nə sözü azərbaycan dilində

1 bağl. Sadə cümlələrdə həmcins üzvləri, mürəkkəb cümlələrdə isə onun tərkibinə daxil olan cümlələri bir-birinə bağlayır (əsasən təkrar edilərək işlədilir, və, də, də ki bağlayıcılarından biri artırılır). Nə şiş yansın, nə kabab. (Məsəl). Nə göz görsün, nə ürək bulansın. (Məsəl). [Yusif:] Nə yorğan və nə döşək, nə də balış və nə də pul vardır. N.Nərimanov. Nə bir işıq görünür, nə də bir həyat səsi eşidilirdi. C.Cabbarlı. Səltənət nə döndü, nə tərpəndi, nə də ki cavab verdi. Mir Cəlal.

2 1. sual əvəz. Bu və ya digər əşyanı, vəziyyəti, halı, hadisəni müəyyənləşdirmək üçün sual məqamında işlədilir. Nə dedin? Nə olan işdir? Nə olub? Bu nə evdir? 2. əvəz. Təsdiq bildirən feillərə inkarlıq mənası verir. [Uğur:] Səndən yaxşılıqdan başqa nə görmüşəm? İ.Əfəndiyev. 3. əd. Danışan şəxsin bir şeydən məmnunluğunu, o şeyin ürəyindən olduğunu bildirir. Nə ürəyimdən dedin? Nə yaxşı əsərdir? Qız nə qız? – Qədir yenə də əyilib baxırdı. Dərə nə dərə! Mir Cəlal. 4. Cəm şəkilçisi ilə: “hər şey”, “hər nə istəsən” mənasında. Burada nələr yoxdur. O səndən nələr dedi. – Bu yoldan gələr, keçər; Ahular mələr, keçər; Oğulsuz anaların; Qəlbindən nələr keçər. (Bayatı). Nələr bitmir, nələr yoxdur torpağımızda. S.Rüstəm. 5. Şəxs əvəzliklərindən sonra gələrək onlara inkarlıq mənası verir. Ona nə. Sənə nə. – [Növbətçi:] Mənə aid bir şey yoxdur. Şəhər stansiyası satıb, mənə nə? Mir Cəlal. 6. Çıxışlıq halında “niyə”, “nə üçün”, “nə səbəbə”, “niyə görə”, “nədən” suallarını əvəz edir. Əzizim, qandı ürək; Yar sözün dandı ürək; Şirin şərbət içirtdin; Nədən bəs yandı ürək? (Bayatı). 7. “İsə” qoşması ilə qeyri-müəyyənlik bildirir. Təcrübəli Fərhadoğlu vurnuxur, nə isə qəti bir qərara gələ bilmirdi. S.Rəhimov. Əbil Qənbərovun çıxışı … adamlarda nə isə bir donuqluq əmələ gətirdi. Ə.Vəliyev. 8. “Var” sözü ilə “heç nə”, “heç zad” mənası verir. Meyvəsiz bağda nə var? Bəhrəsiz tağda nə var? Məcnun xəyallı könlüm; Leylisiz dağda nə var? (Bayatı). 9. Xəbər şəkilçisi ilə “nədir?” formasında sual kimi işlənir. [Ata:] Çarəsiz mağaraya girdim, bir də ağır bir xorultudan gözlərimi açdım: – Bu nədir? Məndən başqa burada adammı var? – dedim. A.Şaiq. Səlim indi Mehribana sanki fəlsəfə dərsi verirdi: həyat nədir, ölüm nədir – onu anladırdı. S.Hüseyn. ◊ Nə bilim – deyə bilmərəm, bilmirəm. [Qədir:] Ay bəy, Məşədi Ələkbər deyir, nə bilim, yüzbaşı özü də bizə baxır. Mir Cəlal. Nə borcuma (borcuna), nəyimə (nəyinə) gərək – bax nə borcum(a), nə borcun(a), nə borcumuzdur, borcundur (“borc”da). Nə çarə – bax çarə. …Nə desən çıxar – xatakar, pis əməlli adam haqqında. [Sona:] Hə, onlardan nə desən çıxar. Ə.