əl sözü azərbaycan dilində

əl sözünün leksik mənası və izahı

• 1 is. 1. Qolun biləkdən dırnaqlara qədər olan hissəsi. Əli ilə tutmaq. Sağ əl. Əllərini yumaq. Əlini çiyninə qoymaq. Əli ilə sığallamaq. Əli ilə götürmək. İnsan işlərinin çoxunu əlləri ilə görür. – Tək əldən səs çıxmaz. (Ata. sözü). Əfsus ki, qocaldım ağacım düşdü əlimdən; Səd heyif cavanlıq! M.Ə.Sabir. 2. Bəzi heyvanların qabaq ayaqlarının hər biri. Meymunun əlləri adam əlinə oxşayır. Pişik əlləri ilə üzünü yuyur. 3. Dəfə, kərə, yol (adətən saylarla). Bircə əl oynayaq. – Bu əsnada yaxında dörd-beş əl şiddətli tapança atılır. H.Cavid. İki əl səpdikdən sonra çuxasının ətəyini silkələyərək gəlib cütün dəstəsindən yapışdı. S.Rəhimov. 4. İştirak, əlaqə. □ Əli ilə – vasitəsilə, köməyi ilə. Başqasının əli ilə iş görmək. – Əli olmaq – iştirakı, müdaxiləsi, əlaqəsi olmaq. Bu işdə onun da əli var. – Bilirsənmi, yoldaş Tərlan, burada sinfi düşmənlərin əli var. M.Hüseyn. 5. Əlində, əlimdə və s. – malikiyyət, ixtiyar, iqtidar, idarə, sərəncam, asılılıq mənasında. Bu iş mənim əlimdədir. □ Əlində olmaq – 1) imkanı, ixtiyarı, bacarığı, iqtidarı dairəsində olmaq. Gəncləşmək [Muradın] əlində deyildi. Onu təbiət qocaltmışdı. S.Hüseyn; 2) ixtiyarında, hakimiyyətində, sərəncamında, asılılığında, idarəsində olmaq. 6. Əllə görülən işdə məharət, bacarıq mənasında. Cərrahın əli ağırdır. Rəssamın gözəl əli var. 7. Növbət, sıra. Əl kimdə isə oynasın. İndi mənim əlimdir. 8. Tərəf, yan. Sağ əldə oturmaq. Sol əldəki mağazaya getdim. – Qazmaçı Kərim … yolun sağ əlində yamacdakı birmərtəbəli, uzunsov evdə yaşayırdı. M.İbrahimov. 9. …əlindən şəklində işlənərək səbəb bildirir. İş əlindən macal tapmır. Adam əlindən gəzməyə yer yoxdur. – Hicr əlindən pərişanam yüz ildi. Q.Zakir. Çala-çuxur əlindən maşınlara gün yox idi. Ə.Əbülhəsən. 10. Çıx. halında: əldən zərf – 1) tez, cəld, gözləmədən, qaçaraq, əlbəəl. Əldən bir papiros al! Əldən beş manat verdi; 2) mağazadan yox, əldə satandan. O, əldən bir samovar aldı. 11. Yerl. halında: əldə – 1) mövcud, faktik. Əldə olan məlumata görə. – Kömək etmək imkanı əldə ikən bu vəzifədən boyun qaçırmaq … insanlıq sifətini itirmək deməkdir. M.S.Ordubadi; 2) riyaz. Yadda, fikirdə, nəzərdə, xatirdə. İki yazırıq, bir əldə. 12. Bir çox mürəkkəb alət və s. adlarının birinci tərkib hissəsi olub, onların kiçik, əllə, ya əldə işləndiyini göstərir; məs.: əl arabası, əl mişarı, əl fənəri, əl tərəzisi, əl pulemyotu. 13. Əldə böyüdülmüş, ələ öyrədilmiş, əhliləşdirilmiş mənasında heyvan, quş adlarının əvvəlinə gətirilir; məs.: əl toğlusu, əl tulası, əl göyərçini. ◊ Əl açmaq – 1) əl qaldırmaq, əllərini işə salmaq, zor işlətmək. …İnşaallah, bizi görən kimi yükləri töküb qaçacaqlar, qaçmasalar, əl açsalar – hamısını xingal kimi doğrayacağam. M.F.Axundzadə; 2) müraciət etmək, istəmək. İşdir, gedib qulluq tapmadım, kəndə qayıtmağa da pulum olmadı, onda kimə əl aça bilərəm? M.Hüseyn. // Yalvarıb xahiş etmək, dilənmək. Eşqin əsiri olmayın; Əl açıb, boyun burmayın. Aşıq Hüseyn. Əl ağacı – yeriyərkən söykənmək üçün əldə tutulan nazik ağac. Əl ağacı adama əyri görünər. (Ata. sözü). [Qərənfil xala] bucaqdakı əl ağacı ilə qapını örtdü. Ə.Vəliyev. Əl altında – 1) hazır, amadə. Əl altında saxlamaq; 2) yanında, rəhbərliyi altında. [Xavəri] evlərinə atasının əlinin altında işləməyə aparmışdı. M.İbrahimov. Əl altından çıxmaq – ustanın əli altında öyrənərək təcrübə hasil etmək. Əl aparmaq – əl uzatmaq, əl atmaq. [Axund:] Axı, belə müsəlmançılıq olmaz, … axır qurana da əl apardın? C.Cabbarlı. Əl atmaq – 1) girişmək, təşəbbüs etmək. O, hər işə əl atır. – Düz deyirsən, əmi, bu peşəyə təzə əl atmışam, … özüm aqronomam. “Kirpi”; 2) istifadə etmək, tətbiq etmək, müraciət etmək. Ciddi tədbirlərə əl atmaq. – Mürtəcelər demokratik hərəkatı ləkələmək və pozmaq üçün hər cür iftira və fitnə-fəsada əl atırlar. M.İbrahimov; 3) əlini uzatmaq. Əl atıb götürdü. Əl atıb cibindən papiros çıxartdı. – [Yaşlı kişi:] İki saatdan bəri min müşkülatla doldurduğum səbətə [Şirinnaz] əl atıb onu qaldırmaq istədi. S.Hüseyn. // Əlini uzadıb götürmək. Ancaq mən Eldarın könlünə dəyməmək üçün daha tüfəngə əl atmadım. M.Rzaquluzadə; 4) sataşmaq, təcavüz etmək istəmək. [Məşədi Qədir:] Bəli, yoldaşlar, ərz eləyirəm ki, bizim namusumuza əl atıblar. T.Ş.Simurq. Gördüm ki, əl atır bir zabit qıza. M.Rahim; 5) birini buraxıb o birisindən yapışmaq, başlamaq. …Bu məktəbdən çıxıb, o məktəbə girib, bu rayondan üzülüşüb, o biri rayona əl atıb. S.Rəhman. Əl ayası – ovucun içindəki düz yer. Əl bağlamaq – hazır durmaq. Əl basmaq – and içmək. O, ürəyinə əl basıb söz verdi. Əl boyda – çox kiçik, lap balaca, bir qırıq. Əl boyda kağız. – Hər dəfə əl boyda qəbzlərə, ya dilucu tapşırığa, anbar açdırıb taxıl buraxanacan Gəldiyevin canı boğazına yığılırdı. Mir Cəlal. Əl bulamağına dəyməz – dəyərsiz, lüzumsuz, faydasız, heç bir xeyir gözlənilməyən şey haqqında. Əl cəldliyi – cəldlik, əldən itilik, əl itiliyi. Əl cəldliyi cərrah üçün vacib şərtdir. Əl çalmaq – 1) alqış əlaməti olaraq əllərini biri-birinə çırpmaq, alqışlamaq. Artistə hamı əl çaldı. Oynayanlara əl çalmaq. – Həyətdə palaz döşənib samovar qoyulmuşdu. Mollabacı mis ləyəni dınqıldadıb oxuyurdu, mütəəllimələr də əl çalırdılar. Çəmənzəminli. …Fəhlələr müdiriyyət tərəfindən “intizamı” qorumaq üçün əvvəlcədən görülən tədbirlərə baxmayaraq, dəzgahların başındaca durub əl çalır. M.İbrahimov. Hamı irəli boylanaraq əl çalırdı. Ə.Məmmədxanlı; 2) sevinmək. Ağlama, dəli könlüm; Düşmən görər, əl çalar. (Bayatı). Əl çatmaq – əldə edilməsi mümkün olmaq, ələ gəlmək. Əl çəkmək – 1) buraxmaq, boşlamaq, əlaqəni kəsmək. Hacı Sultan ticarətdən tamamilə əl çəkib iki evindən aldığı kirələrin sayəsində rahatlıqla keçinirdi. S.Hüseyn; 2) vərdiş etdiyi bir şeydən imtina etmək, daha etməmək, buraxmaq, tərk etmək. Papirosdan əl çəkmək. Pis adətlərdən əl çəkmək. – [Heydər bəy:] Guya ki, bütün Qarabağda dana-doluq oğrusu bir Heydər bəydir! Əyər o əl çəkə, ölkə farağat olar. M.F.Axundzadə; 3) vaz keçmək, imtina etmək. Öz məqsədindən (fikrindən) əl çəkmək; 4) keçmək. Ay dəmdəməki, sən … necə qorxmadın, o sözləri mənə yazdın? Məgər sən canından əl çəkibsən? C.Məmmədquluzadə; 5) üz döndərmək, daha özününkü hesab etməmək, dönmək, əlaqəsini kəsmək. Öz ata-anasından əl çəkmək. Öz övladından əl çəkmək; 6) rahat buraxmaq, əl götürmək, yaxasını buraxmaq. Axır ki, hərif bizdən əl çəkdi. – Rüstəm bəy: – Məhəmmədəli, səni and verirəm atanın goruna, məndən əl çək! C.Məmmədquluzadə. Bu sirri öyrənməmiş onun yaxasından əl çəkməyəcəyik. M.Hüseyn; 7) bax əl qoymaq 2-ci mənada. Qoca qarı uşağın başına əl çəkdi. Əl çirki – pula ikrah və etinasızlıqla verilən ad. [Məşədi:] Pul deyəndə, əl çirkidir, rəhmətlik ilə duz-çörək yemişik. Ə.Haqverdiyev. Əl çırpmaq – bax əl çalmaq. Əl dəymək – əl vurmaq, toxunmaq. Bu eldə bir dənəyəm; Əl dəymə, pərvanəyəm; Yarım gedib səfərə; Dərdinnən divanəyəm. (Bayatı). [Qərib:] Üç gözəlin biri bizə qohumdur; O birisi əl dəyməmiş qovundur. “Aşıq Qərib”. Sal dəmiri kürədə qızdırıb gavahının burnundan çiyninə kimi elə yapışdırdı ki, baxanda deyərdin, əl dəyməyib… S.Rəhimov. Əl eləmək (etmək) – 1) çağırmaq əlaməti olaraq əlini yelləmək, əli ilə işarə edib çağırmaq. O, əl elədi, mən yanaşdım. – [Mirzə Səfər] dönüb gördü ki, o səsləyən Həsən ağadır, tacir Hacı Qulunun dükanında oturub oradan əl edir. Ə.Haqverdiyev; 2) xudahafizləşmə əlaməti olaraq əlini yelləmək. [Tahir] …qıza əl elədi və sürətlə uzaqlaşdı. M.Hüseyn. Bizim dərya könlümüzdə Vətən eşqi var; Sür gəmini, qoy sahildən əl eləsin yar. Ə.Cəmil. Əl əməyi (zəhməti) – əllə görülən iş. Əl əməyini yüngülləşdirmək. Əl əsası məc. – dayaq, söykənəcək. Gözəl bir qız sevib almaq, qocalığın əl əsasıdır, – dedi. A.Şaiq. Əl əti məh. – evdə kəsilən heyvanın əti. Əl gəzdirmək – 1) əllə bir şeyi nizama, səliqəyə salmaq, yaxud pozmaq, qarışdırmaq. Bu kitablara yenə kim əl gəzdirib, heç biri öz yerində deyil. – Xankişi stullara əl gəzdirməyə başladı. Hamını növbə ilə bir arvad, bir kişi düzdülər. Mir Cəlal. // Araşdırmaq, əlləşdirmək; 2) üzərində bir qədər işləmək, düzəltmək. Əlyazmasına bir əl gəzdirmək lazımdır; 3) oğurlamaq, soyub aparmaq. Evinə yaxşıca əl gəzdirdilər. – Qalxdı hirslə ayağa; Soyğunçular adətincə əl gəzdirdi otağa. Ə.Cəmil. Əl gəzmək – əl toxunmaq, əl dəymək. Aşıq Ələsgər məsti aldı. Baxtı gördü ki, zalım oğlu elə tikib ki, elə bil heç üstündə əl gəzməyib; iki göz gərək tamaşa eləyə. “Aşıq Ələsgər”. Əl götürmək – bax əl çəkmək. Mərd olanlar keçər külli varından; Əl götürməz namusundan, arından. M.V.Vidadi. [Mirzə Turab:] …Əlləşdim, vuruşdum, çox zəhmət çəkdim, amma siz yenə cəhalətdən əl götürmədiniz. B.Talıblı. [Şamama Cadu:] A gədə, itil cəhənnəmə, yaxamdan əl götür! Ə.Haqverdiyev. Yasəmən onun evindən əl götürmək, yorucu əzabdan qurtarmaq istəyirdi. Mir Cəlal. Əl ilişdirmək – bir işlə məşğul olmağa başlamaq. Əl işi – maşın vasitəsilə deyil, əllə görülən iş, əl vasitəsilə hazırlanan şey. Kurs, klub, əl işi, zəhmət nə demək, can nə demək? On beş arşın güllü çitdəndi tumanım, çadra! Ə.Vahid. Əl kiri – bax əl çirki. Əl kölgəliyi – vaxt, imkan. [İbrahim bəy:] …Gəldilər mənim yanıma ki, bəy, Allah xatirinə, bizə bir əl kölgəliyi ver, gedək Camal bəyin yanına. N.Vəzirov. Əl qaldırmaq (qalxızmaq) – 1) kimisə vurmağa təşəbbüs etmək. Heç kəs sənə əl qaldıra bilməz. – [Kəndlilər:] Qulamhüseyn bəyə də əl qalxızmaq olarmı? Hüseynqulu bəyi də həbsə almaq olarmı? B.Talıblı. Bu … nə qiymətli adamdır ki, onun üstündə əziz qardaş mənə əl qaldırdı? S.Rəhman; 2) səsvermə zamanı əlini qaldırmaqla lehinə səs vermək. O, yerli komitəyə seçiləndə mən ona əl qaldırmışam; // əlini qaldırmaqla lehinə, ya əleyhinə səs vermək. Bəzi kəndlilərə də kimin lehinə, kimin əleyhinə, nəyə qarşı əl qaldırmağı başa salmaq çətin idi. Mir Cəlal. [Səfərəli:] Kim tətil tərəfdarı isə, əlin qaldırsın. H.Nəzərli; 3) təslim, tabe əlaməti olaraq əlini və ya əllərini yuxarı qaldırmaq; 4) dua etmək; 5) əlini qaldırmaqla söz istəmək. …Solmaz əlini qaldırıb söz istədi. S.Rəhimov. Əl qatmaq – 1) qarışmaq, məşğul olmaq, işə qarışmaq. Yüzbaşının ayağına buxov vuran kimi, bizə də əl qatarlar. Ə.Haqverdiyev. Bu adam fağır-məzlumun birisi olmasa, heç əl qatmaram. Mir Cəlal. Hər bir işə əl qatdı, mürüvvət götürüldü! Millətdə olan büsbütün adət götürüldü. M.