir: 14.000 ağça
Avazənik (?) kəndi.
Dərəşahbuz nahiyəsi
Dərəşahbuz nahiyəsi — Osmanlı dövründə inzibati-ərazi vahidi. Naxçıvan qəzası (Osmanlı) nahiyəsi
XVI əsrdə burada 27 kəndi, iki məzrəəni (insan yaşamayan yer), Oyuqlucaqaya, Bazaryurd, Dərəbaş gədiyi, Qaçdaş, Nərkeçi və Armudlu yaylaqlarını əhatə edən Dərəşahbuz nahiyəsi yaradılıb, XIX əsrin 40-cı illərinə qədər fəaliyyət göstərib
1925-ci ildə bu ərazi Naxçıvan inzibati ərazi vahidində Nərimanov rayonu adlandırılıb (30 kəndi əhatə edib), 1930-cu ildən “Şahbuz” adı bərpa olunub. Rayon 1963-cü ildə ləğv edilərək Naxçıvan (indiki Babək) rayonuna birləşdirilib. 1965-ci ildə isə yenidən təşkil olunan Şahbuz rayonunun Zərnətün, Xınzirək, Zırnel, Məzrə, Qaraboya, Lizbirt, Almalı kim ondan çox kəndi təəssüf ki, bu gün xəritələrdə yaşayış yeri kimi göstərilmir.
Dərəşam nahiyəsi
Dərəşam Culfa rayonu ərazisində, Araz çayının sol sahilində qədim yurd yeri, vaxtilə Naxçıvan sancağının inzibati ərazi bölgüsünə daxil olan nahiyə adıdır. Dərəşam nahiyəsi XVI əsrdə təşkil olunmuş, Nehrəm kəndindən Araz çayı boyunca indiki Gülüstan kəndi də (Culfa rayonu) daxil olmaqla böyük bir ərazini əhatə etmiş və nahiyənin mərkəzi Başkənd olmuşdur. Həmin dövrdə Dərəşam nahiyəsi "Dibkənd", "Başkənd" və "Ortakənd" adlı yaşayış məntəqələrini, XVIII əsrdə isə Culqa kəndi də (Culfanın əvvəlki adı) daxil olmaqla, 4 kəndi (Başkənd, Dibkənd, Ortakənd və Culqa) əhatə etmişdir. 1840-cı ildə Dərəşam nahiyəsi ləğv edilmiş, nahiyəyə daxil olan Dibkənd, Başkənd və Ortakənd yaşayış məntəqələri dağılmış, tarixin dolaylarında itib-batmışdır.
"Dərəşam" adına ilk dəfə Dədə Qorqud dastanlarında rast gəlinir. Dastanın "Uşun Qoca oğlu Səyrək boyunu bəyan edər" boyunda deyilir: "İki qardaş qara donlu kafirlərin üstünə at sürüb qılınc çaldı; onları qırıb çatdılar, qovub qalaya saldılar. Hərlədib, fırladıb atları qabaqlarına qatdılar. Dərəşam suyunu üzüb keçdilər". Bu fakt sübut edir ki, "Dərəşam" adı nahiyə təşkil edilməmişdən əvvəl məlum olmuş və nahiyə öz adını "Dərəşam" ərazi adından almış, onomastik leksikamıza "Dərəşam dağı", "Dərəşam" yaşayış yeri, "Dərəşam nahiyəsi", "Dərəşam" dəmiryol keçidi, "Dərəşam mərtəbəsi", "Dərəşam mineral bulağı" və sair kimi adlar daxil olmuşdur.
Hazırda Şahbuz şəhəri ərazisində qədim Şamlar yaşayış yeri, Şamlar massivi, Şamlar arxı, Şamlar nekropoluu, Culfa rayonu ərazisində Şamlu dərəsi, Ordubad, Zəngilan, Saatlı, Sabirabad, Laçın rayonlarında, Zəngəzurda "şam" komponentli onomastik vahidlər mövcuddur.