Əbülhəsən. Nə deyim – bax demək1. Nə əcəb – bax əcəb. Sual və təəccüblə onun üzünə baxabaxa dedi: – Nə əcəb, Vahid? Nə əcəb? Bu vaxt? Mir Cəlal. Nə fayda – bax fayda. Ancaq nə fayda; Özü yıxılanın ağlamağından! B.Vahabzadə. Nə hə, nə yox – bax hə. Nə isə – xülasə, müxtəsər, sözün qısası. Nə isə, Məsmənin yeganə əziz oğlu haqqında şirin xatirələri tükənməz idi. Mir Cəlal. Nə ki – hər nə qədər, nə qədər, mümkün qədər. Nə ki gözəl görmüşəm mən; Hamısından başdı Gözəl. Aşıq Ələsgər. [Hacı:] Şamaxılı Şamaxıdan, gəncəli Gəncədən, şəkili Şəkidən nə ki imkan var hümmət eləyək… Mir Cəlal. Nə lazım – əbəsdir, dəyməz, ehtiyac yoxdur. Nə lazım işi böyütmək. Nə olar – hər ehtimala qarşı. Demək nə lazımdı, özün bilirsən; Bir gün yaranırsan, bir gün ölürsən. Aşıq Ələsgər. Nə olar, nə olar ki, nə olaydı – ümid, arzu, istək mənasında işlənir. Nə olaydı mənim də adım xoşbəxtlər cərgəsində çəkiləydi. – Nə olar ki, hamıya məlum olan düşmənlərimizi bir saatlığa qoyaq kənara. C.Məmmədquluzadə. Nə olardı [Əntiqəni] də bu dərs otağına buraxaydılar, oturmağa qoyaydılar. Mir Cəlal. Könüllü gəlmədik bu dünyaya biz; Nə olar, dünyadan könüllü getsək?… B.Vahabzadə. Nə olar, olar – gözlənilən təhlükə və ya hadisə, iş qarşısında işlədilir. [Əsgər:] Daha burada dayanmaq namərdlikdir, Mütəllim! Vuraq özümüzü çaya. Nə olar, olar. Ə.Vəliyev. Nə olursa olsun – hər necə olsa, hər nə olsa da, mütləq. Ey gənc! Səadəti bir xəyal bilmə; Nə olursa olsun, ancaq əyilmə! S.Vurğun. Durnanı möhkəm qucmuş Xasay bu il nə olursa olsun toy etmək, fikrində idi. Ə.Vəliyev. Nə sənə, nə mənə – heç bir şeyi nəzərə almadan, hesablaşmadan, gözləmədən. Adilə nə sənə, nə mənə, birdən anasının üstünə qışqırdı. Ə.Məmmədxanlı. Nə təhər (tövr) – bax təhər. İmzalarla deyil, gözlə görsünlər; Ağlın duruluğu nə təhər olur; Hökmün bulannığı nə təhər olur. M.Araz. Nə üçünsə – səbəbi məlum olmadan. Nə üçünsə cavab vermədi. Nə üçünsə üzünü yana çevirdi. – Bəyim bilet alıb geri dönəndə bizi görüb nə üçünsə qızardı. İ.Əfəndiyev. Nə üzlə – bax üz. Mən onun yanına gedim nə üzlə; Oyunlar oynadı bu dünya bizlə. S.Tahir. [Bəy:] Pristavın yanına bəs nə üzlə gedəcəksən? Mir Cəlal. Nə var, nə yox – bax var1. Nə yaxşı – bax yaxşı. İllər həsrətinə dözən şerimiz; Köhnəldi nə yaxşı, susdu nə yaxşı. M.Araz.

3 f. yox, deyil.