Ə.Sabir; 2) yapışmaq. Nə bilim Zalxa dua yazdıracaq at nalına; Tazə arvad da bunun əl qatacaqdır yalına… Ə.Nəzmi. Əl qoymaq – 1) razı olmaq, razılığını bildirmək. [Hacı Mehdi:] Əgər bu işə əl qoyacaqsan qoy, qoymayacaqsan onu de… Ə.Haqverdiyev; 2) mövhumata inanan şəxslərin duazikr etməklə adamın (xüsusilə bərk qorxmuş adamın) başına əl çəkmək şəklində icra etdikləri dini ayin. Çox adam əhlü əyalın aparıb qoydurub əl; Xalq hərçənd deyir özgə təhər böhtanı. S.Ə.Şirvani. Əl mənim, ətək sənin – yalvarış ifadəsi. Atım, tutum alma, yar; Evdə yalqız qalma, yar; Əl mənim, ətək sənin; Nəzərindən salma, yar. (Bayatı). Əl ovuşdurmaq – peşman olmaq, məyus olmaq, çaşmaq. Əl ovuşdurmaqdan nə çıxar, indi çalış, bundan sonrasını düşün. Əl oyunu – idmanın tennis, voleybol, basketbol və s. kimi əllə oynanılan növlərindən hər biri. Üç gündür ki, mərkəzi əl oyunları stadionunda əltopu üzrə Bakı məktəbliləri arasında birincilik yarışları keçirilir. (Qəzetlərdən). Əl saxlamaq – toxtamaq, dayanmaq, icra etmək istədiyi işi, hərəkəti dayandırmaq. Qoy musiqi dilə gəlsin, çağlasın; Uzun sözə qıfıl vurub bağlasın; Kim bacarmır çalmasın, əl saxlasın. R.Rza. Bu uğursuz niyyətinlə bir əl saxla, sən bir dayan. N.Rəfibəyli. Qardaş oğlanları, yeməkdən əl saxlamayın. M.Rzaquluzadə. Əl satışı xüs. – əldən satış, malı əldən satma; apteklərdə reseptsiz satış. Əl sıxmaq – əl verərək görüşmək, salamlaşmaq. Əl sıxmaq, qucaqlaşmaq və öpüşmək bitdikdən sonra … yoldaşları ilə birlikdə … şayiələri müzakirə üçün çağırılmış iclasa getdi… M.S.Ordubadi. Əl suyu – Şərq adətincə yeməkdən qabaq əlləri yumaq üçün qonağa təklif edilən su. Yemək xonçaları aralığa gəlmədən əl suyu verdilər. M.S.Ordubadi. [Pərzad xala] bişirdiyi xörəyin şirin yeyilməsindən bildi ki, o, hər şeydə naşı olsa da, əl suyu verməklə aş bişirməkdə ustadır. Mir Cəlal. Əl tapmaq – üstün olmaq, qalib gəlmək. Əl ki tutmur yazam, əl tapmaqda; Qələmə, ya davata, bilməyirəm. Şəhriyar. Əl tərpətmək – 1) işi yubandırmamaq üçün tələsmək, cidd-cəhd göstərmək, daha cəld işləməyə başlamaq. Bircə əl tərpət, bu işlərə bir əncam ver. – Ancaq biz bu məsələ ilə əlaqədar olan yoldaşları inandırırıq ki, bir az əl tərpətsələr, bu iş nəinki əlli il, heç əlli saat da qalmaz. “Kirpi”; 2) vurmağa hazırlaşmaq, vurmaq istəmək, əl qaldırmaq. Əl toxundurmaq – qarışmaq, müdaxilə etmək. Əl toxundurmağa dəyməz. Əl tutmaq – 1) əllərini birbirinə verməklə görüşmək. [Cavad] sonra da ev yiyəsi ilə əl tutaraq əlavə etdi: – Mənə göstərdiyiniz qonaqpərəstliyə dərindən təşəkkür edirəm. Ə.Vəliyev; 2) razılığa gəlmək, razılaşmaq əlaməti olaraq bir-birinə əl vermək; 3) yardım etmək, maddi kömək etmək, borc vermək. Əl tutanın əlindən tutarlar. (Ata. sözü). Bəzirgan Əhməd gəlib bunlara əl tutmaq üçün pul verdi. “Aşıq Qərib”. Ancaq o, darda qalana … əl tutar, sonra isə bir verdiyinə beş alardı. S.Rəhimov. Varlı qohumlarımdan heç biri belə dar gündə mənə əl tutmadı. C.Cəbrayılbəyli. Əl tutuşmaq – bax əl tutmaq 1-ci mənada. Tahir onunla əl tutuşanda qocanın elə bil barmaqlarında toplanmış qüvvətini çox yaxşı hiss elədi. M.Hüseyn. Əl uzatmaq – 1) almağa, ələ keçirməyə, əldə etməyə təşəbbüs etmək. Başqasının şeyinə əl uzatmaq; // götürmək üçün əlini uzatmaq; // şüru etmək, başlamaq. Axşam azanı deyilən kimi, mömin müsəlman bilmir ki, nəyə əl uzatsın: çaymı içsin, firnimi yesin, halvadanmı dadsın. C.Məmmədquluzadə. Uşaq xörəyə də əl uzatmadı. Mir Cəlal; 2) sataşmaq, namusuna toxunmaq istəmək, əl atmaq. [Vəzir:] …Günün günortasında mənim kimi kişinin evinə giribdir ki, övrətimə əl uzatsın. M.F.Axundzadə; 3) kömək istəmək, kömək diləmək, kömək üçün birisinə müraciət etmək. Başqasına kömək üçün əl uzatmaq; 4) kömək etmək, yardım etmək, kömək əli uzatmaq. Əlacın olanda el üçün ağla; Yoxsula əl uzat, nəzarət eylə! Aşıq Şəmşir; 5) girişmək, başlamaq. [Mozalanbəy:] Sən elə məsələlərə əl uzatma. Ə.Haqverdiyev. Əl üstündə əl var – hər adamdan daha güclü adam var. Əl üstündə kimin əli – Azərbaycan xalq oyunlarından birinin adı. Əl üzmək – ümidini kəsmək, daha gözləməmək. Əzizim gedər, qalmaz; Axar su gedər, qalmaz; Vəfalı əlin üzməz; Vəfasız gedər, qalmaz. (Bayatı). Vidadi ortaboylu, çalsaqqal, … çox dindar və dünyadan əl üzmüş bir adam idi. Çəmənzəminli. Üç aydır ki, ormanların arasında yataraq; Əl üzmüşdür vətənindən, millətindən Gəray bəy. S.Vurğun. Həmin vaxtdan əl üzmüşdü hamı buruqdan. Ə.Cəmil. Əl verir – bəsdir, yetər, kifayətdir. Əl verir, başqa söz danış. Əl vermək – 1) əl-ələ tutmaqla görüşmək. Onlar birbirlərinə əl verdilər. – Rast gəlir yenə də dostlar, tanışlar; Görüşür, əl verib öpüşürük biz. S.Vurğun; 2) işə yaramaq, xeyirli olmaq, əlverişli olmaq. Bu iş ona əl vermir. – Bahəm söhbət edə-edə gedərik. Təklik mənə də əl verməz. Ə.Haqverdiyev; 3) üz vermək, baş vermək, olmaq. Peşmançılıq əl verdi. Yorğunluq əl verdi. – Koroğluya yalqızlıq əl vermişdi. “Koroğlu”. Qeyrət mənə əl verib, bir dəqiqə çəkməyib, Teymur ağanı çəkdim pişləngə. M.F.Axundzadə. Əl vurmaq – 1) toxunmaq, dəymək. Hər şeyə əl vurur. Kitablara heç əl vurmamışam. – Bağında bax narınca; Əl vurma saralınca. (Bayatı); 2) qarışmaq, girişmək, toxunmaq, müdaxilə etmək. Sən bu işə əl vursan, mən qarışmayacağam; 3) əl çalmaq. Əl vurun, cərgə durun; Sonadır, yaylağa gəlir. Aşıq Nəcəf. Döyüşçülər ayağa qalxaraq əl vurur: – Xalqımıza bizim təşəkkür və salamımızı yetirin! – deyə qışqırırlar. M.İbrahimov; 4) bax əl basmaq. Gülzarına Quran deyə əl vurdum; İnanmadın niyə, gülmədin yəni. Ə.Cavad. Əl yaylığı – əl, burun silmək üçün cibdə gəzdirilən kiçik yaylıq. Cibindən əl yaylığını çıxarıb tərini sildi. Əl yeri – müraciət etmək, sonradan məsələyə qayıtmaq, yenidən danışıq aparmaq üçün vasitə, bəhanə. O, təklifi rədd üçün yenə bir əl yeri saxladı. – Bircə düyün, yapışmağa bir əl yeri; Bir anlığa səni, səni xilas üçün; Tapılmadı. M.Araz. Əl yetirmək – kömək etmək. Ay qadaşlar, mənə bir əl yetirin; Yüküm ağırdı, çata bilməyirəm. Şəhriyar. Əl yetmək – bax əl çatmaq. Göyərçin havadadır; Əl yetməz, yuvadadır. (Bayatı). Əl(lər)i duada din. – dua oxumaq məqsədi ilə əllərini qaldırmış halda. Şəhərin kənarı, camaat ayaq üstə, əlləri duada, dodaqları dua vird edir. C.Məmmədquluzadə. Əl(lər)ini döşünə qoymaq – ehtiram, yaxud razılıq əlaməti olaraq əllərini döşünə qoyub təzim etmək. Xəlilin anası üzünü örtüb küncə girdi və Xəlil də əlini döşünə qoyub, mollasına təzim edib ədəblə durdu. Ə.Haqverdiyev. Əl(lər)ini qaldır! – “tabe ol! təslim ol!” mənasında düşmənə əmr. Əldə bəhanə etmək – əsaslanmaq, bəhanə etmək. …Şəriəti əldə bəhanə edib, biçarə avam camaatı öz qərəz və mərəzimizə alət edirik. C.Məmmədquluzadə. Əldə bəsləmək – ev şəraitində, əldə saxlamaq, ələ öyrətmək, əhliləşdirmək. Bu ayı meşə ayısı deyil, əldə bəslənmiş ayıdır. S.S.Axundov. Əldə böyümək – ev şəraitində, ailədə tərbiyə almaq, böyümək. Bəy, eyib olmasın soruşmaq, əldə böyümüsüz, yoxsa meşədən tutulmusunuz? N.Vəzirov. Əldə etmək – bir şeyə nail olmaq, ələ keçirmək, tapmaq, qazanmaq. İmkan əldə etmək. – [Yaşlı kişi:] Münasib bir fürsət əldə edincə bu arzumu anama açacaqdım. S.Hüseyn. Zabit nə qədər axtarmışdısa, vəsiqə adlı bir parça kağız əldə edə bilməmişdi. M.S.Ordubadi. Əldə gəzdirmək – həddindən artıq əzizləmək. Əldə qoymaq – üzdə, əl çatan yerdə qoymaq, əl altında, hazır vəziyyətdə saxlamaq. Gedəndə açarı əldə qoy. Əldə ölmək – 1) öldürülmək. Çillə gərək şəhid qəbri üstündə, yəni əldə ölmüş bir adamın qəbrinin üstündə kəsilsin. Ə.Haqverdiyev; 2) başqalarının əhatəsində ölmək. Əldə saxlamaq – 1) bax əldə bəsləmək; 2) əldən verməmək, özü üçün saxlamaq. [Tın-tın Musanın oğlu:] Bəlkə bir növlə dükanımızı əldə saxlayaq. Kim kimədir? Qantəmir; 3) gələcəkdə lazım ola biləcək bir şəxsi hörmətlə, yaxud naz və arzusu yerinə yetirilməklə öz tərəfinə çəkmək. Min dəfə sənə deyirəm, maymaq böyükləri əldə saxla, adamın olsun. Mir Cəlal. Əldən almaq – 1) ələ keçirmək, sahib olmaq, yiyələnmək, ixtiyarına almaq. Bütün hakimiyyəti ələ almaq; 2) öz iradəsinə tabe etmək, öz tərəfinə çəkmək. [Sona] bir az da yanaşır və onu ələ almaq istəyir. H.Nəzərli. Əldən buraxmaq – 1) fürsəti qaçırmaq, ötürmək; 2) əl çəkmək, boşlamaq; 3) qaçırmaq, qaçmağına imkan vermək. Gözətçi həmsöhbətini əldən buraxdığına təəssüfləndi və papiros eşib balaca müştüyünə keçirdi. İ.