Göydələndə nahar
Göydələndə nahar ("eninə qoyulmuş tir üzərində nahar edən Nyu-York fəhlələri") — ABŞ-nin Nyu-York şəhərində, Manhettendə Rokfeller mərkəzi 30-da yerləşən RCA Buildingin tikintisi zamanı çəkilmiş məşhur ağ-qara foto.
Foto Nyu-york şəhəri küçələri üzərində 256 metr (840 fut) hündürlükdə tirin üstündə ayaqlarını salladaraq oturub nahar yeməyi edən on bir adamı təsvir edir. Foto 1932-ci il sentyabrın 20-i RCA Buildingin 69-cu mərtəbəsində tikintinin son aylarında çəkilmişdir. Arxivçilərin sözlərinə görə, foto əslində hazırlıqlı idi. Baxmayaraq ki, foto real polad işçilərinin şəklidir onlar inanırlar ki, an Rockefeller Center tərəfindən yeni gövdələni irəli çəkmək üçün təşkil olunmuşdur. Foto Oktyabrın 2-də Nyu-york Herald Tribunenın bazar günü foto əlavəsində yayımlanmışdı.
Əvvəllər müəllifliyi "naməlum" fotoqrafa aid edilən fotonun 2003-cü ildən təxminən 10 il ərzində müəllifliyi Carlz Ebbet Klayda və yanlış olaraq Levis Hine aid edilirdi) Corbis korporasiyası hal-hazırda fotonun müəllifinə naməlum fotoqraf statusu verib, lakin bir çox mənbələr fotonun müəllifinin Ebbet olması fikrində qalırlar.
Göyçə nahiyəsi
Göyçə nahiyəsi — 1728 ci ildə Osmanlı dövründə inzibati-ərazi vahidi. İrəvan əyalətinin İrəvan livası nahiyəsi
Ağkilsə (Göyçə)
Böyük Ördək (Göycə)
Dəliqardaş
Altuntaxt kənd
Həsənkəndi- XVI əsrdə İrəvan əyalətinin Göycə mahalında kənd adı [135, 87].
Heyvalı - XVIII əsrdə İrəvan əyalətinin Göycə mahalında kənd adı [150, 360]. Ermənicə mənbədə Keavalu kimidir (yenə orada). Ehtimal ki, əhalinin hərəkəti ilə əlaqədar olaraq Anadoludan gətirilmə addır. 1308-ci ilə aid mənbədə Anadoluda Heyvə qalasının adı çəkilir [160, 55].
Camalgöl- 1728-ci ildə İrəvan əyalətinin Göycə nahiyəsində kənd adı (23, 55). Ərəb dilində camal "gözəl" sözündəndir.
Makenik - XVIII əsrin ortalarına aid ermənicə mənbədə Göycə mahalında kənd adı [150, 360]. XIX əsrdə Şimali Qafqazda Ter əyalətinin Mozdok dairəsində Məkən və Stavropol əyalətində Məkən təpə (133, 171) toponimləri ilə mənaca eynidir.
Gülüstan nahiyəsi
Gülüstan nahiyəsi — Gəncə-Qarabağ əyalətinin bölgələrindən biri. Osmanlı inzibati vahidlərindən biri
Gülüstan nahiyəsi 8 kəndən ibarət idi.
Gığı nahiyəsi
Kiği nahiyəsi və yaxud Gığı nahiyəsi — 1593-cü ildə Osmanlı İmperiyasının İrəvan əyalətinin Urud livası tərkibində nahiyə.
Urud və İsgəndərqalası livalarının müfəssəl dəftərinə görə Urud livasının Kiği nahiyəsində ümumilikdə 12 kənd var. Onlardan 5-i erməni, 7-si türk kəndidir. Türklər yaşayan kəndlərdən 5-i dağıdılıb, yaşayış olan kəndlərdən yalnız ikisində etnik tərkib türklər idi.
