* azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğətində mövcuddur
* Sözün müxtəlif mətnlərdə yazılışı.
1 is. 1. Yer kürəsinin Günəş ətrafında bir dəfə dövr etdiyi müddət (yanvarın 1-dən başlayaraq hesablanan 12 aylıq dövr). Yerin günəş ətrafında tam hərəkəti bir il çəkir. Bir ilin uzunluğu 365 və ya 366 gündür. – İlin hər fəslinin bir hüsnü var, amma qışın ləzzəti bir özgədir. C.Məmmədquluzadə. // Hər hansı bir gündən başlayaraq hesablanan 12 aylıq bir müddət. Hadisədən iki il keçmişdir. Bir ildən sonra 10 yaşı tamam olacaq. Dörd il bir şəhərdə yaşamaq. Bir il səfərdə olmaq. – [Tapdıq:] On ildi bu fürsəti güdürdüm; Ey şux, gözüm ki səndədir bil. C.Cabbarlı. Baratın Bakıya gəldiyi vaxtdan beş il keçirdi. M.Hüseyn. 2. Cəm şəklində: tərkibdə sıra sayları ilə onillik müddətləri göstərir. Doxsanıncı illər. Altmışıncı illər ədəbiyyatı. 3. Cəm şəklində: müəyyən zaman, dövr bildirir; dövr, zəmanə. Müharibə illəri. Uşaqlıq illəri. Məktəb illəri. – Yenə bahar gələndə; Volqada axırdı buz; Lakin illər ağırdı; Günlər yaman uğursuz. R.Rza. [Əntiqənin] atası qarışıqlıq illərində yatalaqdan ölmüşdü. Mir Cəlal. 4. astr. Günəş ətrafında hər hansı planetin dövr müddəti. Mars ili. ◊ İl dolanmaq – on iki ay bitmək, qurtarmaq, il başa çatmaq. Qış getdi, qar gəlmədi; Nə də bahar gəlmədi; İl dolandı, ay ötdü; Gözlədim, yar gəlmədi. (Bayatı). Ay keçər, il dolanar. Sənin adın məğribdən məşriqətən bütün dünyada məşhur olar. “Koroğlu”. Günlər keçdi, … il dolandı… M.Rahim. İl gecə – qurtarmaq bilməyən, uzun (“uzun gecə” mənasında). Bağrımı çatlatdılar; Sinəmi oxlatdılar; İl gecəni sübhə tək; Bircə məgər yatdılar?! M.Ə.Sabir. İl keçdikcə – zaman ötdükcə, bir neçə il keçdikdən sonra, vaxtilə. İl keçdikcə unudulacaqdır. İl keçdikcə ağıllanacaqdır. İl uzunu – on iki ay müddətində, bütün ili, bütün il ərzində. [Həsən:] Gərək il uzunu işimi-gücümü, dükanımı buraxıb divana yol döyəydim. Ə.Haqverdiyev. İl uzunu dərdini çəkməkdəyəm; Aylar ilə göz yaşı tökməkdəyəm. Ə.Nəzmi. İl vermək – xalq adətincə, ölən adam üçün ili tamam olduqda ehsan vermək. İldən-ilə, illərdən-ilə – hər il, il keçdikcə, ilbəil, durmadan. Çay dediyi sözlər yerini aldı; İldən-ilə gölün suyu azaldı. A.Səhhət. Şəhərdən kəndə gələn çarpayıların, çəngəl-bıçağın, stol-kürsünün sayı ildənilə artır. İ.Əfəndiyev. Bəhəri çox verir bağ ildən-ilə. M.Dilbazi. İl-ildən – ildən-ilə, ilbəil. Azaldı il-ildən bağın meyvəsi; Torpağın hünəri, suyun qüvvəsi. M.Dilbazi. İllər ayrısı olmaq – uzun illər bir-birindən ayrı düşmək, ayrı yaşamaq, bir-biri ilə görüşməmək. Mən aşıq, ellər ayrısı; Şanə tellər ayrısı; Bir gününə dözməzdim; Oldum illər ayrısı. (Bayatı). İllər ayrısıyıq, fürsət düşəndə; Çəkilib pünhana üzün bürümə! Aşıq Ələsgər. Tədris ili (akademik il) – bir yay tətilinin axırından o biri yay tətilinin əvvəlinə qədər olan dərs məşğələləri dövrü. Uzun illər – həmişə, daim, illər boyunca. Sülh carçısıyıq biz uzun illər, bilir aləm; Sülh şairə, sülh fəhləyə, sülh xalqa gərəkdir. S.Rüstəm.Yeni il – 1 Yanvar günü. Yeni ili təbrik etmək. Yeni il şənliyində iştirak etmək. Yeni iliniz mübarək!
Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti / il1 Dilimizdə ilmək, ilgək tipli sözlər var və kökü il feilidir. Bu söz əlaqə, bağlılıq anlamlarını əks etdirir: il –aylar çoxluğu (birliyi), əl-barmaqlar çoxluğu, el-adamlar çoxluğu, ulus –ellər birliyi, ilxı –at çoxluğu və s. İlə qoşması da il feili ilə bağlıdır, görə (görməkdən), deyə (deməkdən) feili bağlamalarının qəlibi üzrə ilə qoşması da, görünür, feili bağlama kimi yaranıb, sonra qoşmaya çevrilib. Belə düşünmək üçün əsas var ki, ilk kəlməsi də il feilindən əmələ gəlib, sonrakıları özünə bağlayan anlamını əks etdirir. Güman edirəm ki, bir sayı da ba (bağlamaq) feili ilə qohumdur və özündən sonrakı sayları (yəni ikini, üçü) bağlamaqla yaranıb. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Azərbaycan dilinin etimologiya lüğəti / il1 İL Sentyabrın 12-də 1887-ci ildə Şuşa şəhərində doğulmuşam (Çəmənzəminli); SƏNƏ (köhn.) 1870-ci sənənin may ayının 4[17]-cü günündə Şuşa qəzasında təvəllüd etmişəm (Ə.Haqverdiyev).
Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti / il2 сущ. 1. год: 1) единица летоисчисления, содержащая 12 месяцев. Min doqquz yüz doxsan üçüncü il тысяча девятьсот девяносто третий год, yeni il новый год, ilin fəsilləri времена года, ilin ortası середина года, gələn il: 1. будущий год; 2. в будущем году, bu il: 1. этот год; 2. в этом году; keçən il: 1. прошлый год; 2. в прошлом году, cari ildə в нынешнем (текущем) году, doğulduğu il год рождения, ilin ən böyük hadisəsi событие года 2) период времени в 12 месяцев, отчисляемых о т какого-л. дня. O hadisədən sonra bir il keçmişdir после того события прошел год, otuz il bundan əvvəl тридцать лет тому назад, bir ildə в течение одного года (за год), iki il два года, hər il каждый год 3) только во мн. ч. в сочет. с порядковыми числительными употребляется для обозначения десятилетия. Qırxıncı illər сороковые годы, doxsanıncı illər девяностые годы 4) только во мн. ч. период времени, включающий несколько лет. Gənclik illəri годы молодости, tələbəlik illəri студенческие годы, ömrün ən yaxşı illəri лучшие годы жизни, unudulmaz illər незабываемые годы 5) лета (род. п. лет). Beş il пять лет, on il десять лет, qırx il сорок лет, bir neçə il несколько лет; neçə il keçib? сколько лет прошло 6) астр. промежуток времени, в течение которого происходит обращение какой-л. планеты вокруг Солнца. Günəş ili солнечный год, qəməri il лунный год 2. годовщина; день, в который исполняется год со дня смерти. İlini vermək kimin отметить годовщину смерти чьей, ili yaxınlaşır приближается годовщина со дня смерти; Yeni il Новый год, Yeni iliniz mübarək! С Новым годом, tədris ili (akademik il) учебный (академический) год, astronomik il астрономический год, kənd təsərrüfatı ili сельскохозяйственный год, uzun il високосный год (год, в котором февраль состоит из 29 дней) ◊ il dolandı прошел год, завершился год; illər keçdikcə с годами; il gecə ночь как год (о длинной ночи); il uzunu, il boyu круглый год, весь год, в течение года; illərdən bəri с давних пор; illər ayrısı olmaq долгие годы быть в разлуке; uzun illər в течение долгих лет, долгие годы
Azərbaycanca-rusca lüğət / il1 i. year; keçən ~ last year; bu ~ this year; gələn ~ next year; üç ~ əvvəl three years ago; üç ~dən sonra in / after three years, three years later; cari ~ current year; ~dən-~ə year after year; bütün ~i the whole year round, all the year round; ◊ yeni ~ New Year; Yeni iliniz mübarək! Happy New Year!
Azərbaycanca-ingiliscə lüğət / il1 is. année f ; an m ; keçən ~ l’année passée ; gələn ~ l’année prochaine ; Yeni ~ iniz mübarək! Bonne et heureuse année! ilahə is. déesse f ; gözəllik ~si La Corse ; məhəbbət ~si déesse de l’amour
Azərbaycanca-fransızca lüğət / il1 сущ. 1. йис (12 вацран вахт, 365-366 югъ); 2. гз. вахт, девир; uşaqlıq illəri аялвилин йисар; 3. астр. гьи хьайитӀани са планетадин ракъинин элкъверда элкъведай кьван вахт; ** il dolanmaq йис элкъуьн, йис атӀун, йис акъатун, цӀикьвед варз куьтягь хьун; il keçdikcə йис алатирдивай, йисар фирдавай, са шумуд йис алатайдалай кьулухъ; il uzunu йисди, йис акъатна, цӀикьвед вацран къене; il vermək йис гун (кьенвай са касдин йис тамам хьайила игьсан гун); ildən-ilə, illərdən ilə йисалай (йи)суз, гьар йисуз, йис алатирдавай, акъваз тавуна; il-ildən йис сандивай, йисалай суз, гьар йисуз; illər ayrısı olmaq гзаф йисара сад-садавай къакъатун, чарадаказ яшамиш хьун, садаз-сад тахкун; tədris ili (akademik il) кӀелунин йис; uzun illər яргъал йисара, гьамиша; yeni il цӀийи йис (январдин сад).
Azərbaycanca-ləzgicə lüğəti / il