Şıxlı. Əldən çıxarmaq – 1) bax əldən qaçırmaq; 2) köhnəltmək, üzmək, dağıtmaq. Kostyumlarını geyib əldən çıxarmaq; 3) bir işi görüb qurtarmaq, tamamlamaq. Tut ağacın darama; Əldən çıxar barama; Halal zəhmətlə gələr; Haram gedər harama. (Bayatı). Əldən çıxmaq – 1) qeyb edilmək, itirilmək, yox olmaq. Var-dövlət əldən çıxdı. – Doğrudan, uşaqlıq bir gözəl nemət imiş ki, əldən çıxdı. C.Məmmədquluzadə; 2) köhnəlmək, yıpranmaq, əldən düşmək. Paltarı lap əldən çıxıb; 3) aradan çıxmaq, qaçmaq, əkilmək, ortadan yox olmaq. [Qasım kişi:] Bala, bir az qıvraq qaçın, əldən çıxın… C.Məmmədquluzadə; 4) qayrılmaq, hazırlanmaq, istehsal edilmək. Əldən çıxmış məhsul. Bu qab yaxşı əldən çıxıb. Əldən düşmək – 1) zəifləmək, haldan düşmək, üzülmək, halsızlaşmaq. O qocalıb lap əldən düşübdür. Uşaq qaçmaqdan əldən düşdü. – Anası bilər, bir də qızı, mən daha yorulub əldən düşmüşəm. S.Rəhimov; 2) yoxsullaşmaq. Var-yoxu gedib, əldən düşüb; 3) dağılmaq, köhnəlmək, yıpranmaq. Evin balkonu əldən düşüb. Ayaqqabılarım lap əldən düşüb. Əldən getmək – 1) son dərəcə istəmək, sevmək, arzulamaq. Onda nə görmüsən ki, əldən gedirsən; // nazını çəkmək, son dərəcə əzizləmək. Ana uşağı üçün əldən gedir; 2) məhv olmaq, puça çıxmaq, heç olmaq, xarab olmaq, əldən çıxmaq. Taxıl əldən gedir, tez sulamaq lazımdır. – Yalnız, nə deyim, getdi mənim millət əlimdən; Torpaq başıma, çıxdı bütün izzət əlimdən. M.Ə.Sabir. [Birinci kəndli:] Əlac elə, aşağı bağlar əldən getdi. H.Nəzərli. Əldən qaçırmaq – bax əldən buraxmaq. Əldən qoymaq – əldən buraxmaq, əldən qaçırmaq. Əldən qoymamaq – 1) buraxmamaq, tərgitməmək, daha yada salmamaq. Zarafatı əldən qoymur. – Dəvədən yıxılıb höt-hötünü əldən qoymur. Ə.Haqverdiyev; 2) əl çəkmək, narahat etmək. [Balaxan:] Xeyr ha, sən öləsən, əldən qoymaram. C.Cabbarlı. Ancaq nə edəsən ki, aylardan bəri başında yer eyləyən şirin niyyətlər Gəldiyevi əldən qoymurdu. Mir Cəlal. Əldən qurtarmaq – xilas olmaq, canını qurtarmaq. Əldən nə gələr – nə etmək olar, çarə yoxdur. [Rəhim:] İndi iş işdən keçəndən sonra əldən nə gələr? H.Nəzərli. Əldən salmaq – çox yormaq, əziyyət vermək, üzmək. Qova-qova toyuğu əldən salıb tutdu. Heyvanı döyə-döyə əldən saldı. Səsküy bizi əldən saldı. – [İbad:] Şəhəri əldən salmışsınız, indi də gəlib bizə əl uzadırsınız? C.Cabbarlı. Əldən tutmaq – kömək, yardım etmək. [Məsmə:] Mən səni böyüdüb bir tikə çörək gətirən, əldən tutan eləmək istəyirəm. Mir Cəlal. Əldən vermək – davam etdirə bilməmək, saxlaya bilməmək. Təşəbbüsü əldən vermək. Bayrağı əldən vermək. Əldən yapışmaq – bax əldən tutmaq. Əldən-dildən düşmək – bax əldən düşmək. Əldən-dildən salmaq – bax əldən salmaq. Əldən-ələ düşmək (keçmək) – 1) qapıbaqapı düşmək, müəyyən bir yeri, məskəni olmamaq. Göyərçinəm, uçdum, gəl; Əldən-ələ düşdüm, gəl. (Bayatı); 2) birisindən başqasına keçmək, bir-birinə ötürülmək. Əldən-ələ gəzmək – 1) çox əziz olmaq, hamının istəklisi olmaq, çox qiymətli, dəyərli olmaq. Uşaq əldənələ gəzir; 2) çox rəvac olmaq. Əldən-ələ gəzir malı Təbrizin. “Aşıq Qərib”. [Qurbani:] Xasiyyətdi, əldən-ələ gəzirsən; Yoxdu sana qorxu-qadağa, alma! “Qurbani”; // çox oxunmaq, hamı tərəfindən sevilib oxunmaq. [Nurcabbar Bağıra:] Bax, sənin xoşuna gəlib. Gör dünyada sənin təkin nə qədər adam var? Nağıllarımı ortalığa çıxartsam, əldən-ələ gəzər. İ.Məlikzadə. Ələ baxmaq – möhtac olmaq, maddi cəhətdən başqasından asılı olmaq, ondan yardım gözləmək. İndi qocalmışdır, işləyə bilmir, ələ baxır. // Başqasının öhdəsində olmaq. Cavankən tənbəllikdən ələ baxır. Ələ dolamaq – aldatmaq, oynatmaq. …Camaatı ələ dolamaq zarafat deyil. Ü.Hacıbəyov. Ələ düşmək – 1) tapılmaq, ələ keçmək, hasil olmaq. At ələ düşər, ot ələ düşməz. (Ata. sözü). Bidamaq olmaqdan nə düşər ələ; Şükr elə Allaha, gəz gülə-gülə! M.P.Vaqif. Axtarıram, uşaqlıq düşmür ələ. A.Səhhət; 2) tutulmaq, yaxalanmaq, ələ keçmək, girə keçmək. Səni göydə axtarırdım, yerdə əlimə düşmüsən. – Bəyin adamları Cəfərqulunu bərk axtarırdı, harada ələ düşsəydi, o dəqiqə öldürəcəklərdi. Qantəmir. Çıxdın aralıqdan, düşmədin ələ. R.Rza. Allah eləməsin, əllərinə düşəsən. Özünü gözlə, dost! S.Vəliyev. Ələ gələn – hasil, hasil olan, əldə edilən. Ələ gəlmək – əldə edilmək, hasil olmaq. Ancaq iki il o mahalda quraqlıq keçdi, əkindən heç bir şey ələ keçmədi. B.Talıblı. Ələ gətirmək – əldə etmək, ələ keçirmək, nail olmaq. Demək olar ki, behiştdə vədə olunan ləzzətlərin hamısını Tiflisdə qışda ələ gətirmək olar. C.Məmmədquluzadə. Ələ girmək – bax ələ düşmək. Elm pul ilə ələ girməz, ancaq çalışmaq ilə qazanılar. “Məktəb”. Ələ xına qoymaq – 1) əllərini xına ilə boyamaq. Köhnə adətlərdən biri ələ xına qoymaq idi. H.Sarabski; 2) məc. şərikli işdəki xeyirdən yoldaşın əlini çıxarmaq. Ələ keçirmək – 1) tapmaq, əldə etmək. Hər şeydən əvvəl ələ silah keçirmək lazımdı. S.Vəliyev; 2) tutmaq; 3) ixtiyarına keçirmək, sahib olmaq, mənimsəmək. Ələ keçmək – bax ələ düşmək. O vaxt ki, azadlığın işartısı göründü; Qəlbimizi bir anda dəlib keçdi o bayraq; Qəlbimizdən boylanıb ələ keçdi o bayraq. B.Vahabzadə. Ələ öyrənmək – əhliləşmək. Ələ öyrətmək – əhliləşdirmək. Tülkü balasını ələ öyrətmək. Ələ salmaq – 1) ələ keçirmək, əldə etmək, tapmaq. Gəlmişdim bu Dərbənddə qalmağa; Bir tülək tərlanı ələ salmağa. Aşıq Abbas; 2) məc. dolamaq, oynatmaq, masqara etmək, araya qoymaq. Cəfər Quluya göz vurdu və Ocaqverdini ələ salmağa başladı. Çəmənzəminli. Əla salma daha bir bunca əvamı, mən ölüm; Nəql edib Rüstəmü Keykavusü Sami. mən ölüm. Ə.Nəzmi. Ələ tapşırmaq – əmanət vermək, saxlamaq üçün vermək, təslim etmək. [Atabəy:] Mən öz qəlbimi haman ələ tapşırmaq istəyirəm. M.S.Ordubadi. Ələ vermək – təslim etmək, xəbər vermək, satmaq. Yoldaşı ələ vermək. – [Səlma:] Sən bir qonaqsan, qatil olsan belə; Səlma həlak olur da, verməz ələ. H.Cavid. Əl-əl gəzmək – baxmaq, ya oxumaq üçün bir-birinə verilmək (çox bəyənilən şey haqqında). Çəkdiyi rəsmlər əl-ələ gəzirdi. – Ustanın neçə həftəyə başa gətirdiyi başmaqlar məsciddə əl-əl gəzərdi. Çəmənzəminli. Əl-əl üstə dayanmaq – hazır, amadə vəziyyətdə olmaq, hazır dayanmaq. Qurbani … baş əyib, xidmət məqamında əl-əl üstə dayandı. (Nağıl). Hər on-on beş addımda bir xidmətçi əl-əl üstə duraraq əmr gözləyir, gözlərini qonaqlardan çəkmirdi. M.İbrahimov. Əl-ələ vermək – 1) bir-birinin əlini tutmaq. Gəl verək əl-ələ, çıxaq bir bağa; Gül-gülə sarmaşır, budaq-budağa… Aşıq Abbas. Yox, yox, bu bayram günü gəlin verib əl-ələ; Yallı gedək bu gün biz. B.Vahabzadə; 2) birgə, bir yerdə çalışmaq, bir iş görmək. İkimiz əl-ələ verib istədiyimizə nail olacağıq. (Qəzetlərdən). Əl-ətək eləmək köhn. – yalvarmaq, iltimas etmək. Əmanətim budur: bir kənara çək; Yalvarıb, yapışıb elə əl-ətək… Q.Zakir. Əli (əlləri) sustalmaq – həvəsdən düşmək, ümidsizliyə qapılmaq, ruhdan düşmək. Əli altında olmaq – yaxında hazır halda olmaq. Kitablar hamısı əlimin altındadır. Əli aşağı düşmək – yoxsullaşmaq, kasıblaşmaq. Əli aşağı olmaq – yoxsul, kasıb olmaq; maddi ehtiyac çəkmək. Əli aşağı olmasaydı, bu il üzümlüyü bir az böyüdərdi. Ə.Əbülhəsən. [Məşədi Məmməd:] …Ay Səməd dayı, burada mən də bir işə girərdim. Yoxsa əlim çox aşağıdır. B.Talıblı. Eyibdir, bala, müdirimizə bədbəxtlik üz verib, əli aşağıdır, gərək ona kömək edək. “Kirpi”. Əli beldə – lovğalovğa, əkə-əkə. Əli bir yerə (işə) yetişmək – müəyyən bir peşə, sənət, ixtisas sahibi olmaq, bir işdə işləmək. …Qoy Fərhad qurtarıb gəlsin, əli bir yerə yetişsin, yəqin ki, məni bu halda qoymayacaq, mühəndis bir adama məni saxlamaq ağır olmaz. C.Cabbarlı. Əli boşa çıxmaq – istədiyinə nail olmamaq, təşəbbüsü boşa çıxmaq, nəticəsiz qalmaq, heç bir şey əldə edə bilməmək. [Nəbi] bir neçə adamdan borc pul istəyir, amma əli boşa çıxır. “Qaçaq Nəbi”. Əli çatmamaq – vaxtı, macalı olmamaq, vaxt tapmamaq. Əlim çatmır ki, bir sizə gəlim; // görməmək, görüşə bilməmək, görməyə, görüşməyə vaxtı olmamaq. …Əhməd də çox zaman şəhərdə və qəzada olur, Cəmilə əli çatmırdı. Mir Cəlal. Əli çıxmaq – məhrum olmaq, əlində saxlaya bilməmək. Kölgəyə uyma hirsü qəflətdən; Ta əlin çıxmasın həqiqətdən. A.Səhhət. Amma sözün doğrusu budur ki, dəxi mollaların məktəbindən əlim çıxandan sonra, əməlli-başlı müsəlman dərsi görmədim. C.Məmmədquluzadə. [Bəhram:] Maldan əlin çıxarsa, canın sağ olsun. C.Cabbarlı. Əli dinc oturmamaq – 1) daim bir şeylə məşğul olmaq; 2) heç bir ehtiyac olmadan toxunmaq, əl vurmaq, toxunaraq, qurdalayaraq xarab etmək. Əli əlinə dəymək – əl verib görüşmək. Mən bir qurban kəsərəm; Əli əlimə dəyəndə. (Bayatı). Əli əsmək (bir şeyin üstündə) məc. – xəsislik etmək. Əli gəlmək – qıymaq, rəva görmək. Əli gəlməmək – qıymamaq, rəva görməmək. Titrəyir, gecikir, əli gəlməyir; Bilməyir nə oyun hazırlar təqdir. Şəhriyar. Əli gətirmək – çox qazanmaq; // oyunda bəxti gətirmək, dalbadal çoxlu udmaq. Əli gətirmir ki, gətirmir. – [Səlim bəy:] Budur, bir neçə gündür əlim çox yaxşı gətirir. Ə.Haqverdiyev. Əli gicişmək – 1) kimisə vurmaq istəmək, vurmağa bəhanə axtarmaq. Əlim gicişir, durub döyəcəyəm ha! 2) zar. əlinə pul gəlmək ehtimalı olmaq. Əli iş tutan – işləyən, işləyə bilən. Əli iş tutanın hamısı buraya toplaşmışdı. Əli işdə olmaq – işləmək, bir işlə məşğul olmaq. Sənət məktəbini bitirən gündən əlim işdədir. “Kirpi”. Əli iti – əldən çox cəld. [Aslan bəy:] [Aydəmir] şeytan oğlu doğrudan igiddir, həm də əli itidir. C.Cabbarlı. Əli kəsilmək – məhrum olmaq. Əli qalxmaq (adətən inkar formasında işlənir) – bax əli gəlmək. [Pirverdi Camal bəyə:] Üç min deyil, on min də olsa, heç kimin əli qalxmaz sizin canınıza qəsd etsin. N.Vəzirov. Əli