Kəndlərin dağıdılmış, boş olmasına əsas səbəb Osmanlı hücumu ərəfəsində bölgədə, xüsusilə şiə etiqadlı yerli əhali arasında kütləvi köçlərin baş tutmasıdır.
Gəncəbasan nahiyəsi
Gəncəbasan nahiyəsi — Osmanlı dövründə ölkə inzibati cəhətdən livalara (əyalətlərə), livalar da nahiyələrə bölünmüşdü.
Gəncə livasının Gəncəbasan nahiyəsi 69 kənd, 10 məzrədən ibarət idi.
Qaraca Əmirli məzrəsi
Əmir Saleh məzrəsi
Qulaca məzrəsi
Köhnəşəhər məzrəsi
Düldül məzrəsi
Hacı Hüseyinli məzrəsi
Yusifbinə məzrəsi
Köhnəşəhər məzrəsi
Qızılbağça məzrəsi
Ocaqlı məzrəsi
Kilsə kəndi
Yeni kəndi
Molla Cəlil kəndi
Ziyatlı kəndi
Karlızəbanlı kəndi
Süleymanlı Hacılı kəndi
Sarbanlar kəndi
Xanlıqlar kəndi
Ərəbli (Lalələr) kəndi
Cukət kəndi
Qurban Hacılı kəndi
Qadılı kəndi
Ocaqlı kəndi
Molla Osmanlı kəndi
Girzan kəndi
Əhmədbəyli kəndi
Hacı Murad kəndi
Şahsevən kəndi
Salehli kəndi
Fadıllı kəndi
Qırıqlı kəndi
Qurtlu kəndi
Tavlalı kəndi
İmamlı kəndi
Qarasaqqal kəndi
Düldül məzrəsi
Şamyeri kəndi
Həsəngüney kəndi
Nəsirtop Allavar kəndi
Sofular kəndi
Alıxlı kəndi
Əsbəkürək kəndi
Üçtəpə çayı kənarı
Kürəyəsultan kəndi
Qızılqayalı kəndi*
Kəngərli camaatı
Qibtiyan camaatı
Zərgərli camaatı
Hastin (Ballıca) kəndi
Qaftəpə kəndi
Əmiryar kəndi
Yuxarı Bayan kəndi
Quşçu kəndi
Aşağı Bayan
Tülkü kəndi
Seyid kəndi
Şadaq kəndi
Çovdar kəndi
Bəhşik kəndi
Afuca kəndi
Korlar kəndi
Nükzər kəndi
Vəng kəndi
Qaşqaçay kəndi
Sərxoş kəndi
Yenicə kəndi
Quytul kəndi
Savur kəndi
Fazil kəndi
Mədəni-Zac kəndi
Daşkəsən kəndi
Basil kəndi
Hacıbulaq
Cavanşir camaatı
Gəncə—Qarabağ əyalətinin müfəssəl dəftəri. Bakı: "Şuşa", 2000.
Gərgər nahiyəsi
Gərgər nahiyəsi — XIV əsr-XIX əsrlər. İnzibati ərazi. Adı Gərgərin adındandır.
Elxanilər dövlətinin Marağa tüməninin Gərgər nahiyəsi.
Gərmrud nahiyəsi
Gərmrud nahiyəsi — XIV əsr-XIX əsrlər. Sərabın İnzibati ərazi. Mərkəzi Gərmrud (digər adı Gərməri) şəhəri idi. Miyanə kəndi
Elxanilər dövlətinin Sərab tüməni nin nahiyəsi.
Gərmərud—İsti çay anlamındadır. Bəzi ədəbiyyatda bu mahalın adı Gərməri kimi də yazılır.
Sərhədləri Qərbdən Həştərud mahalı, şimaldan Sərab mahalı, şərqdən Sərab mahalı, cənubdan Xalxal xanlığı.