4 Nəyinə. (“Kitabi-Dədə Qorqud” leksikası)

1 İnkar bağlayıcısı kimi farscadır, eyni formalı sual əvəzliyi öz sözümüzdür. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

1 NƏ I əvəz. Sual əvəzliyi. Ah, nə deyim, nə ad verim bu aləmdə mən sana (S.Vurğun). NƏ II ədat Sual mənasında. Ay qızlar, bizim sədr nə ürəyi daş adammış (İ.Hüseynov).

1 что

2 мест. 1. что: 1) обозначает вопрос о предмете, явлении, признаке и т.п. Nə görürsünüz? что вы видите? nə almışsınız? что вы купили? nəyin çatmır? чего у тебя не хватает? nəyin yoxdur? чего у тебя нет? nəyə baxırsan? на что ты смотришь? nəyə gülürsən? что ты смеёшься? səbəbini nədə görürsən? в чём видишь причину? nədən danışmırsan? отчего молчишь? nədən utanırsan? отчего стыдишься? nədən qorxursan? чего ты боишься? nədən istifadə edirsiniz? чем вы пользуетесь? nə ilə maraqlanırsınız? чем вы интересуетесь? nədən korluq çəkirsiniz? в чём вы нуждаетесь? 2) употребляется в вопросительных конструкциях и выражает значение “почему?”. Nə baxırsan? что смотришь? nə qorxursan? что боишься? nə uzanmısan, qalx! что ты лежишь, встань! 3) служит для обозначения вопроса о действии, состоянии, положении и т.п. кого-л., чего-л. Siz burada nə edirsiniz? что вы тут делаете? nə yatırsan? что ты спишь? 4) в риторических вопросах. Bundan yaxşı nə ola bilər? что может быть лучше этого? bundan pisi nə ola bilər? что может быть хуже этого? 5) употребляется как вопрос, когда собеседник недослышал, недостаточно понял и переспрашивает. Eşitmədim, nə dedin? я не расслышал, что ты сказал? nə oxuyursan? nə? что читаешь? что? 6) выражает вопрос о размере цены; сколько, какую сумму? Bu şeyə görə məndən nə alacaqsan? что ты возьмёшь с меня за эту вещь? 7) в риторических вопросах и восклицательных предложениях с отрицанием обозначает: всё без исключения, очень многое. Əlindən nə gəlmir чего он только не умеет, stolun üstündə daha nə yox idi чего только не было на столе 8) употребляется в сочет. с именами существительными и личными местоимениями в форме направительного надежа (yönlük hal) и выражает значение “кому какое дело”. Mənə nə! какое мне дело! sənə nə! какое тебе дело! 2. кто (выражает вопрос о живых существах, кроме человека). Bax, nə uçur? смотри, кто летит? (о птице); çayda nə tutdun? кого поймал в реке? (о рыбе); nə mələyir? кто блеет? 3. какой: 1) означает вопрос о качестве, свойстве чего-л. Kostyum nə rəngdədir? какого цвета костюм? uşaq nə boydadır? какого роста ребёнок? 2) в риторических вопросах означает полное отрицание чего-л. Məndən nə müəllim? какой из меня учитель? səndən nə директор? какой же из тебя директор? burada nə danışıq ola bilər? какие тут могут быть разговоры? səndən mənə nə dost? какой же ты мне друг? 3) в риторических вопросах выражает восторг, удивление и т.п. Ah, nə gözəl axşam(-dır) ах, какой прекрасный вечер; Ah, nə gözəl mənzərə (-dır) ах, какой красивый вид 4. nəyi(n)-dir kim кто: употребляются для выражения вопроса: кем приходится? Bu uşaq sənin nəyindir? кто тебе этот ребёнок? bu kişi sənin nəyindir? кто тебе этот мужчина? bu sənin nəyindir? кто он тебе? 5. nəyi kimin употребляется для выражения вопроса кто родился (родилась) у кого. Qonşunun nəyi olub? кто родился у соседки? 6. nələr чего-чего не …, что только не …, чего только не … В риторических вопросах имеет значение: очень много, большое количество. Nələr görməmişik! чего только мы не видали! nələr danışmırlar! чего только не говорят! stolun üstündə nələr yox idi! чего только не было на столе! nələr eləmirdilər! чего-чего не делали! 