qələm tutan – savadlı, yaza bilən. Məktəbin əli qələm tutanı Hidayətin və qəzetin başına toplandı. Mir Cəlal. Əli qələm tutmaq – yazmağı bacarmaq, savadlı olmaq. Əli qıymaq – əli getmək, rəva görmək, əsirgəmək, qıymaq. Əlim qıymır ki, bu ağacları kəsim. Əli qoynunda – məyus, məəttəl, çarəsiz, naçar bir halda. Əli qoynunda durub baxır. – [Pristav:] Bu kasıb bədbəxtin öküzünü aparıbsan, binəvanı əli qoynunda qoyubsan. Ə.Haqverdiyev. [Qızxanım] gündüz axşama qədər və gecə sabaha qədər əli qoynunda, boynu çiynində oğlunun yanını kəsdirib oturur idi. “Məktəb”. Əli silah tutan – silah götürə bilən, silahdan istifadə edə bilən, vuruşa bilən. Hər əli silah tutan aləmə ağalıq etmək istəyirdi. Mir Cəlal. Əli soyumaq – işdən soyumaq, həvəsdən düşmək, ruhdan düşmək. Əli təmiz olmaq – işində düz olmaq, tapşırılan şeyə xəyanət etməmək. [Hacı Murad:] İndi de görüm, əlin-zadın təmizdirmi? S.S.Axundov. Əli təmiz olmamaq – arabir kiçik oğurluğa meyil etmək. Əli titrəmək – bax əli əsmək. Əli tutmaq – bax əli gətirmək. Əli üzülmək – ümidi kəsilmək, çarəsiz qalmaq, əli çıxmaq, məhrum olmaq. Dağlar tutum dumanı; Yoxdu bircə umanı; Eldən əli üzülüb; Kimə getsin gümanı? (Bayatı). Əli varmaq – bax əli gəlmək. Əlin necə vardı ki, bu işi sən gördün? Əli yetişmək (yetmək) – çatmaq, nail olmaq. Onu görmək istəyirəm, əlim yetişmir. – Uzaq düşüb, əlim yetməz; Həsrət qoyma yara məni. Aşıq Abdulla. Əli yüngül – bax əliyüngül. [Vaqif:] Lələ, əlin yüngüldür, ağanın arxasınca su at, uzaq səfərə gedir. Çəmənzəminli. Əlim yaxanda olsun – o dünyada mənə cavab verəsən (dini təbir). Əlimin içindən (ortasından) gəlmək – yaxşı eləmək, əcəb etmək (bir hərəkətə qarşı edilən etiraza qabacasına cavab). [Sənəm Güllüyə:] Belə yaxşı eləyirəm, əlimin içindən gəlir, yazdırıram … əlindən gələni beş qaba çək! Ə.Haqverdiyev. Əlində ölmək – bilavasitə özünə baxan, xidmət edən adamın lap yanında, qabağında ölmək. Əlində saxlamaq – başqasına verməmək, əlindən verməmək, öz ixtiyarında saxlamaq, sahib olmaq. Düşmən kəndi əlində saxlamaq üçün bütün qüvvətini sərf etdi. M.S.Ordubadi. // Özünə tabe vəziyyətdə saxlamaq, əldə saxlamaq. Əlindən (əlinizdən) gələni beş qaba çək (çəkin) – hər nə bacarırsan (bacarırsınız) elə(yin), heç şeydən qorxmuram. Əlindən almaq – 1) birini bir şeydən məhrum etmək. Hakimiyyəti burjuaziyanın əlindən almaq. İxtiyarı əlindən almaq. – Sənin kimi bacıoğlunu Allah Rəşidin əlindən alsın. H.Nəzərli. Aldı əldən əqlimi ahü nəvasi bülbülün; Huşu tarac etdi ləhni-dilrübası bülbülün. Ə.Nəzmi; 2) zəbt etmək, zorla almaq. Var-yoxunu əlindən almaq; 3) başqasının şeyinə, malına və s.-yə zorla və ya başqa yolla sahib olmaq, mənimsəmək. Aldadıban alar əlindən varın; Elə ki keyfincə saf gördü karın. Q.Zakir; 4) məhrum etmək. İndi [Həzi Aslanov] vəfat etmiş, ölüm əbədi olaraq onu bizim əlimizdən almışdır. M.İbrahimov. Əlindən çıxmaq – 1) hazırlamaq, qayırmaq, hasil etmək. Bu iş kimin əlindən çıxıb? // Birinin rəhbərliyi altında hazırlanmaq, yetişmək, öyrənmək. Usta əlindən çıxıb; 2) itirmək, qeyb etmək, məhrum olmaq. Əlindən dad çəkmək – həddindən artıq narazılıq, şikayət bildirir. [Namaz:] Camaat Həsənin əlindən dad çəkir. Ə.Haqverdiyev. Əlindən düşməmək – həmişə əlində olmaq, yerə qoymamaq, heç vaxt ayrılmamaq (bir şeydən). Atarsan, yıxarsan xeyli zamandı; Nə ox düşər, nə də kaman əlindən. Q.Zakir. [Gəldiyevin] düz on yeddi gün qələm, xətkeş, pərgar, rezin əlindən düşmədi. Mir Cəlal. [Surxay Aydına:] Əvvəlləri [tar] əlindən düşməzdi. C.Cabbarlı. …əlindən düşsün! – qarğış ifadəsi kimi işlənir. Əlindən getmək – 1) əlindən çıxmaq, əldə saxlaya bilməmək. Kamandan ox tükəndi; Əlimdən yay da getdi. (Bayatı); 2) itirmək, qeyb etmək, yox olmaq, ölmək. [Həsən:] İndicə bir nər kimi oğlu əlindən getdi. H.Nəzərli. Əlindən gələni etmək (eləmək) – 1) mümkün olan hər bir şeyi etmək, özündən asılı olan hər tədbiri görmək. …İşin mənafeyinə xidmət etmək üçün əlimizdən gələni edəcəyik; 2) nə bacarırsa, hər nə pislik varsa etmək. [Hafizə xanım:] Çor xanım, zəhrimar xanım, itil çölə… Bəyin sağlığında əlindən gələni eləyib, indi məni də arvad görüb istəyir mənim başıma corab hörsün. Ə.Haqverdiyev. …əlindən gələr – …gözləmək olar (mənfi şəkildə). Əlindən gəlmək – bacarmaq, imkanı, iqtidarı olmaq. Əlimdən gəlsəydi, edərdim. – [Məşədi Həsən:] Yəni özgələrə quyu qazmaq əlindən gəlirmi? Ə.Haqverdiyev. [Qurbanəli:] İgidin əlindən hər şey gələr. H.Nəzərli. Müavin təbiəti yumşaq adam idi, rədd eləmək əlindən gəlməzdi. Mir Cəlal. Əlindən iş gələn – bacarıqlı, işbilən, işbacaran, zirək. [Bədircahan bəyim:] A kişi, adam gərək özünü aldatmasın… Bu zəmanədə xan, bəy o adamdır, başında ağlı ola, cibində pulu, əlindən iş gələn ola. N.Vəzirov. Əlindən iş gəlməmək – bacarmamaq, heç bir şey edə bilməmək, gücü çatmamaq, aciz olmaq. Ögey atamın anamla rəftarını görüb, əlimdən bir iş gəlmədiyinə görə, biixtiyar ağlardım. H.Sarabski. Əlindən iş gəlməyən – bacarıqsız, aciz, iş bacarmayan adam. Əlindən iş gəlməyən çox danışan olar. (Ata. sözü). Əlindən qaçmaq – yaxasını qurtarmaq, canını qurtarmağa çalışmaq. Əlindən qurtarmaq – 1) fəlakətdən, əziyyətdən, ölümdən qurtarmaq, nicat tapmaq. Rəşidin əlindən ov qurtarmazdı. H.Nəzərli; 2) xilas etmək, azad etmək, qurtarmaq. [Telli:] Yaxşı ki qonaq gəldi, məni ağamın əlindən qurtardı… Ü.Hacıbəyov. Əlindən tutmaq – birinə maddi kömək etmək, yardım əlini uzatmaq. Əl tutanın əlindən tutarlar. (Ata. sözü). [Məşədi Səttar:] Əlində maya düzəltmək üçün qədim dost və aşnalarına yönəldi, heç kəs əl tutmadı. Ə.Haqverdiyev. [Məşədi Qədim:] Ay arvad, sənə də, mənə də övlad lazımdır ki, qocalanda əlimizdən tutan olsun. T.Ş.Simurq. Əlindən yapışmaq – bax əlindən tutmaq. Əlindən zara gəlmək – təngə gəlmək, cana gəlmək. Əlində-ovcunda qalsın – ölməsin, çox yaşasın. Əlinə almaq – bax ələ almaq. Məşhur mərhum xanəndə Hacı Hüsü də Məkkədən gələndən sonra əlinə qaval alıb xanəndəlik eyləyirdi. Ə.Haqverdiyev. Əlinə çöp vermək – aldadıb yola salmaq, başından etmək. Bizim uşaqlar söhbət arasında deyirdilər ki, “filankəsin əlinə çöp verdilər, getdi”. “Kirpi”. Əlinə düşmək – girinə keçmək. [Məşədi Həsən:] Xudanəkərdə, Hacı Seyid Ağabalanın əlinə düşərsən, evin yıxılar. Ə.Haqverdiyev. [Nadir:] Sizi and verirəm Allaha, gedib vaxt var ikən bir tərəfdə gizlənəsiniz ki, məndən sonra zalımlar əlinə düşməyəsiniz. C.Cabbarlı. Əlinə salmaq – əldə etmək, tapmaq, ələ keçirmək, ələ gətirmək. [Hacı Murad:] Qırx il külüng çalıb bir cüzi pul əlimə salmışam. S.S.Axundov. Əlini (əllərini) ölçmək – əllərini oynada-oynada, həyəcanla danışmaq. Əlini ölçməyinə baxma, iş bacaran deyil. …əlini öpür məc. – əlindən gəlir. Pis işlər həmişə onun əlini öpür. Əlini ağdan qaraya vurmamaq – heç bir iş görməmək, bikar durmaq. …Neçə yüz adam əlini ağdan qaraya vurmayıb, müftə dolanır. N.Vəzirov. [Şəkinski:] Baxın, deyirəm sizə, bundan sonra hər yetən gəlib yenə bir ağa olacaqsa, mən əlimi ağdan qaraya vurmaram. C.Cabbarlı. Əlini başına çırpmaq (vurmaq) – təəccüblənmək, təəssüflənmək. Əlini bənd etmək – bir işdən yapışmaq. Əlini dizinə vurmaq (çırpmaq) – təəccüblənmək, təəssüflənmək. Əlini vurub dizinə, indi gəlib özünə. (Ata. sözü). Əlini əlinə vermək – vüsala çatdırmaq, görüşdürmək, birləşdirmək, qovuşdurmaq. [Qarı:] Qorxma, oğlan, verrəm əlin əlinə; Eşitdiyin şəhri-Tiflis buradır. “Aşıq Qərib”. Əlini əlinin üstünə qoymaq – bikar, işsiz oturmaq, heç bir iş görməmək. Əlini gözünün üstünə qoymaq – bu hərəkətlə tapşırılan bir işi yerinə yetirəcəyinə söz verdiyini, hazır olduğunu bildirmək. Əlini kəsmək – ümidini üzmək, əlini çəkmək. Əlini qulağının dibinə qoymaq – oxumaq (hava ilə). [Əhməd:] …[Əntiqə] əlini ki qulağının dibinə qoydu, zalım qızı lap möcüz görsədir. Mir Cəlal. Əlinin dalını yerə qoymaq – 1) tabe olmaq, təslim olmaq, məğlub olduğunu etiraf etmək; 2) tabe etmək, məğlub etmək. Əlinin içi gicişmək zar. – bax əli gicişmək 2-ci mənada. Əlimin içi gicişir deyəsən, əlimə pul gələcək. Əlinin suyu – qüvvəti, gücü, zülmü. Əlinin suyunu heç kəs görməsin! Əllər yuxarı! – bax əllərini qaldır! Əlləri dalında – əllərini dal tərəfdə bir-birinə çatmış halda. Əlləri dalında gəzinir. Əlləri qızıldır – mahir usta, sənətkar haqqında. Əlləri yanına sallanmaq – məyus olmaq, ruhdan düşmək, ümidsiz olmaq. Əllərini daraqlamaq – əl barmaqlarını bir-birinə keçirmək. Əllərini düyünləmək – əllərinin barmaqlarını bir-birinə keçirərək düyün halına gətirmək. …Alagöz tir-tir titrəyib əllərini düyünlədi. S.Rəhimov. Əllərini görmək olmamaq – çox sürətlə işləmək. [Qızlar] pambığı elə sürətlə yığırdılar ki, əllərini görmək olmurdu. (Qəzetlərdən). Əllərini işə salmaq – 1) əlləri ilə işləməyə, bir iş görməyə başlamaq; 2) əlləri ilə vurmağa, dalaşmağa başlamaq, fiziki qüvvəyə əl atmaq. Əllərini qaldırmaq – təslim olmaq. Əllərini ölçmək – danışarkən əl(lər)ini oynatmaq, tərpətmək. Əllərini ölçə-ölçə danışmaq. Əllərini öpür (adətən cəm şəklində) – hazırdır. …əlini(zi) çək(in)! – başqasının daxili işinə qarışmamağı, başqasına toxunmamağı tələb edən nida. Əllərini yana salmaq – ayaq üstə sakit, hərəkətsiz durmaq; qımıldanmamaq. Bir əldə (olmaq) – bir adamın ixtiyarında, bir adamda, bir şəxsdə (olmaq). Bir əldə iki qarpız tutmaq – eyni vaxtda bir neçə işdən yapışmaq, yaxud bir neçə məqsədi əldə etməyə çalışmaq. Dörd əl mus. – iki adam tərəfindən piano çalma üsulu. Dörd əllə – bax dördəlli.

  Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti / əl

əl sözünün etimologiyası

• 1 Əsli ilişmək kəlməsinin kökü olan il sözü ilə bağlıdır. Engelsdə belə bir fikir var: əl tədricən qabaq ayaq rolunu itirmiş və tutmaq, yapımaq funksiyasını yerinə yetirməyə başlamışdır. Deməli, əl və il eyni sözün dəyişmiş formasıdır. İkinci bir mülahizə də söyləyə bilərəm: il, əl, el sözləri çoxluq bildirib (ilxı – at çoxluğu, el – adam çoxluğu, əl – barmaq çoxluğu...) və əl sözü barmaqları birləşdirən yer kimi də başa düşülə bilər. Hər iki mülahizə mahiyyətcə uyğun gəlir: 1) əl – ya­pış­maq, ilişmək anlamı ilə bağlıdır, 2) əl – barmaqların ilişdiyi, bağlandığı yerdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

  Azərbaycan dilinin etimologiya lüğəti / əl

əl sözünün sinonimləri (yaxın mənalı sözlər)

• 1 1. ƏL (qolun biləkdən dırnaqlara qədər olan hissəsi) Əlində körpəni oynadır qarı; Göstərir uzanan dilsiz yollan (S.Vurğun); DƏST (arx.) Mənim sınıq könlüm ona indilər; Saqinin dəstindən bir cam al, istər (Aşıq Abdulla); CƏNG (kl.əd.) Kəndlilər bu xeyir işi alqışlayaraq anladılar ki, Hümmətəlinin cəngindən qurtarmaq zamanı hələ gəlməmiş (S.S.Axundov); PƏNCƏ Keçdi pəncəmizə gözəl Qarabağ; Öpsün qılıncımı hər qaya, hər dağ (S.Vurğun). 2. ƏL (nərddə, qumarda və s. oyunlarda) [Nəbi Cəbiyə:] Sən lap qart qumarbaz imişsən. Onda mənlə bir əl qonçuna oynamaqda necəsən? (S.S.Axundov); PARTİYA Covanni: Sən apardın, Cavanşir. Bir partiya da oynayaq? (H.Abbaszadə). 3. əl bax dəfə

  Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti / əl

əl sözünün rus dilinə tərcüməsi

• 1 1. рука, кисть руки; 2. ручной;

  Azərbaycanca-rusca lüğət / əl

• 2 I сущ. 1. рука: 1) верхняя конечность человека от запястья до кончиков пальцев; кисть руки. Sağ əl правая рука, sol əl левая рука, qabarlı əllər рабочие (мозолистые) руки, qadın əlləri женские руки; əli ilə götürmək брать рукой, əli ilə sığallamaq гладить рукой, əlində tutmaq (saxlamaq) держать в руке 2) передняя лапа у некоторых животных (напр., у обезьян) 3) в сочет. со словами “sağ” (правая), “sol” (левая) употр. в знач. “сторона, бок”. Sağ əldə kimdən по правую руку от кого, sol əldə kimdən по левую руку от кого 4) употр. как символ труда для обозначения качества, свойства человека. Bacarıqlı əllər умелые руки 5) употр. как символ обладания, владения чем-л. как символ власти (обычно в форме косвенных падежей). Hakimiyyət kimin əlindədir власть в чьих руках, xüsusi adamların əlində в руках частных лиц 6) употр. в формах: əldə, əldən с рук. əldə satmaq продавать с рук, əldən almaq покупать с рук 7) употр. в формах əldə, əlində и т.д.: 1) на руках у кого (в наличии – быть, иметься). Əldə (əlimizdə) hələ pulumuz yoxdur на руках у нас еще нет денег 2) в уме. Beş yazırıq, bir əldə пять напишем, один – в уме 3) на чьём-л. попечении, содержании, иждивении (остаться) 4) в руках чьих, кого; в чьём-л. ведении, распоряжении. Əvvəlcə o, şöbəyə rəhbərlik edirdi, indi isə bütün rayon onun əlindədir сначала он руководил отделом, а теперь у него в руках целый район 5) на руках; во временном пользовании кого-либо (иметься, быть, находиться). Kitab əldədir книга на руках; əldə (əlinin altında и т.д.) под рукой (в непосредственной близости, так что удобно достать, воспользоваться). Əlində (əlinin altında) olmaq kimin быть (находиться) под рукой у кого 2. употр. в сочет. с числит. в значении “кон, партия”. Bir əl şahmat oynamaq сыграть партию в шахматы 3. разг. ход чей, очередь чья в игре. İndi sənin əlindir сейчас твой ход II прил. ручной: 1. предназначенный для рук. Əl dəsmalı ручное полотенце, əl fənəri ручной фонарь 2. приводимый в действие руками. Əl mişarı ручная пила, əl tərəzisi ручные весы, əl qumbarası воен. ручная граната 3. производимый руками. Əl oyunları ручные игры, əllə daşıma тех. ручная откатка; əllə idarə ручное управление 4. сделанный вручную. Əl tikişi ручная вышивка, əl əməyi ручной труд; рукоделие 5. прирученный (о животных). Əl göyərçini ручной голубь; ələ öyrətmək (о животных) приручать, приручить ◊ əl altından: 1. скрытно, тайно:; 2. из-под полы (продавать что-л.); əl aparmaq: 1. протягивать руку, чтобы брать что-л.; 2. посягать на что-л.; 3. вмешиваться в чьи-л. дела; əl atmaq: 1. хватать, схватить что-л.; 2. браться, взяться за что-л.; 3. кинуться куда-л.; 4. прибегать, прибегнуть к чему-л. в каких-л. целях; əl açmaq kimə 1. просить милостыню, подаяние 2. поднимать, поднять руку на кого; əl bağlamaq быть готовым к исполнению поручения, приказа; əl basmaq клясться, поклясться, положа руку на что-л. (на хлеб, Коран и т.п.); əl boyda крохотный, маленький, небольшой; əl bulamaq: 1. начать заниматься чем-л.; 2. пачкать руки обо что-л.; əl bulaşdırmaq марать руки обо что-л., пачкать руки; əl bulamağına dəyməz не стоит пачкать руки; əl verir kimə nə подходит что кому, приемлем, удобен для кого; əl vermək: 1. kimə здороваться за руку с кем; 2. устраивать кого; быть удобным для кого; əl vurmaq: 1. см. əl basmaq; 2. дотрагиваться, дотронуться до кого-л., чего-л.; 3. разг. аплодировать кому; əl qaldırmaq поднимать, поднять руку: 1. kimə ударить кого 2. голосовать, проголосовать за кого 3. сдаваться, сдаться 4. молиться 5. просить слова; əl qatmaq nəyə вмешиваться, вмешаться в какое-л. дело; əl dəymək см. əl vurmaq; əl eləmək kimə, nəyə: 1. звать, подавая знак рукой 2. прощаться с кем-л., махая рукой; əl ilişdirmək nəyə: 1. браться, взяться з а какое-л. дело; 2. зацепиться з а какое-л. дело; əl yeri зацепка; əl yetirmək kimə, nəyə протягивать, протянуть руку помощи к ому; əl gəzdirmək: 1. hara наводить, навести порядок где; 2. шарить где-л.; 3. исправлять, исправить какие-л. погрешности, недочёты; 4. красть, украсть; əl götürmək kimdən, nədən см. əl çəkmək; əl mənim, ətək sənin выражает усиленную просьбу, мольбу (сделай(-те) милость!); əl ovuşdurmaq потирать руки; əl saxlamaq приостановиться, подождать (на какое-л. время), воздержаться; əl sıxmaq пожать руку; əl tərpətmək спешить, стараться сделать что-л. поскорее; əl tutuşmaq: 1. пожать руку, поздороваться с кем-л. за руку; 2. ударять, бить по рукам, заключать сделку, соглашение; əl tutmaq: 1. здороваться друг с другом за руку; 2. kimə оказывать, оказать (материальную помощь) к ому; əl uzatmaq1 kimə: 1. посягать на кого-л., что-л. 2. просить помощи; əl uzatmaq2 kimə протягивать, протянуть руку помощи; помогать, помочь кому; əlini uzatsan çatar рукой подать до чего; əl (əlini) üzmək kimdən, nədən потерять надежду, махнуть рукой на кого, на что; əl üstündə əl var есть люди посильнее; əl üstündə saxlamaq kimi носить на руках кого; əl çəkmək: 1. kimdən оставлять, оставить в покое кого; 2. nədən положить конец ч ему, бросить заниматься чем; əldə etmək nəyi: 1. приобретать, приобрести что 2. достигнуть чего; əldə qoymaq nəyi оставлять, оставить под рукой, иметь под руками что, əldə gəzdirmək kimi носить на руках кого; əldə saxlamaq: 1. оставлять, оставить за собой что-л.; 2. удерживать, удержать, не выпускать из рук; əldə tutacaq etmək nəyi пользоваться как поводом чем; əldə çıraqla axtarmaq kimi, nəyi искать днём с огнем кого, что; əldən buraxmaq kimi, nəyi не удержать, упустить кого, что; əldən qaçırmaq см. əldən buraxmaq; əldən qoymaq см. əldən buraxmaq; əldən qoymamaq kimi, nəyi: 1. не отпускать кого, что 2. не оставлять (о привычках, занятиях и т.п.) 3. не оставлять в покое кого; əldən qurtarmaq вырваться, освободиться, избавиться; əldən düşmək: 1. выбиться из сил, падать с ног; 2. прийти в негодность (об одежде, обуви и т.п.); əldən yapışmaq см. əldən tutmaq; əldən getmək kimin üçün умирать, сгорать от любви к кому; əldən gedir (getdi): 1. портится 2. погибает 3. пришёл (приходит) в негодность; əlimizdən nə gəlir что поделаешь; ничего не поделаешь; əldən salmaq kimi утомлять, утомить, изводить, извести кого; əlindən tutmaq kimin поддерживать, поддержать кого, помогать, помочь кому; əldən çıxarmaq nəyi 1. см. əldən qaçırmaq 2. изнашивать, износить что 3. завершать, завершить очередную работу; əldən çıxmaq: 1. быть потерянным; 2. приходить, прийти в негодность; 3. завершаться, быть завершённым; 4. удирать, удрать откуда-л.; ələ almaq kimi, nəyi брать, взять в руки кого, что: 1. подчинить себе, заставить повиноваться кого 2. захватывать что, завладевать чем; ələ baxmaq: 1. быть материально зависимым; 2. быть на чьём-л. иждивении; ələ vermək kimi выдавать, выдать с головой, предавать, предать кого; ələ dolamaq см. ələ salmaq; ələ düşmək: 1. попадать, попасть в руки; 2. подвернуться; представиться случаю; ələ düşməz редкостный, редко встречающийся; ələ keçmək см. ələ düşmək; ələ keçirmək: 1. nəyi забирать, забрать в руки что; 2. kimi брать, ловить, поймать кого; 3. nəyi присваивать, присвоить что; ələ gələn всё, что можно забрать; ələ gəlmək доставаться, достаться; ələ gətirmək: 1. приобретать, приобрести что; 2. добиваться, добиться чего; ələ öyrənmək приручаться, приручиться; ələ öyrətmək: 1. nəyi приручать, приручить кого (о животных).; 2. kimi приручать, приручить к рукам (ребенка); ələ salmaq kimi, nəyi 1. см. ələ keçirmək 2. насмехаться, издеваться над кем; əli altında olmaq kimin быть под рукой у кого; əli aşağı düşmək обеднеть; əli aşağı olmaq быть бедным, терпеть нужду; əli beldə (gəzir, durur и т.п.) руки в боку; высокомерно; əli bala batıb (batacaq) kimin ирон. повезло (повезёт) к ому; əli boşa çıxmaq kimin оставаться, остаться с носом, потерпеть неудачу, оказаться одураченным; əli böyüklər ətəyindədir kimin бабушка ворожит кому; əli necə qalxır? как рука поднимается?, əli qalxmır kimin kimə рука не поднимается у кого на кого; əli qələm tutan все грамотные; все, кто умеет писать; əli qələm tutmaq уметь писать; əli necə qıydı (qıyır) nəyə как позволил (позволяет) себе сделать что; əli qoynunda: 1. в безвыходном положении; 2. беспомощно; əli dinc durmur kimin руки чешутся у кого: 1. испытывает неодолимое желание подраться 2. испытывает неодолимое желание сделать что-л., заняться чем-л.; əli (əlləri) duadadır kimin кто молится, обращаясь к Богу, к святым с молитвой; əli əlinə dəymək kimin прикасаться, прикоснуться к кому руками (при встрече, любовном свидании); əlləri əsir kimin руки дрожат у кого; жадничает кто; əli kimin ətəyində olmaq настойчиво просить кого о чём; əli (əlləri) ətəyindən uzun с пустыми руками, несолоно хлебавши; əli ilə verdiyini ayaqları ilə ala bilmir не может получить то, что отдал на время; əli (əldən) iti скорый на руку, проворный в работе; əli iş tutan все работоспособные; все, кто может работать; əli işdə olmaq быть занятым каким-л. делом, быть в работе; əli yanmaq обжигаться, обжечься на чём-л. (терпеть неудачу); əli yatmaq nəyə: 1. привыкать, привыкнуть к какой-л. работе; 2. быть по душе (о работе); əli yetişmək nəyə достигнуть, добиться чего; əli yüngüldür kimin у кого лёгкая рука; əli kəsilmək nədən лишиться чего; əli gəlmir kimin nəyə: 1. рука не поднимается на что 2. не может позволить себе что; necə əli gəldi как он позволил себе; necə əli gətirir kimin как везёт кому: 1. хорошо зарабатывает 2. выигрывает в азартной игре; əli gətirmir kimin не везёт к ому: 1. плохо зарабатывает 2. проигрывает в азартной игре; əli gicişir kimin руки чешутся у кого: 1. испытывает неодолимое желание подраться 2. испытывает неодолимое желание заняться чем-л.; руки горят у кого; əli gödəkdir kimin руки коротки у кого; əli olmaq nədə 1. иметь руку где 2. быть причастным к чему; əli silah tutan все, кто может держать оружие; все, кто может воевать; əli soyuyub kimin nədən охладел кто к чему; əli təmiz olmaq иметь чистые руки; əli təmiz deyil имеет нечистые руки; əli titrəyir см. əli əsir; əli üzülmək kimdən, nədən 1. терять, потерять надежду 2. лишаться, лишиться окончательно кого, чего; əli üzündə qalmaq диву даваться, диву даться; удивляться; удивиться; əli çatmır kimin 1. руки не доходят (нет времени, возможности заняться чем-л.) 2. рукой не достать; əli çıxmaq kimdən, nədən выпустить из рук кого, что; лишиться кого, чего; əli çörəyə çatmaq выбиться в люди; əli şahlar ətəyində olmaq иметь большие связи, иметь сильную поддержку; əlimin içindən gəlir хорошо делаю; əlində qalmaq kimin быть в чьей власти, быть в чьих руках; əlində əsir olmaq kimin быть во власти у кого; əlində girinc olmaq kimin быть связанным по рукам и ногам кем, чем; əlində mum eləmək kimi делать, сделать шёлковым кого; əlində-ovucunda qalsın чтобы был живым и здоровым (пожелание матери в отношении новорождённого); əlində oynatmaq kimi делать игрушку из кого; əlində olmaq kimin быть в руках чьих; əlində ölmək kimin умереть на руках у кого; əlində saxlamaq kimi держать в руках кого; əlindən almaq kimin 1. kimi, nəyi лишить кого кого, чего 2. nəyi захватывать, захватить у кого что; əlindən vermək nəyi 1. упускать, упустить что 2. лишиться кого, чего; əlindən qaçmaq kimin убежать, уйти от кого; əlindən qaçırmaq см. əlindən vermək; əlindən qurtarmaq1: 1. kimin вырваться из рук кого; 2. nəyin освободиться от чего; əlindən qurtarmaq2 kimi kimin, nəyin освободить кого от кого, от чего; əlindən dada gəlmək kimin быть доведённым до отчаяния кем; əlindən dad çəkmək (qılmaq) kimin, nəyin жаловаться на кого, на что; əlindən düşməmək kimin nə не расставаться с чем; əlindən zağ-zağ əsmək kimin трепетать перед кем; əlindən zara gəlmək kimin быть доведённым до белого каления кем; əlindən zəncir çeynəmək kimin сильно сердиться на кого; əlindən iş gələn способный работать, делать что-л.; əlindən iş gəlməyən неспособный работать, делать что-л.; əlindən iş gəlməmək быть не способным к чему-л.; əlindən yaxa qurtarmaq kimin вырваться из рук чьих; əlindən getdi kimin kim, nə упустил из рук кто кого, что; лишиться кого, чего; əlindən gələni beş qaba çək делай что хочешь, что можешь (о плохом), əlindən gələni eləmək: 1. делать, сделать всё, что зависит от кого- л.; 2. делать, сделать, причинять, причинить зло кому-л.; əlindən gələr kimin, nə способен на что; можно ожидать от кого; əlindən gəlib-gedir kimin проходит через чьи руки; əlindən gəlmək быть способным делать что-л., уметь делать что-л.; əlindən su dammaz kimin зимой снега не выпросишь у кого; əlindən su içmək kimin перенять чей характер; əlindən tutmaq kimin материально помогать, помочь кому, поддержать кого; əlindən çıxmaq лишиться кого, чего; əlindən almaq брать, взять в руки: 1. nəyi принять на себя руководство, управление чем-л. 2. захватывать, захватить; отобрать у кого что 3. завладевать, завладеть кем-л. (подчинить себе, своему влиянию кого- л.); əlinə bel vermək kimin подстрекать, подзадоривать кого, побуждать к какому-л. действию; əlinə bəhanə vermək kimin давать, дать повод кому; əlinə dolamaq kimi обвести вокруг пальца кого; əlinə düşmək kimin попадать, попасть в чьи руки, оказываться, оказаться в чьих руках; əlinə düdük vermək kimin кормить обещаниями кого (давать обещания, но не исполнять их); əlinə əsas vermək kimin давать, дать основание кому; əlinə göz dikmək kimin ждать подачки от кого; əlinə göydən düşdü к имин неожиданно повезло кому; əlinə salmaq nəyi приобретать, приобрести что; əlinə su tökməyə yaramaz kim kimin в подмётки не годится кто кому; əlinə çöp verər даст десять очков вперёд; əlini ağdan qaraya vurmamag палец о палец не ударить; əlini başına vurmaq (çırpmaq) хвататься, схватиться за голову; əlini bənd etmək nəyə браться, взяться за что; əlini bulamaq nəyə пачкать, марать руки обо что; əlini qulağının dibinə qoymaq начинать, начать петь; əlini dizinə vurmaq кусать локти; əlini dinc qoymamaq не сидеть спокойно; əlini əlinə vermək kimin соединить кого с кем; əlini əlinə vurmamag палец о палец не ударить; əlini əliinin üstünə qoymaq сидеть сложа руки; əlini isti sudan soyuq suya vurmamag сидеть сложа руки, пальцем не шевельнуть; əlini işə salmaq давать, дать волю рукам; пускать, пустить в ход руки; əlini kəsmək nədən перестать надеяться на что; əlini gözünün üstünə qoymaq есть выполнять (выражает готовность к чему-л.); əlini özündə saxlamaq держать руки при себе; əlini özündə saxlamamag давать, дать волю рукам; əlini (əllərini) ölçmək жестикулировать руками; əlini tutmaq kimin связывать, связать руки, мешать, помешать к ому; əlini çək! əlinizi çəkin! kimdən, nədən прочь руки от кого, от чего; əlinin altında kimin под рукой кого; əlinin dalını yerə qoymaq: 1. признавать, признать своё поражение; 2. kimin победить кого; брать, взять верх над чем; əlinin duzu yoxdur kimin не ценят (за добрые, благие дела) должным образом кого; əlinin suyunu dadmaq kimin получить, получать взбучку от кого, почувствовать чью силу; əllər yuxarı! руки вверх! əlləri qızıldandır kimin у кого золотые руки; əlini qana boyamaq обагрить руки в крови (кровью); əllərini görmək olmur скор на руку (о проворном в работе); bir əldə iki qarpız tutmaq гоняться за двумя зайцами