Həmdullah Müstofi Qəzvini (740h.q.) Nüzhətülqülub kitabında Azərbaycanın şəhərlərini belə sayır: "Təbriz, Ocan, Təsuc, Ərdəbil, Xalxal, Darmərzin, Şahrud, Meşkin, Ənar, Ərcaq, Təklifə, Xiyav, Dəravərd, Kəhran qalası, Kəleybər, Gilan fəslun, Mərdan qum, Nozər, Xoy, Səlmas, Urumiyə, Üşnəviyə, Sərav (Sərab), Mianc(Miana), Gərmrud, Mərağa, Dehxarqan, Bəsoy, Neylan (Leylan), Mərənd, Dizmar, Zəngian, Zunuz, Kərkər (Gərgər), Nəxcivcan, Ordubad, Əcənan, Azad, Makuye(Maku)."
Gərmrud ülkasının kəndləri
Zərniqabad kəndi
Yengicə kəndi
1727-də Ərdəbil livası Gərmərud nahiyəsi olmuşdur.
1747 Sərab xanlığının inzibati ərazilərindən biri
Məşhur Türkmənçay kəndi burada yerləşir.
Əhalisi Şəqaqilər
Mirzə Məhəmmədsəid Gərmərudi isə bu mahalın şeyxülislamı və qazısı
Mirzə Əbdürrəhim Gərmərudi - Gərmərud mahalının kələntəri
Fatma xanım Kəminə - Əslən Cənubi Azərbaycanın Gərmərud mahalından
Gərmərud mahalının XVIII əsrdə 110 kəndi vardı.
Gərmərud nahiyəsi
Gərmrud nahiyəsi — XIV əsr-XIX əsrlər. Sərabın İnzibati ərazi. Mərkəzi Gərmrud (digər adı Gərməri) şəhəri idi. Miyanə kəndi
Elxanilər dövlətinin Sərab tüməni nin nahiyəsi.
Gərmərud—İsti çay anlamındadır. Bəzi ədəbiyyatda bu mahalın adı Gərməri kimi də yazılır.
Sərhədləri Qərbdən Həştərud mahalı, şimaldan Sərab mahalı, şərqdən Sərab mahalı, cənubdan Xalxal xanlığı.
Həmdullah Müstofi Qəzvini (740h.q.) Nüzhətülqülub kitabında Azərbaycanın şəhərlərini belə sayır: "Təbriz, Ocan, Təsuc, Ərdəbil, Xalxal, Darmərzin, Şahrud, Meşkin, Ənar, Ərcaq, Təklifə, Xiyav, Dəravərd, Kəhran qalası, Kəleybər, Gilan fəslun, Mərdan qum, Nozər, Xoy, Səlmas, Urumiyə, Üşnəviyə, Sərav (Sərab), Mianc(Miana), Gərmrud, Mərağa, Dehxarqan, Bəsoy, Neylan (Leylan), Mərənd, Dizmar, Zəngian, Zunuz, Kərkər (Gərgər), Nəxcivcan, Ordubad, Əcənan, Azad, Makuye(Maku)."
Gərmrud ülkasının kəndləri
Zərniqabad kəndi
Yengicə kəndi
1727-də Ərdəbil livası Gərmərud nahiyəsi olmuşdur.
1747 Sərab xanlığının inzibati ərazilərindən biri
Məşhur Türkmənçay kəndi burada yerləşir.
Əhalisi Şəqaqilər
Mirzə Məhəmmədsəid Gərmərudi isə bu mahalın şeyxülislamı və qazısı
Mirzə Əbdürrəhim Gərmərudi - Gərmərud mahalının kələntəri
Fatma xanım Kəminə - Əslən Cənubi Azərbaycanın Gərmərud mahalından
Gərmərud mahalının XVIII əsrdə 110 kəndi vardı.
Gərni nahiyəsi
Gərni nahiyəsi — XIV əsr əsr-XIX əsrlər. İnzibati ərazi. Adı Gərni çayının adındandır.
