Don sözü azərbaycan dilində

1 is. 1. Havanın sıfırdan aşağı dərəcəsi, şaxta. □ Don aparmaq – donun təsirindən, şaxtadan zədələnmək, yaxud keyimək. Ayağını don aparmaq. Don kəsmək – dondurmaq dərəcəsində şiddətli təsir etmək; bərk üşümək, soyuqdan donmaq. Səhərə qədər bədənimi don kəsdi. // Şaxtalı, çox soyuq. Qaranlıq və don bir gecə idi. A.Şaiq. Don vurmaq – bərk şaxtadan xarab olmaq. 2. Bərk soyuqdan müvəqqətən buz halına keçmiş su və başqa mayelər; buz. Donu açılmaq (buz halında olan mayenin əriməyə başlaması). ◊ Dona qalmaq – təəccübdən donub qalmaq, mat qalmaq, çaşmaq. Gəray bəy gözünü zilləyib ona; Varlığı daş kimi, qalmışdır dona. S.Vurğun.

2 is. Qadınların, habelə kişilərin üstdən geydikləri uzunətəkli, belibüzməli, ya büzməli paltar. [Kişinin] əynində qara şaldan belibüzməli don vardır. H.Sarabski. [Qədir:] Allah qoysa, qulluqda hamısının əvəzi çıxar, arxalıq nədir, sənə lap məxmər don alaram. Mir Cəlal. // Ümumiyyətlə, paltar, libas, üst geyim. Sənə ağ don yaraşır, niyə qarə geymisən sən? S.Ə.Şirvani. Bərk ayaqda körpəsini ayıraraq döşündən; Mərd analar cəbhələrdə don geyəcək meşindən. S.Rüstəm. [Nuriyyə:] İnstitutda oxuduğum zaman rəfiqələrim gündə bir dəst paltar geydikləri halda, mən bütün ili bir donla başa vurdum… İ.Əfəndiyev. // məc. Obrazlı təşbehlərdə, örtü mənasında. [Fitnə:] …Yaşıl don geyinmiş çayır, dağ, yamac; Bir şənlik məclisi qurmuş hər orman. A.Şaiq. Qara dəniz gecənin qara donuna bürünüb yatmışdı. M.S.Ordubadi. …Ağ don geyinmiş bu qış … Dilaranın gözlərində qaraldı. Ə.Məmmədxanlı. // məc. Görkəm, qiyafə, zahiri görünüş. Bu donda heç kəsi görmədim. ◊ Don biçmək – 1) məc. tənbeh etmək, bərk cəzalandırmaq; 2) məc. səliqəyə salmaq, sahmana salmaq. Bu işə bir don biçmək lazımdır; 3) məc. kələk gəlmək, bazı gəlmək, başını tovlamağa çalışmaq. Sərçəyə bax, qaraquşa don biçər; Mərd igidlər dolu badələr içər. “Koroğlu”. Don geydirmək (geyindirmək) – əslində olmayan bir məna, mahiyyət, rəng vermək, bir şəklə salmaq. Müxtəsər, yenə nə qədər düşündümsə, bu suallara müsbət bir don geydirməyi bacarmadım. M.S.Ordubadi. Muxtar Zeynalov danışığına siyasi don geyindirdi. Ə.Vəliyev. Dona (min dona) girmək – əsil mahiyyətini gizlətmək, yaxud bir məqsədə çatmaq üçün özünü başqa cür göstərmək, başqa cür qələmə vermək, cilddən-cildə girmək, uyğunlaşmaq. [Hacı Rəcəbəli:] Qorxma, Həpo bir nadürüstdür ki, hər sifətə və hər dona girə bilir. M.F.Axundzadə. Həyat bizə nələr deyir: düşmən girir min dona; Bəzən durur quzu kimi, bəzən dönür quzğuna. S.Vurğun. Dona salmaq – bax don geydirmək. …donuna girmək – özünü … kimi göstərmək (qələmə vermək), … cildinə girmək. Hər birimiz guya din və millətin ən qeyrətli hamisi, canıyananı donuna girib zəmanə aslanı, qəhrəmanı oluruq. C.Məmmədquluzadə. [Pəri Cadu:] Gərək qaranquş donuna girib uçub, harada olsa tapıb göndərəsən. Ə.Haqverdiyev. Donunu dəyişmək – 1) məqsədinə çatmaq üçün ayrı cildə girmək, başqa cür hiyləli tədbirlərdən istifadə etmək; 2) şəklini, görünüşünü, vəziyyətini dəyişdirmək. Təbiət qışda öz donunu dəyişdirir. – Bu gün dəyişdirir donunu dövran; Dünya göz açmayır qasırğalardan. S.Vurğun.