  Azərbaycanca-rusca lüğət / əl

əl sözünün inglis dilinə tərcüməsi

• 1 I. i. 1. hand; ~ altında olan (near) at hand, within easy reach of one’s hand; ready at hand; ~ altınca in an underhand way, secretly, in secret; ~ ilə by hand, with hand; ~ ilə görülən iş handwork, work done with a hand; ~də olan on hand; ~dən düşmüş: 1) (yorğun, üzgün) tired out, exhausted, jaded, languid, fatigued; 2) (işlənməkdən) toil-worn; 3) (xəstəlikdən) wasted; 4) (çox köhnəlmiş) worn-out, threadbare; ~dən ~ə from hand to hand; ~dən cəld swifthanded; ~i belində: (lovğalovğa) haughtily, arrogantly; ~i qoynunda (bikef) olmaq to be* in sorrow / in sadness / in melancholy mood; öz ~i ilə (şəxsən) by oneself, by one’s own hand; ~indən hər iş gələn adam a good hand in / at everything; Jack of all trades idiom.; bacarıqlı / qabiliyyətli ~lər skilful hands; qanlı ~lər red hands; ~ -ayağa düşmək (təlaş keçirmək) to fuss, to make* a fuss of / about (smb. / smth.); ~ atmaq: 1) (götürmək üçün) to stretch out one’s hand (to); 2) (işə) to undertake* (d. + to inf.); O, hər işə əl atır He / She undertakes to do everything; ~ açmaq (istəmək, dilənmək) to beg, to go* begging; to cadge; ~ basmaq (and içmək) to swear* (by); ~ bulamaq (məşğul olmaq) to bear* / to take* a hand (in); Bu işə əl bulamağa dəyməz No use of taking a hand in this matter; ~ vermək: 1) to hold* out one’s hand (to), to offer one’s hand (to); 2) (salamlaşmaq) to shake* hands (with); 3) (yaramaq, əlverişli olmaq) to suit (d.); to fit (d.), to be* convenient (to, for); Bu mənə əl vermir It does not suit / fit me; Axşam işləmək ona əl verir 4) (sövdələşərkən) to strike* hands, to strike* a bargain; ~ vurmaq; 1) (toxunmaq) to hand (d.), to touch (d.); 2) (çəpik çalmaq) to clap (hands); (alqışlamaq üçün) to clap (to), to applaud (to); ~ qaldırmaq: 1) (söz almaq və s. üçün) to raise one’s hand; 2) (vurmaq üçün) to raise one’s hand against smb.; 3) (səs vermək) to vote by a show of hands; ~ qatmaq: (qarışmaq, işə və s.) to interfere (in, into); Özgənin işlərinə əl qatma Don’t interfere into other’s affairs!; ~ qoymaq (razılıq vermək) to give* one’s consent; ~ dəymək to touch (d.); ~ eləmək: 1) (əl ilə çağırmaq) to summon smb. with one’s hand; 2) (vidalaşarkən) to wave good-bye (to); 3) (əlini yelləyərək salamlaşmaq) to greet smb. with the wave of one’s hand; ◊ ~ -qolu bağlı olmaq to be* bound hand and foot; ◊ ~-qolu boşalmaq to lose* heart; ~-qolunu açmaq to untie smb.’s hands, to give* smb. full scope; ◊ ~-qolunu bağlamaq (imkan verməmək) to bind* hand and foot; ~dən-~ə gəzmək to pass from hand to hand; Əl əli yuyar, əl də üzü at. söz. ≅ One hand washes another; ~ yetirmək to lend* a helping hand; to help, to aid; ~ saxlamaq to stay one’s hand, to stop, to pause; ~ sıxmaq: (salamlaşmaq) to shake* hands (with); ~ tərpətmək: (cəld olmaq) to hurry up; Əl tərpət! Hurry up! Bestir!; ~ tutmaq: 1) (pul borc vermək) to lend* money; Mənə 50 manat əl tut Lend me fifty manats 2) (maddi yardım göstərmək) to render moneyed assistance; ~ uzatmaq: 1) (tutmaq, götürmək üçün) to stretch / to extend one’s hand (to), to reach out one’s hand (for), 2) (kömək, yardım etmək) to help (d.), to lend* hand (i.), to give* / to lend* a helping hand (i.), to support (d.); ◊ ~ (ini) üzmək to lose* hope / faith (in), to despair (of); to say* good-bye to all hopes d.d.; ~ çəkmək: 1) to take* off one’s hand (from); Şuşadan əl çəkin! Hands off from Shusha! 2) (tərk etmək) to leave* (d.), to abandon (d.); Əl çək məndən! Leave me alone! 3) (imtina etmək) to refuse (d.), to renounce (d.); (hakimiyyətdən) to abdicate (d.); (hüquqdan) to relinguish (d.); 4) (tərgitmək) to give* up (d.); adətdən ~ çəkmək to break* a habit; O öz adətindən əl çəkməyəcək; He / She will not break his / her habit; canından ~ çəkmək to be* sick of living; ~də bəsləmək to tame (d.); ~də böyütmək to be* brought up at home; ~də etmək to get* (d.), to attain (d.), to gain (d.), to acquire (d.), to procure (d.); bilik ~də etmək to acquire knowledge; təcrübə ~də etmək to gain experience; qənimət ~də etmək to capture trophy / material / equipment; ~də gəzdirmək: 1) (əzizləmək) to make* much (of), to make* a fuss (over); 2) to carry in one’s arms; ~də olmaq to be* in the hand; bir ~də olmaq to be* in a single / one hand; etibarlı ~(lər)də olmaq to be* in safe hand(s), to be* in safety; ~də ölmək: (öldürülmək) to die a violent death; O, əldə öləcək He / She will die a violent death; ~də saxlamaq: 1) (əldən verməmək) to hold* in one’s hands (d.), to keep* fast (d.), to retain (d.); 2) (öz tabeliyində saxlamaq) to have* in one’s hand (d.), to have* under one’s thumb (d.); Bir əldə iki qarpız tutmaq olmaz at. söz. ≅ If you run after two hares (at once), you will catch neither; ~dən almaq to buy* / to purchase smth. in the second-hand; ~dən buraxmaq: 1) (bir şeyi, bir kəsi) to let* smth., smb. go / slip / escape; İpin ucunu əldən buraxma Don’t let the end of the rope slip; 2) (fürsəti, imkanı) to miss (d.), to lose* (d.); İmkanı əldən buraxma Don’t miss the opportunity; ~dən vermək (saxlaya bilməmək) not to retain / hold* (d.); to let* (d.) go; Əldən qalan əlli il qalar at. söz. ≅ Delays are dangerous; ~dən qoymamaq: 1) (buraxmamaq) not to abandon (d.), not to leave* (d.); 2) (ayrılmamaq) not to part (with); 3) (tərgitməmək) not to give* up (d.); ~dən yerə qoymaq to lay* down (d.); Onlar silahı əldən yerə qoymaq istəmirlər They don’t want to lay down their arms; ~dən düşmək: 1) (üzülmək, haldan düşmək) to be* utterly exhausted, to break* down (with), to grow* weak / faint; to be* wasted (by); 2) (aclıqdan, xəstəlikdən) to pine (from); O, acından əldən gedir He / She is pining from hunger; 3) (köhnəlmək, dağılmaq) to be* worn out, to become* threadbare / shabby; (bina haq.) to become* descript, to be* ramshackled / dilapidated; ~dən- ~-ə düşmək / keçmək to pass through many hands, to change hands many times; ~dən iti olmaq to be* quick, ~dən getmək; 1) (bir kəs üçün) to be* obsequious to smb., to be* too eager to serve smb., to fawn (on, upon); 2) (nazını çəkmək, bəsləmək) to foster (d.), to cherish (d.), to make* a fuss (over); 3) (xarab olmaq) to be* spoiled, to go* bad idiom.: 4) (ölmək) to pass away, to lose* one’s life, to die; Əldən nə gəlir? What is to be done? What can be done? ~dən salmaq: 1) (yormaq) to tire / to wear* smb. out; 2) (üzmək, həlak etmək) to exhaust (d.); to be* wasted (by); Xəstəlik onu əldən salmışdı He / She was wasted by disease; Ağır iş kişini əldən salmışdı The hard work had exhausted the man; Susuzluq bizi əldən salmışdı We were faint with thirst; Özünü əldən salma Don’t exhaust yourself; 3) (köhnəltmək) to wear* out (d.); 4) (işlədib yararsızlaşdırmaq) to make* smth. useless / unfit for use, to put* / to bring* smth. out of commission; ◊ ~dən çıxarmaq (bir işi bitirmək) to complete (d.), to crown (d.), to go* through with smth.; ~dən çıxmaq (tamamlanmaq, bitmək) to be* completed; Tək əldən səs çıxmaz at. söz. ≅ The voice of one man is the voice of no man; One man, no man; ~ə almaq: 1) to take* into one’s own hands; 2) (öz tərəfinə çəkmək) to win* over to one’s side (d.), to gain over (d.), to enlist (d.); özünü ~ə almaq to pull oneself together, to collect one’s faculties, to control oneself, to recover one’s temper; ◊ ~ə baxmaq to be* smb.’s dependant; ~ə vermək: 1) (əlinə çatdırmaq) to hand in (d.); 2) (satmaq, şeytanlamaq) to betray (d.); 3) (təslim etmək) to deliver up (d.), to give* up (d. to); to extradite (d.); ~ə düşmək: 1) (tapılmaq) to be* found; Keçən gün ələ düşməz at. söz. ≅ Lost time is never found again; ~ə keçirmək: 1) (sahiblənmək) to take* possession (of); 2) (tutmaq, zəbt etmək) to seize (d.); hərb. to capture (d.); şəhəri / kəndi / qalanı və s. ~ə keçirmək to seize the town / village / fortress, etc.; ~ə keçmək to fall* into smb’s hands; to be* seized; hərb. to be* captured; ~ə gəlmək to be* gained (of); Bundan ələ bir şey gəlmədi Nothing was gained of it; ~ə gətirmək (tovlamaqla, tamahlandırmaqla) to entice (d.); to lure (d.); ~ə öyrənmək bax əhliləşmək; ~ə öyrətmək bax əhliləşdirmək; ~ə salmaq: 1) to get (d.), to attain (d.), to acquire (d.); 2) (dolamaq, araya qoymaq) to fool (d.), to make* a fool (of), to make* fun (of), to dupe (d.), to poke fun (at), to jeer (at), to scoff (at), to mock (at); ~i aşağı düşmək to become* / to grow* poor; ~i aşağı olmaq to be* hard up; ~i boşa çıxmaq to fail (+ to inf.); to fall* through; ~ləri boşalmaq (ruhdan düşmək) to lose* heart (+to inf.); ~i qalxmamaq / gəlməmək: 1) (həvəsi olmamaq) not to have the heart (+to inf.); Onun bunu etməyə əli qalxmır He / She hasn’t the heart to do it; 2) (ürəyi gəlməmək, qıymamaq) can’t bring oneself (+to inf.); Onu vurmağa əlim qalxmır I can’t bring myself to strike him / her; ◊ ~i qoynunda qalmaq to be* in sorrow / sadness / melancholy mood; to be* brokenhearted; ~i dinc durmamaq: 1) (daim bir işlə məşğıl olmaq) to be* always busy / occupied with smth.; to be* always engaged in smth.; 2) (hər şeyə dəyib toxunmaq) to finger (d.) / to touch (d.); ~i ~inə dəymək / çatmaq (bir-birinə qovuşmaq) to join hands (with); ~i əsmək (simiclik etmək) to be* niggardly; Əlin əsməsin, bir az da əlavə et Don’t be niggardly, add some more; ~i olmaq (bir işdə) to have* a hand in (d.); to be* involved (in), to be* privy (to), to be* an accessary (to), to participate (in), to collaborate (in); Bu işdə onun da əli var He / She is also privy to it; He / She is also involved in it; ◊ bir kəsin sağ ~i olmaq to be* smb.’s right hand; ~ində olmaq: 1) (səlahiyyəti çatmaq) to be* in smb.’s power; 2) (ixtiyarında olmaq) to be* in smb.’s possession; ~indən almaq: 1) (məhrum etmək) to deprive (d. of), to dispossess (d. of); Onun bütün hüquqlarını əlindən aldılar They deprived him / her of all his / her rights; (malı, mülkiyyəti) to dispossess (d. of); Hökumət onun mülkiyyətini əlindən aldı The government dispossessed him / her of his / her property; 2) (ölüm və s. nəticəsində) to bereave* (d. of); Bədbəxt hadisə atamızı əlimizdən aldı An accident bereaved / bereft us of our father; 3) (xilas etmək) to save (d. from), to deliver (d. from); Onlar qızı quldurların əlindən aldılar They delivered the girl from the bandits; 4) (tutub almaq, soymaq) to rob (d. of); evi ~indən almaq to dishome (d.), to make* smb. homeless; O, evi əlimdən aldı She / He / She dishomed me; ~indən qaçmaq to evade (d.), to escape (d.), to slip away (from), to avoid (d.); ~indən qurtarmaq: 1) (xilas olmaq) to save oneself (from), to rid* oneself (of); (qaçaraq) to flee* away (from); Heç kim onun əlindən qaçıb qurtara bilmədi Nobody could flee away from him / her; 2) (xilas etmək) to save (d. from); Siz onu ölümün əlindən qurtardınız You saved him / her from death; 3) (azad etmək) to deliver (d. from); ~indən zara gəlmək to be* bored to death (with), to be* bothered (with), to be* sick (of + ger.); Əlindən bir iş gəlməyən (adam) çox danışan olar at. söz. ≅ Great talkers are little doers; ~indən gələni etmək to do* one’s best; Mən əlimdən gələni edəcəyəm I’ll do my best; ~indən tutmaq: 1) (müst. məna) to take* smb. by the hand, to take* smb.’s hand; (bir-birinin) to join hands; 2) (kömək etmək) to lend* a helping hand (i.), to lend* a hand (i.); Ona bir adam lazımdır ki, qocalanda əlindən tutsun He / She must have somebody who will lend him / her a helping hand when he / she grows old; ~indən hər iş gəlmək to be* a good hand in / at everything; to be* Jack of all trades idiom.: Onun əlindən hər iş gəlir He / She is a good hand in everything; ~indən çıxmaq: 1) (saxlaya bilməmək) to let* (d.) go / slip; İpin ucu qızın əlindən çıxdı The girl let the end of the rope slip; 2) (imkan, fürsət və s.) to miss (d.), to lose* (d.); ~indən xata çıxmaq (xüs. cinayət xarakterli) to commit a crime, to perpetrate a delinquency / blunder; öz ~inə almaq to take* (d.) into one’s own hands; ~inə vermək to hand (d. to); to hand out (d.); ~inə düşmək to fall* into smb.’s hands; ~ini ağdan qaraya vurmamaq to do* nothing, to idle (about); O bütün günü əlini ağdan qaraya vurmur He / She does nothing all day long; ~ini üzmək to give* up as lost / hopeless (d.), to give* up as a bad job d.d.; ~ini çəkmək to remove one’s hand; Əlinizi Qarabağdan çəkin! Hands off from Garabagh! ~ləri qızıl(dan) olmaq to have* a pair of clever hands; to be* a good master of one’s craft; Onun əlləri qızıldır He / She has a pair of clever hands; ◊ ~(lər)ini ölçmək togesticulate; 2. (bəzi heyvanlarda qabaq ayaq) hand, forefoot, foreleg; paw, ped; 3. (dəfə) time; bir ~ once; iki ~ twice, two times; üç ~ thrice, three times; 4. (oyunda növbə) turn; İndi əl mənimdir Now it is my turn; 5. (tərəf, yan) hand, hand side; sağ ~də at the right hand, on the right-hand side; sol ~də at the left hand, on the left-hand side II. s. hand; manual; ~ yükü / baqajı hand luggage; ~ ağacı walking stick; cane; ~ arabası handcart; wheelbarrow; truck; ~ qumbarası handgrenade; ~ əməyi manual labour; ~ işi: 1) handwork, handicraft; 2) (tikmə, hörmə) needlework, fancy-work; ~ yaylığı handkerchief; ~ mişarı hand-saw; ~ topu handball; ~ çamadanı hand-bag; ~ heyvanı tame animal; ~ tormozu hand-brake

