* azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğətində mövcuddur
* Sözün müxtəlif mətnlərdə yazılışı.
1 is. 1. Canavar, tülkü kimi heyvanların mənsub olduğu yırtıcı məməli heyvanların xüsusi fəsiləsinə mənsub ev heyvanı. Çoban iti. Həyət iti. Ov iti. – İt, qulağını kəsəndən qorxar. (Məsəl). Hərdən it hürüşməsi, səsküy eşidilməsəydi, yarım kilometrlikdə böyük bir kəndin yerləşdiyini bilmək olmazdı. İ.Hüseynov. 2. məc. Bədxasiyyət, acıdil, davakar, söyüşkən, rəftarsız adam haqqında (çox zaman “kimi” qoşması ilə işlənir). İt kimi rəftar edir. // Söyüş kimi işlənir. [Sultan bəy:] …İtin birisi qapıma gəlib qızımı özünə bənd eləyir, belə də binamusluq olar?! Ü.Hacıbəyov. ◊ İt də getdi, ip də dan. – hər şey əlindən çıxdı, hər şeydən əli üzüldü, bütün ümidlər boşa çıxdı. İt dəftərində adı yoxdur dan. – çox hörmətsiz, sayılmaz, avara, işsizgücsüz adam haqqında. [Aslan:] [Oqtayın] it dəftərində adı yoxdur. C.Cabbarlı. İt günü çəkmək dan. – çox pis, çox ağır həyat keçirmək; əziyyət, məhrumiyyət içində yaşamaq. İt kökündə – bax it günündə. İt günündə, it diriliyində dan. – 1) çox pis halda, çox pis vəziyyətdə, çirk, natəmiz. Bir para uşaqlar olur ki, əsgilər, kirlər içində ortalıqlarda fırlanırlar. İt günündə, it diriliyində yaşayırlar. “Məktəb”; 2) yorulmuş, incimiş, əldən düşmüş. İt günündə gəlib çıxdılar. İt ilində – çoxdan, çox uzaq keçmişdə, yaddan çıxmış bir vaxtda. İt ilində olan iş. – [Osman:] Bir də, İsgəndərin bizə nə dəxli var, ey? İt ilində babası körpüdən keçəndə, mənim babamın böyrünə dəyib. M.Hüseyn. İt yiyəsini tanımır dan. – həddindən artıq adam, basabas, qələbəlik olan yer haqqında. Pristavın həyətində it yiyəsini tanımırdı, səsdən, qilü-qaldan qulaq tutulurdu. C.Məmmədquluzadə. İtdən alıb itə vermək dan. – bax itdən əskik eləmək. Əfrasiyab xan dişinin dibindən gələni Lələşə dedi, onu itdən alıb itə verdi… S.Rəhimov. İtdən biabır etmək dan. – bax itdən əskik etmək. [Səkinə xanım:] …Özüm onu çağırıb beş yüz söyüş üzünə qarşı deyərəm. Onu itdən biabır edərəm. M.F.Axundzadə. İtdən əskik etmək dan. – bax itin sözünü demək. İtə dönmək dan. – bərk hirslənmək, qeyzlənmək, hamını acılamaq. Vəznəli kişi … sonra, yenə itə dönmüşdü. Mir Cəlal. İtin dilini bilir zar. – bic, çoxbilmiş adam haqqında. İtin dilini bilir, cəhənnəmin yolunu. (Ata. sözü). İtin dişi, motalın dərisi dan. – mənə dəxli yoxdur, mənə nə var, özləri bilər. [Allahqulu:] İtin dişi, motalın dərisi! O Sirat, o da düşmənləri! Ə.Əbülhəsən. İtin sözünü demək dan. – təhqir edərcəsinə ağır, pis sözlər demək, tamamilə abırdan salmaq. O görürdü ki, qabağında heç kəsin cınqır çəkməyə cəsarət etmədiyi kişiyə itin sözün deyirlər, başını qaldırıb cavab da vermir… Mir Cəlal. İtinə tök dan. – həddindən çox, lap çox, bol. [Molla Nəsrəddin:] Bizim kənddə elə saraylardan o qədər var ki, itinə tök. “M.N.lətif.”. A kişi, iş adama qalsa, sənə o qədər adam verim ki, lap itinə tök. C.Cabbarlı. İtlə çıxarmaq (qovmaq) – təhqir edib, söyüb, abır verib qovmaq. [Nəcəfbəy Süleyman bəyə:] …Mənim qapıma ayağın düşər, səni it ilən çıxardaram. Ə.Haqverdiyev. İtlə pişik kimi (dolanmaq) – bir-biri ilə yola getməyən, bir-biri ilə daim dava edən adamlar haqqında. Ağzında Ayrım qızı deyirsən, necə dolanacağıq, it ilə pişik kimi. A.Şaiq. Çimnaz arvad demişkən, bu Nazlı ilə Veys itlə pişik kimi dolanmaqlarına baxmayaraq, bu qəsəbədə bir-birini ən çox istəyən bacı-qardaşdı. Ə.Əbülhəsən. Başına it oyunu açmaq (gətirmək) – bax baş. …kimin iti tutub – …kim sancıb, …kim toxunub, …kim xətrinə dəyib. [Lələşov Balacaxanıma:] Mən bilmirəm yenə də bu gün səni kimin iti tutubdur, qız! S.Rəhimov. …nə iti (itim) azıb? dan. – …nə işi (işim) var, …nəyinə (nəyimə) lazımdır, …nəyinə (nəyimə) gərək. [Şəhrəbanı xanım:] Firəngdə onun nə alıb-verəcəyi var? Parijdə onun nə iti azıbdır? M.F.Axundzadə. [Məsmə:] Deməzlərmi, ay filan-filan olmuşun qızı, bir tikə uşağın şəhərlərdə, hacıların qapısında nə iti azmışdı? Mir Cəlal.