7. в сочет. Nə isə что-то. Nə isə burada xoşuma gəlmir что-то здесь мне не нравится, nəyi isə demir чего-то он не договаривает, nədənsə narazıdır чем-то он недоволен 8. nədir: 1) что такое. Həyat nədir? что такое жизнь? bu nədir? что это такое? 2) какой. Gəlməkdə məqsədi nədir? какова цель его приезда? xeyri nədir? какая польза? mənası nədir? какой смысл (смысл-то какой)? əsası nədir? какое основание?; nə bilim не могу знать, не знаю; nə borcuma (borcuna) мне-то что, мне какое дело; nə desən çıxar kimdən, nədən всё можно ожидать от кого, от чего; nə isə словом, одним словом, короче говоря; nə qədər: 1. сколько. Nə qədər çalışdımsa … сколько ни старался …; 2. как. Nə qədər xoşbəxtəm! как я счастлив!; nə vaxt? когда?; nə səbəbə? почему?; nə üçün? зачем?; nə cür?: 1. как. Nə cür istəsəm … как захочу … 2. какой. Nə cür adamsan! какой ты человек!; nə haqda? о чём?; nə haqdasa о чём-то; nə ağına baxır, nə bozuna без разбору, не обращая внимания ни на что; nə baş verib? что произошло? что случилось?; nə baş verirsə-versin что бы ни случилось; nə başını ağrıdım короче говоря; nə böyük işdir (ki) ирон. мудрёное дело, большое дело; nə böyük şeydir невелика премудрость; nə var … подумаешь, велика важность; nə var, nə yox что нового, что хорошего; nə vaxt keyfi qalxır (gün üstünə doğur) когда находит такое настроение (такой стих) на кого-л.; nə vaxta qədər до каких пор; nə vermisən ala bilmirsən? что ты пристал к кому; nə vecimə (nə vecinə) до лампочки мне, ему и т.д.; nə qədər başın salamatdır пока ты живой …; nə qədər deyirsən хоть отбавляй; nə qədər istəyirsə (istəyirsən): 1) сколько душе угодно 2) сколько влезет; nə qədər istəsəmdə (istəsən də, istəsə də və i. a.) при всем моём (твоём, его и т.д.) желании; nə qədər ki …, до тех пор, пока …; nə qədər olmasa как-никак; nə qoyub, nə axtarırsan! о чём ты говоришь! nə deyəsən что тут скажешь; что могу сказать; nə deyirsən de … что ни говори …; nə dərdi var какая забота кому; nə dərdimə qalıb не моя забота; nə doğrasan (tökərsən) aşına, o da çıxar qaşığına что в кашу положишь, то ложкой и возьмёшь, как аукнется, так и откликнется; nə edəsən? что поделаешь? ничего не поделаешь; nə edəcəyini bilmir сам не знает, что делает; nə eləsə yeri var поделом кому; nə yaxşı! как хорошо! nə yaxşı ki … хорошо, что …; nə yemisən turşulu aş поделом наказан, поделом получил; nə ki var всё, что есть; nə yuvanın quşudur что за птица (птичка); məndə (səndə, onda и т.п.) nə gəzir откуда быть чему у кого; əlinə nə gəldi: 1. что попало; 2. чем попало; nə günə qalıb до чего дожил, до чего дошёл; nə lazım? к чему? на что?; nə münəsibətlə с какой стати, в связи с ч ем; nə olaydı хотя бы; nə olar ki … əgər что случится, если …; nə olsun ki? что из того? ну и что; nə olub? в чём дело?; nə olur olsun (nə olursa olsun): 1. будь, что будет 2. безразлично что 3. во что бы то ни стало; nə təhər как, каким образом; nə təhər olsa как бы то ни было; как-никак; nə fayda … какая польза; nə çarə? чем поможешь?; nə cür var как есть; nə cür gəldi как попало; nə üçün və nəyə görə? отчего и почему?; nə üçünsə почему-то; nə üzlə с каким лицом (появиться, показаться); nə var ki, nə alasan нечего взять с кого-л.; nəyimə gərəkdir на что мне нужно; nəyimiz əskikdir kimdən сами с усами; nəyin bahasına olursa olsun во что бы то ни стало, любой ценой; nəyimə (nəyinə) gərəkdir на что мне (тебе, ему и т.п.) нужно; əlimdən nə gəlir что я могу поделать; əlindən nə gəlir что ты умеешь (он умеет) делать; heç nədən ни за что; ни за что ни про что; nə oldu, … чуть что, …; sözün nədir? что хочешь этим сказать? bütün bunlar nə deməkdir? что всё это значит?

