can sözü azərbaycan dilində

1 is. [fars.] 1. Dini etiqada görə, ölümlə vücuddan ayrılan qeyri-maddi varlıq; ruh. Hələ canı var. – Çıxmayan cana ümid var. (Məsəl). Südlə gələn canla çıxar. (Ata. sözü). Səni canan sanıram, çıx bədənimdən, ey can! Füzuli. Kərəm deyər: Haqq buyurdu ayəndə; Can hava quşudu, durmaz bu təndə. “Əsli və Kərəm”. Könül həsrət, can müntəzir, göz yolda; Ömr azaldı, vədə keçdi san ilə. M.V.Vidadi. 2. Həyat, varlıq. Canını qoymaq. Canını əsirgəməmək. 3. Tab, taqət, hey. Səndə heç can yoxdur. Onda heç can qalmayıb. 4. Bədən. Canım ağrıyır. Canına üşütmə düşmək. – Mən aşıq ahü-zarda; Canım dərddə, azarda. O gündən ki qul oldum; Satırlar hər bazarda. (Bayatı). 5. Adam, insan, fərd. Əziziyəm, nə qandır; Gözdən axan nə qandır; Daş deyil, kəsək deyil; Rəhm eylə, bu ki candır. (Bayatı). Köç edib yaylağa ellər, obalar; Bulaqlar başına min bir can gəlir. Aşıq Şəmşir. 6. məc. Bir şeyin əsası, mahiyyəti, məğzi. Məsələnin canı. Sözümün canı. 7. Canım, canım-gözüm şəklində – 1) mehribanlıqla müraciət məqamında. Canım-gözüm, de görüm nə istəyirsən? 2) etiraz, narazılıq məqamında. Canım, nə düşmüsən üstümə. – [Qoca kəndli:] Canım, boş qışqırmağın yeri yoxdur. Ə.Haqverdiyev. [Musa sahibkara:] Yox, canım, mən… Sabirin şerini oxuyurdum. S.Vəliyev. ◊ Can alıb, can verir – məftunedici gözəlliyə, dilbərliyə işarə. Bir qızım var ki, bu cahan canı; Can alır, can verir kaman qaşı. S.Ə.Şirvani. O gərgin qaşların kölgəsindəki; Can alıb, can verən gözlərə qurban. Ə.Cavad. Can almaq – bax canını almaq. Məgər ol mah tamam ömrdə bir yarı gecə; Çıxıban busə verə, can ala, nöqsan eylər? S.Ə.Şirvani. Bir nəğməydi ağ suların axını; Nərgizlərin can alırdı baxışı. M.Rahim. Can atmaq – bir şeyi əldə etməyə və ya həyata keçirməyə həddindən artıq səy göstərmək, bütün varlığı ilə çalışmaq. [Səriyyə:] Havalar yaxşı keçdiyindən biz tələsir, payız yağışları başlayana qədər işləri görüb qurtarmağa can atırıq. İ.Əfəndiyev. Quş uçmağa can atıb, bir qədər yüyürdü. M.Rzaquluzadə. [Bəhlul:] Sənin oğlun da, lap çoxdandır, sən bunu bilirsən, bu cavanların sırasına qoşulmağa can atır. İ.Hüseynov. Can bahasına – qan tökərək, özünü ölümə verərək, canını qurban edərək. Həqiqətdə də hərgah Aslan canının bahasına belə oturacaq bir çarə tapsaydı, öz canını əsirgəməyib, Mansuru bu dərddən azad edərdi. C.Cabbarlı. Can bəsləmək – özünə yaxşı qulluq etmək, rahatlığına, yemək – içməyinə fikir vermək. Can çəkmək – tənbəllik eləmək, bir işi çox könülsüz görmək, zorla eləmək, eləmək istəməmək. [Məşədi İman:] Rəhmətliyin uşaqları, pulu alanda alırlar, verəndə can çəkirlər. Ə.Haqverdiyev. [Altun bay:] Torpağıma qarşı töycü verməyə də can çəkirsiniz. C.Cabbarlı. Can çürütmək – bax can qoymaq. [Əhməd:] Mən on beş il qara gün içində can çürüdüb təhsil alım, sonra da bu canımı, bu biliyimi qurban verim? A.Şaiq. [Tamaşa qarı oğluna:] Axı hökumət yolunda can çürütmüşəm. Plan plan dalınca doldurmuşam. Ə.Əbülhəsən. Can damarı – bir şeyin özülünü, əsasını təşkil edən mühüm cəhət. Təbir caiz görülsə, demək olar ki, Hacı Aslan bu küçənin can damarı misalında idi. S.Hüseyn. Can damarını tutmaq – bax damarını tutmaq. Can deyib, can eşitmək – çox mehriban, səmimi olmaq. [Bənövşə:] Nə olub, yoxsa aranız soyuqdur. Bəs bir neçə il bundan qabaq can deyib, can eşidirdiniz? S.Rəhman. İnsana könül həmdəmi hər şeydən fərzdir. Can deyib, can eşidəsən, birbirinin başına and içəsən. Mir Cəlal. Can evi – məc. Ən həssas yer, ürək, könül. Vurdu can evini yaman ayrılıq… Şəhriyar. Can evimə sığışmayan arzular; Bir dünyada neçə dünya arzular… S Vurğun. Can gəzdirmək – zorla ayaq üstə durmaq, çox üzgün, taqətsiz olmaq. Halı pisdir, can gəzdirir. Can qalmamaq – tamam üzülmək, taqətdən düşmək, əldən-dildən düşmək. Xülasə, kəndə yetişənə kimi mənimki mənə dəyib, lap ölüb getmişəm, dəxi məndə can qalmayıb. C.Məmmədquluzadə. [Orxan:] Məndə artıq can qalmamış, mərhəmət!; Mərhəmət qıl, insafsız olma, İsmət! H.Cavid. Can qoymaq – müqəddəs bir iş uğrunda canından keçmək, özünü fəda etmək. And içirik bu dərəyə, bu dağa; Əcdadımız can qoyduğu torpağa. R.Rza. [Böyük xanım:] …Müharibədə can qoyan adamın balasını nöş belə gözümçıxdıya salmısınız? B.Bayramov. Can qoymamaq – çox incitmək, əziyyət vermək, tamam əldən salmaq. Futbol uşaqda can qoymadı. Can üstə olmaq – axır dəqiqələrini yaşamaq, can vermək. Deyir: “Qoy isinsin, o, can üstədir; Əziyyət çəkməsin bir neçə günlük”. M.Rahim. Şair yatır xəstədir; Deyirlər, can üstədir. B.Vahabzadə. Can vermək – 1) son dəqiqələrini yaşamaq, can üstə qoymaq. [Səlma:] Həsrəti könlündə can verən övlad; Ah! Qəhrəman oğul! Nakam Qanpolad! H.Cavid. Qılınclar, nizələr keçdi döşündən; Cəllada can verdi, dilində: “Vətən!”. S.Vurğun. [Aslan] özünü anasının yanına yetirdikdə onun can verdiyini görür. S.Vəliyev; 2) məc. diriltmək, canlandırmaq, həyat vermək. Torpağa can verirsən; Dilsiz daşları belə; Sən dilə gətirirsən. B.Vahabzadə; 3) məc. ruhlandırmaq. Təmiz hava kimi, sərin su kimi; Şair, şeirlərin mənə can verdi. Aşıq Hüseyn. Can yandırmaq – 1) qayğısına qalmaq, qeydini çəkmək, dərdinə qalmaq. Qarı Kərbəlayını özünə oğul hesab edib, ona artıq can yandırardı. Çəmənzəminli; 2) ürəklə çalışmaq, səy göstərmək. [Sədr:] …Öz işimizdir, gərək can yandıraq. İ.Əfəndiyev. [Şah İsmayıl:] Bizdən nə istəyirsiniz? … Düşüncəli olmaq, can yandırmaq. Ə.Sadıq. Cana dolmaq – bax ətə-cana dolmaq (gəlmək). Cana gəlmək – 1) zəhləsi getmək, təngə gəlmək, darıxmaq, bıqmaq, usanmaq. Bəs deyilmi, baxdım sənin sözünə; Bəs deyilmi, burda gəldim cana mən? M.Müşfiq; 2) dirçəlmək, dirilmək, canlanmaq. [İnək] başını, boğazını, kürəyini ucdantutma yaladıqca, sanki buzov cana gəlir, dirçəlirdi. M.