1591-ci ildə Osmanlı dövründə inzibati-ərazi vahidi. İrəvan əyalətinin nahiyəsi
İndiki Ermənistanda mövcud olan azərbaycanlıların yaşadığı mahal.. Osmanlı dönəmində Qırxbulaq nahiyəsi davamı olan Qırxbulaq mahalı İrəvan xanlığının tərkibinə daxil olmuşdur. Sonra mahal ərazisinsə İrəvan qəzası təşkil olmuşdur.
1591-ci ilə aid Osmanlı təhrir dəftərində qeydə alınmış Oğuz-Türkmən tayfalarımız:
Karni nahiyədə yaşayan Türkmən tayfaları: Başlı, Ağa Çorum, Əyricə, Göynük, Şərur, Girilücə, Eymir Bulacı, Şirvankəndi, Tuluca, Dikmədaş, Alpavud, Samaqar, Muğanlu, Əli Bəglü (Avşar), Əkrək, Uluxanbəg, Anduvan, Ağacəri, Mustafalu, Almalu, Candarlar, Toquz (Varsaq).
1590-cı ilin icmal dəftərinə görə Osmanlı İmperiyasının İrəvan əyalətinə tabe olan Gərni nahiyəsində aşağıdakı kəndlər mövcud idi:
Yolkəsən kəndi (Qaraqoyunlu (Qəmərli))
1728-ci ilin icmal dəftərinə görə Osmanlı İmperiyasının İrəvan əyalətinə tabe olan Gərni nahiyəsində aşağıdakı kəndlər mövcud idi:
Qaraqoyunlu (Qəmərli)
1826–1828-ci illər Rusiya-İran və 1828–1829-cu illər Rusiya-Türkiyə müharibələri nəticəsində Gərnibasar mahalında dağıdılmış kəndlərin siyahısı
1. Məsimli, 2.
Hacısamlı nahiyəsi
Hacısamlı nahiyəsi – Qarabağ xanlığının bir bölgəsi.
İbrahimxəlil xan Cavanşirin baş vəziri olmuş, tarixçi Mirzə Camal Cavanşir Qarabaği 1847-ci ildə Vorontsovun tapşırığı ilə yazılan Qarabağ xanlarının tarixinə dair "Qarabağnamə" əsərində yazırdı: "…Cavanşir, Otuziki, Kəbirli, Dəmirçi, Həsənli, Bərgüşad, Qaraçorlu, Hacı Samlı, Kolanı, və Qapan ellərinin bəyləri ilə Dizaq, Vərəndə, Çiləbörd, Talış və Xaçın mahallarının məlikləri də bir para vilayət xanları kimi dövlət, əzəmət, cəlal və bünövrə sahibi idilər."
Burada adı çəkilən Hacısamlı nahiyyəsinin ərazisi indiki Laçın rayonunun şimalından Qırqız dağının aşırımına qədər, indiki Kəlbəcər rayonunun sərhəddi boyunca böyük bir ərazini əhatə edir. Aranı və yaylağı olmaqla heyvandarlıq və əkinçilik üçün əlverişli bir ərazidir.
Pənahəli xan Qarabağlının razılığı ilə təməli qoyulan Hacısamlı bəyliyinin daha yaxşı inkişafı və şöhrətlənməsi 1880-ci illərdə özünü göstərmişdir. Belə ki, Hacısamlı nahiyəsində bəylik titulunu Bülövlük (Biləvlik) bəylərindən sonra Əlipaşa bəy qazanmışdır. Şuşa bəy komissiyasının 21 dekabr 1872-ci il 374 saylı protokolu 16 avqust 1877-ci ildə Qafqaz canişini M. Vorontsov tərəfindən təsdiq edilərək Əlipaşa bəy Sultanova bəylik titulu verilmişdir. Məhz Hacısamlı nahiyəsinin şöhrətlənməsi Əlipaşa bəy Sultanovun və Sultan bəy Sultanovun bəyliyi dövründə olmuşdur.
