baş sözü azərbaycan dilində

baş sözünün leksik mənası və izahı

• 1 is. 1. İnsan bədəninin kəllə və sifətdən ibarət olan yuxarı hissəsi. İri baş. Onun başı ilə bədəni arasında tənasüb yoxdur. – Baş bədənin tacıdır, gözlər onun daş-qaşı. (Ata. sözü). // Heyvan bədəninin beyin olan yuxarı və ya ön hissəsi. Toğlular başlarını qaldırıb, Quluya baxdılar və yenə də mərzdəki xırda göy otu yeməyə başladılar. M.İbrahimov. □ Başı axmaq (dolanmaq) – başı gicəllənmək, başı hərlənmək. Başı çatlamaq – başı bərk ağrımaq. Başına vurmaq məc. – beyinə təsir etmək. Spirt başına vurdu. Başını çevirmək – baxmamaq, görməmək üçün üzünü döndərmək. // Başın beyin və saç olan yuxarı hissəsi; kəllə, qafa. Başına vurmaq. Daz baş. Başında bir dənə ağ tük yoxdur. Başına papaq qoymaq. – Başımdan ağrı qopur, gözlərimə qaranlıq çökür. Mir Cəlal. Başını sığallamaq məc. – mehribanlıqla, nəvazişlə başına əl çəkmək. 2. məc. Zehin, şüur. Başımda hər şey qarışdı. Belə bir şey heç başımda yox idi. Başıma yaxşı bir fikir gəldi. // məc. dan. Ağıl, zəka mənasında. Kişidə baş var. 3. Bir şeyin ən yuxarı hissəsi, təpəsi, zirvəsi, üstü. Qüllənin başı. Ağacın başına çıxmaq. – Tərlan kimi gözlərini zillədi; Dağ başından evin səmtin bəllədi. A.Səhhət. Dağların başında bulud qaynaşmağına baxmayaraq, hava isti idi. Çəmənzəminli. Ağacların başını axtardıq, zirzəmilərə adam saldıq. Mir Cəlal. 4. Bir şeyin qalın, çıxıq, yumru ucu, təpəsi. Vintin başı. Mıxın başı. // Yumru şəkildə olan hər şey. Bir baş soğan (kələm). 5. Kənar, qıraq, yan. [Əbülhəsən bəy:] Nə isə şam süfrəsinin başına keçdim. M.S.Ordubadi. Yuxuda görürəm ki, sərin bir bulaq başındayam. M.Hüseyn. Əkbər kişi kəhriz başında oturub sərinləyirdi. Mir Cəlal. 6. Bir şeyin başlandığı yer, başlanğıc. Çayın başı. Arxın başı. Kanalın başı. Yolun başı. Tarlanın başı. – [Cahangir:] …Gedib suyun başını pambığa sarı çevirsinlər. Ə.Haqverdiyev. Birdən tingə başından qəfildən bir dəstə qız onun qarşısına çıxdı. Ə.Məmmədxanlı. // Müəyyən bir müddətin, hərəkət və ya hadisənin başlanğıcı, əvvəli, ibtidası. İlin başı. Ayın başı. Gələn ayın başında burada olaram. – [Hacı Kərim:] Gərəkdir ki, gələn həftənin başında pullar hazır ola, yola düşək. M.F.Axundzadə. Yaz başı dolu yağardı. Mir Cəlal. 7. Uzunluğu olan bir şeyin son nöqtəsi, ucu, qurtaracağı, kənarı, son hissəsi. Xalçanın başı. Şalbanın başı çürümüşdür. Ağacın o biri başından tut. – Məhsəti xanımı istiqbal edən dəstələrin bir başı İsfahan kəndində, o biri başı isə … Xanəgah kəndində dayanmışdı. M.S.Ordubadi. 8. Bir şeyin ön tərəfi, qabaq tərəfi, qarşıda olan kənarı, yaxud əsas hissəsi. Gəminin başı. Taxtanın başı hansıdır? 9. Yuxarı tərəf, hörmətli yer. Məclisin başı. □ Başa keçirmək – məclisin yuxarısına keçirmək, birinci yerə keçirmək, ən hörmətli yerdə, başda oturtmaq, hörmətini qaldırmaq. Başa keçmək – məclisin yuxarısına keçmək, ən hörmətli yeri tutmaq, başda oturmaq. Aşağı baş – məclisin ikinci dərəcəli yeri tərəfi. Yuxarı baş – məclisin ən hörmətli yeri, tərəfi. Vaqiflə Mirzə Əliməmməd xalqa təzim edə-edə yuxarı başa keçib, göstərilən yerdə əyləşdilər. Çəmənzəminli. Bütün ailə onun [Nazilə xanımın] ayağına qalxdı, yuxarı başa keçirdilər. Mir Cəlal. 10. Heyvanları saymaq üçün hesab vahidi. Beş baş inək. On baş qoyun. Kolxozun yüz baş qaramalı var. – Əgər qatıra minə bilsəydi, düzü, anamın qəbri haqqı, ona [Bəxtiyə] dörd baş düyə verəcəkdim. S.Rəhimov. 11. Ailə üzvü, nəfər, adam mənasında. Beş baş ailəm var. – [Qulam dayı:] Özümdən başqa altı başdır. M.Hüseyn. [Rəis:] Üç baş olana iki otaq! Beş başdan yuxarı üç otaq. Mir Cəlal. 12. sif. Vəzifəcə böyük olan; başçı, rəhbər, birinci, böyük. Baş mühəndis. Baş mühasib. Baş katib. Baş dirijor. – Baş həkim xəstənin bu sözlərindən daha da həyəcanlandı. M.S.Ordubadi. Muradxan fermanın baş çobanı idi. İ.Əfəndiyev. □ Baş olmaq – bir işdə birinci olmaq, başçı olmaq. Başda olmaq – 1) bax baş olmaq; 2) məc. əsas yeri tutmaq, birinci olmaq. Orucluq ayının özünə məxsus süfrəsi vardı. Firni, tərək, bal halvası … və sairə. Bozbaşla plov da başda olardı. H.Sarabski. 13. sif. Başqalarına nisbətən daha mühüm, ən əsas, ən böyük, başlıca. Şəhərin baş küçələri. Ölkənin baş şəhəri. Baş məsələ. İdarələr şəhərin baş binalarında yerləşmişdir. – Nümayişçilər şəhərin baş küçəsinə doğru ağır-ağır irəliləyirdi. A.Şaiq. // Ali, ən yüksək. Baş idarələr. Baş məclis. Baş Mətbuat Müdirliyi. Baş komandanlıq. – Əsgərin qəlbindən qopdu bu cavab; Dedi: “Kremldir bizim baş ştab”. S.Rüstəm. 14. sif. dan. Əla, ən yüksək, ən yaxşı, ən seçmə. Baş mal. – Nənəqız oxumamış olsa da, bilirdi ki, təhsil işində beş ən baş qiymətdir. S.Rəhimov. 15. Sözün əvvəlinə rəqəm gətirməklə işlənir – dəfə, kərə mənasında. [Öküzlər] bir baş da gedib qayıtdılar. S.Rəhimov. [Mirzə Hüseyn] çox əsəbi idi, otağı bir-iki baş dolanıb, sonra Əsgərə lap yaxın oturdu. S.Rəhman. // İki nöqtə arasında məsafə, yol. Hər iki başı piyada getdik. Biletin bir başı neçəyədir? 16. dan. Əsas, kök, səbəb, səbəbkar. Bütün işlərin başı odur. – Əgərçi qaşlarındır fitnə başı: Hərami gözlərin əyyarə bənzər. Nəsimi. Arvadın işini Allah da bilməz. Genə işlərin başı sənsən. N.Vəzirov. 17. köhn. Keçmişdə kəndlərdə işlənən şərti su ölçüsü vahidi. [Tubu:] …Getdin ağadan üç günlüyə yarım baş su istədin, onu sənə pulsuz vermədi? Ə.Haqverdiyev. ◊ Baş açıb ağlamaq köhn. – qarğış etmək, nifrin etmək. Baş açmaq – 1) başa düşmək, anlamaq, düşünmək. Vallah, mən sənin sözlərindən baş açmıram. C.Məmmədquluzadə. Biz də … bisavad adamıq, kitabdan nə baş açacaq idik. Ə.Haqverdiyev. …Vəli yeni hadisələrdən baş açmırdı. Mir Cəlal; 2) sünbül açmaq, sünbüllənmək. Taxıllar baş açdı; 3) oxşamaq, ölü üstündə ağlamaq. Baş açmamaq – başa düşməmək, anlamamaq, qana bilməmək. Vallah, xeyir ola, baş açmıram, toydur, ehsandır, nədir? S.Rəhimov. Naçalnik bu işdən bir o qədər baş açmadı. M.Hüseyn. Baş ağartmaq məc. – bir işdə çox çalışıb təcrübə qazanmaq. Mən bu işdə baş ağartmışam. Baş ağrıtmaq – zəhmət vermək, əziyyət vermək, incitmək, vaxtını almaq, mane olmaq. [Cahan:] Boş yerə başını ağrıdıb, mənim də vaxtımı əlimdən alma!… Ə.Haqverdiyev. Baş alıb getmək (qaçmaq) – bax baş almaq 2-ci mənada. Gecə-gündüz gözüm, könlüm; Qan-yaş tökər yar əlindən; Baş alıb gedim nə yana; Bu iki xunxar əlindən. Q.Zakir. Baş alıb gəlmək – axışıb gəlmək. Qoyunquzunun mələşməsi, atların kişnəməsi, uşaqların ağlaşması bir-birinə qarışmışdı. El baş alıb gəlirdi. Çəmənzəminli. Baş almaq – 1) uzun-uzadı danışmaq, uzunçuluq eləmək; 2) qarşısına gələn istiqamətə doğru getmək, baş götürüb getmək, qaçmaq. Ağa evdən baş alıb, dincəlmək üçün şəhərə yola düşdü. S.Rəhimov. Baş aparmaq – 1) üz tutmaq, yönəlmək, getmək, əl atmaq, məşğul olmaq. Baş aparıb hər biri bir sənətə! M.Ə.Sabir. O öz dəstəsi ilə bacardığı hər bir işə baş aparmaq imkanı verirdi. Ə.Əbülhəsən; 2) zəhlə tökmək, lovğalovğa danışmaq, artıq-əskik danışmaq, danışığını bilməmək. Az danış, başımı aparma, kişi, sən sərsərisən. M.P.Vaqif. Baş aparma, Fərhad, adam kimi danış. N.Vəzirov. [Mehtər] xülasə çox baş apardı. Ə.Haqverdiyev; 3) qaçmaq, tabe olmamaq, baş götürüb qaçmaq. Bu atın bir eybi var ki, baş aparıb gedir. – Baş aparan “atları” səyirdərək dördnala; Qaçışır, gülüşürlər hey şeypur çala-çala. Ə.Cəmil; 4) dəng etmək, beyninə təsir etmək, üzmək. Zurnanın səsi başımızı apardı. Baş atmaq – 1) sözünün dal-qabağını gözləməmək, yekə danışmaq, həddini keçmək; 2) nişanəni vurmamaq, onu yuxarısından vurmaq, düz vurmamaq (hədəfi). Tüfəng baş atır. Baş bağlamaq – 1) dən əmələ gəlmək (bitkilərdə). Günəbaxan hələ baş bağlamamışdır; 2) məc. bağlanmaq, məhəbbət yetirmək, uymaq. Oğlan qıza baş bağladı. Baş çapmaq – bax baş vurmaq 8-ci mənada. Baş çəkmək – hal soruşmaq, birinin halını bilmək üçün onun yanına getmək; dəymək, yoxlamaq, yoluxmaq. Xəstəyə baş çəkmək. – Bir baş çəkin dərdməndin halinə; Ərzə yazsın, qələm alsın əlinə. M.V.Vidadi. Rəsul durub ayağa əl-üzünü yuyub dedi: gedim bir qonaqlara baş çəkim. “Aşıq Qərib”. [Xan:] Ələkbərə yazmışam ki, arabanı sazlasın; hazır olan kimi … kəndə baş çəkəcəyəm. C.Məmmədquluzadə. Baş çıxarmaq – 1) anlamaq, başa düşmək, qanmaq. Mən sənin işindən heç baş çıxara bilmirəm. – [Məhərrəm:] Məgər sənin işindən mən baş çıxardıram? N.Vəzirov; 2) bax baş açmaq 2-ci mənada. Baş çıxarmış şükufələr seyr edər; Yaşılına, o alına, sevdiyim. M.V.Vidadi. Baş dolandırmaq – 1) birtəhər keçinmək, yaşamaq, güzəran etmək; 2) ciddi bir iş ilə məşğul olmayaraq, vaxtını boş keçirmək, orada-burada yubanmaq. Gəl işini gör, baş dolandırma. Baş eləmək – yetişmək, ağarışmaq, irinləmək (çiban, yara haqqında). Baş endirmək – təzim etmək, baş əyib salam vermək. Xanı görcək yazıq baş endirdi; Gör onu xan nə gunə dindirdi. S.Ə.Şirvani. Tülkü görcək yavaş-yavaş gəldi; Endirib baş ədəblə çömbəldi. M.Ə.Sabir. Xidmətçi daxil olub baş endirdi. M.S.Ordubadi. Baş əymək – 1) ehtiram etmək, təzim etmək, salam vermək. [Şahmar bəy:] Səfdərqulu, atan otağa daxil olanda, ya ki küçədə rast gələndə lazım bilirsən ayağa durub baş əymək, yoxsa lazım bilmirsən? N.Vəzirov. …Oturanlar hamısı baş əyib, dilucu salam verdilər. Mir Cəlal; 2) tabe olmaq, itaət etmək, alçalmaq. Arvadının mərdliyini görən kişi ömründə düşmənə baş əyməz. M.Hüseyn. Baş gəzdirmək – bax baş dolandırmaq. Baş girləmək – bax baş dolandırmaq. Baş göstərmək – zahir olmaq, meydana çıxmaq, görünmək. Baş götürüb qaçmaq (getmək) – bax baş alıb getmək. [Salman bəy:] Bu ev cin, şeytan ocağıdı(r), baş götürüb gedənin canı qurtarı(r). N.Vəzirov. [Şair] baş götürüb getdiyi uzaqlardan geri qayıtdı. Ə.Məmmədxanlı. Baş işlətmək – fikirləşmək. Baş kəsmək məc. – çox baha satmaq, insafsızlıq eləmək. Baş qaçırmaq – boyun qaçırmaq, boynuna götürməmək, yaxa qurtarmaq, bəhanə gətirmək. Vədəsindən baş qaçırmaq. İşdən baş qaçırmaq. – [Namaz:] Xeyr, qoy görüm, Vəli, ayıb deyil baş qaçırırsan? M.F.Axundzadə. Baş qaldırmaq – 1) üsyan etmək, qiyam etmək; qalxışmaq, hərəkətə gəlmək, dirçəlmək. [İngiltərə və çar hökuməti] hər nə cür olur olsun, İranda baş qaldıran inqilab hərəkatını boğmalı idilər. M.S.Ordubadi; // üzə durmaq, itaətsizlik göstərmək, tabe olmamaq; 2) bitmək, cücərmək, başları görünmək. Buludlar parçalanır, torpaq buğlanır, otlar baş qaldırır, quşlar civildəşməyə başlayırdı. M.İbrahimov; 3) oyanmaq, özünü hiss etdirmək. Ürəyində anlaşılmaz bir əndişə baş qaldırdı. M.İbrahimov. Baş qarışdırmaq – bax başını qarışdırmaq. Baş qarışmaq – iş çox olmaq, vaxt olmamaq. Burada yenə Mişa qayğıkeşlik göstərdi: – Çıxart çörək yeyək! – dedi,– sonra baş qarışar. Ə.Əbülhəsən. Baş qatmaq bax baş qoşmaq 2-ci mənada. Baş qaşımağa vaxtı olmamaq – işi həddindən artıq olmaq, qətiyyən boş vaxtı olmamaq. İşim çoxdur, baş qaşımağa vaxtım yoxdur. Baş qırxmaq (məc.) – fırıldaq işlətmək, aldatmaq, tovlayıb almaq. Dağılıb çöllərə açdı hərə bir növ kələk; Qırxdı xalqın başını hər biri misli-dəllək. S.Ə.