İbrahimov. Qurumağa üz tutmuş ağaclar su içib cana gəldilər. Ə.Məmmədxanlı. Torpaq cana gəldi, yer cana gəldi; Tıpır-tıpır yağan yay yağışından. B.Vahabzadə. Cana gətirmək (doydurmaq) – 1) təngə gətirmək, bıqdırmaq, bezikdirmək, usandırmaq. [Xortdan:] İblisi cəhənnəm əhli bir növ cana gətirmişdi… Ə.Haqverdiyev. [Babək:] Xəlifə və sarayın hədsiz-hesabsız vergiləri hamını cana gətirib… M.Rzaquluzadə; 2) dirçəltmək, diriltmək, canlandırmaq. Gülə sənsiz nəzər etsəm, gətirər canə məni. S.Ə.Şirvani. İşıqlar yayılır burdan hər yana; Su cana gətirir boz torpaqları. H.Hüseynzadə. Cana sinmək – bax ürəyə yatmaq. Cana yetirmək – bax cana gətirmək. Ey bivəfa, məni cana yetirdin; Munca cövrü-cəfa birdən olurmu? Q.Zakir. Canbir qəlb(də) – çox yaxın, çox mehriban, səmimi. Canbir qəlb yaşamaq. İki ailə canbir qəlbdə yaşayır. – Birgə oynadığım, qoşa gəzdiyim; Yoxsul qonşuların uşaqlarıydı; Biz ki canbir qəlbdə dost idik, deyim; Dostluq sudan duru, aydan arıydı. N.Xəzri. Candan düşmək – üzülmək, zəifləmək, əldən düşmək. Candan eləmək – öldürmək, həyatdan məhrum eləmək. Mən aşiqəm, dərdin üz; Güldü bağban, dərdin üz; Ya məni candan eylə; Ya canımdan dərdin üz. Sarı Aşıq. [Aftil İbada:] Sən iki arvadı candan eləmisən. C.Cabbarlı. Candan keçmək – bax canından keçmək. [Kərəm:] Cavanam, candan keçmişəm; Gör necə dərdə düşmüşəm; Qan ağlayır elim mənim. “Əsli və Kərəm”. Burda gördüm Vətən üçün; O tökülən al qanları; Burda gördüm el yolunda; Candan keçən aslanları. B.Vahabzadə. Candan-başdan keçmək – bax canından keçmək. Qızıl gülü seçərlər; Budağından biçərlər; Vəfalı yar yolunda; Candan-başdan keçərlər. (Bayatı). Canı (… yanında) qalmaq – birinin, ya bir şeyin nigarançılığını çəkmək, onun üçün narahat olmaq, intizar qalmaq. [Ağayarın] canı məktəbdə, oğlunun yanında qalmışdı. Ə.Əbülhəsən. Canı (canın, canınız) sağ olsun! – intonasiyadan asılı olaraq, təsəlli, sağlıq arzusu, yaxud narazılığı istehza şəklində bildirir (bəzən də üstüörtülü şəkildə hədə bildirir). [Hacı Əhməd Almaza:] Ya səhv olub, ya elə belə demişsən, keçib gedib, canın sağ olsun! C.Cabbarlı. Canı (canın) yansın! – qarğış ifadəsi. Ay qız, canın yansın, haralardasan? Canı ağzına gəlmək – üzülmək, usanmaq. Canı ağzından (boğazından) çıxana qədər – ölənəcən, son nəfəsə qədər. İnsan canı ağzından çıxana qədər yaşamaqdan ümidini üzmür. Ə.Abasov. Canı boğazına yığılmaq (gəlmək) – cana gəlmək, təngə gəlmək. Hər dəfə, əl boyda qəbzlərə, ya dilucu tapşırığa, anbar açdırıb taxıl buraxanacan Gəldiyevin canı boğazına yığılırdı. Mir Cəlal. [Fizzə xanım Fəridəyə:] Vallah, adamlara yaxşılıq eləməkdən lap canım boğazıma gəlib. Ə.Məmmədxanlı. Canı cəhənnəmə! – nə edir etsin, nə olur olsun, ölsün, cəhənnəmə ki mənalarında qarğış ifadəsi. Canı cəhənnəmə, qoy getsin! Canı çıxmaq – ölmək. Qürbətdə çıxacaq canı Zakirin; Yoxdu xeyirxahı o yar yanında. Q.Zakir. [Sona xanım:] Yoxsa dustaq kimi qalmışam dörd divar arasında, xiffət eləməkdən az qalıb canım çıxsın. Ə.Haqverdiyev. Uşaq yerə dəysə idi, o saat canı çıxacaqdı. Mir Cəlal. Canı çıxsın! – ölsün! (hirs, acıq məqamında işlənir). [Fatma xanım:] İç, beşini iç, ağzınacan da qənd doldur, qazananın canı çıxsın! N.Vəzirov. [Şərif:] Uşaqdır, canı çıxsın, dilin saxlasın. C.Cabbarlı. Canı dincəlmək – rahatlanmaq, rahat olmaq, sakitləşmək. [Şirinnaz] hər zaman başıaçıq gəzər, o ətrafda yeganə olan içməli su aparmağa gəldikdə bir neçəsi ilə dalaşmayınca canı dincəlməzdi. S.Hüseyn. Canı … əlində olmaq – birindən asılı olmaq. Canı qurtarmaq – azad olmaq, xilas olmaq, qurtarmaq. [Becan:] Əgər dediyini eylədin – canın qurtardı, eləmədin – bütün nəslini kəsəcəyəm. “Qurbani”. [Məmməd:] Kaş mən öləydim, biryolluq canım qurtaraydı… E.Sultanov. Canı od tutub yanmaq – 1) bərk qızdırmaq, hərarəti artmaq. Qızdırmadan uşağın canı od tutub yanır; 2) məc. bərk hirslənmək, qəzəblənmək, odlanmaq. Nahaq sözdən canım od tutub yandı. Canı sızıldamaq – bədənində ağrı-sızı hiss etmək. [Mələkin] canı sızıldayır, ağladığı səsinin titrəməsindən anlaşılırdı. A.Divanbəyoğlu. Canı suludur – bax canında hələ su var. Yetmişdən artıq yaşamış Hikmət İsfahani, canı nə qədər sulu olsa da, axır mənzilə yaxınlaşmışdı. M.İbrahimov. Canı üçün qorxmaq – özünə xətər gəlməsindən ehtiyat etmək, qorxmaq, öz canının harayında olmaq. Gülzar artıq öz canı üçün qorxurdu, zira müsəlmanlar həmişə belə bir xəyanəti və təhqiratı qan ilə yuyurlar. C.Cabbarlı. Canı yanmaq – bax ürəyi yanmaq. Canım (canın, canınız, canı) üçün… – and ifadəsi. [Qasım əmi oğluna:] Oğlum, canın üçün, xalova deyərəm, sənə bir yaxşı çarxı xoruz gətirsin. C.Məmmədquluzadə. [Kələntərli Əmirliyə:] Bilsəydim ki, siz mədəniyyətlə iqtisadiyyatı belə qarşı-qarşıya qoyursunuz, canım üçün, heç ağzımı da açmazdım. İ.Hüseynov. Canım qurban! – oxşama, əzizləmə, nəvaziş, yaxud yalvarış mənasında. [Kərbəlayı Qurban:] Razısanmı? Canım sənə qurban! Ü.Hacıbəyov. [Bəbir:] Xala! Canım sənə qurban! H.Nəzərli. Canım sənə (sizə) desin… – beləliklə, axırı ki, xülasə mənalarında ara söz kimi işlənən ifadə. Sonra, canım sənə desin, günlərin bir günündə səni tutub salırlar türməyə. “Kirpi”. Canına birə düşmək – bax kürkünə birə düşmək. Canına cəfa basmaq – özünə əziyyət vermək, zəhmətə dözmək. [Səməndər:] Bu il fəhləyəm, canıma cəfa basıb oxuyaram, beşaltı ildən sonra olaram mühəndis. M.Hüseyn. Canına döşəmək – bərk danlamaq, töhmətləmək, tənqid etmək. O ki var canına döşədilər. Canına lərzə (uçunma, üşütmə, titrəmə) düşmək – bax canına vicə (vicvicə) düşmək. [Ataş] dinəndə elə tutarlı cavab verir ki, qabağındakının canına lərzə düşür. Ə.Vəliyev. Belə deyirlər ki, bu yaxınlarda dərvişlərin qulağına çatıb ki, tüfeyli həyat sürənlərlə ciddi mübarizə başlanıb. Bu xəbərdən onların canına üşütmə düşüb. “Kirpi”. Canına od (atəş) salmaq – 1) bərk qorxuya salmaq, təşvişə salmaq; 2) yandırıb-yaxmaq. Eşq atəşi bir od salıb canıma; Yanmaqda yetişməz səməndər mənə. Q.Zakir. Canına vəlvələ düşmək – bir şey olacağından qorxaraq bərk həyəcan keçirmək, təşvişə, vahiməyə düşmək. Canına vəlvələ (qorxu) salmaq – bərk qorxutmaq, təşvişə salmaq. Canına vicə (vic-vicə) düşmək – soyuqdan, ya qorxudan titrəmək, əsim-əsim əsmək. Soyuqdan canına vicə düşdü. Dəhşətli xəbərdən canına vic-vicə düşdü. Canına yatmaq (sinmək) – bax ürəyinə yatmaq. Yarməmmədin üzdən çox məsum görünən tərəfləri özü də hiss etmədən [Rüstəmin] canına yatırdı. M.İbrahimov. Canına yazığın gəlsin! – özünə rəhm et, özünü əldən salma, öz canını düşün mənasında məsləhət ifadəsi. [Övrət ərinə:] …Bir canına yazığın gəlsin, bir usan… C.Məmmədquluzadə. Salma özünü atəşipiranə, a molla! Gəlsin yazığın canına, divanə, a molla! M.Ə.Sabir. Canında az yoxdur – çoxbilmiş, gizlindən iş görən adam haqqında. Canında hələ (su) var (su çoxdur) – qocalığına baxmayaraq, hələ işləyə bilən, fəaliyyət göstərə bilən adam haqqında. [Camal:] [Pirinin] qocalığına baxmayın, canında hələ su çoxdur. M.Süleymanov. Canında olmaq – birinə xas olmaq, təbiətində, qanında olmaq. Canından bezar olmaq – usanmaq, təngə gəlmək; cana doymaq. Canından bezar olan Tanrıya qarğar. (Ata. sözü). Canından əl çəkmək – özündən bezikmək, təngə gəlmək, bıqmaq. [Məşədi İbad:] Ayrı düşdüm yarımdan; Əl çəkmişəm canımdan. Ü.Hacıbəyov. [Qaçay] pambıq zavoduna gələndə həyatdan küsmüş, … canından əl çəkmişdi. Ə.Vəliyev. Canından keçmək – özünü qurban vermək, özünü fəda etmək, canını vermək. [Zalxa:] [Bayram] Pərzaddan ötrü indi canından keçər, at, mal nə şeydir. M.F.Axundzadə. Ala gözlüm, səndən ayrı gülmərəm; Canımdan keçsəm də, ölə bilmərəm. Aşıq Ələsgər. Canından olmaq – bax ürəyindən olmaq. Canını almaq – öldürmək. Sordun zəlitək sən hamının qanın, a molla! Aldın canını xəstə müsəlmanın, a molla! M.S.Ordubadi. Qorudum öz canımı vuruşlarda ölümdən; Canıma qıyanların canını almaq üçün. S.Rüstəm. [Canbalayev:] Bu dəfə də mənim ürəyimi kəsib atmaq, biryolluq canımı almaq istəyirsən. İ.Hüseynov. Canını azar (dərd) alıb – tənbəl, həvəssiz, ürəksiz iş görən adam haqqında. [Şərəbanı:] [Əliqulunun] canını azar alıb, nə güc vurur, nə itələyir. C.Cabbarlı. Canını bağışlamaq – ölmək. Vaxt gəldi, Əhmədin atası qəfildən azarlayıb canını bağışladı oğluna. (Nağıl). Canını boğazına yığmaq (gətirmək) – bax cana doydurmaq. [Hacı Mehdi:] Canımı boğazıma yığdınız. Ə.Haqverdiyev. [Balaxan Aydına:] Sən canımı boğazıma yığdın, bu xalqı kişi saymırsan? C.Cabbarlı. Canını çıxarmaq – incitmək, əziyyət vermək. Canını çölə atmaq – öz canına zərər olacaq dərəcədə işləmək, canına fikir verməmək, öz qeydinə qalmamaq. Elə bil canını çölə atıb, gecə-gündüz dincəlmək bilmir. “Kirpi”. Canını çürütmək – 1) bax ürəyini çürütmək; 2) boş yerə zəhmət çəkmək, çalışmaq. Canını dişinə tutaraq (tutub) – könülsüz, həvəssiz, istəmədən, özünü məcbur edərək. [Səməd] canını dişinə tutub, bacısını və Zeynəbi Nadirin yanına apardı. B.Talıblı. [Topuş] … gözlərini yumub açdı və canını dişinə tutaraq, özünü başıaşağı Nərgizin ayaqlarına atmaq istəyirdi ki… birdən səksənib divar üstündə dikəldi. Ə.Məmmədxanlı. [Şofer:] Müxtəsəri, canımı dişimə tutub, birtəhərlə özümü qayığa saldım. M.Rzaquluzadə. Canını işə verməmək – zəhməti, işləməyi sevməmək, tənbəl həyat keçirmək, işdən boyun qaçırmaq. Heç canını işə vermir. Canını qoymağa yer axtarmaq – nə edəcəyini bilməmək, özünə yer tapmamaq, çaşıb qalmaq. Canını qoymaq – bütün qüvvəsini, enerjisini, bacarığını sərf etmək. [Rəis:] Bu mükafat Baxış Baxışovun ailəsinindir. O kişi canını tikintidə qoyur. Mir Cəlal. Canını qurtarmaq – özünü qurtarmaq, xilas olmaq, yaxasını qurtarmaq. [Məcid:] Allah qüvvət versin, ay Nadir, bu bəylərin əlindən canın yaxşı qurtardı. B.Talıblı. Ay arvad, Allah istəsə heç kimi yoxsul yaratmaz deyə, Aslan kişi mətləbə dəxli olmayan müxtəsər bir cavabla canını qurtarmaq istədi. Ə.Vəliyev. Canını sıxmaq – bax ürəyini sıxmaq. Naşad əfəndi heç də mətləbə dəxli olmayan lüzumsuz sözlərlə [Mehribanın] canını sıxırdı. S.Hüseyn. Canını tapşırmaq (təslim etmək) – ölmək. Ev sahibi çoxdan canını tapşırıb. H.Seyidbəyli. [Kişi] bir həftədən sonra canını tapşırdı. Ə.Sadıq. Canını vermək – özünü qurban vermək, özünü fəda etmək, canından keçmək. [Məşədi İbad:] A quzum, gəl yanıma; Canımı verərəm mən yarıma. Ü.Hacıbəyov. Namusla sürmüşəm öz dövranımı; Verərəm haqq üçün şirin canımı. M.Rahim. Canının hayında (harayında) olmaq – ancaq özü haqqında düşünmək, öz qeydinə qalmaq. Ağagül Nabatov bu xəbərdən şadlansa da, öz canının harayına qalıb əlləşir. S.Rəhimov. Bu saat Sərhəng öz canının hayındadır. M.İbrahimov. Canının qeydinə (dərdinə) qalmaq – özünə fikir vermək, öz qeydinə qalmaq, sağlamlığını qorumaq. Canlara dəyən (dəyər)… – xoşxasiyyət, mehriban, nəcib, mərd, səmimi adam haqqında. [Ağca:] A kişi, mən oğlanı görməmişəm, anası canlara dəyən bir adamdır. H.Sarabski. [Dostum:] Hər ikisi canlara dəyən oğlandır, Rəşidi tanıyırsan, bu da onun dostu və “rəqibi”. M.Rzaquluzadə. Yarı canı qalmamaq – çox arıqlamaq, üzülmək, zəifləmək. Yoluna göz dikməkdən; Qalmayıb yarı canı. (Bayatı). Rəngi saralıb, qalmayıb əsla yarı canı; Bir gülməz oğul, vay! M.Ə.Sabir.