  Azərbaycanca-ingiliscə lüğət / əl

əl sözünün fransız dilinə tərcüməsi

• 1 is. 1) main f ; ~ boyda tout petit, trop petit, mignon ; ~də olan étant sous la main ; ~dən düşmüş fatigué, -e, épuisé, -e, abîmé, -e, usé, -e, usagé, -e ; affaibli, -e ; ~dən ~ ə de main en main ; ~ ə dadanmış apprivoisé, -e, dressé, -e ; ~i qoynunda tristement, affligé, -e ; ~-ayağa düşmək alarmer (s’), inquiéter (s’), biler (se)fam ; əl-ayağını yığışdırmaq clouer le bec à qn ; ~ atmaq violer vt, porter atteinte à ; ~ basmaq jurer de qch, jurer sur qch ; ~ çəkmək en laver (s’) les mains ◊ ata. söz. bir əldə iki qarpız tutmaq olmaz on ne peut pas courir deux lièvres à la fois ; ~dən iti olmaq avoir la main prompte ◊ ata. söz. tək əldən səs çıxmaz une hirondelle ne fait pas le printemps ◊ ata. söz. keçən gün ələ düşməz le beau temps passé ne se retrouve jamais ; ~ə salmaq: jouer un blague à qn ; ~i aşağı düşmək tomber vi (ê) dans la misère ; ~i aşağı olmaq être dans le besoin, être dans la dèche ; ~i olmaq être mêlé, -e dans qch ; ~indən qurtarmaq sauver (se) des mains de qn ; ~indən xata çıxmaq commettre un crime ; ~ arabası charrette f à bras ; ~ yaylığı mouchoir m de poche