Şirvani. Baş qoşmaq – 1) fikir vermək, əhəmiyyət vermək, maraqlanmaq. [Səlim] bir daha qocaya baş qoşmayıb, oxuduğu romanı vərəqlədi… M.Hüseyn. A kişi, … buna baş qoşma, ağzına ağız verib özündən çıxarma. S.Rəhimov; 2) məşğul olmaq, bir işə girişmək, özünü soxmaq, müdaxilə etmək, qarışmaq. Katib tənglənib çıxardı, baş qoşmazdı. Mir Cəlal; 3) sataşmaq, öcəşmək. Uşaqlar, qoy getsin, baş qoşmayın. Ona baş qoşma, görürsən ki, anlamır. Baş qoymaq – canını fəda etmək, canından keçmək. Vətən yolunda baş qoymaq. Baş məqalə – qəzetdə, jurnalda ən birinci yerdə çap olunan əsas redaksiya məqaləsi. Arsen qəzetin baş məqaləsində kəndə dair nə yazsaydı, Məşədibəylə bir yerdə müzakirə edərdi. M.Hüseyn. Baş salamatlığı – 1) bax başsağlığı; 2) dinclik, rahatlıq, salamatlıq, xətərsizlik. Baş sındırmaq – çətin bir məsələnin üzərində çox düşünmək, çox fikirləşib həll etməyə çalışmaq. Professor Belokurov beş ildir bunun üstündə baş sındırır, heç bir yana çıxa bilmir. C.Cabbarlı. Hər daşın oxunması üzərində baş sındırmalara nə ehtiyac vardı? Mir Cəlal. Baş soxmaq – girmək, soxulmaq. Baş tapmaq – anlamaq, qanmaq, başa düşmək, dərk etmək. Onun işindən baş tapmaq olmur. – [Süsən:] Hə, bağışlayınız, baş tapmadım. M.S.Ordubadi. Mirzə Kamal bəy başını qaşıyıb: – Mən baş tapmadım! – dedi. S.Rəhimov. Baş təpmək – bax baş soxmaq. [Əhməd:] Bir xaraba qalmayıb ki, mən ora baş təpməyəm. N.Vəzirov. Bir az fikirləşdim; gözlərimi dörd tərəfə gəzdirdim: dərədə yatmışdım, bircə lağımdan başqa baş təpəcək yer yox idi. Çəmənzəminli. Baş tutmaq – 1) əmələ gəlmək, hasil olmaq, nəticə vermək. [Ağa Mərdan:] Əgər bu iş mən deyən kimi baş tutsa, Təbrizdə mənim şöhrətim ərşi-fələkə çıxacaq! M.F.Axundzadə. Ancaq üç nəfər adam gəlmişdi. İclas baş tutmadı. Mir Cəlal. [Xəlil:] [Şahmar], görünür sövdən baş tutmayıb. Çox pərtsən, aşna. M.Hüseyn; 2) dən bağlamaq. Bu taxıl hələ baş tutmayıbdır; 3) taxılı xəlbirləyib zibilini təmizləmək. Taxılı baş tutub, anbara yığdılar; 4) bir şeyin oğurluq olduğunu meydana çıxarmaq, oğurluq malı tutmaq. Baş tutmamaq – əmələ gəlməmək, hasil olmamaq, müvəffəqiyyətsizliyə uğramaq, nəticə verməmək. Kələyin baş tutmamasından şad və xürrəm halda Mahmud bayıra çıxıb arvadının, çarşabı qoltuğuna vurub, yeznəsi ilə getməsini müşahidə edir. B.Talıblı. Baş üstə! – hazıram, yaxşı, razıyam mənasında işlənən ifadə. [Əhməd:] Baş üstə, Cahangir bəy, al bu pulları hər nədir… N.Vəzirov. Dedim: – Baş üstə. Və həkim soruşsa ki, niyə mənim davamı içmədin, mən ona nə cavab verim? C.Məmmədquluzadə. [Tələbə:] Baş üstə, müəllim, sabah birgünlük xatiratımı yazıb gətirəcəyəm. Qantəmir. Baş vermək – 1) əmələ gəlmək, meydana gəlmək, vaqe olmaq, sadir olmaq, ortaya çıxmaq, olmaq. Hadisə baş verdi. – Baş verir səndən öylə bir hərəkət; Ki, bütün xalq edir həmən nifrət. H.Cavid. [Ağa Həsən:] Xanım, niyə məni bəndəliyə qəbul etmirsən, məndən nə xata baş veribdir? M.F.Axundzadə. [Konsul:] Son günlər bu cürə hadisələr çox tez-tez baş verir. M.S.Ordubadi; 2) başlamaq. Bulud zahir olunca, yağış baş verdi. Birdən külək baş verdi; 3) cücərmək, bitmək, başı görünmək. Əcəl macal verə, gün gəlib ötə; Baş verib bənövşə, yasəmən bitə. Aşıq İsmayıl. Lalələr kim baş verib xaki-məzarımdan çıxar; Firqətindən çəkdi kim, sinəmdə həsrət dağıdır. S.Ə.Şirvani. Baş vurmaq – 1) güllə atdıqda hədəfdən yuxarıya vurmaq. Tüfəng baş vurur; 2) mübaliğə etmək, yekəyekə danışmaq, lovğalanmaq; 3) bax baş çəkmək. [Pası] Cəbini yəhərli atının qucağına alaraq, kənddə evlərinə baş vurmağa gəlmişdi. S.Rəhimov. Nuruoğlu səhər tezdən işə gedərkən dəftərxanaya baş vurub, hesabdarı yanına çağırtdırdı. M.Hüseyn; 4) suya batıb çıxmaq, dalmaq. Üzgüçü baş vurub, sudan üzüyü çıxartdı. – Şöhrətimiz bu ellərə yayılsın; Ey baş vurub göldə çimən durnalar. S.Rüstəm. Gen qoynunda Xəzərin; Sulara baş vuraraq; Qayalar üzərində qağayılar uçur, bax!… Ə.Cəmil; 5) yırğalanmaq (gəmi haqqında); 6) həmlə etmək, hücum etmək. Qəhrəman baş vurdu bir də; Üç düşmən tankını … sovurdu göyə. R.Rza; 7) baş endirmək, təzim etmək. Molla Həmid baş vurub, çadırdan çıxır. M.F.Axundzadə. [Hacı Fərəc:] İndiyə kimi mənə məhəl qoymayan adamlar, məni görəndə ikiqat olub baş vuracaqlar. N.Vəzirov; 8) din. keçmişdə: Məhərrəm ayında aşura günü qatı mövhumatçıların baş çapmaq, baş yarmaq ayini. Baş yarmaq – 1) bax baş vurmaq 8-ci mənada; 2) zərər vermək, ziyan vermək. Artıq tamah baş yarar. (Ata. sözü). [Namaz:] Artıq tikə məgər baş yarar? M.F.Axundzadə. Baş yoldaşı – arvad, ər, həyat yoldaşı. Baş yoldaşı gör nədir ha! – deyə, bir qadın əsnə(di)… S.Rəhimov. Baş yormaq məc. – çox düşünmək, çox fikirləşmək. Bunun üçün baş yormağa dəyməz. Baş(dan) beyindən olmaq – dəng olmaq, çox eşitməkdən, səs-küydən qulaqları batmaq. Başa aparmaq – 1) bax baş dolandırmaq 1-ci mənada. Həmişə nalə və əfğan ilə ruzgarlarını başa apararlar və bir kəs onların dadına yetişmir… M.F.Axundzadə; 2) sürmək, keçirmək. Bir kənar guşəyə çəkilib, istirahət ilə ömür başa aparır. Ə.Haqverdiyev. Başa batmaq – ağıl kəsmək, inanıla bilmək, həqiqətə yaxın olmaq. Başa bəla gətirmək (açmaq, olmaq) – bədbəxtliyə, əziyyətə, narahatlığa, qayğıya səbəb olmaq; əngəl olmaq. Bu dünyada üç şey başa bəladı; Yaman övlad, yaman arvad, yaman at. Aşıq Ələsgər. [Yusif:] Mən bilirdim ki, ucuqdan çıxmış qız axırda bizim başımıza bəla gətirəcəkdir. S.S.Axundov. [Kazım:] Axund, bilirsən ki, dilə düşməkdən qorxuram. Bu zamanda dilə düşmək başa bəla açar. Çəmənzəminli. Başa bəla olmaq – zərərli, əziyyətli, dözülməz, yaxud arzuedilməz adam, şey haqqında. Başa çatdırmaq – axıra çatdırmaq, qurtarmaq, tamamlamaq. Başa çatmaq – axıra yetmək, nəhayətə varmaq, tamamlanmaq. Mühəndis Haqverdizadənin bütün hazırlıq işləri başa çatmışdı. S.Rəhimov; // həyata keçmək. Neftçilər çalışırlar; dörd ildə başa çatsın; Böyük beşillik plan. M.Seyidzadə. Başa çıxarmaq məc. – həddindən artıq üz verib, ərköyün böyüdüb qudurtmaq, ayaqlandırmaq. Sən bu uşağı lap başımıza çıxartdın. Başa çıxmaq – 1) ərköyünlükdən qudurmaq, həddini aşmaq, böyük-kiçik bilməmək, ayaqlanmaq. Sənə dinmədikcə lap başa çıxırsan; 2) işi axıra qədər görmək, tamamlamaq, qurtarmaq. Əlimdəki işi başa çıxdım. Kitabı oxuyub başa çıxdım; 3) birincilik qazanmaq, üstün gəlmək, qalib gəlmək. Ötüşdə başa çıxmayanın başı torpağa düşər. S.Rəhimov. Başa düşmək – anlamaq, düşünmək, qanmaq. Gərək əhli-Təbriz kimi sahibi-mərifət … olmaq ki, bu mətalibi başa düşmək. M.F.Axundzadə. [Səfdərqulu:] Vallah, başa düşə bilmirəm, məndən nə istəyirsiniz? N.Vəzirov. Kərbəlayı Mirzəlinin sözünü əvvəl dəfə biz heç başa düşmədik. C.Məmmədquluzadə. Başa əngəl olmaq – bax başa bəla olmaq. Başa gəlmək – 1) yetmək, tamam olmaq, əmələ gəlmək, hasil olmaq. Nahar hələ başa gəlmədi? – Köçaxır kəndi kövşənində Kür qırağına çəkilən bənd tikilib başa gəldi. Mir Cəlal; // həyata keçmək. Başa gəlir elədiyin niyyətlər; Gər sidq ilə doğru qeyrət eylərsən. M.V.Vidadi; 2) bax başına gəlmək. Başa gətirmək – qayırmaq, düzəltmək, hazırlamaq. [Usta Ağabalanın] neçə həftəyə başa gətirdiyi başmaqlar məsciddə əl-ələ gəzirdi. Çəmənzəminli. Başa qaxmaq – etdiyi yaxşılığı xatırladaraq, üzünə deyərək utandırmaq, üzünə vurmaq, başa çaxmaq, minnət qoymaq. Maro dodağını çeynəyə-çeynəyə: – Yastı-yastı danışıb, az başıma qax də! – dedi. S.Rəhimov. Başa mindirmək – bax başa çıxarmaq. Başa salmaq – anlatmaq, qandırmaq, izah etmək. Bəzi kəndlərdə kimin ləhinə, kimin əleyhinə, nəyə qarşı əl qaldırmağı başa salmaq özü böyük hünər idi. Mir Cəlal. Başa vermək – 1) axıra yetirmək, sona çatdırmaq; 2) yola aparmaq, yola vermək, rəftar etmək. Başa vurmaq – 1) axıra çatdırmaq, bitirmək, tamamlamaq, tamama yetirmək. Zeynal etiraz edib: – Oyunu başa vurmalısan! – deyə onu yerində oturtdu. A.Şaiq. Vurdu başa öz ömrünü min qəmdə Nizami; “Şerim qalacaq, söylədi, ölsəm də!” Nizami. S.Rüstəm; 2) axıra kimi gəzmək, bir yeri diqqətlə axtarıb araşdırmaq. [Qədim dayı] bazarı başa vurub, bir neçə fətir çörək aldı və qoltuğuna vurub, yolun ağzına düşdü. S.Rəhimov; 3) bax başa qaxmaq. Başa yetişmək (yetmək) – bax başa çatmaq. Yetişdi başa ömrüm, olmadı məqsudi-dil hasil. Q.Zakir. Başda dolandırmaq (gəzdirmək) – aldatmaq, yalan vədlərlə aldatmaq. [Birisi:] Ay muzdur, sən sənin Allahın, de görüm, bizi niyə başda gəzdirirsən? Ə.Əbülhəsən. Başdan aşmaq (daşmaq) – bol olmaq, həddindən artıq çox olmaq. Mağazalarda mal başdan aşır. Heç vaxtım yoxdur, iş başımda aşmışdır. Başdan atmaq – rədd etmək, qəbul etməmək, boyun qaçırmaq. Başdan çıxarmaq – aldatmaq, azdırmaq, tovlamaq, pis yola sövq etmək. Hansı müflislər sizi başdan çıxardıblar? C.Məmmədquluzadə. Başdan çıxmaq – çaşmaq, səhv etmək, aldanmaq, yanılmaq. Mən başdan çıxdım, nahaq yerə onun sözlərinə qulaq asdım! Başı ayazımaq – bax başı ayılmaq 1-ci mənada. [Vaqif:] Xülasə gecəgündüz bu xanların bir-biri ilə höcəşməsindən heç başımız ayazımır. Çəmənzəminli. Başdan eləmək (etmək) – rədd etmək, başdan ötürmək, özündən uzaqlaşdırmaq, canını qurtarmaq. Xanpəri qardaşı oğlunun suallarına ağızucu cavab verib, onu başdan etməyə çalışdı. Ə.Vəliyev. Fərzəlini başdan etmək üçün Kərbəlayı Hətəm xanla Hacı Səfiqulu kimi mötəbər adamların şahidliyini düzəltmək pis olmazdı. S.Rəhimov. Başdan getmək – aldanmaq, yanılmaq, səhv etmək. Başdan keçmək – candan keçmək, özünü fəda etmək. Başdan keçibən eşqdə cövlan gərək olsun; Meydani-məhəbbətdi bu, ey dil, ciyər istər. S.Ə.Şirvani. Başdan olmaq (mənfi mənada) – 1) tamam olmaq, qurtarmaq, bitmək; 2) rədd olmaq, əl götürmək, çıxıb getmək; 3) səs-küydən dəng olmaq, təngə gəlmək, darıxmaq. Bu hay-küy nədir, lap başdan olduq. Başdan rədd eləmək – bax başdan eləmək (etmək). [Səfər bəy:] Mirzə Turab, axund Molla Abuş buraya gəlir… Ancaq sən Allah, tez başdan rədd elə getsin ki, nəşəmiz dağılmasın. B.Talıblı. Başdan sovurmaq – diqqətsizlik etmək, tələsmək, bir işi keyfiyyətsiz, tələsik görmək, başdansovma etmək. Baş-göz eləmək – evləndirmək. [Dursun:] Axı bizim əhdimiz vardı, biz sizi baş-göz eləmək istəyirdik. Ə.Əbülhəsən. Başı (bədəninə, çiyninə) ağırlıq etmək – hədə mənasında işlənən ifadədir. Başı açıq qalmaq məc. – himayəsiz, yiyəsiz, kimsəsiz qalmaq. Başı açılmaq – 1) bax başı ayılmaq 1-ci mənada. İşdən heç başım açılmır; 2) külli miqdarda axın ilə gəlməyə başlamaq. Sürünün başı açıldı. – Bir neçə dəqiqədən sonra dəstənin başı açıldı. M.S.Ordubadi; 3) başlanmaq. [Əbdürrəhman bəy:] Mətləbin başı açıldı, amma çox zülmnən. N.Vəzirov. Başı aşağı etmək – xəcalətli etmək, xəcalət çəkməsinə, utanmasına səbəb olmaq. Yalnız teatr sevgisi onları dost-düşmən yanında xar eyləyir, ataana yanında başı aşağı edirdi. S.Rəhman. Başı aşağı olmaq – xəcalətli olmaq, etdiyi bir iş üçün xəcalət çəkmək, utanmaq. [Pirverdi bəy:] Sizə məlumdur ki, mən on yeddi ildi ki, ixlas ilə qulluq eləyirəm. Və bir dəfə olmayıb ki, mən dövlət yanında başı aşağı olum. C.Məmmədquluzadə. Başı ayılmaq – 1) işdən asudə olmaq, rahat olmaq, xilas olmaq. İşdən heç başı ayılmayır. – [Püstə dedi:] Qoy qonşumuz(un) yasından başım ayılsın, mən bir qazan qaynadaram ki… H.Sarabski; 2) sərxoşluğu keçmək, ayılmaq. Başı aynımaq – bax başı ayılmaq 1-ci mənada. Qoy bir başım aynısın. Başı bağlanmaq – satılması, işlənməsi, istifadə edilməsi məhkəmə və s. tərəfindən qadağan olunmaq. Başı batsın, başın batsın – qarğış. Sənin başın batsın! Kaş sən heç gəlib bunu görməyəydin, – deyə Mahmud əmi Əsədin üstə çığırıb və özü də qaçanlara qoşulub, kəndə sarı yönəldi. B.Talıblı. Başı bənd olmaq – 1) evlənmək, evli olmaq, ailə sahibi olmaq; 2) bax başı qarışmaq. Başı böyümək – bax başı şişmək. Qəm tünlük, mən yalqız, yüz yana çəkər; Zakirəm, böyüyüb başım, ağlaram. Q.Zakir. Başı çıxmaq – tanış olmaq, aşna olmaq, bələd olmaq, bilmək, başa düşmək, anlamaq. İnsan gərək qorxaq olmasın, insanda gərək cürət ola, belə-belə işlərdən başı çıxa. B.Talıblı. Başı çıxmamaq – bələd olmamaq, tanış olmamaq, bilməmək, başa düşməmək, bacarmamaq. Tükəzban xalanın siyasətdən çox da başı çıxmazdı. B.Talıblı. [Mədəd:] Haqq-hesabdan nə sənin başın çıxır, nə də mənim. İ.Əfəndiyev. Başı daşa dəymək – fəlakətə, uğursuzluğa rast gəlib peşman olmaq, acı təcrübə görmək. Başı daşa dəyməyincə, ağlı başına gəlməz. (Ata. sözü). Başı ətlənmək – varlanmaq, pullanmaq. Başı gərm olmaq – başı qızışmaq. Nə deyim, ay qardaş, başı gərm olsa, getdi gecə yarısına. Mir Cəlal. Başı gicişmək məc. – heç bir səbəb olmadan özü üçün xətərli iş tutmaq, əcəli çatmaq. Başı xarab olmaq – sarsaqlamaq, gicləşmək, xərifləmək, başına hava gəlmək, ağlını azdırmaq. [Mirzə Cavad:] Bala, sənin başın xarab olubdur. Ə.Haqverdiyev. Başı xoş olmaq – halı, əhvalı yaxşı olmaq. Başı ilə cavab vermək – bütün məsuliyyəti boynuna götürmək, zamin olmaq. Başı qarışmaq – bir şeylə məşğul olmaq. Bu gün mənim başım qarışıqdır. – Hacı Nəsirin başı yas yerinə gələn adamlara qarışdığından, oğlundan xəbərsiz idi. S.S.Axundov. Kişinin … başı qarışar, uşaq isə onu gözləyər, mollaxanasının vaxtı keçərdi. H.Sarabski. Başı qızışmaq – 1) çox məşğul olmaq, bir işlə ciddi məşğul olmaq, hər şeyi unutmaq. Səhərdən axşama kimi işlə başı qızışmış, yemək belə yadına düşmür; 2) hirslənmək, əsəbiləşmək, özündən çıxmaq. Elə başı qızışmışdı ki, heç kəsi tanımırdı. Başı şişmək – işin çoxluğundan, dərddən, yaxud başqa bir səbəbdən nə edəcəyini bilməmək, başını itirmək. …İndi yay fəslidir, indi belə-belə məqalələrin vaxtı deyil; istidən adamın başı şişir. C.Məmmədquluzadə. Başı ucalmaq, başı uca olmaq – yüksəlmək, böyümək, artmaq, hörmət, nüfuz qazanmaq (yaxşı bir iş görmək nəticəsində). Qəhrəman istəyirdi ki, … Möhsün bəyin üzü ağ, alnı açıq, başı uca olsun. S.Rəhimov. Başı üstündə durmamaq – bərk kefli adam haqqında. Başı üstünü kəsmək – 1) yanından ayrılmamaq, yanını kəsdirib durmaq, qulluq etmək. Bütün günü həkim xəstənin başı üstünü kəsmişdi; 2) məc. qısnamaq, tələsdirmək, sıxışdırmaq. Başı yastığa enmək – naxoşlamaq, xəstələnmək. Başıma (başına) dəysin – çox pis, keyfiyyətsiz, dəyərsiz iş haqqında. Dedi ki, belə iş mənim başıma dəysin. “Kirpi” Başına yeritmək – bax beyninə yeritmək (salmaq) (“beyin”də). Başın(ız) sağ olsun! – təziyə və təsəlli ifadəsidir. Ana, başın sağ olsun, oğlun mənimlə gəlirdi, yolda onu həramilər soyub öldürdülər. “Aşıq Qərib”. Qorxuram tən edib deyələr sənə; Zakirin ölübdür, başın sağ olsun! Q.Zakir. Başın(ız) üçün! – and yerində işlənir. Başın(ız)a dolanım (dönüm, dönərəm) – 1) yalvarış, nəvazişlə xahiş bildirən ifadə. Dolanım başına, ey sərvqamət; Qonaq kafir olsa, lazımdır hörmət. Q.Zakir. A başına dönüm, sən mənim gözümə bir ağıllı adam gəlirsən. Ə.Haqverdiyev. Nina bacı, mən ölüm mənə bənd olma, belə başına dönərəm. M.S.Ordubadi. [Cavad:] Ay Mirzə! Başına dolanım, atadan, babadanqalma bir parça yerim vardı. …İndi Səfər ağa gəlib yerimi tutub. B.Talıblı. Başına ağıl qoymaq – yaxşı məsləhət vermək, pis əməldən daşındırmaq. Başına almaq, aləmi başına almaq – bax başına götürmək. Bəs necə oldu ki, Cənnət xanım evdə ola-ola Verdiyevin küykələyi aləmi başına alır? Mir Cəlal. Başına and olsun! – bax başın(ız) üçün. Başına at təpmək – dəli olmaq, sarsaqlamaq, axmaqlamaq, axmaq danışmaq (ya iş görmək). Başına buraxmaq – başlı-başına buraxmaq, öz ixtiyarına qoymaq, sərbəst buraxmaq, baxmamaq, nəzarətsiz qoymaq, daha maraqlanmamaq. Başına cəm etmək – bax başına toplamaq. Qışın uzun gecələrində nənəm kürsüyə od töküb qızdırandan sonra, bizi başına cəm edib, qaravəlli və nağıl danışıb, hərdən bir mənim tərcümeyi-halımdan söhbət elərdi. H.Sarabski. Başına çarə qılmaq (görmək) – tədbir aramaq, çıxış yolu tapmaq. Dəli könül, gör başına bir çarə; Gözü sərxoş, zülfü ilan gəlmişəm. Q.Zakir. Başına çəkmək məc. – hamısını birdən içmək, tamamilə içmək, acgözlüklə içmək. Kişi parçı bir nəfəsə başına çəkdi. İ.