2 f. 1) ruh; 2) yaşayış, həyat; 3) könül, ürək; 5) qüvvət, qüdrət, güc; 5) əsl, mahiyyət; 6) bax canbincan (2-ci mənada); 7) m. sevgili, əziz, istəkli.

3 insanı var edən. Əski türkcədən gəlmədir. Ərəb dilli fəlsəfədə bu sözün qarşılığı olaraq hayy yaxud da ruh sözləri işlənir. Bəzən psixika termininin sinonimi kimi işlədilən termin. Fəlsəfə tarixində bu anlayışla insanın idealizmdə xüsusi qeyri-maddi substansiya ilə eyniləşdirilən daxili aləminə baxış ifadə olunmuşdur. Can insanı varlı tutan, diri saxlayandır.

4 Campus Area Network Kampus kompüter şəbəkəsi

1 Dilimizdə can, canan və cənan sözləri var. Mənbələrdə sonuncu (cənan) ərəb, əvvəlkilər isə fars mənşəli hesab olunur. Forma və məna yaxınlığı (hamısı ruh, ürək, qəlb kimi açıqlanıb) göstərir ki, bunlar eyni dilin sözləridir. Güman ki, fars mənşəlidir. Can “ruh”dur, canan “ruhu oxşayan” (yəni gözəl, məşuqə) deməkdir. Cənan da “dilbər”, “gözəl” anlamını əks etdirir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

1 ürək — könül

2 bədən — əndam

3 sevgili — əziz

4 can bax 1. ruh; 2. bədən; 3. insan

1 CAN I is. [ fars. ] Bədən. Arif olan, bir od düşüb canıma; Əridib döndərir a yağa məni (Aşıq Ələsgər). CAN II is. [ fars. ] Sevgili. Xəstə könül dərdü qəmdən ayrıldı; Bu gün məclisimə bir can gəlibdir (Aşıq Ələsgər). CAN III köməkçi söz Əzizləmə mənasında. Can Koroğlu, məni bağışla! Yalandan dedim ki, səninlə dostam. “Koroğlu”

1 1. душа, дух; 2. жизнь; 3. тело;