Hacısamlı nahiyyəsi yaşayış məskəni kimi qədim əsrlərdən, minilliklərdən xəbər verir. Hətta bu ərazidə xristanlıqdan əvvəllərə aid abidələr var.
Qarabağnamələr.
Həkəri nahiyəsi
Həkəri nahiyəsi —
1593 cü ildə Osmanlı İmperiyasının Gəncə-Qarabağ əyaləti Həkəri sancağı inzibati–ərazi nahiyə
1593-cü ildə Osmanlı dövləti Həkəri nahiyyəsinin oba, kənd, qışlaq və məzrələrini siyahıya alıb.
Həştrud nahiyəsi
Həştərud mahalı — XIV əsr-1990 inzibati nahiyə. Ərdəbil xanlığının bölgələrindən biri.
Elxanilər dövləti Azərbaycan vilayətinin Marağa tüməninin nahiyəsi olmuşdur.
Xərsu kəndi
1594 Təbriz əyalətinin Təbriz sancağının nahiyəsi
1724-ci ilin icmal dəftərinə görə Ərdəbil əyalətinə tabe olan Ərdəbil livası Həştrud nahiyəsində aşağıdakı kəndlər mövcud idi: Mərkəzi Həştrud şəhəridir. 106 kənddən ibarət idi.
Karbi nahiyəsi
Karbi mahalı — XIV əsr-XIX əsrlərdə inzibati nahiyə. İrəvan xanlığına tabe olmuş mahal.
Elxanilər dövlətinin Çuxursəəd tüməninin Karbi nahiyəsi
Matenadaranda saxlanan alqı-satqı sənədlərinə görə, hələ 1431-ci ildə Ağqoyunlu Yaqub padşahın nümayəndəsi Əmir Rüstəm 7 kəndi (Vağarşabad (Eçmiədzin-Üçkilsə), Əştərək, Batrinc, Noraqavit, Ağunatun, Kirəcli və Muğni) katolikos Qriqor Makuluya 530 min Təbriz dinarına satmışdı.
1441-ci ildə erməni katalikoslarının fəaliyyət mərkəzi Kilikiyanın Sis şəhərindən Azərbaycana - İrəvan yaxınlığındakı Üçkilsə (Üçmüədzin) Cahanşah Qaraqoyunlu fərman vermiş
1590-ci ilin icmal dəftərinə görə Osmanlı İmperiyasının İrəvan əyalətinə tabe olan Karbi nahiyəsində aşağıdakı kəndlər mövcud idi:
73 kənd
Karpi kəndi
Öşgan
Masdıra
Abdallar məzrə ("əkin yeri") - Maçdərə kəndinin yaxınlığında yerləşİR. "Kasim vələdi Yusif" adlı bir şəxsə (mülkədara) məxsus olmuş
Maçdərə kəndi
Qoş kəndi
Qızıləyrək kəndi
Əxis (?) kəndi
Pirtəkiyyəsi kəndi
Pireken kəndi
Kötüklü məzrə`əsi
Qızılağıl və Dəmirkilsə məzrə`əsi.
Zopanus kəndi
Parpi kəndi
Arani məzrə`əsi
Xızır İlyas məzrə`əsi
Uşi kəndi
Maqta kəndi
Xanevənk kəndi
Ədis kəndi
Əştərək
Molla Dursun kəndi.
Tus kəndi
Firənk kəndi
Qızıldəmir kəndi
Ağdəmir kəndi
Kəranpa (?) kəndi
Oşakan kəndi
Hacı Qaralı (Hacıqara (Üçkilsə)) kəndi
Kətxuda Tal (?) məzrə`əsi.
Hacılar kəndi
Yoncalıq məzrə`əsi
Hacavəng məzrə`əsi.
Dığır kəndi
Batrınc kəndi
Qaraağıl kəndi
Ağcaqala kəndi. Başqa adı Xatunkənddir.
Üçkilsə kəndi
Əbdürrəhman məzrə`əsi.