Əfəndiyev. Başına daş düşmək – 1) gözü götürməmək, paxıllıq etmək, həsəd aparmaq. [Tükəzban:] Niyə əlinizi qaldırmırsınız? Bir dənə arvad adı gələndə başınıza daş düşür, qoymursuz seçilməyə. B.Talıblı; 2) fəlakətə uğramaq, bədbəxtlik üz vermək. Başına daş salmaq – boş yerə tələf etmək, puç etmək, itirmək, sərf etmək, korlamaq (pulu, malı və s.-ni). Kitabın başına daş saldın. Başına dolanmaq – həddindən artıq əzizləmək, nəvaziş etmək, qayğısını çəkmək. Ata və ana gecə və gündüz Nurəddinin başına dolanırdılar. S.S.Axundov. Başına düşmək – yadına düşmək, ürəyi istəmək, xatiri istəmək. Çoxdandır səni görməmişəm, başıma düşdün, gəldim səninlə bir az dərdləşək. H.Sarabski. Başına gəlmək – birinə hadisə üz vermək, bir hadisəni şəxsən görmək, təcrübə etmək, görüb keçirmək; məruz qalmaq, rast gəlmək. Gülpərinin qorxduğu başına gəldi. Belə ki, ağır yüklü fayton əyri-üyrü və eniş-yoxuş yollara çatdıqda, bir döngədə aşıb, oxu və çarxı sındı. S.S.Axundov. Başına girməmək – başa düşə bilməmək, anlaya bilməmək. Başına götürmək – 1) hər tərəfə dolmaq, yayılmaq. Bankanın ağzı açılanda ətir qoxusu evi başına götürdü. Ə.Haqverdiyev. Ayının bağırtısı meşəni başına götürmüşdü. S.S.Axundov; 2) bərkdən danışaraq başqalarına aman verməmək. Başına hava gəlmək – ağlı başından oynamaq, dəli olmaq. Əmir, Teymur oğlu Miranşahın başına hava gəldiyi üçün ona tapşırılan vilayətləri alıb, oğlu şahzadə Ömərə verdi. A.Bakıxanov. [Cavahir xanım:] Atam bu əhvalatı eşidən kimi başına hava gəlib. N.Vəzirov. Başına iş gəlmək – bəlaya uğramaq, müsibət üz vermək, qəza üz vermək, hadisə üz vermək, çətin və çıxılmaz bir vəziyyətə düşmək. Usta Ağabalanın başının yarısı təraş olmamışdı; birdən Kərbəlayı Qulu geri çəkilib dedi: – Usta, axı başıma bir iş gəlib. Çəmənzəminli. Başına iş gətirmək – əngələ salmaq, pislik eləmək, bəlaya, fəlakətə uğratmaq. [Səkinə xanım:] Gülsəba, heç bilirsən ki, mənim bu bihəya qardaşım arvadı başıma nə iş gətiribdir? M.F.Axundzadə. [Nəcəf bəy:] Süleyman! Axırı bu iş qalmışdı ki, mənim başıma gətirdin. Ə.Haqverdiyev. Başına it oyunu açmaq, başına itin suyunu tökmək – biabır etmək, təhqir edəcək dərəcədə danlamaq. Qumru … söz verdi ki, gedib evində muzdurun başına itin suyunu töksün. Ə.Əbülhəsən. Başına kələk açmaq – ağır bir vəziyyətə salmaq. Başına kül (olsun)! – qarğış ifadəsidir. Başına qalmaq – 1) həddindən artıq olmaq, bol olmaq, satılmamaq, müştərisi olmamaq. Bazarda üzüm başına qalıbdır. – Yatar mühaciriislam ac, qar üstündə; Qalar pilov başına mətbəxində əyanın. M.Möcüz; 2) sahibsiz qalmaq, baxımsız qalmaq, nəzarətsiz qalmaq. Başına qəza gəlmək – bax başına iş gəlmək. Başına qiyamət qopmaq – müsibət üz vermək. Görməsəm başıma qopar qiyamət; Sərvi-qədin məddi-nəzərdir mənə. Q.Zakir. Başına mindirmək – bax başa çıxarmaq. [Əsgər:] …Allah mənim atamı öldürsün ki, səni də mənim başıma mindirdi. N.Vəzirov. Başına oyun açmaq – bax başına kələk açmaq. Başına oyun gətirmək – bax başına iş gətirmək. Başına pislik gətirmək – namusuna təcavüz etmək, zorlamaq. Başına tənbəki oyunu açmaq – bax başına oyun açmaq. Başına toplamaq – başına yığmaq. Başına vurmaq məc. – 1) fikirləşmək, düşünmək, götür-qoy eləmək. Hey başıma vururam, ağlım bir şey kəsmir; 2) bax başa qaxmaq. Başına yığılmaq – bir şeyin və ya bir adamın ətrafına toplaşmaq, yığılmaq. Çağırın Qeys ilə Fərhadı yığılsın başıma. S.Ə.Şirvani. Başına yığmaq – ətrafına toplamaq (yığmaq). Nuşirəvanın oğlu Nuşizad həbsxanadan çıxıb, başına çoxlu adam yığdı. A.Bakıxanov. Başında durmaq – rəhbərlik etmək, başçılıq etmək. Başında gəzdirmək – çox hörmət və təzim etmək. Başında qalmaq – yadında qalmaq, vərdiş eləmək, unutmamaq. Başında qoz sındırmaq – çox incitmək, birinin üzərində hökmranlıq etmək, ağalıq etmək, istədiyini etmək. Gənə onu istəyirsən ki, təzədən boynuyoğunlar gəlib bizim başımızda qoz sındırsınlar? M.Hüseyn. Başından atmaq – bax başdan atmaq. Başından basmaq – inkişaf etməyə, tərəqqi etməyə, irəli getməyə qoymamaq, sıxışdırmaq, əzmək. Başından böyük (yekə) danışmaq – danışığında həddini aşmaq, həddini bilməmək, yaxud öz yaşına, vəziyyətinə, biliyinə və s.-yə uyğun danışmamaq, yekə-yekə danışmaq. Başından çıxarmaq – 1) fikrindən çıxarmaq, yada düşülməmək, yadına salmamaq; 2) “öz” sözü ilə – uydurmaq, icad etmək. Bunu öz başından çıxarmısan, yoxsa bir yerdən eşitmisən? Başından çıxmamaq – daim düşündürmək, daim fikrində olmaq. Başından keçmək – 1) bax başına gəlmək. Başından çox şeylər keçib; 2) bax başını vermək. Başından rədd etmək – bax başdan eləmək (etmək). Bir az danışıqdan sonra atası Tükəzbanı ona [Abdal Əsədə] verib, başından rədd elədi. B.Talıblı. Başından tüstü çıxmaq – son dərəcə hirslənmək, hiddətlənmək. Kiçikxanımı görəndə, Nərimanın vücuduna od düşdü, başından tüstü çıxdı. Mir Cəlal. Başını ağartmaq – bax baş ağartmaq. Başını ağrıtmaq – bax baş ağrıtmaq. Əgər bu [Erkək Tükəzban] şəhərli arvadı olsa idi, mən heç fikir verməzdim və oxucuların başını ağrıtmazdım… B.Talıblı. Başını aşağı dikmək – 1) başını sallamaq; 2) məc. rüsvay etmək, biabır etmək. Kişilər belə deyirdilər ki, “kim bilir Bakıda bu arvadın başına nə iş gətirəcəklər, əgər bir iş olsa, sahibsiz arvaddır, onsuz da mahal içində bizim başımızı aşağı dikib”… B.Talıblı. Başını bağlamaq – 1) qanun üzrə birinin malını, şeylərini və s.-ni siyahıya alıb, satılmasını, yaxud istifadəsini qadağan etmək; 2) bir şeyi almaq üçün beh vermək, sövdələşib qurtarmaq; 3) məc. evləndirmək. Başını batırmaq – tələf etmək, yox etmək, ortadan qaldırmaq. Məhəllədə hər kəs bir az zirəklik göstərsəydi və ya baş qaldırıb, söz qaytarsa idi, qoçular dərhal onun başını batırardı. H.Sarabski. Başını bənd etmək – 1) bax başını qarışdırmaq; 2) məc. evləndirmək. Başını bir yerə yığmaq – 1) bir yerə toplamaq, yekunlaşdırmaq, ümumiləşdirmək. …Bu söhbətlərin başını bir yerə yığıb tərtibə salsan, təxminən belə bir mənzərə əmələ gələr… R.Rza; 2) evləndirmək. Başını bişirmək – dilə tutub razı etmək, yola gətirmək, aldatmaq, tovlamaq. Başını boşlamaq – öz ixtiyarına buraxmaq, sərbəst buraxmaq, əl çəkmək, bənd olmamaq, mane olmamaq. Başını böyütmək – təngə gətirmək, darıxdırmaq, usandırmaq, sıxıntı vermək, əziyyət vermək. Başını bulamaq – başını tərpətməklə narazı olduğunu, xoşlanmadığını bildirmək. Tərlanın bu cavabından razı qalmayaraq, başını bulayan dostu, onun qolundan tutub, stoluna tərəf çəkdi. M.Hüseyn. Eldar başını bulayaraq, Ayazı hədələdi. Ə.Məmmədxanlı. Başını buraxmaq – yüyənini, cilovunu boşaldaraq yerişini sürətləndirmək (atın). Məmməd bəyin atı cilov gəmirirdi, başını buraxmaq lazım idi. Çəmənzəminli. Mən irəlidən, Həsən arxadan atların başını buraxdıq. S.S.Axundov. Eldar … atın başını buraxaraq, … bir dəstə traktoristə yaxınlaşdı. Ə.Məmmədxanlı; 2) bax başına buraxmaq. Başını daşa döyür – yersiz, haqsız, əsassız danışan adam haqqında. Başını daşlamaq – bax başına daş salmaq. Başını dolandırmaq – bax başını qorumaq 2-ci mənada. Başını əkmək – tovlamaq, aldatmaq, tovlayıb uzaqlaşdırmaq. İndi qaldı İmranın bir cür başını əkib, İrana göndərmək. S.S.Axundov. Onun başın elə əkim ki, heç ruhu da inciməsin. Z.Xəlil. Başını girləmək – bax başını qorumaq 2-ci mənada. Qoysana … daz başımızı girləyib saxlayaq. S.Rəhimov. Başını girləmək – vaxtını boşboş keçirmək. O, iş görən deyil, başını girləyir. Başını itirmək – ağlını itirmək, özünü itirmək, işinin əvvəlini, axırını bilməmək, çaşmaq. [İvan bəy:] Pristavlar başlarını itirmişlər, bundan artıq da nə istəyirsən, canım! N.Vəzirov. Ara qarışdı, eşikağası başını itirdi, artıq o, qonağı ilə maraqlanmırdı. Çəmənzəminli. Başını külləmək – bax başını piyləmək. Başını qarışdırmaq – 1) məşğul etmək, bir işlə vaxtını keçirmək. Uşağın başını qarışdır, bu saat gəlirəm; 2) birisini aldatmaq, fikrini yayındırmaq məqsədi ilə bir işlə məşğul etmək. Başını qarışdırıb tez əkildi. Başını qaşımağa vaxtı olmamaq – işdən göz aça bilməmək, işi son dərəcə çox olmaq. Başını qatmaq – bax başını qarışdırmaq. Bu nümayiş yazılanların başını qatmaq idi. M.S.Ordubadi. Başını qınına çəkmək – gizlənmək, özünü gizlətmək. Salonda oturanlardan bir çoxu tısbağa kimi başını qınına çəkib, qorxu ilə baxırdı. M.S.Ordubadi. Tısbağa başını qınına çəkən kimi, topal qıçını altına çəkib gizlətdi. Mir Cəlal. Başını qorumaq – 1) özünü qorumaq, özünü mühafizə etmək. Xəstəlikdən başını qoru; 2) birtəhər dolanmaq, keçinmək. Başını qoymaq – canını fəda etmək, canından keçmək. Ölənədək dönə bilməz yarından; Meydan günü başın qoyar can ilə. M.V.Vidadi. Sərikuyində qoyub başımı, bir uf demədim. X.Natəvan. Başını qurtarmaq – canını qurtarmaq, xilas olmaq. İki siçan qaçdı qurtardı başın; Seyl kimi cari edib göz yaşın. S.Ə.Şirvani. Başını piyləmək – aldatmaq, tovlamaq. Başını saxlamaq – bax başını qorumaq. O hələ də öz başını saxlaya bilmir. – Qürbət içrə fəhləliklə saxlar idi öz başın; Həm vətəndə dul anasın, yetim bacı, qardaşın. A.Səhhət. Başını sallamaq – xəcalət çəkmək, cavab verə bilməmək, gözlərini yerə dikmək. Başını sığallamaq məc. – asta-asta və sezdirmədən aldatmaq, tovlamaq, yuxulatmaq. Hərif onun başını sığallayıb əlindəkini aldı. Başını silkələmək – bax başını bulamaq. Başını tovlamaq – aldatmaq. Başını vermək – başından, canından keçmək, canını fəda etmək. Başını yarıb ətəyinə qoz tökmək – birinə pislik edib, sonradan cürbəcür üsullarla könlünü almağa çalışmaq. Başını yemək – 1) məhv etmək; müxtəlif yol və vasitələrlə ortadan qalxmasına, yaxud ölümünə səbəb olmaq; 2) bax başını batırmaq. Başını yerə qoymaq – ölmək. [Vaqif:] Sabah Kərim xan başını yerə qoydu, yenə ölkə qarışacaq, hər şəhərdə bir xan baş qaldıracaqdır. Çəmənzəminli. Başını yerə döymək məc. – ibadət etmək, səcdə etmək, namaz qılmaq. Yüz il başın yerə döysə, nə hasil zahidin bihudə ibadətindən. Q.Zakir. Başını yığmaq (saxlamaq) – cilovunu, yüyənini yığaraq, yerişini ağırlaşdırmaq (atın). Üçüncü döngəyə xeyli qalmış Həsən gəlib məni keçdi. Bunu gördükdə mən atın başını yığdım. S.S.Axundov. Başını yırğalamaq – bax başını bulamaq. Başını yola vermək – bax başını qorumaq 2-ci mənada. Bir baş yuxarı – hər hansı bir cəhətdən başqasından üstün. Bir başdan – ucdantutma, bir tərəfdən başlayaraq. Bir başdan bu kitabları qəfəsələrə yığ. Boya-başa yetirmək (çatdırmaq, çıxarmaq) – bax boy. Boya-başa yetişmək (yetmək, çatmaq, çıxmaq) – bax boy. Bu başdan – əvvəlcədən, qabaqcadan. Mən heyrət içindəyəm, deyim sizə bu başdan. S.Rüstəm. Əvvəl başdan – birinci növbədə, ilk əvvəl, qabaqca, hər şeydən əvvəl. Əvvəl başdan deməliyəm ki… Əzəl başdan – lap əvvəldən, lap başdan, çoxdan, yaranandan. Əzəl başdan Bəsrə, Bağdad eliniz; Bəylər üçün ərməğandır teliniz. M.V.Vidadi. Əzəl başdan düşmənimdir üzü murdar qaranlıq; Hər torpağın öz eşqi var, hər millətin öz adı. S.Vurğun. Nə başını(zı) ağrıdım – xülasə, müxtəsər (ara söz kimi işlənir). Nə başınızı ağrıdım, tələbəmin yazısını düzəltdim, içində bəzi sözləri lap yerli-dibli atdım, gözəl bir “xatirat” çıxdı. Qantəmir.

  Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti / baş

baş sözünün etimologiyası

• 1 “Süfrənin başına yığılın” deyirik, amma süfrədə baş olmur. Buradakı baş kəl­məsi daş (dış) sözünün təhrif formasıdır, “kənar” (ətraf) deməkdir. “Başına (dı­şı­na) dolanım” cümləsindəki baş da belədir. Deməli, tarixən dış kimi olmuş söz sonradan təhrif edilərək baş formasına düşüb. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

  Azərbaycan dilinin etimologiya lüğəti / baş

baş sözünün sinonimləri (yaxın mənalı sözlər)

• 1 əla — yüksək

  Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti / baş

• 2 zehin — şüur

  Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti / baş

• 3 təpə — zirvə

  Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti / baş

• 4 kənar — qıraq — yan

  Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti / baş

• 5 1. BAŞ (müxtəlif mənalarda: burada yalnız insan bədən üzvü nəzərdə tutulur) [Cənnətəli ağa:] Sən çox qələt elədin, başını daşdan-daşa döydün (N.Vəzirov); KƏLLƏ Feyzi Muxtara: Arvaddan qorxan oğraş, sən öləsən, kəlləni qarpız kimi şaqqalaram (B.Bayramov); QAFA (köhn.) Çar zabitinin qafasında iki şey hökm sürürdü (M.S.Ordubadi); SƏR (kl.əd.) Alıbdı əqlimi sərdən, qərarımı dildən; Edib bəlaya fələk, gör necə həvalə məni (Natəvan); TƏPƏ Vəli: Birindən tutarsan, o biri qayıdar öz təpənə dəyər (M.İbrahimov). 2. BAŞ (heyvanları saymaq üçün hesab vahidi) Beş yüz başdan artıq mal-qara aclıq qorxusu altındadır (İ.Əfəndiyev); RƏS [Dərviş:] ..məna iltifat edərsiniz bir rəs at, bir dənə cübbə, bir saat və bir qədər cib xərcliyi (N.Vəzirov). 3. baş bax rəhbər 4. baş bax təpə 1 5. baş bax başlanğıc 1 6. baş bax nəfər 7. baş bax dəfə

  Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti / baş

baş sözünün rus dilinə tərcüməsi

• 1 1. голова; 2. головной; 3. главный, старший; 4. генеральный, магистральный; 5. начало, верховье, исток (реки); 6. верхушка, макушка (дерева); 7. премьер, обер (первая часть составных слов); 8. вершина; 9. конец;

  Azərbaycanca-rusca lüğət / baş

• 2 I сущ. 1. голова: 1) часть тела. Adam (insan) başı человеческая голова, başını bağlamaq повязать голову, başım ağrıyır у меня голова болит, başını tərpətmək качать головой 2) ум, сознание, рассудок. Başı boş пустая голова, başı işləyir kimin голова работает у кого 3) в значении единицы счёта (скота). Yüz başdan ibarət sürü стадо в сто голов 2. головка: 1) утолщенная или выступающая часть, конец чего-л., шляпка. Boltun başı головка болта 2) шарообразный плод некоторых растений. Bir baş soğan головка лука, bir baş sarımsaq головка чеснока 3) пищевой продукт в виде шара или конуса (в сочет. с числит.). Bir baş qənd головка сахара, iki baş pendir две головки сыра, xaşxaş başı маковая головка 3. душа (о человеке – обычно при указании количества членов семьи). İki baş külfət семья из двух душ, из двух человек 4. вершина, верхушка, макушка. Dağın başı вершина горы, ağacın başı верхушка (макушка) дерева 5. начало, передняя часть, перёд. Dəstənin başı передняя часть отряда, tarlanın başı начало поля 6. заголовок. Məqalənin başı заголовок статьи 7. почётное место (в комнате, за столом и т.п.), красный угол. Qonaqları başda əyələşdirdilər гостей усадили на почётном месте 8. верховье, исток (реки, ручья). Çayın başı верховье реки, bulağın başı исток родника 9. причина, первопричина. Hər işin (işlərin) başı одур всему причина он II прил. 1. головной: 1) относящийся к голове. Baş ağrısı головная боль 2) предназначенный для головы. Baş geyimi головной убор 3) находящийся в верхней, передней или начальной части чего-л. Baş qurğu головное сооружение, baş vaqon головной вагон 2. главный: 1) старший по положению, возглавляющий что-л. Baş həkim главный врач, baş aqronom главный агроном, baş mühəndis главный инженер, baş redaktor главный редактор 2) центральный, головной. Baş şəhərlərarası telefon stansiyası главная междугородная телефонная станция, baş korpus главный корпус, baş kanal главный канал, baş nəqliyyat prokurorluğu главная транспортная прокуратура, baş avtomobil müfəttişliyi главная автомобильная инспекция, baş tikinti idarəsi главное строительное управление, строит. baş balka главная балка, baş fasad главный фасад, лингв. cümlənin baş üzvləri главные члены предложения, baş cümlə главное предложение 3. заглавный. Baş hərf заглавная буква 4. старший (стояший выше других по знанию, по служебному положению). Baş çoban старший чабан, baş müəllim старший преподаватель, baş elmi işçi старший научный сотрудник, baş leytenant старший лейтенант 5. верховный. Baş komandanlıq верховное командование 6. генеральный. Baş katib генеральный секретарь, baş prokuror генеральный прокурор, baş direktor генеральный директор, baş qərargah генеральный штаб, baş xətt генеральная линия, baş plan генеральный план, BMT Baş Məclisi Генеральная Ассамблея ООН, baş konsul генеральный консул 7. подушный. Baş vergisi подушный налог; baş məkələ передовая статья (передовая, передовица), baş sətir красная строка, baş yoldaşı: 1. муж, супруг; 2. жена, супруга; baş ağartmaq nədə зубы съесть на чём, набирать опыт в чём, где, baş ağrıtmaq причинять беспокойство; başını ağrıtmaq kimin морочить голову, докучать, надоедать к ому; baş alıb getmək идти, уходить куда глаза глядят; baş almaq говорить всё, что приходит на язык; baş alıb gəlmək стекаться, сходиться, съезжаться в одно место; baş aparmaq выходить из подчинения, из повиновения; başını aparmaq kimin надоедать, докучать бесконечными разговорами, шумом и т.п. к ому; baş atmaq см. baş aparmaq; baş açmaq1 рвать на себе волосы, оплакивать покойника; baş açmaq2 kimdən, nədən разобраться в ком-, чём; baş açmaq3 колоситься, цвести; baş bağlamaq быть привязанным к кому-л.; baş vermək случаться, случиться, возникать, возникнуть, происходить, произойти. Dəyişikliklər baş vermişdir произошли изменения; möcüzə baş verdi случилось чудо; baş vurmaq1: 1. стричь голову; 2. отсекать, отсечь голову; baş vurmaq2 бить выше цели; baş vurmaq3 преувеличивать, говорить необоснованные вещи; baş vurmaq4 нырять, окунаться (в воду); baş qaldırmaq: 1. поднять голову (о людях); 2. вырастать, вырасти (о растениях); baş qarışdırmaq заваривать кашу; baş qatmaq 1) заниматься чем-л., чтобы как-нибудь провести время 2. отвлекать, отвлечь внимание (разговорами); baş qaçırmaq nədən: 1. отвиливать, отвильнуть; увиливать, увильнуть; уклоняться, уклониться от чего-л., отлынивать от работы 2. отделываться, отделаться, освободиться, избавиться от чего-л.; baş qaşımağa vaxtı olmamaq быть крайне занятым, перегруженным делами; baş qırxmaq обманом выманивать у кого-л. деньги; обманывать, надувать кого; baş qoymaq nəyin, kimin yolunda пожертвовать собой, отдать жизнь, сложить голову за кого; baş qoşmaq kimə, nəyə: 1. обращать, обратить внимание на кого-, что; уделять, уделить внимание кому, чему 2. придавать значение 3. связываться, связаться с кем-л. 4. вмешиваться, вмешаться в чьи-л. дела, отношения и т.д.; baş dolandırmaq стараться как-нибудь прожить, провести время; не проявлять интереса, серьёзного отношения к чему-л.; baş endirmək преклонять, преклонить голову; baş əymək склонять, склонить голову в знак уважения; baş işlətmək вникать во что, разбираться в чём, шевелить мозгами; baş kəsmək дорого продавать; baş götürüb qaçmaq kimdən, nədən, haradan убежать куда глаза глядят; baş saxlamaq коротать дни кое-как; baş sındırmaq nəyin üzərində ломать голову над чём; baş soxmaq hara, nəyə совать свой нос куда, во что, проявлять излишнее любопытство; baş tapmaq понимать, соображать, ориентироваться, разбираться в чём-л.; baş tovlamaq добиваться своего, обманывая кого-л., морочить, заморочить голову к ому - л.; baş tutmaq: 1. состояться, осуществиться; 2. удаваться, удаться, получиться; 3. сбываться, сбыться. Ümidlərim baş tutmadı надежды мои не сбылись; baş üstə: 1. есть, будет сделано; 2. слушаюсь, повинуюсь; 3. с удовольствием; baş çapmaq (vurmaq) устар. наносить себе раны в области лба, в день “ашуры” (10-й день месяца “махаррам”); baş çəkmək haraya, kimə 1. наведываться, наведаться; навещать, навестить кого-л. 2. посещать, посетить; baş çıxartmaq kimdən, nədən 1. понимать, быть сведущим в чём-л., быть знатоком, ценителем чего-л. 2. разбираться, разобраться в чём-л.; baş çıxarılası deyil тёмный лес для кого; başa batmaq быть понятным, пониматься, усваиваться; başa bəla açmaq причинять неприятности, создавать дополнительные трудности; başa bəla olmaq быть причиной забот, неприятностей, становиться, стать обузой; başa vermək: 1. доводить, довести до конца; 2. обращаться с кем-л. хорошо, относиться к кому-л. с уважением; başa vurmaq: 1. докончить, завершить; 2. попрекать кого; başa qaxmaq попрекать кого, напоминая о сделанном благодеянии; başa düşmək: 1. понимать, понять; 2. сознавать; başa keçirmək kimi: 1. усадить, посадить на почётное место за столом кого; 2. выдвигать на высокую должность; başa yetirmək nəyi доводить, довести до конца, довершать, довершить; başa yetmək завершаться, завершиться; başa gəlmək осуществляться в жизнь; baha başa gəldi kimə nə дорого стоило, дорого обошлось кому что; ucuz başa gəlmək обойтись дёшево; başa gətirmək осуществлять, осуществить; претворять, претворить в жизнь; başa mindirmək kimi см. başa çıxartmaq; başa salmaq kimi 1. разъяснять, разъяснить, объяснять, объяснить 2. растолковать 3. вбивать в голову кому; başa salınmaq объясняться, быть объяснённым, разъясняться, быть разъяснённым; başa çatdırılmaq доводиться, быть доведённым до конца; заканчиваться, быть законченным, доканчиваиться, завершаться, быть завершённым; başa çatdırmaq доводить, довести до конца, завершить, окончить; осуществить полностью; başa çatmaq завершаться, завершиться, заканчиваться, закончиться; доводиться, быть доведённым до конца; başa çəkmək: 1. kimi выдвигать, оказывать уважение, почёт, повышать в должности кого; предложить белее почётную работу; 2. nəyi пить сразу, залпом; başa çıxarmaq kimi чересчур, не в меру баловать, посадить себе на голову; başa çıxmaq: 1. сесть на голову кому, обнаглеть, стать наглым, дерзким; 2. закончиться, завершиться, быть доведённым до конца; başdan aşmaq быть в большом количестве, в избытке; başı ayazımaq nədən освободиться от хлопот, обрести покой; başı ayılmaq nədən: 1. прийти в себя, прийти в нормальное состояние; 2. безл. проясниться (в голове); başı ağırlıq edir (bədəninə, çiyninə) (о человеке, рискующем головой); başı ağarmaq (bir işdə) седеть, поседеть (на какой-л. работе); başı açılmaq1 nəyin, kimin приходить большими группами; başı açılmaq2 освободиться, разгрузиться от работы, от забот; başı aşağı: 1. с опущенной головой, с повинной головой; 2. воды не замутит; başı aşağı olmaq: 1. испытывать смущение, чувствовать себя виновным; 2. быть тихим, скромным; başı aşağı etmək kimi выставить виноватым, заставить покраснеть кого перед кем-л.; başı bağlanmaq быть закрепленным, забронированным за кем-л.; başı böyümək nədən: 1. терять, потерять голову от чего; 2. не находить себе места; başdan eləmək kimi, nəyi отделаться от кого, от чего; başı batsın kimin ни дна ни покрышки кому, чтоб пусто было кому; başı bəla(-lar) çəkmək иметь трудную судьбу, много испытать на своём веку; başı bənd olmaq быть связанным с чем-л.; başı boşdur kimin пустоголовый кто, у кого солома в голове, пустая голова, дырявая голова, голова как решето у кого; başı qarışmaq быть занятым, поглощённым какой-л. работой; углубиться в какую-л. работу, başı qızışmaq сильно увлечься чем-л., с головой погрузиться во что-л.; başı qovğalı olmaq быть втянутым в какие-л. сомнительные, неприятные истории; başı daşdan daşa dəymək много испытывать, испытать в жизни, видать виды; başı əlində deyil kimin видимо, погиб; пропала голова чья; başı ətlənmək: 1. становиться самостоятельным; 2. разбогатеть; başı ilə cavab vermək отвечать головой; başı yastığa enmək (yetişmək) слечь в постель, заболеть; başı ilə işarə etmək кивать, кивнуть головой; başı gicişmək искать приключений, лезть в драку; başını yemək kimin погубить, вогнать в гроб кого; başı uca olmaq высоко держать голову, иметь незапятнанную репутацию; başı üstündə durmamaq не стоять на ногах, быть пьяным; başı salamat olmaq быть целым и невредимым, быть живым и здоровым; başı xarab olmaq терять, потерять голову, сходить, сойти с ума; başı çıxmaq nədən понимать, разбираться, знать толк в чём; başı şişmək окончательно закрутиться; başı çatmır kimin в голове шариков не хватает у кого; başı çıxmamaq nədən ничего не смыслить, ни в зуб ногой; başı çatlayır kimin голова трещит; başıma (başına, başınıza) dəysin грош цена чему, выеденного яйца не стоит, гроша ломаного не стоит; başına yeritmək kimin вдалбливать, вдолбить в голову кому-л.; başına ağıl qoymaq kimin наставлять, вразумлять кого; öz başına buraxmaq: 1. kimi, nəyi давать волю кому, чему; 2. kimi оставить без надзора, бросить на произвол судьбы, давать свободу действий; başına and olsun! клянусь твоей головой, клянусь тобой!; başına at təpmək сходить, сойти с ума; терять, потерять голову; başına vurmaq ударить в голову (о спиртных напитках); başlı-başına qalmaq: 1. быть брошенным на произвол судьбы, оставаться без хозяина, быть безнадзорным; 2. быть запущенным; 3. быть в изобилии; başına qəza gəlmək попадать, попасть в тяжёлое положение (в беду); başında qiyamət qoparmaq kimin показать кузькину мать, показать где раки зимуют к ому; başına qiymət kəsilib чья-л. голова оценена; başına qiymət qoymaq kimin оценивать голову чью; başıma daş düşsün, əgər … разрази меня гром, если …; başına dən düşmək kimin седеть, стареть; başına dolanmaq kimin души не чаять в ком, обожать; окружать вниманием и заботой кого; başına dolanım (dönüm) мой милый, любимый, дорогой; başına pərvanə tək dolanmaq виться вьюном вокруг кого, кружиться мотыльком; başına ip salmaq kimin вить вёревки из кого, başına iş gəlmək попасть в неприятное положение, попасть в беду; başına iş qəhət olmaq не знать, чем заняться, переливать из пустого в порожнее; başına iş gətirmək kimin сыграть злую шутку с кем; başına yığmaq собирать, собрать вокруг себя кого; başına yeritmək kimin nəyi втолковывать, втолковать, растолковывать, растолковать, разжевать и в рот положить что кому; başına yerləşdirmək вдолбить, вбить себе в голову что-л.; başına ip salıb gəzdirmək водить на нос; başına müsibət gətirmək (açmaq) подвергнуть издевательству кого; навлечь беду на кого; задавать, задать перцу (головомойку) кому; закатить сцену к ому; başına torba salmaq идти, пойти сумой, пойти по миру; başına gəldi kimin nə произошло, случилось с кем что; başına(-ma) girmir nə не лезет в голову, не укладывается в голове что; başına götürüb хоть отбавляй (очень много); başına götürmək кричать во всё горло, криком кричать; başına mindirmək kimi посадить на свою голову кого, давать волю к ому; başına pislik açmaq kimin изнасиловать кого; başına hava gəlmək помешаться, потерять рассудок; сходить, сойти с ума; başına çarə qılmaq найти выход из положения, принять меры; başına çıxmaq1 kimin садиться, сесть на голову к ому; başına çıxmaq2 см. başına vurmaq (о напитках); başına tac qoymaq kimin венчать на царство; başına-gözünə döyə-döyə в хвост и в гриву; başına and içmək kimin клясться, поклясться чьей головой, чьей жизнью; başın üçün клянусь твоей головой (тобой); başına çəkmək nəyi залпом выпить; başında qoz sındırmaq kimin держать в ежовых рукавицах; başında durmaq kimin, nəyin стоять во главе чего; başında gəzdirmək kimi на руках носить кого, обожать кого; başında tərs dəyirman işlətmək kimin измываться, издеваться над к ем, ч ем; başından çıxarmaq kimi, nəyi выбросить, выкинуть из головы кого, что; başından basmaq kimin проходу не давать кому, başından bir tük əskik olsa если хоть один волосок упадёт с чьей головы, не дай бог, если что-нибудь случится с кем; başından böyük iş tutmaq заниматься делом выше своего разумения, замахнуться на недосягаемое; браться за непосильное дело; ввязываться не в своё дело; başından eləmək kimi, nəyi сбывать, сбыть с рук кого, что; отделаться, отвязаться от кого, от чего; başından keçmək kimin, nəyin yolunda пожертвовать собой ради кого, чего; başımdan keçərəm дам голову на отсечение; başından tutmaq хвататься за голову; не знать что делать; başından rədd etmək kimi, nəyi отстранить от себя, отдалить от себя кого, что; порвать связи, отношения; başından rədd olmaq: 1. убраться восвояси; 2. оставить кого-л. в покое; başından tüstü çıxmaq сильно рассердиться; başından çıxarmaq забыть, выкинуть из головы, изгнать из памяти; başdan çıxarmaq kimi сбивать с правильного пути, выбивать из колеи кого; başını ağartmaq см. baş ağartmaq; başını ağrıtmaq см. baş ağrıtmaq; başını aşağı etmək kimin осрамить, опозорить, унизить кого; başını aşağı salmaq: 1. поникнуть головой, повесить голову; 2. заниматься своим делом, ограничиться своими заботами, не затрагивать интересов других; başını bağlamaq1 nəyin 1. описать имущество, наложить арест на чьё имущество 2. закрепить за собой, дать задаток; başını bağlamaq2 kimin женить, связать кого узами брака; başını batırmaq kimin загубить кого, убить и скрыть следы; başını bənd etmək kimin женить, привязать к семье и семейным заботам; başını bədənindən ayırmaq kimin снять голову с кого, кому; başını bir yerə yığmaq: 1. kimin женить кого; 2. подытоживать, подытожить; başını bişirmək kimin 1. уговаривать, уговорить кого 2. обводить, обвести вокруг пальца кого; başını böyütmək kimin задать работу к ому, причинить много хлопот кому; başını bulamaq качать, покачать головой (в знак неодобрения или отрицания чего-л.), выражать своё несогласие; başını vermək kimin, nəyin uğrunda положить голову, отдать жизнь за кого, за что; başını vurdurmaq постричься, дать остричь голову; başını vurmaq1: 1. kimin рубить, отрубить голову кому, казнить кого; 2. подстричь; başını vurmaq2 nəyin срезать верхушку растения, чеканить; başını qaldırmaq поднять голову; başını qaldıra bilməmək не знать, куда глаза девать; başını qarışdırmaq: 1. заниматься чем-нибудь, убивать время; 2. kimin занимать кого чем-л., отвлекать внимание, мешать сосредоточиться, зубы заговаривать кому; başını qatmaq kimin см. başını qarışdırmaq; başını qınına çəkmək прятаться в кусты, прятаться до поры до времени, уходить в себя; başını qoymaq kimin, nəyin uğrunda сложить голову за что, положить жизнь за кого, за что; başını qorumaq: 1. оберегать себя, стараться сохранить себя; 2. как-нибудь просуществовать; başını qurban vermək заплатить головой за что; başını qurtarmaq nədən освободиться от чего; вырваться из когтей чего-л. опасного; başını daşa döyür(-sən) выражение недовольства чьим-л. поступком; başını divara döyür см. başını daşa döyür; başını dolandırmaq перебиваться кое-как, существовать; başını doldurmaq1 nəyin доливать, долить; досыпать что; başını doldurmaq2 kimin наговорить на кого кому, прожужжать уши кому, доносить, донести кому на кого; набивать голову кому чем; başını əkmək kimin 1. спровадить кого, освободиться от чьего-л. присутствия 2. убрать (убить); başını əzmək kimin разбить наголову, разнести в пух и в прах; başını itirmək терять, потерять голову; başını yastıqlamaq kimin усыпить бдительность чью, кого; başını yemək kimin 1. вгонять, вогнать в гроб кого 2. пережить (прожить дольше) кого; başını yerə qoymaq: 1. слечь в постель (тяжело заболеть); 2. сложить голову, погибнуть, умереть; başını it başı kimi əzmək kimin убивать, убить как собаку; başını kəndirə salmaq совать голову в петлю; başını külləmək kimin уговаривать, уговорить, успокаивать, успокоить; başını götürüb qaçmaq убежать без оглядки, убежать куда глаза глядят, унести ноги; başını sallamaq вешать, повесить голову, понурить голову; başını saxlamaq жить кое-как; başını tutmaq1 держаться за голову, хвататься за голову; başını tutmaq2 опознать краденую вещь или кого-л.; находить, найти украденное; başını uca tutmaq высоко держать голову; başını uca eləmək kimin возвысить, поднять чьё-л. имя, поднять чей-л. авторитет в глазах людей; başının ağası kimin хозяин чей; başının altına yastıq qoymaq умышленно ввести в заблуждение, усыпить бдительность; başının altına yastıq qoyub yatmaq быть, пребывать в блаженном неведении; başının vinti çatmır kimin винтика в голове не хватает у кого; başının üstünü almaq kimin заставать, застать врасплох кого, нагрянуть на кого; başının üstündə durmaq kimin 1. стоять над душой 2. контролировать; başının üstünü kəsmək kimin стоять над чьей душой, пристать с ножом к горлу; başının üstündən kimin (nə etmək) через чью голову (что-л. делать); başının üstündən kim əskik olmasın дай бог, чтобы кто всегда был жив и здоров; başının tüklərini yolmaq рвать на себе волосы (приходить, прийти в отчаяние, горевать)