2 I сущ. 1. душа: 1) по религиозным представлениям, бессмертное нематериальное божественное начало в человеке. Can (ruh) vücuddan ayrılır душа с телом расстается; canı çıxdı отдал богу душу (умер) 2) перен. самое главное, основное, суть, сущность, основа, сердцевина чего-л. Elmin canı душа науки, təlimin canı душа (сердцевина) учения, məsələnin canı суть (гвоздь) вопроса; canı olmaq nəyin: 1. быть душой чего 2. становиться, стать душой чего 3) перен. основное лицо где-л., в каком-л. деле. Kollektivin canı душа коллектива, işin canı душа дела 2. тело: 1) организм человека или животного в его внешних физических формах и проявлениях. Canım ağrıyır у меня тело болит, canına üşütmə düşdü по всему телу пробежала дрожь 2) употр. для обозначения физического начала в человеке в противовес духовному. Candan zəifdir kim слаб телом (здоровьем) кто 3) простореч. мясо, мышцы. Onda can yoxdur тела на нём нет (об очень худом человеке) 4) употр. в некоторых выражениях для обозначения упитанности, дородности; candan düşmək: 1. спадать, спасть с тела (худеть, похудеть); 2. обессилеть, утомиться, устать; cana (ətə-qana) dolmaq войти в тело; 3. жизнь (физиологическое существование человека или животного). Canını əsirgəməmək (canından keçmək) не щадить (не жалеть) своей жизни; 4. здоровье (то или иное состояние организма, самочувствие). Canı sazdır kimin здоровье у кого крепкое, canını möhkəmlətmək укреплять здоровье, cana ziyandır nə вредно для здоровья что, cana xeyirdir (faydadır) полезно для здоровья, canına qulluq etmək следить за своим здоровьем; 5. человек (в значении единицы счёта людей). Neçə-neçə canlar много людей; 6. энергия, сила, мочь (способность что-л. делать). Məndə heç can qalmayıb моченьки (сил) у меня больше нет II прил. 1. душевный. Can rahatlığı душевный покой 2. жизненный. Can məlhəmi жизненный эликсир 3. нательный (надеваемый непосредственно на тело). Can köynəyi нательная рубашка 4. телесный (физический). Can üzgünlüyü (yorğunluğu) телесная усталость III межд. 1. употр. как ласковое обращение к детям и младшим по возрасту. Ay ana! – Can! Мама! – Что! душа моя; в сочетаниях со значением клятвы: ata canı! клянусь отцом! (т. е. жизнью отца); ana canı! клянусь матерью!; can həkimi разг. терапевт (врач-специалист по внутренним болезням); can əti филе, вырезка (часть мясной туши); can evi: 1) сердце, грудь 2) перен. сердце, средоточие, центр чего-л. 3) самое чувствительное место чего-л.; can sıxıntısı тоска, скука, угнетенное состояние; can ağrısı болезнь, болезненное состояние; can acısı душевная боль; can ağrısı ilə с болью на душе ◊ can alıb can verir очаровывает; она очаровательна; can almaq очаровывать, пленять своей красотой (о глазах, взгляде, о красавице вообще); can atmaq nəyə страстно желать, жаждать чего; пытаться, попытаться что-л. делать; стремиться к чему; рваться куда; can bahasına см. canı bahasına; can bəsləmək: 1. чревоугодничать; 2. заботиться о своем здоровье, следить за своим питанием, ухаживать за собой; can borcunu ödəmək умереть; отдать богу душу; can vermək: 1. находиться, быть при смерти, дышать на ладан, умирать; 2. can vermək nədən ötrü умирать за что (страстно желать, жаждать чего); can vermək kimə: 1. воскрешать, воскресить, вдохнуть жизнь, возвращать, возвратить к жизни кого 2. вдохновлять, вдохновить; can qalmadı kimdə: 1. выбился из сил; 2. изрядно исхудал; can qurban kimə, nəyə готов жизнь отдать за кого; can qoymaq: 1. kimin, nəyin uğrunda отдавать, отдать свою жизнь, пожертвовать жизнью, здоровьем за кого, за что; 2. вкладывать, вложить всю свою душу во что-л., положить жизнь на что-л.; can qoymamaq kimdə изматывать, измотать всю душу кого, чью; can damarı nəyin становая жила; становой хребет чего; can damarını tutmaq kimdə находить, найти слабую жилку, струнку кого; can dərmanı эликсир жизни, жизненный эликсир; can deyib can eşitmək жить душа в душу; can yandırmaq kimə, nəyə: 1. усердствовать, радеть 2. печься, отдаваться, отдаться всей душой чему 3. заботиться о ком-л.; can gəzdirmək еле стоять на ногах; can sağlığı ilə носи (носите) на здоровье; can sirdaşı: 1. закадычный друг; 2. друг жизни (о муже), подруга жизни (о жене); can üstdə (üstündə) olmaq быть при смерти; can hayında olmaq: 1. заниматься только своим здоровьем; 2. дрожать за свою жизнь; can çəkə-çəkə неохотно, без желания; спустя рукава; can çəkmək: 1. см. can vermək; 2. делать что-л. неохотно, из-под палки; can çürütmək оставлять, оставить свою жизнь в каком-л. деле; класть, положить жизнь за что-л., за кого-л.; cana qəsd eləmək (etmək) не щадить жизни; cana doydurmaq kimi изводить, извести кого, выматывать, вымотать всю душу кому; cana doymaq доходить, дойти до отчаяния; cana dolmaq входить, войти в тело, поправляться; cana gəlmək: 1. см. cana doymaq; 2. оживать, ожить; cana gətirmək: 1) kimi см. cana doydurmaq kimi 2) kimi оживлять, оживить кого; cana sinmək идти, пойти впрок, переваривать (о еде); can bir qəlbdə yaşamaq kimlə жить душа в душу (дружно, в согласии) с кем; canda taqət qalmayıb (yoxdur) сил (моченьки) больше нет; выбился(-ась, -ись) из сил; nə qədər ki (nə ki) canımda can var: 1. пока я жив …, пока я дышу; 2. сколько есть силы, изо всех сил; candan düşmək: 1. спадать, спасть с тела, становиться, стать хилым; исхудать; 2. изнемогать, изнемочь; 3. ослабевать, ослабеть; candan eləmək kimi лишать, лишить жизни кого; candan yanmaq kimə болеть душой за кого; candan keçmək отдать жизнь за кого, за что, жертвовать, пожертвовать собой за кого, за что; candan salmaq kimi: 1. изнурять, изнурить кого; 2. доводить, довести до изнеможения; candan tikan çıxartmaq получать, получить удовольствие от нанесенного вреда или обиды кому; canı bağazından çıxanadək до последнего издыхания; canı bahasına ценою жизни; canı boğazına yığılmaq (gəlmək): 1. сильно измучиться, дойти до предела 2. доходить, дойти до отчаяния; canı qalmaq harada, kimin yanında испытывать тревогу в отношении кого-л., находящегося не рядом; canı qızmır kimin nəyə душа (сердце) не лежит к кому, к чему; canını qurtarmaq: 1. kimdən, nədən избавляться, избавиться от кого, от чего; 2. умереть, скончаться; canı dincəlmək успокаиваться, успокоиться; освободиться от какого-л. дела, заботы; canı kimin əlindədir жизнь, судьба чья в руках чьих, кого; canı it canıdır kimin живуч (живуча) как собака; canı yanmaq kimə: 1. болеть душой за кого 2. испытывать жалость к кому; canı yanmamaq kimə, nəyə: 1. не болеть душой за кого, за что 2. не испытывать жалости к кому; canı kimi sevmək kimi, nəyi души не чаять в ком, в чем, обожать кого; canı od tutub yanmaq: 1. быть, гореть в жару, иметь очень высокую температуру; 2. nədən сильно возмущаться, возмутиться по поводу чего; нервно реагировать на что; canı rahat olmaq перестать волноваться; canın sağ olsun ничего, все пройдет, не беда; canı salamatdır kimin жив и здоров, цел и невредим кто; canı sıxılmaq: 1. скучать, соскучиться, томиться; 2. быть не в духе, быть в удрученном состоянии; canı suludur kimin силенки еще есть, есть порох в пороховницах; canı üçün qorxmaq бояться за свою жизнь; дрожать за свою шкуру; canı canımdan плоть от плоти моей; canı çıxanacan: 1. до упаду, до изнеможения; 2. до полусмерти (избить); canı çıxmaq: 1. испустить дух; 2. сильно измучиться, выбиться из сил; canı çıxır (nəyisə eləməyə) упорно не хочет что-л. делать; canı çıxsın: 1. чтобы он сдох; 2. пусть сдохнет; canımın canı çıxsın и этого мне мало; canı cəhənnəmə пропади он пропадом; canım sənə (sizə) desin вот что еще хочу сказать, к тому же; canım üçün клянусь жизнью; sənin canın üçün клянусь тобой; onun canı üçün клянусь им (ею); sən canın (doğrudurmu) клянись (что это правда); умоляю, очень прошу; yazıq canım бедный(-ая) я; canın yansın чтобы ты сгорел; canın sağ olsun что поделаешь, не горюй; canın çıxsa да хоть умри; iş canın cövhəridir работа (труд) – эликсир здоровья; sənin (sizin) əziz canın (canınız) üçün клянусь твоим (вашим) дорогим здоровьем; qadam canına чтобы все мои недуги перешли к тебе; qadan canıma чтобы все твои недуги перешли ко мне; canına and vermək: 1. заставить кого-л. клясться, поклясться жизнью; 2. заклинать кого кем; canına and içmək kimin клясться, поклясться к ем, чьей жизнью; canına (canıma) birə düşdü забеспокоился (-ась), заволновался(-ась); canına vicvicə düşmək дрожмя дрожать (от страха, волнения, холода и т.п.); canına vəlvələ (lərzə) düşmək затрепетать всем телом; canına qəsd etmək kimin покушаться на чью жизнь; öz canına qəsd etmək не щадить себя; canına qorxu düşdü kimin напал страх на кого; canına qıymaq kimin лишить жизни кого; canına daraşmaq нападать, напасть, наброситься на кого (о множестве лиц); canına daraşdırmaq kimin kimi натравливать кого на кого-л.; canına döşəmək kimin: 1. избивать, избить кого; 2. критиковать, раскритиковать, разнести в пух и прах кого; canına dua edirəm молюсь за тебя; canına işləmək войти в плоть и кровь кому; soyuq canına işləyir kimin холод пронизывает кого; canına sarı yağ kimi yayılmaq см. canına yayılmaq; canına yazığın (heyfin) gəlsin пожалей себя; canına yayılmaq получать удовольствие (от доброго слова, похвалы и т.п.); canına yatmaq см. ürəyinə yatmaq; canına yel dəyməmiş сразу, моментально; canına yel keçməyə qoymamaq nəyin быстро разобрать, решить что; canına od salmaq (qoymaq) kimin наводить, навести страх, нагонять, нагнать страх на кого; canına sinmir (yediyi-içdiyi) не впрок кому что-л.; canına hopdurmaq nəyi пропитывать, пропитать что; canına hopmaq: 1. пропитываться, пропитаться; 2. вбираться, вобраться, всасываться, всосаться, впитываться, впитаться; canına çəkmək: 1. пропитываться, пропитаться (становиться, стать пропитанным, насыщенным). Yağı canına çəkmək пропитаться маслом; 2. вбирать, вобрать, постепенно принимать, принять, втягивать, втянуть, всасывать, всосать в себя. Bütün rütubəti canına çəkmək вобрать всю влагу в себя; canına can basmaq терпеть страдания, тяготы, подвергнуть себя мучениям; canına cəfa vermir не дает себе труда; tək canına один (одна) без посторонней помощи; canında az yoxdur kimin неодобр. тоже хорош; canında olmaq быть в крови у кого; canından bezardır kim жить надоело кому; canından qorxmaq бояться за свою жизнь; canından əl çəkmək испытывать отвращение к себе, отдать жизнь; canından keçmək пожертвовать жизнью (собой); погибнуть, умереть за кого-л., за что-л.; iraq canından сохрани тебя Аллах, не приведи господи; Боже упаси; canından gizilti keçdi дрожь пробежала по телу; canından olmaq: 1. лишиться жизни, погибнуть, умереть; 2. быть по душе кому; xəstəlik canından çıxdı вылечился от болезни, освободился, освободилась от недуга; canından çıxmır не поддается лечению; canını azar alıb (dərd alıb) умирает, но ничем не хочет заниматься; canını Allaha tapşırmaq отдавать, отдать Богу душу; canını almaq kimin лишить жизни кого; canını bağışlamaq умереть, отдать богу душу; canını boğazına yığmaq (gətirmək) kimin выматывать, вымотать душу кому; canını qoymaq nədə, harada: 1. класть, положить свою душу на что, во что; отдавать всю энергию, все силы; canını qara qorxu aldı kimin страх охватил кого, овладел к ем; canını qoymaq (vermək) kimin yolunda: 1. положить душу на что, во что; отдать все силы на что 2. пожертвовать собой за кого, за что; canını qoymağa yer axtarmaq не знать куда себя девать, деть; (zorla) canını qurtarmaq: 1. еле унести ноги; 2. еле остаться в живых; canını qurtara bilməmək kimdən, nədən: 1. не уйти живым 2. не уйти от ответственности; canını dişinə tutmaq напрягать, напрячь все силы; canını dişinə tutaraq стиснув зубы, скрепя сердце; canını işə verməmək уклоняться от работы, увиливать; canını əsirgəməmək kimdən не жалеть, не щадить жизни за кого; canı çıxdı, canını tapşırdı отдал богу душу, приказал долго жить; canını çürütmək положить, класть жизнь зря; canını cəhənnəmə göndərmək отправить к праотцам, на тот свет кого; canının qeydinə qalmaq думать только о себе, заботиться о своем здоровье; canımı çölə atmamışam мне еще жить не надоело; canımı çöldən tapmışam? мне моя жизнь дорога! canının qəsdində olmaq не жалеть себя; canlar alan покорительница сердец; canlara dəyən adam мил человек