3 Qadınların və kişilərin üst geyimi //ümumiyyətlə paltar, libas, üst geyim. (“Koroğlu” dastanının lüğəti) Çənlibeldə köçüm, qonum, Atlasdan biçilər donum, Ortadan qalxmaya xonum, Gündə yüz qonağım ola!..                           (“Qulun qaçmağı”)

1 Məsəl var: gözəllik ondur, doqquzu dondur. Niyə palto, pencək... yox, məhz don? Don sözünün qədim mənası “paltar” (bütün növlər üzrə) deməkdir. Zənn etmək olar ki, dondan (soyuqdan, donmaqdan) qorunmaq vasitəsi olduğu üçün elə “don” adlandırılıb. İndi don sözünün mənası daralıb və o, hər cür paltarı deyil, yalnız qadın paltarının xüsusi növünü bildirir. Suyun donması və don (paltar) eyni kökə malikdir, “qabıq” deməkdir (buz suyun qabıq bağlaması, paltar (don) adamın qa­bığa girməsidir). Mənbələrdə bu sözün mənası “atın rəngi” (ruslar buna ” мастъ” deyirlər) anlamında da verilib (paltar anlamına uyğun gəlir.) (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

1 paltar — libas — geyim

2 şaxta — soyuq

3 I DON Yeni dəbdə tikilmiş donun ətəyində qırışlar vardı (H.Abbaszadə); KAFTAN (köhn.) Uzun pesilli yəhudilər, həsir şapkalı, tikməli kaftanlı kəndlilər bazara doluşmuşdular (Çəmənzəminli). II don bax 1. şaxta I; 2. buz 1

1 DON I is. Uzun qadın paltarı. Qızılgüldən, lalədən; Don biçib gey qırmızı (Ə.Cəmil). DON II is. Şaxta. Şaxtalı qışlarda həsirə bükülmüşdü ki, don vurmasın (M.İbrahimov). DON III f. Üşümək, büzüşmək, donmaq. Burda don artmışdır Talıstan dağı; Donur dumanlarda quşun ayağı (S.Vurğun).

1 1. платье; 2. мороз, заморозки;

2 1 I сущ. платье: 1. цельная женская одежда. Don biçmək кроить платье, don geyinmək носить платье, satin don сатиновое платье 2. всякая одежда, носимая поверх белья 3. перен. одеяние; покрывало. Meşələrərin yaşıl donu зеленое одеяние лесов, gecənin qara donu черное покрывало ночи 4. внешний вид (человека). Bu donda в этом виде II прил. платяной ◊ don biçmək kimə обманывать хитростью кого; dona girmək менять свой облик, притворяться, маскироваться; dondan-dona girmək менять маски, хамелеонствовать; don geydirmək: 1. nəyə приводить, привести в божеский вид; 2. придавать, придать законную форму чему-л. незаконному; dona salmaq nəyi см. don geydirmək: donuna girmək kimin, nəyin лезть в шкуру чью; donunu dəyişdirmək изменять, изменить свой внешний вид 2 I прил. мёрзлый, замёрзший. Yer dondur земля мёрзлая II сущ. 1. мороз, морозец. Don payızlıq taxılı vurdu мороз побил озимые 2. лёд; гололёд, гололедица. Don tutmaq покрыться льдом; donu açılmaq: 1. nəyin оттаивать, оттаять. Ətin donu açıldı мясо оттаяло; 2. перен. kimin становиться, стать разговорчивым; разговориться

1 I. i. dress, gown, frock; axşam ~u evening dress / gown; baharın yaşıl ~u green dress of spring; ◊ ~a girmək to pretend to be, to put* on a mask; ◊ Gözəllik ondur, doqquzu dondur at. söz. ≅ The tailor makes the man, Fine feathers make fine birds II. i. 1. frost; 2. icy-crushed ground, ice-covered ground; Yollar dondur Roads are covered with ice; ~ vurmuş frostbitten III. s. frozen; Torpaq dondur The ground is frozen

1 coğ. Don m

2 is. robe f ; axşam ~ u robe du soir ◊ ~ a girmək déguiser (se) ◊ ata. söz. Gözəllik ondur, doqquzu ~ dur L’habit fait l’homme

1 сущ. 1. дав, къай; don aparmaq давди кьун (ягъун), къаю тухун (ягъун); don kəsmək къаю атӀун; гзаф мекьи хьун, мекьила чӀагун, къун (мес. гъилер, беден); // къай авай, гзаф мекьи (мес. йиф); 2. мурк, дав; donu açılmaq дав ахъа хьун, авагъун (ччилер ва мс.); ** dona qalmaq къах хьана аламукьун, пагь атӀун, мат хьун, акахьна амукьун (тажубдикай).

2 сущ. 1. ппек (винелай алукӀдай); блушка (дишегьлийрин); 2. пер. къецепатан акунар, къамат; 3. пер. са куьнин винел пад кӀевдай затӀ, чухва, кӀурт (тешпигьра: жив, къацувал ва мс. манайра); ağ don лацу чухва (жив манада); yaşıl don къацу чухва, къацу мехмер (векь, къацувал манада); ** don biçmək а) пер. туьнбуьгь авун, кӀеви жаза гун, ахварун; б) пер. селигъада ттун, къайдада ттун; в) пер. луьлуь атун, синтӀ ягъун, кьил алцуриз алахъун; don geydirmək (geyindirmək) эсилдай авачир са мана, ранг, кӀалуб гун; dona (min dona) girmək жилдина гьахьун, жилд дегишун, са макьсаддив агакьун патал вичи-вич масакӀа къалурун, масакӀа къелемдиз гун, масакӀа тухун, асул метлеб чуьнуьхарун; dona salmaq кил. don geydirmək; ...donuna girmək ...жилдина гьахьун, вичи-вич ... хьиз тухун (къелемдиз гун); donunu dəyişmək а) жилд дегишун, макьсаддив агакьун патал маса жилдина гьахьун, гьилледал гъил вегьин; б) вичин кӀалуб, шикил, акунар, авай везият дегишарун.