  Azərbaycanca-rusca lüğət / baş

baş sözünün inglis dilinə tərcüməsi

• 1 I. i. head; top; brain; mismarın ~ı the head of the nail; dağın ~ı the top of the mountain; butulkanın ~ı the top of the bottle; ~a gəlmək 1) to come* to a head; 2) to be* finished / completed; ~ını dik tutmaq (lovğalanmaq) to have* a swollen head; amer. to have* a swelled head; ~ saxlamaq / girləmək to keep* one’s head above water; ~la işləmək to use one’s brains; ~ı yaxşı işləmək to have* one’s head screwed on (right); Onun başı yaxşı işləyir His head is screwed on the right way, He / She has a good head on his shoul ders; ~ vermək to take* place, to hap pen; Nə baş verib? What has happened? Böyük dəyişikliklər baş verib Great changes have taken place; ~ vurmaq 1) (suya) to dive (into), to plunge (into); 2) (qırxmaq) to cut* one’s hair; 3) (öldürmək) to execute (d.); ~ çəkmək to visit (d.), to go* to see (d.); ~ını qaldırmaq to raise one’s head; ~ qaldırmaq to rise* (against), to protest (against), to make* a protest (against); bir yastığa ~ qoymaq to sleep in the same bed, to have* sex (with); ~ qoşmaq to pay* attention (to); to have* dealings (with); Ona baş qoşma Don’t pay attention to him; ~ əymək 1) (hörmət mənasında) to bow (to, before); 2) (təslim olmaq) to cringe (before), to beg humbly (d.); ~ını aşağı etmək to disgrace (d.), to defame (d.), to put* to shame (d.), to abase oneself; ~ işlətmək to use one’s brains / wits; ~ını bulamaq / yırğalamaq to shake* one’s head; ~ götürüb getmək to leave* some place forever; ~ götürüb qaçmaq to run* away quickly, to run* away as quickly as possible; ~ tapmaq to realize (d.), to comprehend (d.); ~a düşmək to understand (d.), to realize (d.), to comprehend (d.); ~ çıxarmaq to be* able to realize what is what; to live (among); ~a salmaq to explain (d.), to elucidate (d.), to make* clear (d.), (qanunu, qaydanı və s.) to interpret (d.); ~a çıxmaq məc. 1) to come* to an end, to finish; 2) to become* impudent / insolent; ~ aparmaq 1) to speak* nonsense, to talk much; 2) məc. to overstep the limits, to pass all bounds; 3) to become* impudent; 4) (at) to bolt; ~dan ayağa qədər / kimi from head to foot, from beginning to end, from top to bottom; ~dan aşmaq məc. to have* too much / many; ~dan etmək 1) to get* rid (of); to have* finished / done hastily (with) 2) to do* some work hurriedly / carelessly; ~dan çıxarmaq 1) to bewilder / to confuse smb.; 2) to deceive (d.); (fırıldaq gəlmək) to swindle (d.); ~ı ayılmaq / ayazımaq / açılmaq to get* / to become* free, to make* oneself free; to finish / to complete one’s work; ~ı aşağı 1) humble, peace ful; ~ı aşağı olmaq 1) to be shamefaced / disgraced; 2) to be* humble / peaceful; ~ı qarışmaq to be* very / too busy; to be* interested in smth. greatly; ~ı hərlənmək / fırlanmaq / gicəlmək to feel* giddy; Onun başı fırlanır / gicıəlir He feels giddy, His head is swimming; ~ı yuxarı upwards; ~ı çıxmaq to be* able to reason / to understand (d.); ~ına ağıl qoymaq to put* sense (into), to set* smb. in the right way; ~ına buraxmaq 1) to give* vent; 2) to leave without control / supervision; ~ına qalmaq to be* abandoned / neglected; ~ına dən düşmək to go* / to grow* / to turn grey, to be* touched with grey; ~ına iş gəlmək to happen with smb. an accident; ~ına yeritmək to make* smb. understand, to din / to ram smth. into smb.; d.d. to try to make smb. to realize smth.; ~ına oyun açmaq to play a trick on smb.; to mock (at); to taunt (d.); ~ına hava gəlmək to go* mad, to go* off one’s head, to be* out of one’s wit(s); ~dan rədd olmaq to be* off! to get* away! Başımdan rədd olun! Away with you! Be off! Get away! ~ını aşağı salmaq 1) to hang down one’s head; 2) to mind one’s own business; ~ını bağlamaq 1) to cover one’s head with a kerchief; 2) hüq. to distain (d.) ~ını batırmaq to kill smb. and to conceal traces; ~ını qarışdırmaq 1) to entertain (d.), 2) to divert (d.), to attract smb. away from smth; ~ını dolandırmaq to live somehow, to make* both ends meet; ~ını doldurmaq 1) to pour some more (d.); 2) məc. to hammer into smb.’s head, to stuff one’s head; ~ını yerə qoymaq 1) d.d. to sleep*; 2) məc. to die; ~ını tovlamaq / piyləmək to deceive (d.); to fool (d.); to pull smb.’s leg; ~ını uca etmək to enhance smb.’s impor tance (of), to raise smb.’s authority in the eyes of people; ◊ ~ının altına yastıq qoymaq to lull / to blunt smb.’s vigilance / watchfulness, to relax one’s vigilance; ~ının üstünü almaq to come* / to appear unexpectedly, to take* by surprise; ~ının üstünü kəsdirmək to stand* over smb.; ◊ Ağacın iki başı var zərb.məs. ≅ It cuts both ways II. s. head, chief, main, prin cipal; ~ həkim head physician; hərb. chief medical officer, head surgeon; ~ mühəndis chief engineer, engineer-in-chief; ~ redaktor editor-in-chief; ~ mühasib chief accountant, accountant general; ~ komandan Commander-in-Chief; Ali ~ Komandan Supreme Commander-in-Chief; ~ qərargah General headquarters pl.; ~ katib general secretary, secretarygen eral; ~ cümlə qram. main / principal clause; ~ kələm cabbage-head; ~ hərf capital letter; ~ barmaq thumb; ~ aşpaz the head cook; ~ küçə main street; ~ yol main road; ~ geyimi headgear, headdress