3 (прибавляется к именам собственным, соответствует русским уменьшительно-ласкательным суффиксам). Anacan маменька, dayıcan дяденька и т.п.

4 первая составная часть некоторых сложных слов: cansağlığı здоровье, cansıxıcı скучный, нудный; candərdi нехотя, неохотно

1 I. i. 1. soul; spirit; 2. being; creature; life; 3. body; 4. force, vigour; ~ atmaq to long (for), to be* dying (for); to crave for; to yearn (for); qələbəyə ~ atmaq to strive* for victory; azadlığa ~ atmaq to be* zealous for liberty; savaşa / davaya ~ atmaq to be* spoiling for a fight; döyüşə ~ atmaq to strain to be in action; ~ bəsləmək to look after one’s health; to look after oneself; ~ deyib ~ eşitmək to live in harmony / concord; işə ~ yandırmaq to have* one’s heart in one’s work; ~(ını) qoymaq (fəda etmək), ~ından keçmək to put* one’s heart and soul (into); to give* (up) one’s life (for d.); ~a gətirmək (mənfi mənada) to harass (d.), to nag (d.), to torment (d.), to bother (d.) to death; ~ını üzmək to weary (d.), to tire (d.), to wear* out ~ a doymaq (təngə gəlmək) to be* / to become* sick and tired (of ); d.d. to be* done up, to be* worn out; Onun pis əməlləri məni cana gətirib His / Her wrong doings have worn me out / to death; ~ı qurtarmaq to escape with life and limb; Canım haqqı, Canıma and olsun! Upon my soul / life; Canın üçün Upon your life; Canım! Dear (sweet) heart, My (dear) life, My dear; d.d. Canım ciyərim My heart, My love; ~ vermək 1) to agonize, to be* in agony, d.d. to have* one foot in the grave, to be* at one’s last gasp; 2) (diriltmək) to inspirit (d.), to hearten (d.), to put* heart / pet (into), to fill with vigour, to enliven (d.); Buranın havası adama can verir Here the climate / the air cheers you up; ~ qoymaq to put* one’s heart (into), to set* one’s heart (on), to put* one’s soul; ~ı qurtarmaq to get* rid (of); to rid* oneself (of); ~ üstə olmaq to be* in agony of death; Yox canım! Really it is impossible; ~a doymaq to have* had enough of smb. / smth.; ~ çəkmək to be* lazy, idle; to do* smth. unwillingly; ~ çürütmək to work / to labour / to toil a long time (at smth.); Soyuqdur, canım qızmır It is cold, my body doesn’t grow / get warm; Burnun tutsan canı çıxır He / She is so thin and feeble; ~dan düşmək to weaken, to grow* weak(er) / feeble, to lose* one’s strength / weight; (tamamilə) to collapse, to break* down; to be* dead tired, to get* tired / fatigued; ~dan salmaq to weaken (d.), to enfeeble (d.); (özünü) to tire / to weary oneself, to fatigue oneself; ~ı yanmaq to grieve (about, for, over, at); to be* anxious / worried (about); ~ına lərzə düşmək to tremble / to shake* all over; ~ına çəkmək / hopmaq to become* / to get* saturated / impregnated / soaked (with); ~ını almaq to kill (d.); to do* away with (d.); to exterminate (d.); to take* smb.’s life; öz ~ının hayına qalmaq, (öz) ~ından qorxmaq to be* afraid of getting oneself into trouble; Can şirin olar (yaxud şirindir) at. söz. No man is so old but thinks he may yet live II. s. ~ ağrısı bodily pain, pain of thebody; ~ dərmanı remedy; savour; (ağrıkəsən) pain-killer; ~ həkimi d.d. therapeutist