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti / it2 InformationTechnology İnformasiya texnologiyası
İnformasiya təhlükəsizliyi terminlərinin izahlı lüğəti / it1 İy (izləmək) sözü ilə bağlıdır. “Avesta”da da işlədilib. Radlovda yıt sözü “iy” (запах) anlamında açıqlanıb, yıtçı kəlməsi “iybilən” demək olub. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Azərbaycan dilinin etimologiya lüğəti / it1 İT Safo odun şələsini kahanın ağzında yerə atdı, küllükdə yatmış boz it yerindən qaçıb onun əl-ayağına sarmaşdı (S.Rəhimov); DANQI (məh.) [Safo:] Ay danqı, o yana!.. (S.Rəhimov); KÖPƏK Sonsuz Qayıb bu köpəyi övlad kimi sevirdi (S.S.Axundov); QUDUZDƏYMİŞ (dan.) Şahqulu dedi ki, gərək qara köpəyin ağzını yalayasan, o quduzdəymiş də yanına gedəndə mır-mır mırıldayır (N.Vəzirov); QUYRUQBULAYAN Tarverdi: Məhərrəmin on beşindən sonra bu kənddə bir quyruqbulayan tapmazsan (Qantəmir).
Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti / it1 İT I is. Ev heyvanlarından birinin adı. Yatıb arabanın kölgəsində it; Mırıldayır, bu mənim kölgəmdir, eşit (S.Rüstəm). İT II f. Yox olmaq, getmək, gözdən yayınmaq. Atlarına mindilər; Qısırdağdan ağzı yuxarı sürüb gözdən itdilər (“Qaçaq Nəbi”).
Azərbaycan dilinin omonimlər lüğəti / it2 I сущ. собака: 1. домашнее животное. Yaman it злая собака, yiyəsiz it бездомная собака, zəncirli (zəncirdə saxlanan) it цепная собака, quduz it бешеная собака, ov iti охотничья собака, it saxlamaq держать собаку, itlərin hürüşməsi лай собак, itdən qorxmaq бояться собаки, iti bağlamaq привязать собаку, iti zəncirləmək посадить собаку на цепь, itləri boğuşdurmaq натравливать собак (друг на друга); it zingildəyir собака скулит, it zənciri qırdı собака сорвалась с цепи 2. перен. о человеке со скверным характером. O, adam deyil ki, qudurmuş itdir! он не человек, а бешеная собака 3. перен. употребляется как бранное слово II прил. собачий. İt damı собачья конура ◊ it oğlu сукин сын; itə dönmək разъяриться, как собака; it günündə: 1. измученный, уставший как собака; 2. о человеке, имеющем крайне неприятный вид; günü it günüdür kimin собачья жизнь у кого; it günü çəkmək терпеть невзгоды, переносить лишения; it abrında см. it günündə 2. başına it oyunu açmaq kimin издеваться над кем; it sürüsü kimi как собачья свора; it qovmaq (döymək) гонять собак (бездельничать); it aparan olsun груб. черт с ним! (выражение неполного согласия с чем-л.: говорится, когда кто-л. вопреки своему желанию отдает или уступает что-л. кому-л.); it də getdi, ip də (getdi) ни бычка ни веревочки; it dəftərində də adı yoxdur мелкая сошка (о невлиятельном, неавторитетном человеке); it ilində груб. давным-давно, неизвестно, в каком году; it yeyib, pişik küsüb: 1) о чем-л., вызывающем отвращение (обычно о плохо приготовленной еде) 2. о грязно написанной бумаге и т.д.; it yerinə qoymamaq kimi груб. (ни) в грош не ставить кого; itdən itə vermək kimi, itin sözünü demək kimə задавать, задать баню, давать, дать жару кому, сильно ругать, выругать, бранить, выбранить кого; itin dilini bilir очень хитрый; itin dişi, motalın dərisi моя хата с краю, меня не касается; it yesə gözləri ağarar в рот не возьмешь (о плохой, некачественной пище, продуктах и пр.); it yiyəsini tanımır полная неразбериха где; it kimi qovmaq kimi выгнать как собаку кого; it kökündə см. it abrında; itə ağac atırsan kimə dəyir как собак нерезаных, очень много кого; itin ağzına sümük atmaq бросить собаке кость, подмазать, умаслить, заткнуть рот кому подачкой; itin başını ağzına almaq много