  Azərbaycanca-fransızca lüğət / əl

əl sözünün ləzgi dilinə tərcüməsi

• 1 сущ. 1. гъил; əllərini yumaq гъилер чуьхуьн; sol əl чапла гъил; 2. гъил; тапац; бязи гьайванрин виликан кӀвачерикай гьар сад (мес. кацин; маймундин); 3. гъил, сефер, тилит, -ра; bir əl ... са гъил(ера), садра (мес. къугъун); 4. алакъа, иштираквал; əli ilə гъилелди, куьмекдалди; əli olmaq гъил хьун, иштираквал хьун, алакъа хьун; 5. магьирвал, устӀарвал, алакьун манада; 6. нубат, нупа, гъил; indi mənim əlimdir гила зи гъил(ер) я; 7. пад, тереф; 8. гъилин; əl dəyirmanı гъилин регъвер; əl arabası гъилин араба; // гъиле хвенвай, гъилив вердиш; əl göyərçini гъилин лиф; ** əl açmaq а) гъил хкажун, гъилер кардик кутун, зур къалурун; б) гъил ахъаюн; кӀан хьун, це лугьун; // хагьиш авун, минетун, тӀалабун; əl ağacı гъиле кьадай лаш, кӀекӀец; əl altında а) гъилин кӀаник, гьазур (яз); б) гъилик, регьбервилик кваз, къвалав; əl aparmaq гъил тухун, гъил яргъи авун, гъил вегьин; əl atmaq гъил вегьин а) эгечӀун, ийиз кӀан хьун (мес. са кар); б) менфят къачун, акун (мес. тедбирар); авун (мес. фитне); в) гъил яргъи авун; гъил яргъи авуна къачун; г) хкуьрун, кицягъун; д) сад ахъайна муькуьди кьун, авалун; əl ayası гъилин къен, гъилин кап, гъилин къене авай дуьз чка; əl basmaq гъил эцигун (тун), кьин кьун; əl boyda гъил кьван (авай), гзаф гъвечӀи, лап гъвечӀи, са кӀус; əl cəldliyi гъилин цицӀивал (зирингвал), гъилик звер хьун, гъил юзурун, гъилин хцивал; əl çalmaq а) кап ягъун, цӀап ягъун, алхишун; б) хвеши хьун; əl çatmaq гъил агакьун, гъилик ийиз мумкин хьун, гъилиз атун; əl çəkmək а) гъил чӀугун; б) гъил къачун (мес. чандилай); в) терг авун, тергун (мес. пӀапӀрус); əl çirki гъилин чирк, пул; əl çırpmaq кил. əl çalmaq; əl dəymək гъил ягъун, гъил кягъун (гвягъун), ктадун, кицягъун; əl eləmək (etmək) гъил авун а) гъил агъурун, гъиливди ишара авун, эверун; б) гъил юзурун, гъил элягъун (ччара хьунин лишан яз); əl əməyi (zəhməti) гъилин кӀвалах (зегьмет), гъиливди ийидай кӀвалах; əl əsası пер. кӀекӀец, даях, агалтдай затӀ, экисдай затӀ; əl əti нугъ. гъилин як, кӀвале тукӀунвай гьайвандин як; əl gəzdirmək гъил элкъуьрун а) гъил экъуьрун, гъиливди са затӀ къайдадик кутун ва я гъил яна акадарун; къекъуьн, жугъурун; б) винел са тӀимил кӀвалахун, дуьзар хъувун, туьхкӀуьрун; в) чуьнуьхун, авай-авачирди тухун (угърийри); əl götürmək кил. əl çəkmək; əl işi гъилин кӀвалах, машиндив ваъ, гъиливди авунвай (ийидай) кӀвалах (затӀ); əl kiri кил. əl çirki; əl qaldırmaq (qalxızmaq) гъил хкажун а) сад ягъиз кӀан хьун; б) гъил хкажна сес гун; в) муьтӀуьгъ (табий) хьунин лишан яз гъил ва я гъилер виниз хкажун; г) гъилер винизна дуьа авун; д) гъил хкажна гаф кӀан хьун; əl qoymaq а) гъил тун, рази хьун, разивал къалурун; б) дин. гъил эцигун, гъил тун (мес. дуьа авуналди, кьилелай гъил чӀугуналди аялдин кичӀевал къахчун); əl ovuşdurmaq гъилериз кап гун, гъилер тӀушунун, пашман хьун, пер хун, акахьна амукьун; əl oyunu гъилин къугъун, гъилералди къугъвадай уюн (мес. теннис, волейбол, баскетбол ва мс.); əl saxlamaq гъил хуьн, акъвазун, ийиз кӀанзавай са кар авун тавун, акъвазарун; əl satışı хуьс. гъиляй маса гун; аптекдай рецепт галачиз маса гун; əl sıxmaq гъил чуькьуьн, сада-садав гъил вугун, сада-садан гъил кьун, салам гун; əl suyu гъилер чуьхуьдай яд (рагъэкъечӀдай патан адетдалди гъилер чуьхуьн патал мугьмандиз теклиф ийидай яд); əl tərpətmək а) гъил агъурун, гъил юзурун, кӀвалах гежар тавун патал тади къачун, гъилик звар кутун; б) гъил хкажун, ягъиз гьазур хьун, ягъиз кӀан хьун; əl toxundurmaq гъил кягъун, гъил ягъун, ктадун, акахьун (садан кардик); əl tutmaq а) гъилер кьун, сада-садав гъил гун, салам гун; б) разивилиз атун, разивилин лишан яз сада-садав гъилер гун; в) гъил кьун, гъил галайвал авун, куьмек авун, бурж вугун; əl tutuşmaq кил. əl tutmaq а); əl uzatmaq гъил яргъи авун а) къачуз, гъилик ийиз кӀан хьун; б) ктадун, кецягъун, намусдик хкуьриз кӀан хьун, гъил вегьин; в) куьмек кӀан хьун, куьмек тӀалабун, гъил ахъаюн; г) куьмек авун, гъил галайвал авун; д) гъил вегьин, эгечӀун, авалун; əl üstündə əl var гьар са касдилай мадни гужлу кас ава манада ибара; əl üzmək гъил къачун, гъил чӀугун, вил атӀун, умуд атӀун; əl vermək а) гъил гун, сада-садав гъилер гун; б) гъил кьун, кардиз атун, хийирлу хьун, серфелу хьун; в) хьун; əl vurmaq гъил ягъун а) кягъун, ктадун, кецягъун; б) гъил кягъун, кьил кутун, агатун, акахьун; в) кап ягъун, цӀап ягъун; г) кил. əl basmaq; əl yaylığı гъилин ягълух, гъил (нер) михьун патал жибинда твадай гъвечӀи ягълух; əl yetirmək гъил агакьарун, куьмек авун; əl yetmək кил. əl çatmaq; əl(lər)ini döşünə qoymaq гъил(ер) хурал тун, гьуьрметдин ва я разивилин лишан яз гъилер хурал эцигна тазим авун; əl(llər)ini qaldır! гъил(ер) хкаж! муьтӀуьгъ хьухь! табий хьухь! теслим хьухь!; əldə bəhanə etmək (гъиле) багьна кьун, багьна авун; əldə bəsləmək гъиле хуьн, кӀвалин (гъилин) шараитда хуьн, гъилив вердишун; əldə böyümək кӀвалин шараитда, хзанда тербия къачун, (гъиле, кӀвале) чӀехи хьун; əldə etmək якьурун, жугъурун; якьун; гъилик авун, са куьнив агакьун; əldə gəzdirmək гъилерал хуьн, кьадардилай артух туьмер авун, тавазивал авун; əldə qoymaq гъилик тун (эцигун), гъил агакьдай чкадал (гъилин кӀаник) тун; əldə saxlamaq а) кил. əldə bəsləmək; б) гъиле хуьн, гъиляй акъуд тавун, вичиз хуьн (тун); в) лазим къведай са кас гьуьрмет авуналди ва я адан мурадар кьилиз акъудуналди вичин патаз чӀугун; əldən buraxmaq гъиляй ахъаюн а) фирсет ахъаюн; б) гъил къачун, гъил чӀугун, ахъаюн; в) катарун, катуниз имкан гун, себеб хьун; əldən çıxarmaq а) кил. əldən qaçırmaq; б) куьгьне авун, иски авун, кукӀварун; в) са кар авуна куьтягьун, акьалтӀарун, тамамарун; əldən çıxmaq гъиляй акъатун а) амукь тавун, квахьун; б) куьгьне хьун, иски хьун, кукӀвар хьун; в) арадай акъатун, катун, цуькӀ хьун, цӀвехун; г) гъиле раснаваз (гъиляй акъатнаваз) хьун; əldən düşmək а) гъилерай фин, зайиф хьун, такьатдай аватун, гьалдай аватун, ялтан хьун; б) кесиб хьун; в) кукӀвар хьун, иски хьун, куьгьне хьун; əldən getmək а) гъилерай фин, гзаф кӀан хьун, мурад авун; // наз чӀугун, гзаф туьмер авун; б) гъиляй акъатун, гьич хьун, пуч хьун, терг хьун; əldən qaçırmaq кил. əldən buraxmaq; əldən qoymaq гъиляй ахъаюн; əldən qoymamaq а) ахъай тавун, терг тавун, рикӀелай алуд тавун; б) гъил къачун, гъил чӀугун, нарагьат авун; əldən qurtarmaq гъиляй ахъа хьун, хилас хьун; əldən salmaq гзаф галудун, юргъунарун, азият гун, куьлягь авун; əldən tutmaq гъил кьун, гъиликай кьун, куьмек авун; əldən vermək гъиляй акъудун, хуьз тахьун; əldən yapışmaq кил. əldən tutmaq; əldən-dildən düşmək кил. əldən düşmək; əldən-dildən salmaq кил. əldən salmaq; əldən-ələ düşmək (keçmək) а) кӀвалба-кӀвал гьатун, тайин са чка, муг тахьун; б) гъиляй-гъилиз фин, сада-садав гун; əldən-ələ gəzmək гъилера къекъуьн, гъиляй-гъилиз фин а) гзаф азиз хьун, виридаз кӀани (сейли, багьа) хьун (мес. аял); б) хъсан ише фидайди (хъсанди) яз хьун (мес. мал); // гзафбуру кӀелун, хушуниз къведайди яз хьун (мес. улуб); ələ almaq гъилиз къачун а) гъилик авун, сагьиб хьун, ихтиярдиз къачун; б) вичиз муьтӀуьгъарун, табий авун, вичин патаз чӀугун; ələ baxmaq гъилиз килигун, масадахъ муьгьтеж хьун; масадан нафакьадал хьун; ələ dolamaq тупӀал элкъуьрун, алцурарун, къверигарун; ələ düşmək гъиле гьатун а) якьун, жугъун, гъилиз атун, гьасил хьун; б) кьун, хев гъиле гьатун; хурук акатун; ələ gəlmək гъилиз атун, гьасил хьун; ələ girmək кил. ələ düşmək; ələ xına qoymaq а) гъилел хине эцигун, гъилер хинеда тун; б) пер. уртах тир са кардин хийирдикай юлдашдин гъил хкудун; ələ keçirmək а) гъилик авун, жугъурун, якьурун; б) кьун; в) ихтиярда ттун, сагьиб хьун, гъиликун; ələ keçmək кил. ələ düşmək; ələ öyrənmək гъилив вердиш хьун, гъилик куткун; ələ öyrətmək гъилив вердишарун, гъилик куткурун; ələ salmaq а) гъилик авун, якьурун, жугъурун; б) пер. юкьвал вегьин, рахшанд авун, ягьанатун, хъачун; ələ vermək гъиле гун, теслим авун, хабар гун, маса гун (мес. юлдаш); əl-əl gəzmək гъилера къекъуьн, гъиляй-гъилиз фин (килигун, кӀелун патал сада-садав гун); əl-əl üstə dayanmaq гьазур везиятда хьун, гьазурдаказ акъвазун; əl-ələ vermək гъил-гъиле гун а) сада-садан гъилер кьун; б) санал кӀвалахун, са кар авун; əl-ətək eləmək куьгьн. минетун, минет-суьнетун; əli (əlləri) sustalmaq гъилер суст хьун, гьевесдай аватун, умудсуз хьун, руьгьдай аватун; əli altında olmaq гъилин кӀаник хьун, гъилик хьун, къвалав хьун; əli aşağı düşmək гъил агъада гьатун, кесиб хьун, юхсул хьун; əli aşağı olmaq гъил агъада хьун, кесиб хьун, юхсул хьун; игьтияждик хьун; əli beldə гъил эчӀез яна, лавгъа-лавгъа, еке-еке; əli bir yerə (işə) yetişmək гъил са чкадив (кардив) агакьун, са пешедин, сенятдин иеси хьун, са чкада кӀвалахун; əli çatmamaq гъил агакь тавун, вахт (мажал) тахьун; // акун тавун, акваз тахьун, аквадай вахт тахьун; əli çıxmaq гъил хкатун, гъиляй акъатун, магьрум хьун, гъиле хуьз тахьун; əli dinc oturmamaq гъил динж (санал) акъваз тавун а) гьамиша са кардал машгъул яз хьун; б) гъил ягъун, гъил яна, ктадна, ацатна чӀурун; əli əlinə dəymək гъил гъиле акьун, гъил гана гуьруьшмуьш хьун; əli əsmək (bir şeyin üstündə) пер. гъил зурзун (са куьнин кьилел), мискьивал авун; əli gəlmək гъил атун, къимиш атун, къимишун; əli gəlməmək гъил татун, къимиш тавун; əli gətirmək гъили кьун, гзаф къазанмишун; гъили гъун, бахтуни гъун, тухун (къугъунал); əli gicişmək а) гъилик квал акатун, гъили квл къачун, сад ягъиз кӀан хьун, ягъун патал багьна жугъурун; б) зар. гъил ква хьун, капун юкь ква хьун (гъилиз пул атунин лишан яз); əli iş tutan гъиляй кар къведай, кӀвалахиз жедай, кӀвалахдай; əli işdə olmaq гъил кӀвалахик хьун, кӀвалахун, са кардал машгъул хьун; əli iti гъиле звар авай, гъиликай зиринг, гъил хци; əli kəsilmək гъил атӀун, магьрум хьун; əli qalxmaq (adətən inkar formasında işləçnir) кил. əli gəlmək; əli qələm tutan гъиле къелем кьадай, кхьиз чидай, савадлу; əli qıymaq гъил фин (атун), къимиш атун, къимишун; əli silah tutan гъиле яракь кьадай, гъиле яракь кьуна женг тухуз жедай; əli soyumaq гъил къайи хьун, кӀвалахдикай къайи хьун, гьевесдай аватун, руьгьдай аватун; əli təmiz olmaq гъил михьи хьун, кардал дуьз хьун, тапшурмишай затӀуниз хиянат тавун; əli təmiz olmamaq гъил михьи тахьун, гъил кваз хьун, арабир чуьнуьхуниз майилвал авун; əli titrəmək кил. əli əsmək; əli tutmaq кил. əli gətirmək; əli üzülmək умуд атӀун, чарасуз амукьун, гъил хкатун, магьрум хьун; əli varmaq кил. əli gəlmək; əli yetişmək (yetmək) гъил агакьун, агакьун, наил хьун; əli yüngül гъил кьезил (кил. əliyüngül); əlində saxlamaq гъиле хуьн, масадав тагун, гъиляй ахъай тавун, вичин ихтиярда хуьн, сагьиб хьун; // гъилик хуьн, вичиз муьтӀуьгъ тир гьалда хуьн; əlindən (əlinizdən) gələni beş qaba çək (çəkin) жуван (куь) гъиляй къвезвайди вад къапуниз акъуд, вавай (квевай) вуч жедатӀа ая, заз са куьникайни кичӀе туш; əlindən almaq гъиляй къа(х)чун а) магьрум авун; б) гужуналди къачун, гъиляй акъудун; в) масадан затӀуниз гужалди сагьиб хьун, къакъудун, тӀуьн; əlindən çıxmaq гъиляй акъатун а) расун, гьазурун, гьасил авун; б) квадарун, магьрум хьун; əlindən dad çəkmək гъиляй мидад чӀугун (наразивалун, шикаят авун манада); əlindən düşməmək гъиляй ават тавун, гьамиша гъиле аваз хьун, чилел эциг тавун; əlindən getmək а) гъиляй фин, гъиле хуьз тахьун; б) гъиляй акъатун, кьин; əlindən gələni etmək (eləmək) гъиляй къведайди авун а) мумкин тир гьар са затӀ авун, вичелай аслу тир гьар са тедбир акун; б) алакьдай гьар са писвал авун; əlindən gəlmək гъиляй атун, алакьун, имкан (гуж) хьун; əlindən iş gələn гъиляй кар къведай, (кар) алакьдай, кар чидай, зиринг; əlindən iş gəlməmək гъиляй кар татун, алакь тавун, са затӀни ийиз тахьун, гуж акакь тавун, ажуз хьун; əlindən iş gəlməyən гъиляй кар текъвер, алакь тийир, ажуз; əlindən qaçmaq гъиляй катун, хев хкудун, вичин ччан хуьз алахъун; əlindən qurtarmaq а) бедбахтвиликай, азабдикай, рекьиникай хкатун, хилас хьун; б) гъиляй къахчун, хилас авун, азад авун; əlindən tutmaq гъиликай кьун, гъил галайвал авун, куьмек авун; əlindən yapışmaq кил. əlindən tutmaq; əlindən zara gəlmək гъиляй ччан туьтуьниз атун, жазан хьун; əlində-ovcunda qalsın рекьин тавурай, амукьрай, гзаф яшамиш хьурай манада; əlinə almaq кил. ələ almaq; əlinə çöp vermək гъиле чип гун, алцурарна рекье ттун, кьилелай авун; əlinə düşmək гъиле гьатун, хурук акатун; əlini (əllərini) ölçmək гъилералди алцумун, гъилералди рахун, гъилер юзуриз-юзуриз, рикӀик гъалаба кваз рахун; əlini ağdan qaraya vurmamaq са куьнизни гъил ягъун тавун, гьич са кӀвалахни тавун, чӀана (бикар) акъвазун; əlini bənd etmək са кӀвалахдикай галкӀун; əlini dizinə vurmaq (çırpmaq) гъил метӀез ягъун, тажублу хьун; əlini-əlinə vermək гъил-гъиле тун (гун), кьисметар сад авун, мураддив агакьарун, ацалдун; əlini kəsmək умуд атӀун, гъил чӀугун; əlinin içi gicişmək зар. гъилин къен (капун юкь) ква хьун (кил. əli gicişmək б); əlinin suyu (гъилин) къуват, гуж, зулум; əllər yuxarı! гъилер хкаж! (кил. əllərini qaldır); əlləri qızıldır гъилер къизил я (хъсан устӀар, сеняткардикай рахадамаз); əllərini yanına sallamaq гъилер куьрсарун, гъарикӀ хьун, пер хун, руьгьдай аватун, умудсуз хьун; əllərini daraqlamaq гъилерин тупӀар регъ хьиз сад-сада ттун; əllərini düyünləmək гъилерин тупӀар сад-сада ттуна тӀвал гайи хьиз авун; əllərini görmək olmamaq гъилер акваз тахьун, гъилер акун тавун, гзаф йигиндаказ кӀвалахун; əllərini işə salmaq гъилер кардик кутун а) гъилералди са кар ийиз эгечӀун; б) гъилералди ягъиз, кикӀиз авалун; əllərini qaldırmaq гъилер хкажун, муьтӀуьгъ хьун, теслим хьун; əllərini ölçmək гъилералди рахун, рахадамаз гъил(ер) юзурун; bir əldə (olmaq) са касдин гъиле, ихтиярда, са касдив, садав (хьун); bir əldə iki qarpız tutmaq са гъиле кьве хали кьун, гьа са вахтунда са шумуд кӀвалахдикай галкӀун ва я са шумуд макьсад патал алахъун; dörd əl муз. кьве касди санал пиано ядай къайда; dörd əllə кил. dördəlli.

  Azərbaycanca-ləzgicə lüğəti / əl

əl sözünün türk dilinə tərcüməsi

• 1 el

  Azərbaycanca-türkcə lüğət / əl

əl sözü azərbaycan dilinin lüğətlərində