1 əv. (müxt. mənalarda) what, how; Bu nədir? What is this? What is it? Siz nə dediniz? What did you say? Nə olub? What is the matter? Sizə nə olub? What is the matter with you? Nə barədə? About what? Nə var, nə yox? How are things getting on? O nə kitabdır orada? What is that book over there? Bu nə ağacıdır? What kind of tree is it? Bu nə səsdir? What a noise! Nə qədər? How many? How much? Nə zaman? When? At what time? Nə isə (nəsə)... 1) something; Burada nə isə düz deyil Something is wrong here; 2) well, never mind; Nə isə, danışın Well, go on; nə ki var all, all that is possible; Nə olsun ki, What is the use of if? Nə üçün? What... for? Why? Nə mən, nə də sən Neither you nor I; Siz nə üçün gəldiniz? What did you come for? What made you come? Nə cür? How? In what manner? Nə fayda? What is the use of it?

1 əv. que ; quoi ; Bu ~dir? Qu’est-ce que c’est? Siz ~ deyirsiniz? Que dîtes –vous? Siz ~ barədə danışırsınız? De quoi parlezvous? ~ var? Qu’est-ce qu’il y a? Sizə ~ olub? Qu’avez-vous? ~ var, ~ yox? Comment ça va? ~ olsun! Eh bien! ~ üçün? Pourquoi? ~ cür? Comment? ~ qədər? Combien? ~ vaxt? Quand? ~? Vous dîtes?, Pardon?, Comment? ~ baş verib? Qu’estce qui s’est passé? ~ qəşəngdir! Que c’est joli!

1 союз. я; nə tüfəngə çaxmaq, nə dümbəyə toxmaq Ata. sözü я як туш, я кӀараб.

2 1. тӀв.-эв. вуч (ккуь, ккуьн); nə olub? вуч хьанва?; 2. кӀус. вуч; nə yaxşı kitabdır? вуч хъсан улуб я?; 3. nələr гз. вучар, гьар са затӀ, гьар вуч хьайитӀани; 4. вуч ава манада; sənə nə? ваз вуч ава?; ** nə bilim заз вуч чида, заз вуч чир хьуй, заз чидач, завай лугьуз жедач; nə desən çıxar вуч хьайитӀани акъатда (хатакар, пис амалар квай касдин гьакъинда); nə isə вуч ятӀани, гьар вуч, куьрелди, куьруь гафуналди; nə ki гьи кьадар, гьар гьикьван, мумкин кьадар; nə lazım квез лазим я, квез герек я, вучда, игьтияж авач; nə olursa olsun вуч кӀантӀани (хьайитӀани) хьуй, гьар гьикӀ хьайитӀани, мутӀлакь; nə üçünsə вучиз ятӀани, квевай ятӀани, себеб малум тушиз.

1 ne