говорить, болтать; itinə tök nəyi сколько угодно (предостаточно) чего; itinin (itimin) qurd dayısı седьмая вода на киселе (о дальнем родственнике); it əlayağı yeyib очень неспокойный (обычно о ребенке); it itin ayağını basmaz собака собаке лапу не отдавит, ворон ворону глаз не выклюет; it kimi yalan danışır брешет как собака; it kimi bir-birini didirlər грызутся как собаки; itə yaraşan kimi yaraşır идет как собаке ермолка (маленькая круглая шапочка); it kimi canı çıxmaq издохнуть как собака; itə atsan yeməz см. itə atsan gözü ağarar; itlə pişik kimi как кошка с собакой; it hürər, karvan keçər собака лает – ветер носит (караван проходит); kimin iti tutub kimi какая собака укусила кого; nə iti azıb kimin harada что потерял кто где; canı it canıdır он вынослив (живуч); it sürüsü qədər много, целая свора; itlə yoldaş ol, çomağı yerə qoyma с собакой дружи, но палку наготове (камень за пазухой) держи; iti öldürənə sürüdərlər сам заварил кашу – сам и расхлебывай; it qursağı yağ götürməz слишком жирно для кого
Azərbaycanca-rusca lüğət / it1 I. i. dog; ağıllı ~ a clever dog; ~dən qorxmaq to be* afraid of dog; ov ~ i. gun-dog; (tazı) hound; ~ kimi yaşamaq to lead* a dog’s life; ~ kimi ölmək to die like a dog; ◊ ~ kimi yorulmaq to be* dog-tired; İtə yiyəsinə / sahibinə görə hörmət edərlər at. söz. Love me, love my dog II. s. dog (attr.); dog’s; doggish; doggy ~ xaltası dog-collar; ~ biti dog-louse; ◊ ~(in) günü dog’s life; ◊ günündə yaşamaq to live a dog’s life, to live like a dog
Azərbaycanca-ingiliscə lüğət / it1 is. chien m, chienne f ; ov ~i chien de chasse ; ~ kimi yaşamaq vivre comme un chien ; ~ kimi ölmək mourir vi (ê) comme un chien
Azərbaycanca-fransızca lüğət / it1 сущ. 1. кицӀ; кичӀ (нугъ.); ov iti гъуьрчен кицӀ (тула, тази); çoban iti чубанд кицӀ (хпен кицӀ); // кицӀин (мес. ван); кицӀерин (мес. суьруь); 2. пер. кицӀи хьиз кьадай, сив квай, мез туькьуьл, чӀуру къилихдин, дяве кьадай, экъуьгъдай, сивик пад квачир кас; ** it də getdi, ip də рах. я лидикай хьанач, я пинедикай (л.х.м.), са куьникайни хьанач, вири гъиляй акъатна, вири умудар пуч хьана; it dəftərində adı yoxdur адан тӀвар кицӀин дафтардани авайди туш (гзаф гьуьрметсуз, садани кваз такьар, садазни гьисаба авачир касдикай рахадамаз); it günü çəkmək рах. кицӀин къа (куькве) хьун, гзаф пис, азабдивди яшамиш хьун; it kökündə кил. it günündə; it günündə, it diriliyində рах. кицӀин къа, кицӀин куькве (аваз) а) гзаф пис (чиркин) гьалда; б) кицӀ хьиз галатна, юргъун гьалда; it ilində фаданлай, лап куьгьнедай, алатна фейи, рикӀел аламачир са вахтунда; it yiyəsini tanımır рах. кицӀиз вичин иеси чир жезмач (инсан гзаф авай, басрух авай, къалабулух авай чкадикай рахадамаз); itə dönmək рах. кицӀиз элкъуьн, кицӀи хьиз къун, гзаф хъел атун, вири агъуламишун; itin dilini bilir зар. кицӀин чӀални чида (биж, гзаф крар, амалар чидай касдикай рахадамаз); itin dişi, motalın dərisi рах. сарар кицӀин, хам целцин (заз талукьвал авач, заз вуч ава, чпиз чида); itin sözünü demək рах. кицӀиз кьван лугьун, сивел атай пис (залан) гафар лугьун, абурдай вегьин; itlə çıxarmaq (qovmaq) кицӀ гьалаватна акъудун (чукурун), экъуьгъна, абурар гана чукурун; itlə pişik kimi (dolanmaq) кицӀни кац хьиз (хьун), сад-садав рекье тефир, гьамиша къалда авай ксарикай рахадамаз; başına it oyunu açmaq (gətirmək) кил. baş; ...kimin iti tutub ...ламраз ни чавш лагьана, ... хатурдик ни хкӀуна; ...nə iti (itim) azıb? рах. ...адан (зи) вуч кар (ажал) ава, ...адан (зи) квез лазим (герек) я.
Azərbaycanca-ləzgicə lüğəti / it