  Azərbaycanca-ingiliscə lüğət / baş

baş sözünün fransız dilinə tərcüməsi

• 1 is. 1) tête f, crâne f, cerveau m, boule f, bobine f (dan.), cartouche f, ciboulot m (arg.) ; 2) esprit m ; 3) chef m (rəhbər, rəis) ; 4) raison f, jugement m ; ~ ağrısı mal m de tête ; ~ aparmaq prendre le mors aux dents ; ~ aşağı yuvarlanmaq faire la culbute ; ~ aşağı gillənmək culbuter vt, dégringoler vi, rouler vi, tomber vi (ê) ; ~ batalyon bataillon m de tête ; ~ beyin encéphale m ; ~ beyin əsəbləri nerfs m pl encéphaliques ; ~ vaqon voiture f (və ya wagon m) de tête ; ~ vermək advenir vi (ê), avoir lieu ; ~ vermiş fakt un fait accompli ; ~ qoşmaq porter son attention sur qn, sur qch, prêter attention à qch ; ~ qulağını aparmaq rebattre les oreilles ; ~ direktor directeur m général ; ~ əymək incliner (s’), ôter son chapeau devant qn ; ~ komandanın qərargahı le Grand Quartier Général ; ~ komandanlıq commandement m suprême ; ~ konsul consul m général ; ~ konsulluq consulat m général ; ~ nazir premier m ministre ; ~ tut-ma réussite f ; ~ tutmaq réussir vi ; ~ hərf initial m, majuscule f ; ~a düşdüm j’y suis, j’ai compris ; ~a düşdünüzmü? Y êtesvous? Avez-vous compris? ~a çatmaq prendre fin, finir vi ; ~dan ayağadək süzmək toiser qn de la tête aux pieds ; ~ı çıxan connaisseu||r m, -se f (adam) ; ~ında durmaq diriger vi, être à la tête ; ~ını kəsmək découronner vt (ağacın), décapiter vt (adamın), ağacın ~ı sommet m (və ya cime f) de l’arbre ; hüq. ağıl ~ında responsible ; bir ~ pendir une tête de fromage ; BMTnin ~ məclisi l’Assemblée Générale de l’ONU ; bir ~ sarsmsaq une tête d’ail ; cümlənin ~ üzvləri termes m pl principaux de la proposition