1 I is. âme f ; vie f ; créature f ; corps m ; force f, vigueur f ; ~ atmaq tendre à qch, essayer de faire qch ; désirer vt, aspirer vt à ; qələbəyə ~ atmaq tendre à la victoire ; azadlığa ~ atmaq désirer la liberté ; savaşa (davaya) ~ atmaq aspirer au combat, avoir soif de combat ; ~ bəsləmək soigner (se), prendre soin de sa santé ; ~ deyib ~ eşitmək vivre en harmonie parfaite ; işə ~ yandırmaq faire (və ya accomplir) le travail de tout son coeur ; ~ını qoymaq (və ya ~ından keçmək) sacrifier (se), laisser sa vie ; ~a gətirmək harasser qn, fatiguer qn, tourmenter qn, exténuer qn ; ~ını üzmək en avoir assez, être fatigué, -e ; onun pis əməlləri məni cana gətirib ses mauvaises actions m’ont harassé ; ~ı qurtarmaq sauver (se), débarrasser (se) ; oğlumun canına and olsun je jure sur la santé de mon fils ; Canım! Mon cher (ma chérie) ; canım ciyərim mon cher (ma chérie), mon amour ; ~ vermək 1) agoniser vi, être à l’agonie, expirer vi, éteindre (s’) ; 2)(diriltmək) raviver vt, ranimer vt ; buranın havası adamı dirildir cet air me ravive ; ~ qoymaq faire le travail de tout son coeur ; ~ üstə olmaq être à l’agonie, agoniser vi, éteindre (s’) ; Yox canım! Non mon cher (ma chérie) ; ~a doymaq en avoir assez ; ~ çəkmək faire qch contre le gré, faire qch avec paresse ; ~ çürütmək consacrer sa vie à ; travailler longtemps dans ; Soyuqdur, canım qızmır il fait froid, je ne peux pas me réchauffer ◊ burnun tutsan canı çıxar être très faible (və ya très maigre) ; ~ dan düşmək maigrir vi, perdre du poids, fondre vi ; ~dan salmaq fatiguer qn ; fatiguer (se), lasser (se), éreinter (s’)(özünü) ; ~ı yanmaq 1) être inquiet, -e ; être anxieu//x, -se ; 2) faire le travail de tout son coeur ; ~ına lərzə düşmək trembler vi, avoir peur, frémir ; ~ına çəkmək (və ya hopmaq) absorder (s’), imbiber (s’), imprégner (s’) ; ~ını almaq 1) tuer vt ; 2) punir vt ; öz ~ının hayına qalmaq être préocupé, -e de sa santé, avoir peur de qch ; ata. söz. II şirin olar (yaxud şirindir) La vie est douce ; ~ ağrısı le mal du corps, le mal corporel ; ~ dərmanı élixir m de vie ; ~ həkimi thérapeutiste m

