ata sözü azərbaycan dilində

1 is. 1. Övladı olan kişi; dədə. Doğma ata. Ögey ata. Bu uşaq lap atasına oxşayır. – Ata olmayan, ata qədrini bilməz. (Ata. sözü). 2. məc. Bir nəzəriyyənin, məsələnin və s.-nin banisi; rəhbər, yolgöstərən. M.F.Axundzadə Azərbaycan dramaturgiyasının atasıdır. // məc. Himayəçi, tərbiyə verən, pərəstar, yetişdirib böyüdən. O, bizə ata olmuşdur. 3. Yaşlı və hörmətli kişiyə xitab, müraciət. // “Atam” şəklində – xahiş, bəzən narazılıq ifadə edir. [Sitarə:] Atam, apar məni də Kəbənin ziyarətinə. C.Cabbarlı. [Adamlardan biri:] Atam, höcət nə üçün? Bu saat bir adam göndərək … bu məsələni öyrənib gəlsin. H.Sarabski. 4. Yalnız cəm şəklində: ATALAR – əcdad, ata-baba. Atalar belə deyiblər. Atalarımızın müqəddəs qəbrini namusla düşməndən qoruduq. Atalar nə əkiblər, oğullar onu biçiblər. ◊ Atalar sözü – ibrətamiz məzmunlu qısa kəlam, ifadə. Atalar sözündə xalqın dühası əks olunur. Atalar sözündə dərin hikmət var. Atası yanmaq dan. – çox əziyyət çəkmək, əldən düşmək, üzülmək, ağır, əziyyətli bir şeyə məruz qalmaq. Atasına od vurmaq – bax atasını yandırmaq. Atasını dalına sarımaq – bax atasını yandırmaq. Atasını yandırmaq dan. – 1) şiddətli cəzalandırmaq, divan tutmaq. [Mirzə Turab kəndlilərə:] Səfər bəyin nə haqqı var sizi bu qədər incidə. Mən onun atasını yandıraram. B.Talıblı. [Xəlil:] Qoy bir işlərim yoluna düşsün, mən onun atasını necə yandıraram, özüm bilərəm. M.Hüseyn; 2) məhv etmək, tamamilə bərbad hala salmaq. O, bağın atasını yandırıb. “Kirpi”. Uşaqların atası dan. – evfemizm yolu ilə arvadın öz ərinin adını çəkməmək üçün işlətdiyi ifadə.

2 dədə, ata-baba, əcdad: yol göstərən, rəhbər, böyük.

3 ata, ulu əcdad, bilgə. Əski bir kəlmə olub, qədim oğuz dilindən bu yana işlədilməkdədir. Valideyn mənasında çox işlənir. Lakin fərqli anlamlarda da daşıyır. Misal üçün; ulu, hörmətə layiq insan, dədə, baba mənasında, ad və soyadın bağlandığı əcdad yaxud da bilgə, mütəfəkkir mənalarını verir.

1 Nəinki türk dillərində, hətta latın dilində, hetlərdə, elamlarda və s. işlədilmişdir. Amma türk dillərində daha geniş yayılmış və dədə, ata babası, əmi, böyük qardaş, erkək adam anlamlarını əks etdirmişdir. Noqay, tatar, başqırd dillərində indi də “kişi” (yəni erkək adam) mənasını bildirir. Çox maraqlıdır ki, bir çox dillərdə dədə “ata babasına”, baba isə “ana babasına” deyirlər. Ehtimal ki, aba (böyük bacı, ana və s.) və baba sözləri eyni kökdən törəyib, süd tərəflə bağlı işlədilib. Ata, dədə isə kök tərəflə bağlı olub və daha çox “erkək”mənasına uyğun gəlib. Dədə və ata eyni kökdəndir, bütün başqa dillərə türk dillərindən keçib. Qədim mənası kişi(erkək) demədir. Sözün başqa yozumu da mümkündür: ruslarda отец sözü o səsi ilə başlayır. Bizdə od, ocaq sözü də “ailə, ev” mənalarında işlədilir. Oтец və od sözləri arasındakı fonetik yaxınlığa əsasən deyə bilərik ki, ata- “od başçısı” (ailə başçısı, ocaq rəhbəri, ocaq yandıran) deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

1 dədə

2 ATA, DƏDƏ “Soyuqluq” sözünün mənasını hələ de başa düşməyən Qaraş, bir dəfə dədəsindən xəbər aldı, atasının əvəzindən anası cavab verdi (Ə.Vəliyev); PAPA (dan.) Papam da mamama həmişə Mila xanım deyir (Ə.Qasımov); PƏDƏR (kl.əd.) Bihörmət olubdur pədərə pəsər; Yüzdə biri yaxşı olur ittifaq (Q.Zakir); VALİD (kl.əd.) Madərləriniz etdi sizə mehrü məhəbbət; Ağuşi-şəfəqqətdə sizi bəslədi rahət; Validləriniz xərcinizə etdi kəfalət... (M.Ə.Sabir).