  Azərbaycanca-fransızca lüğət / baş

baş sözünün ləzgi dilinə tərcüməsi

• 1 сущ. 1. кьил; // кьилин; baş ağrısı кьилин тӀал; 2. келле, ккук; daz baş гачал (чӀар фенвай, цӀепӀ) кьил; 3. пер. зигьин, мукьуф; акьул; 4. кӀукӀ, кукӀуш; dağın başı дагъдин кьил; 5. гз. ман.: кьил; bir baş soğan са кьил чичӀег; çayın başı вацӀун кьил (эвел); ayın başı вацран кьил (эвел); ağacın iki başı var. Ata. sözü лашуниз кьве кьил ава; aşağı baş агьа кьил (межлисда кьвед лагьай дережадин чка); yuxarı baş вини кьил (межлисда виридалай гьуьрметлу чка); başa keçirmək межлисдин вини кьиле ацукьарун, виридалай гьуьрметлу чкадал ацукьарун; başa keçmək межлисдин кьиле ацукьун, виридалай гьуьрметлу чкадал ацукьун; 6. гьайванрин кьадар гьисабдай алцумаг, тек; yüz baş qoyun виш кьил хеб; 7. хзандикай гьар сад; кас, итим манада; yeddi baş ailə ирид кьил хзан; 8. прил. кьилин; // везифадиз чӀехи, сад лагьай; регьбер; baş aqronom кьилин агроном; baş olmaq кьил хьун, са кардал сад лагьайди хьун; başda olmaq кьиле хьун а) кил. baş olmaq; б) пер. асас чка кьун, сад лагьайди хьун; // асас, важиблу, виридалайни чӀехи; baş məsələ кьилин месэла; ölkənin baş şəhəri уьлкведин кьилин шегьер; // али, виридалайни кьиле авай; baş idarələr кьилин идараяр; 9. кьве затӀунин арада авай мензил, рехъ; // “тилит, ...мад” манада; bir baş da… са тилитни, садра мад…; 10. рах. асас, себеб, себебкар (мес. са кардин); 11. куьгьн. алатай девирра хуьрера шартӀуналди кӀвалахарзавай цин алцумагдин тек; ** baş açmaq а) кьил акъудун, гъавурда акьун, фагьумун; б) кьилер ахъаюн, кьил (цуьл) кьун (техилди); в) кьейидан кьилихъ шехьун; baş açmamaq кьил акъат тавун, кьил акъудиз тахьун, гъавурда акьун тавун; baş ağartmaq пер. кьил (чӀарар) рехи (лацу) авун, са кардал гзаф зегьмет чӀугуна тежриба хьун; baş ağrıtmaq кьил тӀа авун (кьил тӀарун), азият гун, инжиклу авун, вахт къачун, маний хьун; baş alıb getmək (qaçmaq) кил. baş almaq б); baş alıb gəlmək гьар санихъай атана кӀватӀ хьун, алтугун; baş almaq а) кьил тухун, яргъияр авун, яргъалди рахун; б) кьил туькӀвейвал фин, кьил туькӀвей патахъ фин, катун; baş aparmaq а) гъил вегьин, машгъул хьун, фин (мес. са сенятдиз); б) зегьле тухун, лавгъадаказ рахун, артух-эксик рахун, рахадай гаф чир тахьун; в) катун, табий тахьун, кьил туькӀвей патахъ катун (мес. балкӀан); г) яб тухун, денг авун, мефтӀеда гьатун (мес. зуьрнедин ван); baş atmaq а) гафунин вилик-кьулухъ фагьум тавун, виняй рахун (гуьн), часпардай акъатун; б) лишан дуьз ягъун тавун, виняй ягъун (мес. тфенгди); baş bağlamaq а) кьил кьун, ттвар кьун, тум кьун (набататри); б) пер. кутӀун хьун, агъун, ашукь хьун, кӀан хьун; baş çapmaq дин. алатай девирра: мегьарамдин вацра ашурадин юкъуз къати мавгьуматчийри кьил гатадай, кьилер хадай айин; baş çəkmək кьил чӀугун (гьалчун, акьурун), гьал-агьвал жузун патал садан кьилив фин; акьун, галукьун; baş çıxarmaq а) кьил акъудун, кьиле гьатун, гъавурда акьун; б) кил. baş açmaq б); baş dolandırmaq а) кьил хуьн, яшамиш хьун, са жуьре атай югъ алудун; б) инал-анал югъ акъудун, са кардал машгъул тахьун, югъ рекьин; baş eləmək кӀуф гъун, лацувал акъатун, ирин кӀватӀ хьун, дигмиш хьун (буьвел, хер); baş endirmək кьил агъузун, тазим авун, кьил агъузна салам гун; baş əymək а) кьил агъузун, тазим авун, салам гун; б) муьтӀуьгъ хьун, итӀаат авун, усал хьун, алчах хьун; baş gəzdirmək кил. baş dolaqdırmaq; baş girləmək кил. baş dolandırmaq; baş göstərmək кьил къалурун, винел акъатун, акун; baş götürüb qaçmaq (getmək) кил. baş alıb getmək; baş işlətmək кьилив кӀвалахиз тун, веревирдун, фикирун; baş kəsmək пер. гзаф багьаз маса гун, инсафсузвал авун; baş qaçırmaq кьил къакъудун, хиве такьун, багьнаяр гъун, кьил хкудун; baş qaldırmaq кьил хкажун а) бунт авун, восстание авун; гьерекатдиз атун, къарагъун; // чина акъвазун, муьтӀуьгъ тахьун; б) экъечӀун, цӀирун, кьилер акун; в) рикӀе гьатун, вичи-вич къалурун; baş qarışdırmaq кил. başını qarışdırmaq; baş qarışmaq кьил акахьун, кӀвалах гзаф хьун, вахт тахьун; baş qatmaq кил. baş qoşmaq б); baş qaşımağa vaxtı olmamaq кьил чухвадай вахт тахьун, кьадардилай артух кӀвалах аваз хьун, буш вахт тахьун; baş qırxmaq пер. кьил алцурарун, фашалвал авун, алцурарна къачун; baş qoşmaq кьил кьун а) кваз кьун, фикир гун; б) кьил кутун, са кардив агатун, вичи-вич сухун, акахьун; в) ктадун, хкуькьун, кицягъун; baş qoymaq кьил эцигун, ччан къурбанд авун, ччандилай гъил къачун; baş məqalə кьилин макъала (газетда, журналда сад лагьай чкадал гудай макъала); baş salamatlığı а) кил. başsağlığı; б) кьилин саламатвал, динжвал, саламатвал, хатасузвал; baş sındırmaq кьил хун, кьил кукӀварун, четин тир са месэладин винел гзаф веревирдун, гзаф фикирна гьял ийиз алахъун; baş soxmaq кьил сухун, гьахьун, сух хьун; baş tapmaq кьил акъудиз хьун, гъавурда акьун, гъавурда гьатун; baş təpmək кил. baş soxmaq; baş tutmaq а) кьил кьун, кьиле фин, кьилиз акъатун, нетижа гун; б) кьил кьун, твар кьун (техилди); в) техил сафунай яна (сутфанна) галай гьешемар михьун; г) чуьнуьхай затӀ кьилел акъудун, чуьнуьхай мал кьун; baş tutmamaq кьил кьун тавун, кьил такьун, кьиле тефин, кӀватун, нетижа тагун; baş üstə! хьурай, ахьуй, зун гьазур я манада; baş vermək а) кьилел атун, хьун (мес. са кар); акъатун, хьун (мес. тахсир); б) авалун, башламишун (мес. марф); акъатун (мес. гар); хьун (мес. зурзалаг); в) экъечӀун, цӀирун, кьилер акун; baş vurmaq а) гуьлле лишандилай кьилел ягъун (тфенгди); б) кьилел эцигун, чӀехи-чӀехи рахун, кьанцӀарханвал авун; в) кьил акьурун (кил. baş çəkmək); г) циз кьил ягъун, цик акатиз хкечӀун, цин кӀаниз фин; д) юза хьун, ян гун, эчӀя хьун (гими); е) гьужум авун, вегьин, гьепӀесун; ж) кьил агъузун, тазим авун; з) дин. кил. baş çapmaq; baş yarmaq а) кил. baş vurmaq з); б) зарар гун, зиян гун; в) кьил хун; dəyirmanda dənin yox, şahad üstə başını niyə yarırsan? Ata. sözü нубат авачир регъве кьил хамир; baş yoldaşı паб, гъуьл, уьмуьрдин юлдаш; baş yormaq пер. кьил галудун, кьил кьуьртӀуь авун, гзаф веревирдун (фикирун); baş(dan) beyindən olmaq япай акъатун, денг хьун (са затӀ гзаф ван хьуникай ва я ванцикай); başa aparmaq а) кил. baş dolandırmaq а); б) гьалун, ракъурун (мес. уьмуьр); başa batmaq кьиле гьатун, акьулди кьатун, чӀалахъ жедайвал хьун, гьакъикъатдиз мукьва хьун; başa bəla gətirmək (açmaq, olmaq) кьилел бала гъун, кьил баладик кутун, азиятдиз, нарагьатвилиз себеб хьун; кьилиз бала хьун; başa bəla olmaq кьилиз бала хьун (зарарлу, эхи ийиз тежер касдикай рахадамаз); başa çatdırmaq кьилиз акъудун, куьтягьун, акьалтӀарун, тамамарун; başa çatmaq кьилиз акъатун, куьтягь хьун, тамам хьун; başa çıxarmaq пер. кьилел акьадарун, кьадардилай артух ччин гана, кстахдаказ хвена къудур авун; başa çıxmaq а) кьилел акьахун, куквал акьахун, кстахвиляй къудур хьун, часпардай акъатун, уьте фин, чӀехи-гъвечӀи ччир тахьун; б) кьилиз акъатун (акъудун), са кар эхирда кьван авун, тамамарун, куьтягьун; в) сад лагьай чка кьун, уфтан хьун; başa düşmək кьиле гьатун, кьукьмада акьун, гъавурда акьун; başa əngəl olmaq кил. başa bəla olmaq; başa gəlmək а) кьилиз акъатун, гьазур хьун, тамам хьун, арадиз атун; б) кил. başına gəlmək; başa gətirmək кьилиз акъудун, расун, дуьзарун, гьазурун; başa qaxmaq къехуьнарун, ччиниз ягъун; авур хъсанвал рикӀел хкана, ччинал лагьана регъуь авун; başa mindirmək кил. başa çıxarmaq; başa salmaq гъавурда ттун, кьиле тун, гъавурдик кутун, баян авун, лугьун; başa vermək а) кьилиз тухун, эхирдив агакьарун; б) кьиле тухун, рекье тухун, рафтар авун; başa vurmaq а) кьилиз акъудун, эхирдиз акъудун, куьтягъун, тамамарун; б) кьилиз акъатун, эхирда кьван къекъуьн, са чкадиз дикъетдалди килигун; в) кил. başa qaxmaq; başa yetişmək (yetmək) кил. başa çatmaq: başda dolandırmaq (gəzdirmək) алцурарун, тупӀал элкъуьрун; başdan aşmaq (daşmaq) кьилелай алахьун, бул хьун, кьадардилай артух гзаф хьун; başdan atmaq кьилелай авун (вегьин), ред авун, кьабул тавун, хев къакъудун; başdan çıxarmaq кьиляй акъудун, алцурарун, рекьяй акъудун, пис рекье тун; başdan çıxmaq кьиляй акъатун, гъалатӀ авун, алцурар хьун, ягъалмиш хьун; başı ayazımaq кил. başı ayılmaq а); başdan eləmək (etmək) кьилелай алудун (авун), ред авун, жувавай яргъазун, квадарун; başdan getmək алцурар хьун, ягъалмиш хьун, гъалатӀ авун; başdan keçmək ччандилай гъил къачун, жува-жув (вичи-вич) къурбанд авун; başdan olmaq а) кьилелай алатун, куьтягь хьун, тамам хьун; б) кьилелай алатун, ред хьун, гъил къачун, алатна фин; в) кьиливай хьун, ванцикай денг хьун, кьил кьуьртӀуь хьун; başdan rədd eləmək кил. başdan eləmək (etmək); başdan sovurmaq кьилелай алудун, са кар тади кваз, усалдаказ авун, гьенле авун; baş-göz eləmək мехъерун (эвленмишрун); başı (bədəninə, çiyninə) ağırlıq etmək кьили (къуьнериз, тандиз, кӀвачериз) заланвал авун (гьелягъар кьадамаз лугьудай ибара); başı açıq qalmaq пер. кьил ахъаз (алачиз) а(ла)мукьун, сагьибсуз амукьун, кас амачиз аламукьун; başı açılmaq а) кил. başı ayılmaq; б) кьил ахъа хьун, са кьилихъай къвез авалун, башламишун (мес. суьруь, десте); в) башламиш хьун, авалун; başı axmaq (dolanmaq) кьил элкъуьн; başı aşağı etmək кьил агъузун, кьил агъада тун, хажалатлу авун, регъуь авун, хажалат чӀугуниз, регъуь хьуниз себеб хьун; başı aşağı olmaq кьил агъуз хьун, кьил агъада гьатун, авур са кардикай хажалат чӀугун, регъуь хьун; başı ayılmaq кьил уях хьун а) кӀвалахар са жуьре кьезил хьун, буш вахт хьун, регьят хьун; б) пиянвал алатун, вич-вичел хтун; başı aynımaq кил. başı ayılmaq а); başı bağlanmaq маса гуниз, кӀвалахар авуниз, менфят къачуниз къадагъа эцигнаваз хьун (судди); başı batsın, başın batsın къаргъ. кьил тӀуьрай (ви, адан); başı bənd olmaq а) кьил кутӀун хьун, мехъерун (эвленмиш хьун), хзандин иеси хьун; б) кил. başı qarışmaq; başı böyümək кил. başı şişmək; başı çatlamaq кьил пад хьун, кьил гзаф тӀа хьун; başı çıxmaq кьил акъатун, чир хьун, гъавурда акьун, алакьун; başı çıxmamaq кьил акъат тавун, чир тахьун, гъавурда такьун, алакь тавун; başı daşa dəymək кьил къванце (цла) акьун, гзаф татугайвилер, азабар акуна пашман хьун; тьуькьуьл тежриба акун; başı ətlənmək кьам яцӀу хьун, туьтуьник твар акатун, варлу хьун, пуллу хьун; başı gərm olmaq кьил кьуьртӀуь хьун; başı gicişmək пер. кьили кквал къачун, са себебни авачиз хаталу са кӀвалахдикай галкӀун, ажал агакьун; başı xarab olmaq кьил чӀур хьун, кьилиз гьава атун, гижи хьун, акьул квахьун, гъед фин; başı xoş olmaq гьал-агьвал хъсан хьун; başı ilə cavab vermək кьиливди жаваб гун, жавабдарвал хивез къачун, замин хьун; başı qarışmaq кьил акахьун, са квел ятӀани гзаф машгъул яз хьун; başı qızışmaq а) кьил акахьун, са куьнал гзаф машгъул яз хьун, фикирда анжах гьа са кар аваз хьун; б) хъел атун, хъел акатун, вичяй акъатун; başı şişmək кьил дакӀун, кьил квадарун (кӀвалахдин гзафвиляй, дердинай ва я мс. себебдай вуч ийидатӀа течиз амукьун); başı ucalmaq, başı uca olmaq кьил чӀехи хьун, чӀехи хьун, гьуьрмет, нуфуз къазанмишун (хъсан са кар авуна); başı üstündə durmamaq кӀвачел акъвазиз тахьун (гзаф пиян касдин гьакъинда); başı üstünü kəsmək кьилел акъвазун а) къвалавай элячӀ тахьун, санихъни тефин, къуллугъ авун; б) пер. тади кутун, зибитвал авун, чуькьуьн; başı yastığa enmək месе гьатун, нахуш хьун, хесте хьун; başıma (başına) dəysin кьиле акьурай (гзаф пис, усал кардин гьакъинда); başına vurmaq пер. кьилиз ягъун, кьилиз эсер авун; başına yeritmək (salmaq) кьиле ттун; кил. beyin (beyninə yeritmək); başın(ız) sağ olsun (ви, куь) ччан(ар) сагъ хьу(ра)й, ччанар сагърай (теселли гудай ибара); başın(ız) üçün ччан кьий (кьин кьадайла лугьудай гаф); başın(ız)a dolanım (dönüm, dönərəm) (ви, куь) сивиз кьий (минетун, тавазивилелди хагьишун къалурдай ибара); başına ağıl qoymaq кьиле акьул ттун, акьул гун, хъсан меслят гун, пис рекьелай элкъуьрун; başına almaq, aləmi başına almaq кил. başına götürmək; başına and olsun! кил. başın(ız) üçün; başına at təpmək кьилиз эсер ягъун, дили хьун, ахмакь хьун, ахмакьдаказ рахун, ахмакь кар авун; başına buraxmaq кьилди-кьилихъ ахъаюн, вичин ихтиярда ттун, килиг тавун, фикир тагун; başına cəm etmək кил. başına toplamaq; başına çarə qılmaq (görmək) кьилиз чара авун (акун), четин са кардай акъатун патал рекьер жугъурун; başına çəkmək пер. кьилел чӀугун (акьалжун, хкажун), вири санал хъун, вил ичӀивилелди хъун; başına daş düşmək а) вили такьун, пехилвал авун; б) кьилел къванер къун (кьил цӀук акатун), кьил баладик акатун; başına daş salmaq кьилиз авун, харж авун, пуч авун, кьилиз акъатун (пулун, малдин); başına dolanmaq кьилелай элкъуьн, кьадардилай артух тавазивал авун, къайгъуда амукьун; başına düşmək кьиле гьатун, кьилиз атун, рикӀел атун, кӀан хьун; başına gəlmək кьилел атун, садан кьилел са кар атун, са къаза вичин вилералди акун, тежриба авун, акуна алатун (са къаза); дуьшуьш хьун; başına girməmək кьиле гьат тавун, гъавурда акьаз тахьун, кьатуз тахьун; başına götürmək а) кьуд патахъ чкӀун, къачун (мес. ниди); б) гьарайна рахаз масадбурув аман тагун; ацалтун, къачун (мес. ванци); başına hava gəlmək кьилиз гьава атун, акьул кьиляй акъатун, акьул къекъуьн, дили хьун; başına iş gəlmək кьилел кар (кӀвалах) атун, кьилел йиф-югъ атун, баладик акатун, сед хьун, четин ва акъатиз тежер гьалда гьатун; başına iş gətirmək кьилел кар гъун, кьилел йиф-югъ гъун, писвал авун, кьил баладик кутун; başına it oyunu açmaq, başına itin suyunu tökmək кьилел кицӀин уюн акъудун, беябур авун, кицӀиз къван лугьун; başına kələk açmaq кьилел уюн акъудун, четин гьалда ттун, кӀеве ттун; başına kül (olsun)! кьаргъ. кукуз къалум хьу(ра)й!; başına qalmaq а) кьадардилай гзаф хьун, бул хьун, маса гуз тахьун, ише тефин, къачудайбур тахьун, аламукьун (мес. базардал са затӀ¬ичер, цпицӀар ва мсб.); б) кьилди-кьилихъ амукьун, сагьибсуз амукьун; başına qəza gəlmək кил. başına iş gəlmək; başına qiyamət qopmaq кьилел къиямат атун, мусибат хьун, сед хьун, гуч хьун; başına mindirmək кил. başa çıxarmaq; başına oyun açmaq кил. başına kələk açmaq; başına oyun gətirmək кил. başına iş gətirmək; başına pislik gətirmək кьилел писвал гъун, намусдик хкӀурун, намусдиз тажиз авун, зурламишун; başına tənbəki oyunu açmaq кил. başına oyun açmaq; başına toplamaq кьилел кӀватӀун; başına vurmaq пер. а) кьилиз ягъун, фикирун, фагьумун, веревирдун, чӀиб-юкӀ ягъун; б) кил. başa qaxmaq; başına yığılmaq кьилел кӀватӀ хьун; başına yığmaq кьилел кӀватӀун, къвалав кӀватӀун; başında durmaq кьиле акъвазун, чӀехивал (регьбервал) авун; başında gəzdirmək кьамал кьун, чӀехиз кьун, гзаф гьуьрмет авун; başında qalmaq кьиле амукьун, рикӀел аламукьун, рикӀелай тефин; başında qoz sındırmaq кьилел кӀерецӀар (къванер) хун, гзаф азабар гун, садан кьилел агъавал авун, рикӀиз кӀанивал авун; başından atmaq кил. başdan atmaq; başından basmaq кьилелай илисун, вилик финифиз тун тавун, чуькьуьн; başından böyük (yekə) danışmaq кьилелай виниз рахун, рахадамаз кьацӀай акъатун, гьадди чир тахьун ва я вичин гьалдиз, чирвилериз, яшдиз кутугайвал рахун тавун, еке-еке рахун; başından çıxarmaq а) кьиляй акъудун, фикирдай акъудун, рикӀел татун, рикӀел тагъун; б) вичелай (жувалай) акъудун, туькӀуьрун; başından çıxmamaq кьиляй акъат тавун, фикирдай акъат тавун, гьамиша рикӀе аваз хьун; başından keçmək а) кил. başına gəlmək; б) кил. başını vermək; başından rədd etmək кил. başdan eləmək (etmək); başından tüstü çıxmaq кьиляй гум акъатун, гзаф хъел атун, хъел акатун; başını ağartmaq кил. baş ağartmaq; başını ağrıtmaq кил. baş ağrıtmaq; başını aşağı dikmək а) кьил агъузун, кьил куьрсарун; б) кьил хура тун, беябур авун, русвагь авун; başını bağlamaq а) кьил кутӀунун, къанундалди къадагъа авун, къадагъа эцигун (садан мал, затӀар сиягьдиз къачуна абур маса гудай ва я кӀвалахар ийидай ихтияр тагун); б) са затӀ къачун патал бигъ гун, савда авуна куьтягьун; в) пер. кьил кутӀунун, мехъерун; başını batırmaq кьил тӀуьн, телеф авун, арадай акъудун; başını bənd etmək а) кил. başını qarışdırmaq; б) пер. кьил кутӀунун, мехъерун; başını bir yerə yığmaq а) са чкадал гъун (кӀватӀун), нукьта эцигун, вириварун, санал жем авун (мес. ихтилатрин кьил); б) мехъерун, кӀвал авун; başını bişirmək кьил алцурун, мецив кьуна рази авун, рекьив гъун, алцурарун; başını boşlamaq кьил ахъаюн, кьенер бушарун, вичин ихтиярда ахъаюн, кьилди-кьилихъ ахъаюн, манийвал тавун; başını böyütmək шерзум авун, ччан туьтуьниз гъун, азият гун; başını bulamaq кьил галтадун; са куьникай хуш татунин, наразивилин лишан яз кьил юзурун; başını buraxmaq а) кьил ахъаюн, кьенер бушарна звар кутун (балкӀандик); б) кил. başına buraxmaq; başını çevirmək кьил элкъуьрун, килиг тавун, такун патал кьил са патахъ авун; başını daşa döyür чка алачиз, гьахъсуз, са асасни авачиз рахадай касдин гьакъинда; başını daşlamaq кил. başına daş salmaq; başını dolandırmaq кил. başını qorumaq б); başını əkmək кьил цун, алцурарун, алцурарна яргъаз акъудун; başını girləmək а) кил. başını qorumaq; б) югъ акъудун, вахт акъудун (буш-буш); başını itirmək кьил квадарун, акьул квадарун, вичи-вич квадарун, са кардин вилик-кьулухъ тийижиз акахьна амукьун; başını külləmək кил. başını piyləmək; başını qarışdırmaq кьил акадарун а) са куьнал вахт акъудун; мачхул авун, алдахарун (мес. аял); б) кьил какадарун (сад алцурарун, фикир маса патахъ элкъуьрун макьсаддалди); başını qaşımağa vaxtı olmamaq кьил чухвадай вахт тахьун, кӀвалахдин гъиляй вил ахъайиз тахьун, кьадардилай артух кӀвалах аваз хьун; başını qatmaq кил. başını qarışdırmaq; başını qınına çəkmək кьил къенез чӀугун, илис хьун, чуьнуьх хьун, вичи-вич илисарун; başını qorumaq кьил хуьн а) жува-жув (вичи-вич) хуьн (мес. са азардикай, зарардикай); б) са жуьре дуланмиш хьун, кьил (югъ) акъудун, югъ няни авун; başını qoymaq кьил эцигун, ччан къурбанд авун, ччандилай гъил къачун; başını qurtarmaq кьил хкудун, ччан хуьн, хам хуьн, хилас хьун; başını piyləmək кьил алцурарун, кьилелай кап аладарун, мемекьуьрун; başını saxlamaq кил. başını qorumaq; başını sallamaq кьил куьрсарун, кьил хура ттун, хажалат чӀугун, жаваб гуз тахьун, вилер чиле акӀурун; başını sığallamaq пер. кьилелай ккап аладарун, яваш-яваш, вичиз чир тавуна алцурарун, ахварал ракъурун; başını silkələmək кил. başını bulamaq; başını tovlamaq кьил алцурарун, алцурарун; başını vermək кьил гун, ччан гун, ччандилай гъил чӀугун, ччан (кьил) къурбанд авун; başını yarıb ətəyinə qoz tökmək кьил хана ценцик кӀерецӀар кухтун, садаз эвел писвал авуна, ахпа жуьреба-жуьре рекьералди (са затӀ гана ва мс.) гевилар къахчуз алахъун; başını yemək кьил тӀуьн а) арадай акъудун; рекьин; б) кил. başını batırmaq; başını yerə qoymaq кьил чилел эцигун, кьин; başını yerə döymək кьил чилиз ягъун, ибадат авун, сажда авун, капӀ авун; başını yığmaq (saxlamaq) кьил хуьн (кӀватӀун), кьенер, зарпанд чӀугуна явашарун (балкӀан); başını yırğalamaq кил. başını bulamaq; başını yola vermək кил. başını qorumaq б); bir baş yuxarı гьар са жигьетдай масадалай вине авай; bir başdan са кьилихъай, са кьилихъай кьуна (авална); boya-başa yetirmək (çatdırmaq, çıxarmaq) кил. boy; bu başdan и кьиляй, виликамаз, эвелдай, кӀвенкӀве; əvvəl başdan эвел кьиляй, сад лагьай нубатда, эвелни-эвел, виридалай вилик; əzəl başdan виликра, лап эвелдай, лап кьилелай, фаданлай, бинедилай; nə başını(zı) ağrıdım за ви (куь) кьил вучиз тӀарин (эхирки, куьрелди манада ара гаф).

  Azərbaycanca-ləzgicə lüğəti / baş

baş sözünün türk dilinə tərcüməsi

• 1 baş, kafa

  Azərbaycanca-türkcə lüğət / baş

baş sözü azərbaycan dilinin lüğətlərində