1 [fars.] сущ. 1. ччан; руьгь; çıxan can geri gəlməz. Ata. sözü шехьуналди кьейидал ччан хкведач; 2. уьмуьр; яшайиш; can şirin olar. Ata. sözü гьардаз вичин чан ширин я; 3. таб, такьат; // гуж, къуват; 4. беден, тан, жендек; canına üşütmə düşmək ччандик фул акатун; 5. инсан; 6. пер. са куьнин асас, ччан (мес. гафунин, месэладин); 7. canım, canım-gözüm а) ччан (садав рахадамаз тавазивилелди лугьудай гаф); б) я ччан, ччан (наразивилин макъамда); ** can almaq кил. canını almaq; can bahasına чанни къурбанд авуна, ивияр экъична, кьиникьни вилив кьуна; can bəsləmək чан хуьн, жува-жуваз (вичи-вичиз) хъсан къуллугъун, туьн-хъуниз фикир гун; can çəkmək темпелвал авун, квелинвал авун, са кар рикӀяй тавун, ийиз кӀан тахьун, кӀанзни-дакӀанз авун; can çürütmək чан хкудун (кил. can qoymaq); can damarı чан алай чка (дамар); can damarını tutmaq кил. damarını tutmaq; can deyib, can eşitmək чан лугьуз, чан ван хьун; сад-садахъ галаз гзаф мегьрибан хьун, хъсандиз рекье фин; can evi пер. рикӀ (лап гьассас чка); can gəzdirmək чандин гъиляй ажуз хьун, гужуналди кӀвачел акъвазун, гужуналди къекъуьн, гзаф такьатсуз хьун; can qalmamaq чан тамукьун, чандивай хьун, такьатдай аватун; can qoymaq чан эцигун, чан тун, чандилай гъил къачун, жува-жув (вичи-вич) къурбанд авун; can qoymamaq чан тутун, гзаф инжиклу авун, азият гун, куьлягь авун; can üstə olmaq чандал (алаз) хьун, чан гун, уьмуьрдин эхиримжи декъикъаяр яз хьун; can vermək а) чан гун, чандал хьун, эхиримжи декъикъаяр яшамиш хьун; б) пер. чан гъун, чан хкун (мес. накьвадал); в) пер. чан гъун, къуват гун, руьгь кутун, рикӀе руьгь ттун; can yandırmaq а) чан ккун, рикӀ ккун, къайгъуда амукьун, дердина амукьун; б) чан эцигна, рикӀяй кӀвалахун, рикӀ ккун; cana dolmaq кил. ətə-cana dolmaq (gəlmək); cana gəlmək а) чандиз атун, чан туьтуьниз атун, зегьле фин, икрагь хьун, шерзум хьун; б) чан атун, чандал атун, дири хьун; cana gətirmək (doydurmaq) а) чандиз гъун, чан туьтуьниз гъун, икрагь авун, жазанарун, шерзумун; б) чандал гъун, чан гъун; cana sinmək чанди чӀугун, рикӀи чӀугун, хуш атун, бегенмиш хьун; cana yetirmək кил. cana gətirmək; canbir qəlb(də) гзаф мукьва, са-садавай къакъат тийир; чан-чан лугьуз, гзаф мегьрибан; candan düşmək къуватдай аватун, зайиф хьун; candan eləmək чандивай авун, чан къачун, кьин; candan keçmək кил. canından keçmək; candan-başdan keçmək кил. canından keçmək; canı (...yanında) qalmaq рикӀ (...патав) гумукьун, рикӀ архайин тахьун, са касдин (ва я са затӀунин) патал нарагьат хьун; canı (canın, canınız) sağ olsun! (адан, ви, куь) чан сагъ хьу(ра)й! чан сагърай! (алхиш ийидай ва я айгьамдалди наразивал къалурдай, гагь-гагь къаб алаз сеперар гудай гаф); canı (canın) yansın! къаргъ. (адан, ви) чан кьий!; canı ağzından (boğazından) çıxana qədər чан хкатдалди, рекьидалди, эхир нефесдалди; canı boğazına yığılmaq (gəlmək) чан туьтуьниз атун, чандиз атун, жазан хьун; canı cəhənnəmə! чан жегьлемдиз! (жегьлемдиз, хьурай, вуч кӀантӀани авурай (хьурай) манада къаргъишдин ибара); canı çıxmaq чан хкатун, чан акъатун, кьин; canı çıxsın! чан акъатуй! кьий! рекьишни вичиз! (хъел атай макъамда лугьуда); canı dincəlmək чан динж хьун, регьят хьун, эпсин хьун; canı ...əlində olmaq чан ...гъиле хьун, масадалай аслу хьун; canı qurtarmaq чан (жув) хкудун, азад хьун, хилас хьун; // пер. чан динж хьун; canı od tutub yanmaq а) чанди цӀай кьачун, цӀун къене хьун, ифин хкаж хьун (мес. аялдин); б) пер. чанди цӀай кьун, гзаф хъел акатун, хъел атун; canı sızıldamaq чанди зуз къачун, беденда тӀалар гьисс авун; canı suludur кил. canında hələ su var; canı üçün qorxmaq чандикай кичӀе хьун, вичихъ зарар галукьуникай игьтият авун, кичӀе хьун, вичин чандин къайгъуда хьун; canı yanmaq кил. ürəyi yanmaq; canım üçün (зи) чан кьий (кьин кьун); canım qurban! (зи) чан къурбан! (рикӀ-дуркӀун авун, тавазивалун ва я минетун манада); canım sənə (sizə) desin... за ваз (квез) вуч лугьун, гьа икӀа, икӀ, эхир хьи, куьрелди манайра; canına birə düşmək кил. kürkünə birə düşmək; canına cəfa basmaq чандиз жафа гун, чандиз (жуваз, вичиз) азият гун, зегьметриз эхун; canına döşəmək гъуьнтӀ гун, тегьне авун, туьгьмет авун, туьнбуьгь авун, ахмурун; canına lərzə (uçunma, üşütmə, titrəmə) düşmək кил. canına vicə (vic-vicə) düşmək; canına od (atəş) salmaq а) чандик кичӀ кутун, гъулгъула кутун; б) чанда цӀай ттун, кана кармашун (мес. ашкъидин цӀу); canına vəlvələ düşmək чанда велвела гьатун, чандик фул акатун, кичӀела тешвишдик акатун; canına vəlvələ (qorxu) salmaq чандик велвела (фул, кичӀ) кутун, гзаф куьчӀуьрарун, тешвишдик кутун; canına vicə (vic-vicə) düşmək чанда фул гьатун, чандик фул акатун, кичӀела ва я мекьивиляй зурзун, зурзун акатун; canına yatmaq (sinmək) чанди чӀугун, рикӀи чӀугун, хушуниз атун, бегенмиш хьун: кил. ürək (ürəyinə yatmaq); canına yazığın gəlsin! чандин язух ша! (жуваз регьим ая, жуван чан хуьх, жуваз артух азият гумир ва мс. манайра меслят гунин ибара); canında az yoxdur (адан) чанда тӀимил авач, (адан) чанда (гзаф) ава (гзаф крар чидай, чинеба кар аквадай касдин гьакъинда); canında hələ (su) var (su çoxdur) чандик гьеле цӀвегь ква (кума) (кьуьзуь хьуниз килиг тавуна гьелени вичин кӀвалах алакьзавай ва я ийизвай касдин гьакъинда); canında olmaq чанда хьун, вичин ивидик (тебятдик) кваз хьун; canından bezar olmaq чандикай бизар хьун, чандикай куьцӀуьн, шерзум хьун; canından əl çəkmək чандилай гъил къачун, жуван чандикай жув куьцӀуьн, жазан хьун; canındaq keçmək чандилай гъил къачун, чан гун, жува-жув (вичи-вич) къурбанд авун; canından olmaq кил. ürək (ürəyindən olmaq); canını almaq (садан) чан къачун, кьин (жува); canını azar (dərd) alıb чан азарди кьунва (тенпел, рикӀ алачиз, гьевес авачиз кар аквадай касдин гьакъинда); canını bağışlamaq чан багъишун, кьин; canını boğazına yığmaq (gətirmək) кил. cana doydurmaq; canını çıxarmaq чан акъудун, чан хкудун, азият гун, инжиклу авун, жазанарун; canını çölə atmaq жуван чандиз зарар жедай кьадар кӀвалахун, жуваз фикир тагун, жуван чандиз къуллугъ тавун, жуван къайгъуда амукь тавун; canını çürütmək а) кил. ürək (ürəyini çürütmək); б) чан хкудун, гьавайи зегьметар чӀугун, алахъун; canını dişinə tutaraq (tutub) чан сара кьуна, рикӀ алачиз, гьевес авачиз, кӀанз-дакӀанз, жува-жув (вичи-вич) мажбур авуна; canını işə verməmək чандиз азият тагун, кӀвалахдик хев тахьун, квелинвал (темпелвал) авун, кӀвалахдикай кьил къакъудун; canını qoymağa yer axtarmaq чан эцигдай чка жугъурун, жув тадай чка якьун тавун, вуч ийидатӀа течиз, акахьна амукьун; canını qoymaq чан эцигун, жувахъ (вичихъ) авай вири къуват, алакьунар серф авун; canını qurtarmaq жува-жуван (вичи-вичин) чан (хев) хкудун, хилас хьун, хкатун; canını sıxmaq кил. ürək (ürəyini sıxmaq); canını tapşırmaq (təslim etmək) чан тапшурмишун, кьин; canını vermək (жуван, вичин) чанни гун, чандилайни гъил къачун, жува-жув (вичи-вич) къурбанд авун; canının hayında (harayında) olmaq (вичин) чандин гьайда (къайгъуда) хьун, анжах вич патал фикирун, вичин къайгъуда амукьун; canının qeydinə (dərdinə) qalmaq (вичин, жуван) чандин къайгъуда амукьун, вичиз (жуваз) фикир гун, вичин (жуван) къайгъуда амукьун, сагъламвал хуьн; canlara dəyən (dəyər) хуш къилихдин, мегьрибан, жумарт, хъсан касдин гьакъинда; yarı canı qalmamaq чандин са пай хьун, гзаф яхун хьун, зайиф хьун, агатун.

1 can