1 1. отец; 2. отцовский;

2 I сущ. отец: 1. мужчина по отношению к своим детям. Rüstəmin atası çoban idi отец Рустама был чабаном 2. устар. покровитель, благодетель. Millət ataları отцы нации 3. вежливое обращение к пожилому мужчине, уважаемому человеку. Ata, mərkəzi meydan haradır? отец, где находится центральная площадь? 4. перен. родоначальник, основоположник чего-л. Üzeyir Hacıbəyov şərq musiqisinin atasıdır У. Гаджибеков – отец восточный музыки; atalar deyiblər … предки говорили …; atalar sözü пословица II прил. 1. отцовский. Ata məhəbbəti отцовская любовь, ata ürəyi отцовское сердце, ata hökmü отцовская власть 2. отчий. Ata yurdu отчий дом, ata damı отчий кров 3. отеческий. Ata nəvazişi ilə с отеческой лаской 4. достойный отца. Atasının oğlu сын, достойный отца; atasının qızı дочь, достойная отца ◊ ata kimi как отец, по-отечески; ata malı kimi как отцовское добро; ata malı kimi bölmək делить, разделить поровну; atam da gəlsə, … ни за какие блага, ни за что не … atası yanmaq kimin измучиться; atasını yandırmaq kimin показать кузькину мать к ому, показать, где раки зимуют, задать перцу, задать жару к ому; atandan danışma, özündən de не хвались отцом, хвались молодцом; atasına od qoymaq (vurmaq) kimin см. atasını yandırmaq kimin; atası yerində olmaq (о ком-л.) в отцы годиться кому-л.; atasına çəkmək уродиться в отца, пойти в отца; atası balıqçı olan suya baxar у кого отец рыбак, и сам на воду смотрит

1 I. i. father; ~sına çəkmək / oxşamaq to take* after one’s father, to favour one’s father; ~sı kimi like his / her father; ~ kimi fatherly, like / as a father; O, qızı ata kimi öpdü He gave the girl a fatherly kiss ~sına od vurmaq / ~sını yandırmaq to pun ish without mercy / ruthlessly II. s. paternal; father’s; ~ məhəbbəti paternal love; ~ baba paternal grandfather; ~lar sözü proverb; ~lar misalı saying

1 is. 1) père m ; papa m ; chef m de famille ; dab m (pop.) ; pépère m (fam.) ; 2) adj paternel,-le ; du père (təyin kimi) ; ~ olmaq devenir vi (ê) père ; être père ; iki uşaq ~sı olmaq être le père de deux enfants ; ~ , ana (valideynlər) və uşaqlar le père, la mère (les parents) et les enfants ; 3) créateur m (bani) ; fondateur m (əsasını qoyan) ; doğma ~ père légal ◊ ~ malı kimi bölmək diviser en partie égale ; ~sını yandıracağam je lui apprendrai à vivre ; il verra de quel bois je me chauffe

1 сущ. 1. буба (вичихъ велед(ар) авай кас, аял(ар) аладайди, цай); doğma ata хайи буба; ögey ata тахай буба; // бубадин; ata nəsihəti бубадин несигьат; 2. пер. буба, чӀехиди, регьбер, рехъ къалурдайди; // хвена чӀехи авурди, тербия гайиди; 3. буба (яшлу, гьуьрметлу касдив рахадамаз лугьудай гаф); 4. atalar гз. бубаяр, чӀехибур, бубад-бубаяр, аждад; 5. нугъ. дах, тха; таъ; ** atalar sözləri бубайрин мисалар, бубайрин гафар, каламар; atası yanmaq рах. бубадиз хьун, бубадиз эверун, гзаф азиятар чӀугун (акун); atasına od vurmaq кил. atasını yandırmaq; atasını dalına sarımaq кил. atasını yandırmaq; atasını yandırmaq рах. а) бубадиз цӀай ягъун, кӀевидаказ жаза гун, дуван кьун; б) бубадиз эверун, пуч авун, барбатӀ авун; uşaqların atası рах. аялрин буба (эвфемизмдин рекьелди папа вичин гъуьлуьн тӀвар кьун тавун патал лугьудай гаф).

1 baba